Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
NGƆNDƆ K’ESAMBELE 5-11
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 11-12
“Woho wakombola Jehowa di’ekambi ande mbɔtɛmɔla
it-1-F 93-94 od. 7
Anima
Kamba l’anima ayɛ tshɛ. Oko wakatadiɛnyi “anima” nembetshiyaka tshondo y’onto. Koko, afundelo amɔtshi tokeketshaka dia nyanga, dia mboka ngandji ndo kambɛ Nzambi ‘l’otema aso tshɛ ndo l’anima aso tshɛ’ (Eoh 4:29; 11:13, 18), koko Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 6:5 mbutaka ɔnɛ: “Langa Jehowa Nzambi kayɛ la otema ayɛ tshɛ ndo la anima ayɛ tshɛ ndo la wolo ayɛ tshɛ.” Yeso akate dia ekɔ ohomba nkamba l’anima ayɛ tshɛ, la wolo ayɛ tshɛ ndo nto ‘la yimba yayɛ tshɛ.’ (Mak 12:30; Luk 10:27) Sho kokaka ndjambola ɔnɛ: Lande na koshidiwɔ awui akina laadiko dia anima, etena kele anima mendanaka l’awui asɔ tshɛ. Ondo sho kokaka nembetshiya dui sɔ nganɛ: Onto ɔmɔtshi mbeyaka ndjasondja (anima ande) oko mfumbe le onto okina, laasɔ nde aya mfumbe k’onto l’osombi ndo ka nkumɛnde. Oma laasɔ, ko nde hayokambɛ nkumɛnde l’otema ande tshɛ, koko owokambɛ tsho la nsaki ka mbɔngɛnyangɛnya ndo hayowokambɛ la wolo ande tshɛ kana l’akoka wa yimba yande dia ntɔla wahɔ wa nkumɛnde otsha la ntondo. (Ɛdika la Ɛf 6:5; Kɔl 3:22.) Laasɔ, aha la taamu tenyi dikina diakenga anima sɔ tshɛ shilamaka dia mɛnya hwe ndo nkutola yambalo yaso dia hatokoke ntshika dui dimɔtshi l’atei wa tenyi diakenga anima sɔ etena kakambɛso Nzambi, latokanga ndo lakatome Ɔnande oko oshinga w’etshungwelo dia totshungola. Kambɛ Nzambi ‘l’anima aso tshɛ’ nɔmbaka dia sho pombaka mbokambɛ la tshondo yaso tshɛ, aha la tshika kaanga etenyi kɛmɔtshi ka demba diaso, mbuta ate akoka aso kana nsaki yaso.—Ɛdika la Mat 5:28-30; Luk 21:34-36; Ɛf 6:6-9; Flp 3:19; Kɔl 3:23, 24.
it-1-F 231-232
Elambwelo
Wakatɛ ase Isariyɛlɛ dia mpandjola dilambwelo tshɛ di’apanganu ndo mpendjahendja dimɛta diakawakitshaka mbala efula lo wodja akɔ. (Eto 34:13; Eoh 7:5, 6; 12:1-3) Takawahombe mbokoya ditshelo di’ase wedja ɛsɔ lo mbika dilambwelo dia ngasɔ kana nambola anawɔ lo dja oko wakasalaka ase Kanana. (Eoh 12:30, 31; 16:21) Lo dihole dia monga la dilambwelo efula, ase Isariyɛlɛ wakahombe monga paka l’elambwelo ɔtɔi dia tɛmɔlaka paka Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ ndo Jehowa mbakahombe nsɔna dihole diakɔ (Eoh 12:2-6, 13, 14, 27; otshikitanyi l’ase Babilɔna waki la dilambwelo 180 diakawahike lo dikambo dia jambizambi ya Ashitɔrɛtɛ oto.) Ntondotondo ase Isariyɛlɛ wakalongola didjango dia mbika elambwelo ɔtɔi ka la ave wakiwɔ kɔkɔlɔnga l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntenyanya Ɔkɛdi wa Jɔrdana (Eoh 27:4-8), ndo Jashua akake elambwelo kakɔ lo Dikona dia Ebala. (Jas 8:30-32) L’ɔkɔngɔ wa vɔ nɛndja wodja ɔsɔ, dioho dia Rubɛna ndo dioho dia Nganda ndo k’ahende ɔtɔi ka dioho dia Manase wakatoka elambwelo ka woke ndo ka lokumu nsuke la ɔkɛdi wa Jɔrdana, ko dui sɔ diakomadia waoho akina lo tshanda mɔtshi polo ndo etena kakawatoshikikɛ dia elambwelo kakawake kɛsɔ vɔ kokika l’oyango wa tɔmbɔkwɛ Jehowa koko wakakike paka dia mɛnya kɔlamelo yawɔ otsha le Jehowa oko Nzambi ka mɛtɛ.—Jas 22:10-34.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 1037-1032
Dikona dia Ngerizimɛ
Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ ndanya osomba wa Ai lo ndjela kɛnɛ kakatawate Mɔsɛ, waoho w’ase Isariyɛlɛ wakatshumana lo Dikona dia Ngɛrizimɛ ndo lo Dikona dia Ebala l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jashua. Lɛkɔ anto wakahokamɛka etena kakawawaadiɛka awui wendana la ɛtshɔkɔ wakawahombe nkondja naka vɔ nkitanyiya Jehowa ndo mananu kakaakongɛka naka vɔ mbohindolɛ. Dioho dia Simɛyɔna, dia Lɛwi, dia Juda, dia Isakara, dia Yɔsɛfu ndo dia Bɛjamina wakemala la ntondo mbɛlanɛ la Dikona dia Ngerizimɛ. Ase Lɛwi ndo ɔshɛtɛ wa sheke wakatanemaka lo kionakona mɔtshi, etena kele dioho dikina samalo diakemalaka mbɛlanɛ la Dikona dia Ebala. (Eoh 11:29, 30; 27:11-13; Jas 8:28-35) Ondo, waoho wakemalaka mbɛlanɛ la Dikona dia Ngɛrɛzima mbaketawɔka lo ɛtɛkɛta wendana la ɛtshɔkɔ wakawawaadiɛka lo wedi awɔ, etena kele waoho akina waketawɔka lo alanya wakawawaadiɛka tsha lo Dikona dia Ebala. Anto amɔtshi mbutaka dia wakadiɛka ɛtɛkɛta wendana l’ɛtshɔkɔ lɛnɛ aki Dikona dia Ngɛrizimɛ ele nɛ dia dikona sɔ diaki woke ndo olangala ndo diaki ɛtɛtɔ otshikitanyi la Dikona dia Ebala diaki la wave ndo ndooko ema kaki lɛkɔ, koko Bible hashikikɛ dui sɔ. Wakadiaka Ɛlɛmbɛ la dui dia wolo “la ntondo k’etshumanelo k’otondo k’ase Isariyɛlɛ, mbidja ndo wamato la ana ndo angɛndangɛnda waki l’atei awɔ.” (Jas 8:35) Naka nyemba nyemba y’anto shɔ yakahokamɛka ɛtɛkɛta wakawawaadiɛka ɛsɔ oma l’ahole wotshikitanyi, wanɛ lo wedi wa dikona nɛ ndo akina lo wedi okina wa dikona, ondo ele nɛ dia, dihole dia dimɛna dia hwe diakawakokaka mboka diaki lam’asawɔ lo ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ.—ÉBAL (MONT).
