Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’ƆTƆI 3-9
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI LEMBO LA SƆLƆMƆNA 1-2
Ɔkɔndɔ wendana la ngandji ka mɛtɛ
Onde anto koka mbokana ngandji ka shikaa?
9 Diwala bu asanga kana osanga w’anto wahokana ngandji. Ngandji mbele dionga dioleki ohomba lo diwala di’Akristo. Ko naa woho wa ngandji kɛsɔ? Onde ɔsɔ ekɔ ngandji kohikami lo atɔndɔ wa lo Bible? (1 Jni. 4:8) Onde ɔsɔ ekɔ ngandji ka lam’asa ase nkumbo? Onde ɔsɔ ekɔ ngandji ka la wasaso kele la omamemelo wa mɛtɛ konga lam’asa angɛnyi w’eshika? (Jni. 11:3) Ko kana ɔsɔ ekɔ ngandji ka lam’asa pami la womoto? (Tuk. 5:15-20) Lo mɛtɛ, ngandji ka mɛtɛ ndo kakikɛ konga lam’asa atshukanyi, mendanaka ndo l’awui asɔ tshɛ. Ngandji mongaka dui dia dimɛna etena kakiɛnyanya anto. Diakɔ diele, wadi l’omi hawohombe mbetawɔ di’awui wa lo lɔsɛnɔ la lushi la lushi mbashimba diaha vɔ mbutanɛ ɛtɛkɛta wa ngandji. Ɛtɛkɛta wa ngasɔ koka nkimanyiya lo yoho y’efula di’ɔngɛnɔngɛnɔ monga lo diwala ndo diɔ ntshikala nge. Lo ahole wele amambedi hawɔshi etena ka mbeyana nkɛwɔ yawɔ dimɛna la ntondo ka diwala, ngandji kawɔ ndjofulaka etena kayoweyanaka nkɛwɔ ndo vɔ mpombaka mbutanɛka ɛtɛkɛta wa ngandji. Dui sɔ diayowasukanya suke suke ndo diayokeketsha diwala diawɔ.
10 Naka wadi l’omi mbutanɛka ɛtɛkɛta wa ngandji, kete dui sɔ diayonga la shɛngiya kina ya dimɛna lam’asawɔ. Nkumekanga Sɔlɔmɔna akasha osekaseka w’ose Shulama “dengalenga dia paunyi, kame la tukama ta fesa.” Nde akatɛtɛmɔla osekaseka ɔsɔ lo mbuta ɔnɛ nde ekɔ “dimena uku ngondo, pudipudi uku unya.” (Lim. 1:9-11; 6:10) Koko osekaseka wa womoto ɔsɔ akatshikala la kɔlamelo otsha le olami w’ɛkɔkɔ wakandokaka ngandji efula. Kakɔna kakookeketsha etena kakandangana l’olami w’ɛkɔkɔ? (Adia Limbu la Solomona 1:2, 3.) Kɛnɛ kakookeketsha ele, woho wakandohɔka ‘ɛtɛkɛta wa ngandji’ wakawotɛ olami w’ɛkɔkɔ. Le osekaseka wa womoto ɔsɔ, ɛtɛkɛta ɛsɔ “ndeka wanu,” wakɔngɛnyangɛnyaka ndo lokombo lande lakikɔ oko “malashi wa lomonga” l’ɔtɛ. (Esam. 23:5; 104:15) Naka onto mbohɔka ɛtɛkɛta wa ngandji, dui sɔ koka nkeketsha ngandji. Diakɔ diele, ekɔ ohomba atshukanyi mbutanɛka ɛtɛkɛta wa ngandji lam’asawɔ.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Onde anto koka mbokana ngandji ka shikaa?
11 Dibuku dia Limbu la Solomona diekɔ nto la wetshelo le Akristo wahatatshukana, djekoleko wanɛ wayanga elonganyi. Osekaseka w’ose Shulama komonga la ngandji otsha le Sɔlɔmɔna. Nde akatɛ ana wa wamato wa la Jɛrusalɛma ɔnɛ: “Tanyusutshasutshaki ngandji, tanyukiemulaki, ntundu to katalangi.” (Lim. 2:7; 3:5) Lande na? Nɛ dia bu dimɛna monga la ngandji ka lam’asa pami la womoto otsha le woho w’onto tshɛ wakɔlɔmba lonya. Diakɔ diele, ayonga dimɛna di’Okristo wakombola tshukana nkonga la solo dia lotutsha onto layondoyoka ngandji ka mɛtɛ.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’ƆTƆI 10-16
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI LEMBO LA SƆLƆMƆNA 3-5
Ohomba w’olangala wa l’etei k’otema
Onde anto koka mbokana ngandji ka shikaa?