NGƆNDƆ K’ESAMBELE 12-18
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 13-15
“Woho wɛnya ɛlɛmbɛ dia Jehowa ndjakiyanyaka lo dikambo di’ase wola”
it-2-F 648 od. 5
Etenyi ka dikumi
Mɛnamaka ondo dia etenyi kɛmɔtshi ka dikumi kakahemaka laadiko, etenyi kahende ka dikumi kakakitshamaka laande ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi ndo tɔ kaki l’oyango okina koko aha wa nsukɛ olimu wa dioho di’ɛlɔmbɛdi w’ase Lɛwi, kaanga mbele ase Lɛwi vɔ la wɔ wakakondjaka etenyi kɛmɔtshi oma lɔkɔ. Mbala efula etenyi ka dikumi kɛsɔ kakakambemaka lo yoho mɔtshi lo dikambo dia nkumbo y’ase Isariyɛlɛ etena kakawatshumanaka lo waaso ɛmɔtshi dia nsala fɛtɛ ya wodja. Koko naka lɔkɛndɔ laki otale efula dia tokoma la Jɛrusalɛma ndo akɛnamaka dia aki wolo mɛmba tenyi dia dikumi sɔ polo la Jɛrusalɛma, wakɔsaka tenyi dia dikumi diakɔ ko disondja ko mbɔsa falanga ko wa nkumbo ndjokamba la falanga shɔ dia ndjosomba diangɔ la Jɛrusalɛma etena tshɛ kakaviyaka fɛtɛ y’ekila shɔ. (Eoh 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27) L’ekomelo k’ɔnɔnyi wa sato ndo k’ɔnɔnyi wa samalo w’ɛnɔnyi esambele wa sabato, etenyi ka dikumi kɛsɔ kookokaka to dia nkomba adepasɛ wakasalemaka lo fɛtɛ y’ekila shɔ, koko wakakikitshaka dikambo diase Lɛwi, dia angɛndangɛnda, dia wadi waki edo ndo dia ana watshike waki komonga la washɛwɔ.—Eoh 14:28, 29; 26:12.
it-2-F 843-844
Ɔnɔnyi wa Sabato
Ɔnɔnyi wa Sabato akelamɛka “ɔnɔnyi wa kimwanɛ [hash·shemit·tahʹ].” (Eoh 15:9; 31:10) L’ɔnɔnyi ɔsɔ nkɛtɛ yakahombaka momuya kana tshungɔma, takawahombaka ndjikamba. (Eto 23:11) Anto wakahombaka monga la momuya kana kimwanɛ abasa. Wakahombe “kimwanɛ[ka] lo dikambo dia Jehowa,” l’oyango wa mbotombola. Kaanga mbele anto akina waki la tokanyi totshikitanyi lo dikambo sɔ, anto amɔtshi mbutaka dia takawahombaka kimwanɛ abasa lo pondjo, koko lo dihole dia kimwanɛ abasa, onto lakakolɛka osekande ose Hɛbɛru takandahombaka mbotshutshuya la wolo dia nde mfuta, nɛ dia okambi wa dikambɔ ɔsɔ kokondjaka ndooko ɛngɔ ɔnɔnyi ɔsɔ; koko lo kɛnɛ kendana la ɔngɛndangɛnda lakakolamaka, onto lakokodia akahombaka mbotshutshuya la wolo dia nde mfuta dibasa sɔ. (Eoh 15:1-3) Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi fɔnyaka dia abasa wakawahombaka kimwanɛka ele abasa wakɔsaka ɔnangɛwɔ laki ose wola, koko dui sɔ komendanaka la abasa wakawɔsaka wendana la okanda. Vɔ mbutaka dia lo ntambe ka ntondo, Hillel akadje didjango diakɛnyaka dia onto lasɔndjana akakokaka tokokɛ dibasa dia onto lokolami laka lɛɛta, lo mfunda ɛtɛkɛta ɛmɔtshi l’oyango waha dibasa sɔ mbitɔma.—The Pentateuch and Haftorahs, diakafundama oma le J. Hertz, Londres, 1972, p. 811, 812.
it-2-F 794 od. 2
Mfumbe
Ɛlɛmbɛ wakendanaka la mfumbe ndo la kumɛnde. Le ase Isariyɛlɛ mfumbe k’ose Hɛbɛru akatshikitanaka la mfumbe k’ɔngɛndangɛnda. Mfumbe kaki komonga ose Hɛbɛru akatetemalaka monga mfumbe kaki nkumɛnde polo ndo kaanga nkumɛnde aya bu nde akatetemalaka monga mfumbe kaki ɔnaki nkumɛnde (Lɛw 25:44-46), etena kele mfumbe k’ose Hɛbɛru akahombaka tshungɔma lo ɔnɔnyi w’esambele wa nde nkamba oko mfumbe kana l’ɔnɔnyi w’ɔngɛnɔngɛnɔ, mbuta ate ɔnɔnyi tshɛ wakakokaka ntondo. Etena tshɛ kakakambaka ose Hɛbɛru tshɛ oko mfumbe, nkumɛnde akahombaka mbosalɛ akambo oko ose olimu wahomba futama. (Eto 21:2; Lɛw 25:10; Eoh 15:12) Ose Hɛbɛru lakayasondjaka oko mfumbe le ɔngɛndangɛnda kana le onto lakaye oma lo wodja okina, akahombaka ndjatshungola kana tshungɔma oma le onto laki la lotshungɔ la mbotshungola. Oshinga w’etshungwelo wakalemanɛka la lofulo l’ɛnɔnyi wakatshikalaka polo l’ɔnɔnyi w’ɔngɛnɔngɛnɔ kana polo l’ɔnɔnyi w’esambele wa nde nkamba oko mfumbe. (Lɛw 25:47-52; Eoh 15:12) Etena kakandatshungolaka mfumbe k’ose Hɛbɛru, nkumɛnde akahombaka mbosha woshasha ɔmɔtshi dia mbokimanyiya dia nde totatɛ lɔsɛnɔ la nde oko onto lele la lotshungɔ. (Eoh 15:13-15) Naka mfumbe akaye la wadi, kete nde akahombaka ntshɔ la wadɛnde. Koko, naka nkumɛnde akayowosha wadi (mbuta ate wadi l’ɔngɛndangɛnda laki komongaka la lotshungɔ la ntshungɔ lo ɔnɔnyi w’ɔngɛnɔngɛnɔ), womoto ɔsɔ nde la anande wakahombaka ntshikala la nkumɛnde. Woho akɔ waamɛ mbele, naka mfumbe k’ose Hɛbɛru ambota dia nde pombaka ntshikala la nkumɛnde, nkumɛnde akahombaka mbotondola toyi la lowolo la shɔdi dia nde ntshikala mfumbe kande pondjo pondjo.—Eto 21:2-6; Eoh 15:16, 17.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
w06-F 1/4 31
Ambola w’oma le ambadi
Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo ɔlɛmbɛ wakashimbama watanema lo Etombelo 23:19: “Tokatɛke ɔsɔngɔ wa mbudi lo awɛlɛ wa nyangɛtɔ”?
Ɔlɛmbɛ wa Mɔsɛ ɔnɛ watanema mbala shato lo Bible, kokaka tokimanyiya dia mɛna kɛnɛ kalanga Jehowa, kɛtshi kande ndo ngandji kande. Vɔ wakalekaka mɛnya woho wahetsha Nzambi ɔtɛmwɛlɔ wa kashi.—Eto 34:26; Eoh 14:21.
Nkatɛ ɔsɔngɔ wa mbudi lo awɛlɛ wa nyangɛtɔ kana nkatɛ nyama kekina lo awɛlɛ wa nyangɛtɔ kɔmbɔtɔnɛka la awui walanga Jehowa. Nzambi akasale dia awɛlɛ nkimanyiya ɔna oko diangɔ dia ndɛ ndo dia nde mbola. Lo ndjela nomb’ewo ya lo Bible, nkatɛ ɔsɔngɔ wa mbudi l’awɛlɛ wa nyangɛtɔ ekɔ oko “onto lalanya diɔtɔnganelo diakadje Nzambi ndo diakandakidia lam’asa ombutshi l’ɔna.”
Ndo nto, amɔtshi mbutaka dia ɔsɔ aki mbekelo k’apanganu kakasalaka dia mvula ndɔ. Naka ngasɔ mbakidiɔ, kete woho wakashimbaka Nzambi dui sɔ akakokɛka ase Isariyɛlɛ oma lo mbekelo ya kɔlɔ yaki l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo ya ngala yaki la wedja wakaadinge. Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakashimbaka djekoleko ase Isariyɛlɛ diaha vɔ ndjela lokolo la kɔlɔ la wedja ɛsɔ.—Lɛw 20:23.
L’ekomelo, sho mɛnaka lo ɔlɛmbɛ ɔnɛ kɛtshi kele la Jehowa. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele Ɔlɛmbɛ ɔsɔ wekɔ ndo l’awui efula wafɔna wakawashimbaka waha monga ngala otsha le waa nyama ndo diaha nsala akambo waki kokongɛma dia nsala. Ɛnyɛlɔ, Ɔlɛmbɛ wakashimbaka diaha nambola ɔna nyama naka tɔ katakotsha nshi esambele, ndjaka ɔna nyama la onyango atɔ lushi lakɔ laamɛ ndo minda onyango wa fudu lo kɛfu kayɔ kaamɛ la ekele ayɔ kana la ana ayɔ.—Lɛw 22:27, 28; Eoh 22:6, 7.
Mɛnamaka hwe dia Ɔlɛmbɛ wa Mɔsɛ ɔnɛ komonga tsho la dɛmbɛlɛmbɛ kana awui efula wakawashimbaka ato. Laadiko a laasɔ, atɔndɔ asɔ tokimanyiyaka dia sho monga la lɔkɛwɔ la dimɛna la nkɛnɛmɔla waonga wa diambo wa Jehowa.—Os 19:7-11.
NGƆNDƆ K’ESAMBELE 19-25
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 16-18
“Atɔndɔ wɛnya dia pombaka nombosha la losembwe tshɛ”
it-1-F 410 od. 2
Ndjiha washo
Naka shushi ambodiha washo lo akambo wele keema losembwe l’ɔtɛ wakawawosha etshimba, dui sɔ diakɛnyaka dia wamboodiha washo, nɛ dia ɛlɛmbɛ wakashimbaka diaha mbisha kana nongola etshimba, weshasha kana nkanɛ anto akina kɔlɔ, nɛ dia akambo asɔ kokaka ndjiha shushi washo ko dui sɔ ndjokonya dia nde ndjosambola akambo la wɛngɛngɛ. “Nɛ dia etshimba konyaka anto diaha vɔ nsala akambo la losembwe.” (Eto 23:8) “Etshimba ndjihaka washo wa kanga lomba.” (Eoh 16:19) Oyadi kaanga nde ekɔ la losembwe kana ekɔ la shɛnɔdi, shushi kokaka tshutshuyama oyadi la lolango lande kana aha la lolango lande dia nsambola dikambo lo yoho ya kɔlɔ naka wakawosha etshimba kana woshasha ɔmɔtshi. Ɛlɛmbɛ wa Nzambi mɛnyaka diaha woshasha oto mbakoka ndjiha shushi washo, koko shushi kokaka ndjihama washo nto lo ndjela nsaki yande, nɛ dia ɔlɛmbɛ akɔ mbutaka ɔnɛ: “Tongake la shɔnɔdi otsha le ose wola kana ndeka ndjasha le kanga ɔngɔnyi.” (Lɛw 19:15) Laasɔ, oyadi kaanga la nsaki kana l’oyango wa ngɛnyangɛnya olui w’anto, shushi takandahombaka nombosha akanga wɛngɔnyi la wɛngɛngɛ paka l’ɔtɛ wewɔ akanga w’ɛngɔnyi.—Eto 23:2, 3.
it-2-F 415 od. 2
Lofulo, Shifidi
Ahende. Shifidi ya ahende tanemaka mbala efula lo kɛnɛ kendana l’awui wa dombo. Dui diotshi anto ahende diafɔna nshikikɛka mɛtɛ dia dui diakɔ diakasalema. Akalɔmbamaka ɛmɛnyi ehende kana esato dia nshikikɛ mɛtɛ ka dikambo la ntondo ka toshushi. Tɔndɔ sɔ kambemaka ndo nshi nyɛ lo etshumanelo k’Akristo. (Eoh 17:6; 19:15; Mat 18:16; 2Kɔ 13:1; 1Ti 5:19; Hɛb 10:28) Nzambi akakambe la tɔndɔ sɔ etena kakandatome Ɔnande dia monga oko Oshimbedi w’anto tshɛ. Yeso akate ɔnɛ: “Akafundama lo Ɛlɛmbɛ anyu nyuamɛ ɔnɛ: ‘Kɛnɛ kata anto 2 kekɔ mɛtɛ.’ Dimi lekɔ lo ntɛkɛta dikambo diami ndo Papa lakantome ekɔ lo ntɛkɛta dikambo diami.”—Jni 8:17, 18.