8 8 Aha ɛtɛkɛta wa ngandji tshɛ watanema lo dibuku dia Limbu la Solomona mbatɛkɛta dia dimɛna dia demba. Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole kɛnɛ kakate olami w’ɛkɔkɔ otsha le osekaseka wa womoto. (Adia Limbu la Solomona 4:7, 11.) Nde akate ɔnɛ ɛlɔmɔ ayɛ “watuselaka usanga.” Lande na kakandate ngasɔ? Nɛ dia osanga wekewɔ kaa ntondja mongaka la mpɛ ndeka wɔnɛ wambokitshama edja. Ɛtɛkɛta w’ɔnɛ “usanga la awele weko l’esi a lulimi laye,” nembetshiyaka ɔnɛ l’ɛnyɛlɔ k’osanga la awɛlɛ, ɛtɛkɛta wa osekaseka ɔsɔ wakikɔ amɛna ndo wakɔngɛnyangɛnyaka. Mbokɛmaka dia etena kakatɛ olami w’ɛkɔkɔ osekaseka wa womoto ɔnɛ “we eko dimena dimba tshe! Dimba diaye kema la ekomo,” nde akalangaka mbuta awui efula koko aha tsho dia dimɛna diande dia demba.
Kanyi yaki Nzambi lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ la pudipudi
17 Ɛnyɛlɔ ka sato k’onto laki la kɔlamelo ele kaki ɔna womoto l’ose Shulama. Osekaseka w’olangala ɔsɔ, akakotola aha tsho washo waki ɔlɔngɔ ɔmɔtshi wakalamaka ɛkɔkɔ, koko ndo waki Sɔlɔmɔna, nkumekanga k’ɔngɔnyi efula ka l’Isariyɛlɛ. L’ɔkɔndɔ w’otondo wa dimɛna wa lo dibuku dia Limbu la Solomona, vɔ mbutaka dia ɔna womoto l’ose Shulama aki la lɔkɛwɔ la pudipudi, diɔ diakɔ diakɔlɛnyaka anto wakasɛnaka la nde. Kânga mbele osekaseka ɔsɔ kombolanga, Sɔlɔmɔna akatshutshuyama la nyuma k’ekila dia funda ɔkɔndɔ wakinde. Ndo ɔlɔngɔ waki olami w’ɛkɔkɔ wakandayolangaka akɔlɛnyaka oma lo lɔkɛwɔ lande la pudipudi. Etena kɛmɔtshi nde akɛdika ɔna womoto ɔsɔ la “ekambo kudingami lukumbu kwi.” (Limbu la Solomona 4:12) Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, ekambɔ k’olangala kaki la weho wa tombatomba di’amɛna efula, alɛmbɔlɛmbɔ w’elangala, ndo etamba wa weke efula. Weho wa dikambɔ dia ngasɔ diakadingamaka djɔ la lokombo ndo onto akakokaka mbɔtɔ paka oma lo soko diele vɔ didihaka la sapi. (Isaya 5:5) Le olami ɔsɔ w’ɛkɔkɔ, lɔkɛwɔ la pudipudi laki ɔna womoto l’ose Shulama ndo olangala wakinde waki oko ekambɔ kɛmɔtshi koleki dikambɔ dikina tshɛ olangala. Nde aki pudipudi l’akambo tshɛ. Nde akayohomba mɛnya ngandji kande paka le pami kakayohombaka mbotshuka.
g04-F 22/12 9 od. 2-5
Olangala woleki ohomba
Onde olangala wa l’etei k’otema koka nkotola anto akina? Georgina, Lakatshukama ɛnɔnyi suke la dikumi mbutaka ɔnɛ: “L’edja k’ɛnɔnyi ɛsɔ tshɛ, lamboleka nanga omɛmi l’ɔtɛ wambitɛnde mɛtɛ ndo wamɛnyande awui tshɛ hwe hwe. Dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ la nde ele ngɛnyangɛnya Nzambi. Dui sɔ mbokimanyiyaka dia nangami efula ndo mbɔsami la nɛmɔ. Nde ndjakiyanyaka dikambo diami etena kɔsande tɛdikɔ ndo nde salaka dia dimi ndjaoka dia lekɔ la nɛmɔ. Dimi mbeyaka mɛtɛ dia nde nangakami.”