it-2-F 657 od. 3
Ɔlɔmbɛdi
Ɛlɔmbɛdi mbaki anto wa ntondo wakalembetshiyaka anto Ɛlɛmbɛ wa Nzambi ndo vɔ waki l’ɔkɛndɛ wa woke lo kɛnɛ kendana la akambo wa nsandja anto lo Isariyɛlɛ. Lo esomba wakawawasha, ɛlɔmbɛdi wakongaka laawɔ dia kimanyiyaka toshushi ndo lo tena dimɔtshi vɔ wakasandjaka kaamɛ la toshushi dia mpembola dombo dia wolo diaki tominadi komongaka l’akoka wa mbɔsa yɛdikɔ tɔamɛ. (Eoh 17:8, 9) Vɔ wakalɔmbaka ɛlɔmbɛdi dia vɔ nkamba kaamɛ la dikumanyi dia l’osomba etena kakawasholaka odo w’onto ɔmɔtshi lakavwe lakiwɔ kombeyaka onto lakodiake, dia nshikikɛ kana wakayele awui tshɛ dimɛna dimɛna l’oyango wa minya onongo wa dikila l’osomba. (Eoh 21:1, 2, 5) Naka pami kɛmɔtshi kele la nkandjema ambofunda wadɛnde ɔnɛ nde akasadi awui wa mindo wadieyanelo lo woshɛshɛ, wakahombaka ntɔla wadɛnde ɔsɔ lo tɛmpɛlɔ k’ekila, lɛnɛ akahombaka ɔlɔmbɛdi nsala sɛlɛmɔnyi kɛmɔtshi dia nɔmba Jehowa dia nde mbɛɛnya kana womoto ɔsɔ akayadje mindo kana bu ndo dia nde mpembola onongo wa womoto ɔsɔ. (Wal 5:11-31) Lo akambo asɔ tshɛ, anto wakahombaka nkitanyiya yɛdikɔ yakɔsaka ɔlɔmbɛdi la toshushi takasɔnama; onto tshɛ lakatonaka nkitanyiya wakahombaka mbodiaka.—Wal 15:30; Eoh 17:10-13.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 852
Mbitshanya onto
Lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, dia mbɔsa yɛdikɔ ya mbitshanya onto, akahombaka paka wotelo w’ɛmɛnyi oko ehende. (Eoh 19:15) Ɛmɛnyi akɔ mbakahombaka mboka otshi wa pɛkato akɔ ave ntondo. (Eoh 17:7) Dui sɔ diakahombaka mɛnya ohetoheto waki lawɔ lo Ɛlɛmbɛ wa Nzambi ndo lo dikambo dia pudipudi ka l’etshumanelo k’Isariyɛlɛ ndo nto dui sɔ diaki tshondo y’ɔhɛmwɛlɔ le wanɛ wakɛnaka dikambo diakɔ diaha vɔ ndjota awui wakashi, aha la nkana yimba kana mbita awui l’esasesase.
NGƆNDƆ K’ESAMBELE 26–NGƆNDƆ K’ENANƐI 1
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 19-21
“Lɔsɛnɔ l’onto lekɔ la nɛmɔ efula le Jehowa”
Tokoya losembwe ndo kɛtshi ka Jehowa
Jehowa akakongɛ di’esomba esamalo w’eshamelo monga l’ahole wakakoke onto nkoma aha l’okakatanu. Nde akatɛ ase Isariyɛlɛ dia nsɔna esomba esato lo wedi akɔ ehende wa Jɔrdana. Lande na? Di’onto lakalawɔ nkoma l’osomba ɔmɔtshi l’atei awɔ esadi eto ndo aha l’okakatanu. (Wal. 35:11-14) Etadimbo w’otsha l’esomba akɔ waki amɛna efula. (Eoh. 19:3) Lo ndjela mbekelo k’ase Juda, tolembetelo taki l’otadimbo w’otondo dia nkimanyiya anto watalawɔ dia mbishola esomba akɔ. Lam’ele esomba w’eshamelo wakikɔ l’Isariyɛlɛ, ose Isariyɛlɛ lakadiakaka onto aha l’okonda kokokamɛka naka nde ntshɔ lo wodja okina, lɛnɛ akandakoke tohembama dia ntɛmɔla tozambizambi ta kashi.
Tokoya losembwe ndo kɛtshi ka Jehowa
Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi woleki woke wakasalema esomba w’eshamelo, aki dia nkokɛ ase Isariyɛlɛ diaha monga l’onongo wa dikila lo nkɛdia dikila diaha l’onongo. (Eoh. 19:10) Jehowa nangaka lɔsɛnɔ, ndo nde petshaka onto ladiaka. (Tok. 6:16, 17) Oko wende Nzambi ka losembwe ndo k’ekila, nde mbeyaka oyadi onto ambodiaka aha l’okonda. Ekɔ mɛtɛ di’onto lakadiakaka onto aha l’okonda akakokaka mbokama kɛtshi. Koko ntondotondo nde akahombaka nembetshiya dikumanyi dikambo diande. Naka dikumanyi wamboshikikɛ dia nde akadiake onto aha l’okonda, kete onto lakalawɔ akahombe ntshikala l’osomba w’eshamelo polo lam’ayovɔ ɔlɔmbɛdi a laadiko. Dui sɔ kokaka nembetshiya dia onto lakalawɔ akahombaka ntshikala l’osomba w’eshamelo polo lam’ayondovɔ. Yɛdikɔ shɔ yakashikikɛka ase Isariyɛlɛ tshɛ dia lɔsɛnɔ lekɔ ekila. Dia ntombola ɔnɛ lasha lɔsɛnɔ, vɔ wakahombaka nsala kɛnɛ tshɛ kakawakokaka nsala diaha mbidja nsɛnɔ y’anto akina lo waale.