Daniel lakatshuke lo 1987, mbutaka ɔnɛ: “Le mi, wadɛmi ekɔ olangala efula. Lo mɛtɛ dimi ngɛnangɛnaka diema diande dia demba, koko lonto lande mbatshutshuya dia ndeka mbolanga. Tena tshɛ nde kanyiyaka dikambo di’anto akina ndo nde nangaka nsala dia vɔ ndjaoka dimɛna. Nde ekɔ la waonga w’Okristo w’ohomba efula. Awui asɔ ngɛnyangɛnyakami dia monga kaamɛ la nde.”
L’andja ɔnɛ anto mbidjaka yimba paka lo kɛnɛ kɛnama, koko sho pombaka nsala la wolo dia mɛna l’edia ka kɛnɛ kɛnama. Sho pombaka nshihodia dia ekɔ tshondo y’okakatanu dia monga l’ɛnamelo ka lo demba “ka laande” ndo ɔsɔ mbeyaka monga dui diahakoke salema, diele bu ndo ohomba efula. Koko mbidja welo dia monga la waonga wakimanyiya dia monga l’olangala wa mɛtɛ wa l’etei k’otema, ekɔ dui diakoka onto tshɛ nsala. Bible mbutaka ɔnɛ: “Dimɛna mbeyaka monga lokeso ndo olangala mbeyaka monga lo tshanda ya tshitshɛ tsho, koko womoto loka Jehowa wɔma ayotombɔma.” Lo wedi okina, Afundelo tɔhɛmɔlaka ɔnɛ: “Oko zama dia paonyi lo ɔhɛmbɛ wa nsombo ngasɔ mbele womoto l’olangala latona ekanelo k’ɔlɔlɔ.”—Tokedi 11:22; 31:30.
Ɔtɛkɛta wa Nzambi tokimanyiyaka dia mbɔsa “ɛlɛngɛlɔ kahalanaki ka lonto loshɛmi l’etei k’otema, ɛlɛngɛlɔ ka ki ndo ka yimba ya memakana kele la nɛmɔ di’efula lo washo wa Nzambi” la nɛmɔ. (1 Petero 3:4) Lo mɛtɛ, olangala wa l’etei k’otema ɔsɔ ndeka olangala wa lo demba ohomba la fwa. Ndo onto tshɛ koka monga l’olangala ɔsɔ.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Limbu la Solomona
2:7; 3:5—Lande na kakatshibia osekaseka w’ose Shulama wamato wa lo luudu la nkumekanga lo mbuta ɔnɛ oma le “fumbo ndu le peli ya l’usui”? Fumbɔ ndo pele mbeyamaka efula l’ɔtɛ w’elangala awɔ. Osekaseka w’ose Shulama akatshibia wamato wa lo luudu la nkumekanga oma lo kɛnɛ tshɛ kaki dimɛna ndo olangala diaha vɔ pemba dia memula ngandji kande.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’ƆTƆI 17-23
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI LEMBO LA SƆLƆMƆNA 6-8
Onga ehele, koko aha lokuke
it “Chant de salomon (le)” od. 11)
Chant de salomon (le)
Ondo Sɔlɔmɔna akatshike osekaseka w’ose Shulama dia nde nkalola otsha la kawɔ. Etena kakawawɛnyi ayasukana, anango wakambola ɔnɛ: “Akɔna ayaye oma lo oswe, ɛkami olangemi ande?” (Lem 8:5a) Anango osekaseka w’ose Shulama koshihodia dia kadiyɛwɔ aki la ngandji ka kɔlamelo ka ngasɔ. Ɛnɔnyi engana la ntondo, ɔnango ɔmɔtshi akate lo dikambo diande ɔnɛ: “Sho tekɔ la kadiyɛso keke dikɛnda, ndo nde atatombe awɛlɛ. Kakɔna kayotosalɛ kadiyɛso kɛsɔ lushi layowolanga mbotshuka?” (8:8) Ɔnango okina akate ate: “Naka nde ekɔ ehele, sho tayowɔlɛnga lo mbahɛ mfɛsa laadiko diande, ko naka nde ekɔ lokuke, kete sho tayowodiha la abaya w’olondo.” (8:9) Lam’ele osekaseka w’ose Shulama akashike ntanga ndo akatondoya ehemba ɛsɔ tshɛ, nde akangɛnangɛna l’ekambɔ kande ka vinyɔ ndo akatshikala la kɔlamelo otsha le onangemi ande (8:6, 7, 11, 12), nde aki la shadiya dia mbuta ɔnɛ: “Dimi lekɔ ehele, ndo awɛlɛ ami wekɔ oko totshoto. Ɔnkɔnɛ lo washo ande dimi laya oko onto lambotana ki.”—8:10.
yp-F 188 od. 2
Kayotota dia dieyanelo la ntondo ka tshukana?
Tshikala emuma hakimanyiya tsho onto dia ndjakokɛ oma lo etombelo wa kɔlɔ waya oma l’awui wa mindo wa dieyanelo. Bible tɛkɛtaka dia osekaseka ɔmɔtshi wakatshikala emuma kaanga mbakandalangaka olangemi ande efula. Etombelo waki la dui sɔ ele nde akakoke mbuta l’ofunu tshɛ ɔnɛ: “Dimi lekɔ ehele, ndo awɛlɛ ami wekɔ oko totshoto.” Nde komonga kaanga yema oko ‘lokuke’ ‘lakadihɔka’ aha l’okakatanu lo shɛngiya y’awui wa mindo wa dieyanelo. Lo kɛnɛ kendana la pudipudi ka lo lɔkɛwɔ, nde akatshikala oko ehele kahakoke onto mfumbɔ ndo totshoto tahakoke onto mbidɛ! Nde akasungana mbelamɛ ɔnɛ “ɔnɛ lele pudipudi” ndo nde akakoke mbuta lo dikambo di’omɛnde ɔnɛ, “lo washo ande dimi laya oko onto lambotana ki.” Ki kande ka lo yimba kakaakimanyiyaka vɔ akɔ ahende dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ.—Lembo la Sɔlɔmɔna 6:9, 10; 8:9, 10.
yp2-F 33
Osekaseka w’ose Shulama ekɔ ɛnyɛlɔ ka ndjela
Osekaseka w’ose Shulama akeyaka dia nde akahombe mbuta awui hwe hwe lo kɛnɛ kendana la ngandji. Nde akatɛ angɛnyi ande ate: “Dimi lambonyotshibia nte,” “tanyoyangake dia memula kana nomialomia ngandji le mi polo lam’ayotonyiyama tɔamɛ.” Nde akeyaka dia nsaki y’onto koka mbahemɛ ekanelo kande esadi eto. Ɛnyɛlɔ, nde akashihodia ɔnɛ anto akina wakakoke mbotshutshuya dia mbetawɔ onto lahakoke la nde. Kaanga nsaki yande hita yakakoke mfukutanya ekanelo kande k’ɔlɔlɔ. Lo mɛtɛ, osekaseka w’ose Shulama akatetemala monga oko “ehele.”—Lembo la Sɔlɔmɔna 8:4, 10.
Onde ɛnɛlɔ kayɛ k’akambo lo kɛnɛ kendana la ngandji mɛnyaka dia wɛ ambotshunda oko waki osekaseka w’ose Shulama? Onde wɛ koka pokamɛ dikoka diayɛ di’ekanelo ka yimba, koko aha tsho otema ayɛ? (Tokedi 2:10, 11) Tena dimɔtshi anto akina mbeyaka kotshutshuya dia monga la diɔtɔnganelo l’onto ɔmɔtshi etena keyɛ atonge suke dia nsala dui sɔ. Koko ndo wɛmɛ koka nsala dui sɔ. Ɛnyɛlɔ, etena kɛnayɛ pami la womoto watakɛndakɛnda wokimane l’anya, onde wɛ ndjakiyanyaka l’ɔtɛ wahayasale dui sɔ? Onde wɛ ayonga la diɔtɔnganelo dia ngasɔ l’onto lele bu la dietawɔ diele oko diayɛ? Osekaseka w’ose Shulama akɛnya dia nde ambotshunda etena kakemɔ ngandji le nde. Ndo wɛ koka monga ngasɔ!
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Onde anto koka mbokana ngandji ka shikaa?