it-2-F 892
Dikila
Onto aki la lotshungɔ la ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ lakawosha Nzambi ndo onto tshɛ lakadiakaka onto akahombaka ndjokoya la Nzambi. Dui sɔ diakɛnama hwe etena kakatɛ Nzambi Kɛna ate: “Dikila di’ɔnanyɔ diele lo nkɛtɛ diambokoma polo le mi.” (Eta 4:10) Oyadi kaanga onto lahetsha ɔnango ndo lawokombolɛ nyɔi kana lawomamatanyiyɛ dikambo kana lata awui wakashi lo dikambo diande ladja lɔsɛnɔ lande lo waale, onto ɔsɔ ayohomba monga l’onongo wa dikila di’ɔnango.—Lɛw 19:16; Eoh 19:18-21; 1Jn 3:15.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-2-F 1106 od. 1
Tominadi
Tominadi ta lo wodja takatanemaka la soko di’osomba. (Eoh 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Rut 4:1) La “soko,” kɛdikɛdi lo dihole dimɔtshi dia woke diaki l’etei k’osomba diaki hwe, suke suke la soko. Lo asoko mbakawadiɛka anto Ɛlɛmbɛ ndo lɛkɔ mbakawewoyaka wadjango. (Nɛh 8:1-3) La soko mbaki dihole diakaleke monga dimɛna dia ntana ɛmɛnyi lo enongo wakendanaka l’anto, ɛnyɛlɔ awui wendana la osondjelo wa diangɔ ndo awui akina, wakasale ngasɔ nɛ dia anto wakɔtɔka ndo wakatombaka lo asoko asɔ la yanyi. Ndo nto, lam’ele wakasambolaka akambo w’anto tshɛ la soko, dui sɔ diakalɔmbaka toshushi dia vɔ monga la yewo ndo monga la losembwe etena kakawalomboshaka ndo lo tɛdikɔ takawɔsaka. Ondo wakalɔngɔsɔla dihole dimɔtshi diaki suke la soko dia toshushi nomboshaka lo yoho ya dimɛna. (Jɔb 29:7) Samuɛlɛ akandaka lɔkɛndɔ otsha la Bɛtɛlɛ, la Ngiligalɛ ndo la Mizipa ndo nde “akalomboshaka Isariyɛlɛ lo ahole asɔ tshɛ,” ndo la Rama lɛnɛ aaki luudu lande.—1Sa 7:16, 17.
NGƆNDƆ K’ENANƐI 2-8
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 22-23
“Woho wakɛnyaka Ɛlɛmbɛ dia Jehowa ndjakiyanyaka lo dikambo dia waa nyama”
it-1-F 868
Wɛmbɛlɔ w’eshikɔ
Lo nshi y’edjedja wakakambaka mbala efula la waa nyama dia mɛmba eshikɔ ndo etena kakɛnaka ose Isariyɛlɛ mponda k’onto ɔmɔtshi lahetshande oshami la nkɛtɛ la oshikɔ atɔ, ose Isariyɛlɛ ɔsɔ takandahombaka kitshika, lo dihole dia mbokitshika la oshikɔ atɔ, ‘nde akahombaka mbokiahola wotsho wele la tɔ.’ (Eto 23:5) Wotsho wa diangɔ diakahombaka nyama mɛmba akelamɛka ‘oshikɔ wa nkɛtɛ ya mponda.’—2Ku 5:17.
it-1-F 635 od. 2
Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ
Dibuku dia Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ mɛnyaka nto woho wakawahombaka salɛ waa nyama akambo la nɛmɔ ndo la ngandji. Ase Isariyɛlɛ takiwɔ la lotshungɔ la minda fudu yoshami lo kefu kayɔ, nɛ dia ɔsɔ mbele dihole diakokɛyɔ ana ayɔ ndo kɛsɔ akawetɛka wɔdu dia ndjinda nɛ dia takayakokaka ndjakokɛ. Ase Isariyɛlɛ wakakokaka mbɔsa ana ayɔ ndo wakahombaka ntshika onyango wa fudu, nɛ dia onyango aki l’akoka wanyomotota ana akina. (Eoh 22:6, 7) Okambi wa dikambɔ takandahombaka nkeleka ngɔmbɛ la mponda dihole diaamɛ, diaha nsoya nyama kele bu la wolo efula. (22:10) Takawahombaka ndiha ngɔmbɛ onyɔ etena kasusolatɔ eponga diaha tɔ pɛnyahɛnyama la ndjala etena kele eponga wekɔ sukesuke la tɔ ndo nɛ dia la wolo ande mbasusolatɔ eponga akɔ.—25:4.
w03-F 15/10 32 od. 1-2
“Tanyongake la diɔtɔnganelo dia ma ma”
Oko wakokanyu mɛna lanɛ, kamɛlɔ la ngɔmbɛ kakafusaka kaamɛ wakadiɛnɛka efula. Osembe wakaakakatanyaka aki osembe wakawahombaka nkeleka nyama hiende yele la weke ndo etale woho ɔtɔi, laasɔ dui sɔ diakashaka nyama yakɔ hiende shɔ paa efula. Lo menda woho wayakiyanyande lo dikambo dia waa nyama, Nzambi akatɛ ase Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Tokelekake ngɔmbɛ la mponda dia yɔ nkamba kaamɛ.” (Eoh 22:10) Tɔndɔ diakɔ diamɛ diakahombama kambema ndo le ngɔmbɛ ndo la kamɛlɔ.
Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, okambi wa dikambɔ takandahombaka mbisha nyama yande paa ka ngasɔ. Koko naka nde bu la ngɔmbɛ hiende nde akakokaka nkeleka nyama hiende yele lande osembe kaamɛ. Ondo, ngasɔ mbakasalaka akambi wa dikambɔ wa lo ntambe ka 19 oko wadiɛnya osato. L’ɔtɛ wakatshikitanaka nyama weke ndo nkalo, nyama kaki komongaka la lokalo efula lo nyama hiende shɔ akongaka la paa efula ndo nyama kakalekaka lokalo akahombaka mɛmba wotsho w’efula.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 629-630
Dibasa, Onto lɔsa dibasa
Dibasa ekɔ ɛngɔ kakahombaka onto mfuta, kana ɛngɔ kɛmɔtshi kaki onto la lotshungɔ la nkaloya. Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, wakɔsaka abasa ntondo ntondo naka onto aya l’okakatanu wa falanga. Lo kɛnɛ kendana la ose Isariyɛlɛ, mbɔsa dibasa aki dui dia kɔlɔ efula nɛ dia ɔsɔmbɔ aki mfumbe kɔsɔndjanyi. (Tok 22:7) Diakɔ diele Nzambi akadjangɛ ase Isariyɛlɛ dia monga la lokaho ndo diaha vɔ nyanga wahɔ woma le osekawɔ ose Isariyɛlɛ l’ose wola lakasɔmbaka. (Eto 22:25; Eoh 15:7, 8; Os 37:26; 112:5) Koko wakakokaka mfutsha ɔngɛndangɛnda la wahɔ. (Eoh 23:20) Lo ndjela ase Juda amɔtshi, yɛdikɔ shɔ yakakambemaka le wanɛ wakasalaka ekanda koko yɔ kokambemaka le wanɛ waki wola. Angɛndangɛnda wakatshikalaka l’Isariyɛlɛ lo tshanda mɔtshi tsho; mbala efula wanɛ wakasalaka okanda mbakawalongamɛka dia vɔ mfuta la wahɔ nɛ dia vɔ lawɔ wakasɔndjaka anto akina diangɔ la wahɔ.