3 Adia Limbu la Solomona 8:6. Etelo k’ɔnɛ ‘lombe la wolo la dja ya Jehowa’ nembetshiyaka woke woke wa ngandji ka Jehowa. Ngandji ka mɛtɛ ekɔ ‘lombe la wolo la dja ya Jehowa,’ lo yoho nyɛ yele Jehowa mbele Kiɔkɔ ya ngandji ka woho ɔsɔ. Nde akatonge onto lo efanelo kande la dikoka dia mbokana ngandji. (Etat. 1:26, 27) Etena kakaye Jehowa la Eva womoto la ntondo lale Adama pami ka ntondo, Adama akatondja ɛtɛkɛta w’amɛna. Aha la taamu, Eva akayaoke suke suke la Adama, nɛ dia oma lende mbakandɔsama. (Etat. 2:21-23) Lamele Jehowa akasha anto dikoka dia mbokana ngandji, diakɔ diele wadi l’omi koka mbokana ngandji ka wolo ndo ka shikaa.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’ƆTƆI 24-30
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ISAYA 1-2
Elongamelo le wanɛ “wambɔkɔmɔ la wotsho wa munga kawɔ”
ip-1-F 14 od. 8
Ombutshi wa pami la anande w’atɔmbɔki
8 Isaya ekɔ lo ntetemala la losango lande l’ɛtɛkɛta wa wolo otsha le wodja wa Juda lo mbuta ɔnɛ: “Mananu le wodja w’atshi wa pɛkato, anto wambɔkɔmɔ la wotsho wa munga kawɔ, olui w’ana w’akanga wa kɔlɔ, ana wa kɔlɔ!Vɔ wambɔsɛka Jehowa; vɔ bu la dilɛmiɛlɔ le l’Ekila la Isariyɛlɛ; vɔ wambowoka ɔkɔngɔ.” (Isaya 1:4) Onto koka nsala awui efula wa kɔlɔ polo ndo vɔ ndjokoma oko wotsho w’efula watandɛmbɛ. Lo nshi ya Abrahama, Jehowa akate dia pɛkato ya Sɔdɔma la Ngɔmɔra ‘yaki wotsho efula.’ (Etatelo 18:20) Ngasɔ mbakidiɔ ndo lo dikambo di’ase Juda, nɛ dia Isaya akate ɔnɛ: Wambɔkɔmɔ “la wotsho wa munga.” Laadiko dia laasɔ, nde akelɛ ase Juda ɔnɛ: “Olui w’ana w’akanga wa kɔlɔ, ana wa kɔlɔ.” Aha la taamu, ase Juda waki oko ana wa dengalenga. Vɔ “wambowoka ɔkɔngɔ,” kana lo ndjela la Bible du Semeur, vɔ “wamboka” Shɛwɔ ɔkɔngɔ.
ip-1-F 28-29 od. 15-17
“Todje akambo l’ɔnɔngɔ”
15 Kakianɛ Jehowa owatɛ akambo la wangasanu ndo la kɛtshi. “‘Nyoye kakianɛ kele todje akambo l’ɔnɔngɔ lam’asaso,’ mbata Jehowa. ‘Kaanga pɛkato yanyu yaya beela k’efula, yɔ yayonga wɛma oko loonge l’ekama; kaanga yɔ yaya beela oko dihɔndɔ dia beela ka telele, yɔ yayonga oko wɛɔsa wa nyama.’” (Isaya 1:18) Mbala efula anto mongaka la eokelo ka kɔlɔ lo kɛnɛ kendana la leeta lele l’etatelo ka divɛsa nɛ. Ɛnyɛlɔ, sho mbadiaka lo la Bible en français courant ɔnɛ: “Nyɛsɔ tɔkɛtshanya,” wate kana oko ndjɛkɛ yakɔ hiende wayɔkɛtshanya dia mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi. Aha ngasɔ! Jehowa hasalaka munga pondjo, ndo nde kosala dui sɔ lo diɔtɔnganelo diaki lam’asande la wodja ande w’atɔmbɔki ndo wa dungi pende. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 32:4, 5) Divɛsa nɛ hadiɔtɛkɛta dia ɔkɛtshanyelo wasalema lam’asa anto ahende wele ɔmɔmɔ ekɔ lo nyanga dia monga la shadiya, koko diɔ tɛkɛtaka dia kilombo kalɔmba dia akambo salema la losembwe. Ekɔ oko Jehowa akalomboshaka ase Isariyɛlɛ lo kilombo.
16 Lo mɛtɛ dui sɔ mbeyaka tokiyanya, koko Jehowa ekɔ Shushi yoleki tshɛ ɔlɔlɔ ndo yokana kɛtshi. Ndooko lakoka mbɛdikama la nde lo kɛnɛ kendana la dimanyiya. (Osambo 86:5) Nde oto mbele l’akoka wa mbɛdia pɛkato y’Isariyɛlɛ “yaya beela k’efula” ndo yikonya “wɛma oko loonge l’ekama.” Ndooko welo wakoka onto mbidja kana awui amɔtshi wakokande nsala kana ndjahondja ndo ndooko alɔmbɛlɔ wakokande nsala ko minya awadi wa pɛkato. Paka edimanyielo ka Jehowa mbakoka dimola pɛkato. Ndo nde dimanyiyaka paka wanɛ wakotsha kɛnɛ kalɔmbama, ɛnyɛlɔ wanɛ wayatshumoya l’otema ɔtɔi.
17 Dui dia mɛtɛ sɔ diekɔ ohomba efula diakɔ diele Jehowa dikalolɛka lo nkamba l’ɛtɛkɛta wa lɔlɛnga ɛnɛ, pɛkato ya “beela ka telele” yayonga oko wɛɔsa wa nyama wa wɛma waha la vadi. Jehowa nangaka dia sho mbeya dia nde mɛtɛ dimanyiyaka pɛkato oyadi yoleki weke, koko paka sho koyatshumoyisha l’otema ɔtɔi. Wanɛ wele l’okakatanu dia mbetawɔ ɔnɛ vɔ koka dimanyiyama pombaka sɛdingola bɛnyɛlɔ di’anto wele Jehowa akaadimanyiya, ɛnyɛlɔ oko Manase. Nde akasale pɛkato ya weke efula l’edja k’ɛnɔnyi. Koko nde akayatshumoya ko Jehowa akodimanyiya. (2 Ɛkɔndɔ 33:9-16) Jehowa nangaka dia sho tshɛ mbidja ndo wanɛ wakasale pɛkato ya weke mbeya ɔnɛ eke pɛtsha ko ndɛ ‘dia mbidja akambo l’ɔnɔngɔ’ lam’asaso la nde.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
ip-1-F 39 od. 9
Luudu la Jehowa lambodiyama laadiko
9 Ɛlɔ kɛnɛ, ekambi wa Nzambi hawoyosangana kaamɛ lo dikona dimɔtshi dia mɛtɛ mɛtɛ diele oko tempɛlɔ ka l’ave. Tɛmpɛlɔ ka Jehowa ka la Jɛrusalɛma kakalanyema oma le asɔlayi w’ase Rɔmɔ lo 70 T.D. Ndo nto, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalembetshiya hwe dia tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma ndo tabɛrnaklɛ kaki djembetelo ya didjidji. Yɔ yaki didjidji dia ndjembetelo ya diambo ya lo nyuma, “luudu la dipɛma la mɛtɛ mɛtɛ lakake Jehowa, koko aha onto.” (Hɛbɛru 8:2) Luudu la dipɛma la lo nyuma lɔsɔ ekɔ yɛdikɔ yakɔsɛ Jehowa dia sho ndjasukanya la nde dia mbɔtɛmɔla diɛsɛ l’oshinga w’etshungwelo wa Yeso Kristo. (Hɛbɛru 9:2-10, 23) Lo yoho yɔtɔnɛ la dui sɔ, “Dikona dia luudu la Jehowa” dia tɛkɛtama lo Isaya 2:2 nembetshiyaka ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wa Jehowa wambodiyama lo nshi yaso nyɛ. Wanɛ wɔtɔ lo ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi hawoyosangana lo dihole mɔtshi shikaa dia l’andja; koko vɔ sanganaka kaamɛ dia ntɛmɔla.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 1-7
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ISAYA 3-5
Jehowa nongamɛka di’ekambi ande mbokitanyiya ndo dui sɔ sunganaka
ip-1-F 73-74 od. 3-5
Mananu le ekambɔ ka vinyɔ kele bu la kɔlamelo!
3 Oyadi Isaya akembɛ wanɛ wakohokamɛka lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ kana bu, wɛɛla ɔsɔ akakutola yambalo yawɔ. Ondo efula ka l’atei awɔ wakeyaka olimu wakahombamaka dia nkamba ekambɔ ka vinyɔ ndo elembetshelo wakasha Isaya waki amɛna ndo mɛtɛ. Oko akambi wa dikambɔ dia vinyɔ wa nshi nyɛ, kanga vinyɔ honɛ ntɔngɔ ya kɔlɔ, koko “vinyɔ ya beela,” kana “yoleki dimɛna,” kana lɔhɔkɔ l’oma lo vinyɔ kina. Ondo nde monɛka vinyɔ yakɔ “lo nkɛtɛ y’ɛtɛtɔ yele l’omamu wa kionakona,” dihole diakoka yɔ fukanɛ dimɛna.
4 Nɔmbamaka nkamba wolo dia ekambɔ ka vinyɔ ntɔ elowa. Isaya nembetshiyaka ‘olimu wa wolo ndo walɛndja demba wakamba okambi w’ekambɔ ka vinyɔ dia mbondola nkɛtɛ ndo minya abanga’! Ondo nde kambaka l’abanga woleki weke “dia mbika tshoto.” Lo nshi y’edjedja, todjamu wakadɛka lo totshoto tɔsɔ dia nama diangɔ lo nshi ya dinela oma le wevi ndo waa nyama. Ndo nto, nde mbikaka ehele k’ave dia mɛnya tokoma t’ekambɔ kande ka vinyɔ. (Isaya 5:5) Dui sɔ diakasalemaka mbala efula dia nkokɛ ekambɔ diaha mvula ndanya nkɛtɛ.