NGƆNDƆ K’ENANƐI 9-15
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 24-26
“Woho wakɛnyaka Ɛlɛmbɛ dia Jehowa ndjakiyanyaka lo dikambo dia wamato”
it-1-F 874 od. 4
Womoto
Pami la womoto wakakondjaka wahɔ oyadi kaanga l’ɛlɛmbɛ wendana l’asɔlayi nɛ dia lɔkɔngɔ wa pami tshuka wadi takandahombaka nkamba olimu w’ɔsɔlayi l’edja k’ɔnɔnyi w’otondo. Ɔlɛmbɛ ɔsɔ wakakimanyiyaka atshukanyi w’eyoyo dia nkamba la lotshungɔ lawɔ la mbota ana, dui sɔ diaki tshondo y’esambelo le wadi etena kaki omɛnde bu lawɔ ndo nto djekoleko etena kavɔnde omɛnde lo ta.—Eoh 20:7; 24:5.
it-1-F 994 od. 6
Ɔkɔdiakɔdielo wa kɛnɛ kakatshikalaka lo dinela
Mɛnamaka hwe dia yɛdikɔ shɔ yakakimanyiyaka ase wola waki lo wodja, yɔ yakakeketshaka dia monga la lokaho, ndjahombia ndo nkondja ɛtshɔkɔ woma le Jehowa koko yɔ kokeketshaka dia onto monga la nɛndɛ. Yɔ yakɛnyaka hwe ɛtɛkɛta waki Davidɛ ɛnɛ: “Dimi talɛnaka onto ɔlɔlɔ akalema, kana anande walɔmbana mbo ya ndɛ.” (Os 37:25) Lo nkondja wahɔ oma l’ɔlɛmbɛ ɔsɔ ndo oma l’olimu awɔ wa wolo, ase wola takawahombaka monga la ndjala oyadi vɔ kana anawɔ takawahombaka monga tɔlɔmbi ta diangɔ dia ndɛ.
w11-F 1/3 23
Onde wɛ akeyaka?
Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, naka pami ambovɔ aha la mbota ɔna, ɔnango akahombaka ntshuka wadi aki ɔnango lovwe dia mbolola lohanga l’ɔnango ndo dia ɔlɔndji wakumbo ka pami ntetemala. (Eta 38:8) Yɛdikɔ yakayɔtɔka l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ shɔ yakayelamɛka ɔnɛ Ɔlɛmbɛ wendana la diwala di’okitɔ kana onto nkitana la wadi ɔnango laki kombota. (Eoh 25:5, 6) Kɛnɛ kakasale Bɔaza kofundami lo dibuku dia Ruta, mɛnyaka dia dui sɔ diakayotetemala polo ndo le ewotɔ ekina wa ose nkumbo lakavu naka ndooko ɔnango ɔmɔtshi l’atei w’anango laaki eke la lɔsɛnɔ.—Rut 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.
Diwala di’okitɔ diakasalemaka ndo lo nshi ya Yeso; nɛ dia Asadukɛ wakaditɛkɛtaka oko wofundamidiɔ lo Makɔ 12:20-22. Lo ndjela Flavius Josèphe ombewi w’ɛkɔndɔ w’ose Juda wa lo ntambe ka ntondo, yɛdikɔ shɔ kokokɛka tsho lokombo la lo nkumbo koko yakakimanyiyaka nto dia diangɔ dia lo nkumbo ntetemala namema lo nkumbo ndo yɔ yaki lo dikambo dia wahɔ wa wadi aki odo. Etena kɛsɔ womoto takinde la lotshungɔ la nkita diangɔ di’omɛnde. Koko, ɔna lakotɔka oma lodiwala di’okitɔ mbakahombaka ntetemala nama diangɔ diakatatshiki omi lakavu.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 657 od. 5
Odiakelo wa diwala
Mukanda w’odiakelo wa diwala. Hatohombe mbuta dia odiakelo wa diwala aki dui dia wɔdu lo ndjela woho wakatatɛ anto nkamba l’Ɔlɛmbɛ wa Mɔsɛ wendana la odiakelo wa diwala lo yoho ya kɔlɔ. Dia nsala dui sɔ, pami akahombaka ntakola wanya amɔ. Aki ohomba mfunda mukanga, “nde pombaka mbofundɛ mukanda w’odiakelo wa diwala.” Omi lakadiakaka diwala ‘akahombaka mbisha wadɛnde okanda akɔ l’anya ndo mbotondja oma lo luudu lande.’ (Eoh 24:1) Kaanga mbaki Afundelo kɔmɛnyaka awui akina wendana la vuiwui tshɛ, koko ondo tɛdikɔ tahomba ndjela dia ndjaka diwala tɔsɔ takalɔmbaka mɛnana la wanɛ waki la lotshungɔ ndo anto waki la lotshungɔ asɔ wakahombaka ntondotondo mbakimanyiya dia mbowaokanya. Etena k’ohomba kakɔsamaka dia nɔngɔsɔla okanda w’odiakelo wa diwala kakashaka omi diaaso dia nyomɔsɛdingola yɛdikɔ yande. Pami akahombaka mɛnya vuiwui tshɛ yambookonya dia nde mbɔsa yɛdikɔ ya ndjaka diwala, ndo etena kakandɔsaka dia ndjela dimɛna dimɛna tɛdikɔ talɔmba dia onto ndjaka diwala, etena kɛsɔ kakawoshaka diaaso dia otema ande nɛmba ndo dui sɔ diakokimanyiyaka diaha nde mbɔsa yɛdikɔ ya ndjaka diwala l’esasesase. Yɛdikɔ shɔ nto yakakimanyiyaka dia nkokɛ ntshungɔ ya womoto ndo yakookokɛka. Afudelo hawɛnya kɛnɛ kaki l’etei ka “mukanda w’odiakelo wa diwala.”
NGƆNDƆ K’ENANƐI 16-22
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 27-28
“Ɛtshɔkɔ ɛnɛ tshɛ wayonyokomɛ”
Tokondja ɛtshɔkɔ oma le Nkumekanga kalɔmbwama la nyuma kaki Nzambi!
Lo mɛtɛ, nkitanyiya nembetshiyaka mbidja lo otema kɛnɛ katama l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo mbo ya ndɛ ya lo nyuma yatoshande. (Mat. 24:45) Kɛsɔ nɔmbaka dia sho nkitanyiya Nzambi nde la Ɔnande. Yeso akate ate: “Aha untu tshe latumbetaka ati: Khumadiondjo, Khumadiondjo, kayoto lu diulelu dia l’ulungu. Keli paka one latutshaka lulangu la Papa leli l’ulungu.” (Mat. 7:21, sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Nkitanyiya Nzambi nembetshiyaka ndjakitshakitsha l’ɛse ka etshumanelo k’Akristo kakashikikɛ Nzambi kele la ‘apami wele oko weshasha,’ mbuta ate dikumanyi diakasɔnama.—Ef. 4:8.