5 L’ɔkɔngɔ wakamba olimu wa wolo wa nkokɛ ekambɔ kande ka vinyɔ, kanga ekambɔ nongamɛka dia tɔ kayɔtɔ elowa. Etena kakongɛnde dui sɔ, nde salaka ɛngɔ kandjaamulaka vinyɔ. Ko onde nde minaka woho wakandalongamɛka? Ndooko, nɛ dia ekambɔ ka vinyɔ ndjotondjaka paka tovinyɔ ta kɔlɔ.
ip-1-F 76 od. 8-9
Mananu le ekambɔ ka vinyɔ kele bu la kɔlamelo!
8 Isaya ekɔ lo mbelɛ Jehowa kanga ekambɔ ka vinyɔ ɔnɛ: “Olangemi ami.” (Isaya 5:1) Naka Isaya akayokoka ntɛkɛta ngasɔ lo dikambo dia Nzambi lo yoho yɛnya dilɛmiɛlɔ, kete nɛ dia nde aki la diɔtɔnganelo dia dimɛna la nde. (Ɛdika la Jɔbɔ 29:4; Osambo 25:14.) Ngandji koka omvutshi ɔsɔ Nzambi hɛdima la ngandji kakoke Nzambi ekambɔ “kande ka vinyɔ,” mbuta ate wodja ande ‘wakandonɛ.’—Ɛdika la Etombelo 15:17; Osambo 80:8, 9.
9 Jehowa ‘akonɛ’ wodja ande lo nkɛtɛ ya Kanana ndo akawasha ɛlɛmbɛ ndo wadjango wakonge oko ehele k’ekokelo oma le wedja ekina waki la mbekelo ya kɔlɔ. (Etombelo 19:5, 6; Osambo 147:19, 20; Ɛfɛsɔ 2:14) Lo wedi okina, Jehowa akawasha toshushi, ɛlɔmbɛdi ndo amvutshi dia mbowaetsha ɛlɛmbɛ la wandjango akɔ. (2 Nkumi ya dikanga 17:13; Malaki 2:7; Etsha 13:20) Etena tshɛ kakaanɛka asɔlayi dia ndɔsha ase Isariyɛlɛ, Jehowa akaatondjɛka atshungodi. (Hɛbɛru 11:32, 33) Lo dikambo sɔ, Jehowa akambola ate: “Kakɔna nto kakamakoke salɛ ekambɔ kami ka vinyɔ kemi talashile nsala?”
w06 15/6-F 18 od. 1
“Kokɛ ɔkɔdi wa vinyɔ ɔnɛ”!
Isaya akɛdika “luudu l’Isariyɛlɛ” l’ekambɔ ka vinyɔ kakatatɛ yema yema tondja “elowa wa kɔlɔ eto,” kana “wambɔhɔnda.” (Isaya 5:2, 7) Elowa wa vinyɔ ya kɔlɔ mongaka totshitshɛ efula ndo bu l’emunyi. Elowa wa vinyɔ wa kɔlɔ bu ohomba dia nsala vinyɔ ndo dia ndɛ, vɔ wekɔ didjidji dia wodja w’ɛtɔlɔki wele elowa wakawatɔka waki paka ɛɔnywɛlɔ k’ɛlɛmbɛ lo dihole dia monga la losembwe. Woho wakatɔka elowa wa kɔlɔ ɛsɔ komonga dindja di’Okambi w’ekambɔ ka vinyɔ. Jehowa akasale kɛnɛ tshɛ kakandakoke nsala dia wodja ande ntɔ elowa. Nde akambola ɔnɛ: “Kakɔna nto kakamakoke salɛ ekambɔ kami ka vinyɔ kemi talashile nsala?”—Isaya 5:4.
w06 15/6-F 18 od. 2
“Kokɛ ɔkɔdi wa vinyɔ ɔnɛ”!
Lam’ele akɛnamaka dia ekambɔ ka vinyɔ k’Isariyɛlɛ kɔtɔka elowa, Jehowa akaahɛmɔla dia nde ayolanya ehele kakandawakɛ kakakokɛka. Nde kotetemala nɔngɔsɔla ekambɔ kande ka vinyɔ ka didjidji. Avula wakahombaka ndɔ lo deko dia hombama kɔndɔka nto ndo adiyo wa kɔlɔ ndo atɛndɛ wakalanya ekambɔ ka vinyɔ.—Isaya 5:5, 6.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
ip-1-F 80 od. 18-19
Mananu le ekambɔ ka vinyɔ kele bu la kɔlamelo!