Onde nyayolongola ɛtshɔkɔ wa Jehowa?
Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yakakadimɔma lo Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 28:2, (NW) ɔnɛ “tetemala la mpokamɛ” mɛnyaka otshelo watatetemala. Ekambi waki Jehowa hawohombe tsho mbohokamɛka paka lo tena dimɔtshi to; koko vɔ pombaka tetemala la mbohokamɛka lo tena tshɛ, ndo l’akambo tshɛ. Paka vɔ mbotshe ngasɔ ko vɔ nongola ɛtshɔkɔ waki Nzambi. Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yakakadimɔma ɔnɛ “wayukuma” mbɔsamaka oko tshɛkɛta yalembetshiya mbala efula “nongola” kana “koma lo.”
Toyange ɛtshɔkɔ waki Jehowa l’otema ɔtɔi
Dionga diakɔna diakahombe ase Isariyɛlɛ monga ladiɔ dia vɔ mɛnya ɔnɛ wekɔ l’okitanyiya? Ɛlɛmbɛ waki Nzambi wakɛnyaka dia Jehowa akanyangaka etena kaki wodja ande kombokambɛka olimu ‘l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’otema ɔtɔi.’ (Adia Euhwelo k’Elembe 28:45-47.) Hatohombe nkitanyiya wadjango wa shikaa waki Jehowa l’etema ehende kana oko anto wafundɛwɔ lofundɛ, mbuta ate woho w’okitanyiya wakoka nyama kana ɛdiɛngɛ monga la wɔ. (Mako 1:27; Jak. 3:3) Nkitanyiya Nzambi l’otema ɔtɔi mɛnyaka dia sho mbokaka ngandji. Dui sɔ mɛnamaka oma l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo monga la mbetawɔ ɔnɛ ɛlɛmbɛ waki Jehowa bu wotsho ndo ɔnɛ ‘nde komaka ofutshi a wanɛ watoyangaka l’otema ɔtɔi.’—Heb. 11:6; 1 Joa. 5:3.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 364
Olelo
Ɛlɛmbɛ wa Jehowa wakatonaka dia onto nsɛkɔla olelo w’osekande. (Eoh 19:14; enda nto Tok 22:28.) Diakɔ diele onto lakasɛkɔlaka “olelo w’osukanyi ande” wakahombaka mbodja mananu. (Eoh 27:17) Lam’ele akanga wa dikambɔ wakasɛnaka oma lo diangɔ diakatondja dikambɔ diawɔ, onto lakasɛkɔlaka olelo akahondjaka osekande diangɔ dimɔtshi diotondohomba nkondja. Nsala dui sɔ, aki oko onto lava ndo ngasɔ mbakɔsaka ase Isariyɛlɛ wa lo nshi y’edjedja dui sɔ. (Jɔb 24:2) Koko anto waki komonga la losembwe wakongaka la onongo l’ɔtɛ wakawasɛkɔlaka elelo w’anto akina ndo lo nshi ya Hɔsɛya, ewandji w’ase Juda wakɔsamaka oko anto wakasɛkɔlaka elelo.—Hɔs 5:10.
NGƆNDƆ K’ENANƐI 23-29
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 29-30
“Ɛtshɔkɔ ɛnɛ tshɛ wayonyokomɛ”
Jehowa toshaka lotshungɔ la nsɔna
Onde ekɔ dui dia wolo dia sho mbeya kɛnɛ katɔlɔmba Nzambi ndo kisala? Mɔsɛ akate ate: “Olembe one wamumunyudjela elo hawunyuleki wulu, ndu vo kema etali uma le nyu.” (Divɛsa 11) Jehowa hatɔlɔmbɛ kɛnɛ kahatakoke nsala. Ɛlɛmbɛ ande kema wolo ndo sho kokaka mbakitanyiya ndo mbeya kɛnɛ kalembetshiyawɔ. Aha paka sho ‘mbode l’olongo’ kana ‘mbotehwe la wedi wa ndjale’ ko sho mbeka kɛnɛ katɔlɔmba Nzambi. (Divɛsa 12, 13) Bible tokiyaka hwe woho wahombaso nsɛna.—Mika 6:8.
Jehowa toshaka lotshungɔ la nsɔna
“MBALA efula lakokaka wɔma wa wokoka w’ɔnɛ hatotshikala la kɔlamelo le Jehowa.” Kɛsɔ mbakate Okristo ɔmɔtshi wa womoto wakakanyiyaka dia akambo wa kɔlɔ wakokomɛ lo nshi yande ya dikɛnda wayowokonya diaha nde ntshikala la kɔlamelo. Onde ngasɔ mbayaokaso ndo sho? Onde ekɔ mɛtɛ dia hatototondoya l’ɔtɛ w’akambo wakatokomɛ? Kema. Lam’ele Jehowa akatosha lotshungɔ la nsɔna, sho shoamɛ mbakoka nsala ɛsɔnwɛlɔ wendana la woho wayotokamba la lɔsɛnɔ laso. Jehowa kombolaka dia sho nsala ɔsɔnwɛlɔ wa dimɛna ndo Bible Ɔtɛkɛta ande tɛnyaka woho wakokaso nsala dui sɔ. Tende ɛtɛkɛta waki Mɔsɛ wele lo Euhwelu k’Elembe tshapita 30.
Jehowa toshaka lotshungɔ la nsɔna
Onde ɔsɔnwɛlɔ wasalaso wekɔ l’ohomba lo washo waki Jehowa? Eelo! Mɔsɛ akate lo wolo wa nyuma kaki Nzambi ate: ‘Nyɔsɔnɛ lɔsɛnɔ.’ (Divɛsa 19) Lâsɔ, ngande wakokaso nsɔna lɔsɛnɔ? Mɔsɛ akalembetshiya ate: “Lu mbuka [Jehowa, Nzambi k]anyu, ngandji, lu nkitanyia diui diandi ndu lu mbumamema.” (Divɛsa 20) Naka sho mboka Jehowa ngandji, kete tayokombola dia mbohokamɛ l’okitanyiya tshɛ ndo mbomamema la kɔlamelo tshɛ, oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka tokomɛ. Lo nsɛna lo yoho shɔ, sho sɔnaka lɔsɛnɔ, mbuta ate yoho ya lɔsɛnɔ yoleki dimɛna oma ko kakianɛ l’elongamelo ka ndjɔsɛna lɔsɛnɔ la pondjo l’andja w’oyoyo waki Nzambi wayaye.—2 Petero 3:11-13; 1 Joani 5:3.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-2-F 453 od. 3
Toyi
Lotshimbo y’ekambi ande, Jehowa akate lo dikambo di’ase Isariyɛlɛ waki ɛtɛ wolo ndo ehindodi ɔnɛ vɔ waki ‘l’atoyi waki kominya mpota.’ (Jɛr 6:10; Ets 7:51) Ekɔ oko watekana atoyi awɔ wakadihamaka la ɛngɔ kɛmɔtshi kakaashimbaka dia vɔ mboka. Jehowa kombadihola atoyi asɔ, nɛ dia nde mbishaka atoyi dia nshihodia ndo dia nkitanyiya, le anto w’oyanga koko nde mbetawɔka dia atoyi wa lo nyuma w’anto wele l’ohindodi ndjihama. (Eoh 29:4; Rɔm 11:8) Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akatatshi dia ekɔ etena kɛmɔtshi kele wanɛ wayata dia wekɔ Akristo wayotona mbetawɔ yawɔ, hawotolanga mpokamɛ Ɔtɛkɛta wa Nzambi ka mɛtɛ, koko wayokombola ‘mpokamɛ kɛnɛ kangɛnyangɛnya atoyi awɔ’ ndo wayohokamɛ embetsha wa kashi. (2Ti 4:3, 4; 1Ti 4:1) Ndo nto, atoyi w’onto ɔmɔtshi mbeyaka ‘mpahana’ l’ɔtɛ wa nsango y’okande, djekoleko nsango yendana la mpokoso.—1Sa 3:11; 2Ku 21:12; Jɛr 19:3.
NGƆNDƆ K’ENANƐI 30–NGƆNDƆ KA DIVWA 5
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | EOHWELO K’ƐLƐMBƐ 31-32
“Wetshelo wakondjaso oma l’ɛtɛkɛta wa l’osambo wakasambiyama”
“Osanganya otema ami dia mboka lokombo layɛ wɔma”
Yema tshitshɛ la ntondo k’ase Isariyɛlɛ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, Jehowa aketsha Mɔsɛ ɛtɛkɛta w’osambo ɔmɔtshi. (Eoh. 31:19) Mɔsɛ lo wedi ande, aketsha wodja osambo ɔsɔ. (Adia Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 32:2, 3.) Etena kakanaso yimba la divɛsa 2 ndo 3, mbokɛmaka hwe dia Jehowa halange dia lokombo lande mbishɛma, mbɔsama ekila kamboleka dia litɛkɛta. Nde nangaka dia lokombo lande mbeyama le ditongami diande tshɛ diele la yimba! Aki diɛsɛ le wodja dia mpokamɛ woho wakawaetshaka Mɔsɛ awui wendana la Jehowa ndo la lokombo Lande la diambo! Kɛnɛ kakawaetsha Mɔsɛ kakaakeketsha oko watokimanyiyaka vulavula tombatomba dia mpama. Ngande wakokaso ndjashikikɛ ɔnɛ wetshelo aso wekɔ ngasɔ?
Etena kasambishaso lo luudu la luudu kana lo sɛkɛ, sho koka nkamba la Bible dia mɛnya anto lokombo la Nzambi l’oshika, Jehowa. Sho koka mbasha ekanda w’amɛna, tovidɛo t’amɛna ndo awui wele lo sitɛ kaso k’Ɛtɛrnɛtɛ watombola Jehowa. L’olimu, la kalasa kana etena katatande lɔkɛndɔ, sho koka nkondja waaso wa mbitɛ anto akina awui wendana la Nzambi kaso ka ngandji ndo woho w’onto wende. Etena katɛso anto wahomana la so awui wendana la sangwelo dia ngandji dia Jehowa lo dikambo di’anto ndo dia nkɛtɛ, sho mbatɛka awui wendana la Jehowa wele ondo vɔ kombaeyaka tshɛ lo tshɛ. Etena katɛso anto akina awui wendana la Shɛso ka ngandji, sho mbishaka lonya lo okidiamelo wa lokombo la Nzambi. Sho kimanyiyaka anto dia vɔ shihodia dia awui efula wakawawaetsha lo dikambo diande wekɔ kashi. Sho mbishaka anto wetshelo washa ekeketshelo.—Isa. 65:13, 14.
w09-F 1/5 14 od. 4
Esato wa lo Bible—Onde wɛ mbashihodiaka?
Bible mbɛdikaka nto Jehowa la diangɔ diele bu la lɔsɛnɔ. Nde mbɛdikamaka la “Dive dia Isariyɛlɛ,” oko “dibanga,” ndo oko “longele.” (2 Sa. 23:3; Os 18:2; Eoh 32:4) Kakɔna kawawɔtɔnganyiya? Paka oko wele dive dia woke hasukasuka, nshikimala wolo ndo mpikama wolo, mbele ndo Jehowa Nzambi kokaka monga Kiɔkɔ y’ekokelo ndo ya wolo.
Nyokoya Jehowa lam’etshanyu ananyu
Tɔsɛdingole woho wa ngandji kakɛnya Jehowa lam’akandalaka akambo nde l’ase Isariyɛlɛ. Mɔsɛ akakambe l’ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula dia nembetshiya ngandji kaki Jehowa otsha le wodja w’Isariyɛlɛ waki eke esadi wa kengama. Sho mbadiaka ɔnɛ: “Uku atuhashahashaka pungu kefu kato, atutuhuhahuhaka ladiku dia an’ato, atutusimbulaka ahafu ato, atutuwaosaka, atutuwaembaka ladiku dia sala yato, mbakalombola [Jehowa Jakɔbɔ] ndame.” (Euhwelu k’Elembe 32:9, 11, 12) Dia ndakanya an’atɔ woho wa vɔ mbeya fumbɔ, pongo ‘atohashahashaka kefu katɔ,’ atohohahohaka lâdiko ndo atosembolaka ahafu atɔ dia mbɔsa an’atɔ woho wa vɔ fumbɔ. Etena kalanga ɔna ɔmɔtshi tomba oma lo kefu, yele mbala efula tanemaka etale efula la diko, nyango ‘atohohahohaka ladiko’ di’ɔna. Naka ɛnama dia ɔn’atɔ aya suke la nkɔ lo nkɛtɛ, kete nyango atoholɔka l’ɛse k’ɔna ko mbɛmba “ladiku dia sala yato.” La ngandji tshɛ, Jehowa akakokɛ wodja w’Isariyɛlɛ waki eke esadi wa kengama lo yoho yakɔ yamɛ. Nde akasha wodja akɔ Ɛlɛmbɛ wetama ɔnɛ Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. (Osambu 78:5-7) Oma lâsɔ, Nzambi akakokɛ wodja ɔsɔ la yambalo tshɛ ndo aki suke dia mbakimanyiya etena kakongaka wodja ande l’ekakatanu.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’Euhwelu k’Elembe
31:12. Akɛnda pombaka mbidjasɛ kâmɛ l’epalanga lo nsanganya ya l’etshumanelo ndo vɔ pombaka sala la wolo dia mbeka ndo pokamɛ.