18 Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, wodja w’otondo wakayonga anto wa Jehowa. Nkumbo tshɛ kaki l’etenyi k’okitɔ k’oma le Nzambi kakitɔ la lotshungɔ la mandja kana l’onto futɛ lo tshanda mɔtshi, koko takandahombe kisondja lo “pondjo.” (Akambo w’ase Lɛwi 25:23) Ɔlɛmbɛ ɔsɔ wakakokɛka diaha onto mamamala l’etenyi k’okitɔ. Ɔlɛmbɛ ɔsɔ wakakokɛka nto wa nkumbo diaha monga ase woola. Koko ase Juda amɔtshi waki lalokaki wakɔnyɔlaka ɛlɛmbɛ wa Nzambi wendana l’etenyi k’okitɔ. Mika akafunde ɔnɛ: “Vɔ kombolaka dikambɔ ndo vɔ diɔsaka; ndo mvudu, ko vɔ ndjiɔsaka; vɔ kesaka onto dia mbɔsa luudu lande, ndo onto dia mbɔsa etenyi kande k’okitɔ.” (Mika 2:2) Koko Tokedi 20:21 mbishaka ɔhɛmwɛlɔ ɔnɛ: “Etenyi k’okitɔ kakondjama ntondo la lokaki hatonga ɔtshɔkɔ l’ekomelo.”
19 Jehowa ndakaka dia mpɔtɔla akanga wa lokaki asɔ kɛnɛ kakawɔshi. Ndo ‘anto hawotodjasɛ’ lo mvudu yakawahɔtɔla. Nkɛtɛ yakɔmiyawɔ yayotondja paka diangɔ yema tshitshɛ lo mbɛdika la woho wakokayɔ ntondja. Etena ndo woho wakahombe mananu kɛsɔ ndja koshikikɛma. Ondo tɔ kakendanaka lo yɛdikɔ mɔtshi la yoho ya lɔsɛnɔ yakahombe ase Isariyɛlɛ tɔsɛna la Babilɔna.—Isaya 27:10.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 8-14
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ISAYA 6-8
“Dimi ɔnɛ, ontome!”
ip-1-F 93-94 od. 13-14
Jehowa Nzambi ekɔ lo tɛmpɛlɔ kande k’ekila
13 Nyɛsɔ tohokame Isaya. “Dimi lakoke dui dia Jehowa diata ɔnɛ: ‘Akɔna ayomotoma ndo ayototshwɛ na?’ Ko dimi lakate nte: ‘Dimi ɔnɛ, ontome!’” (Isaya 6:8) Dimbola diakoke Jehowa diaki mɛtɛ l’oyango wa Isaya mbisha okadimwe, nɛ dia ndooko omvutshi okina wakɛnama lo ɛnɛlɔ. Aha la taamu, dimbola sɔ aki leeta lakawelɛ Isaya dia monga dikɛndji dia Jehowa. Ko lande na kambola Jehowa ɔnɛ, “ayototshwɛ na?” Lo mimɔ oma l’okitɔ wa l’ɔtɔi “dimi” otsha lo okitɔ wa l’efula “sho,” Jehowa ambɔtɛkɛta ndo di’onto okina. Naa onto akɔ? Shi nde ekɔ lo ntɛkɛta dia Ɔnande ɛtɔi lakahombe ndjokoma Yeso Kristo? Aha la taaamu, ɔsɔ aki Ɔna akɔ laamɛ lele Nzambi akawotɛ ɔnɛ: “Tosale onto lo efanelo kaso.” (Etatelo 1:26; Tokedi 8:30, 31) Lo mɛtɛ, Jehowa ekɔ kaamɛ l’olongo la Ɔnande ɛtɔi lakandote.—Joani 1:14.
14 Isaya aketawɔ leeta lɔsɔ aha la mengenga! Oyadi woho akɔna waki losango lɔsɔ nde akakadimola mbala kakɔ ɔtɔi ɔnɛ: “Dimi ɔnɛ, ontome.” Nde komimbola kɛnɛ kayondokondja naka nde mbetawɔ ɔkɛndɛ ɔsɔ. Yimba yande ya ndjakimɔ la lolango ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le ekambi waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ, wanɛ wakalongola ɔkɛndɛ wa nsambisha ‘lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo lo nkɛtɛ k’otondo.’ (Mateo 24:14) L’ɛnyɛlɔ ka Isaya, vɔ kotshaka ɔkɛndɛ awɔ la kɔlamelo tshɛ ndo vɔ sambishaka “oko ɔmɛnyi le anto wa lo wedja tshɛ,” kaanga mbele aha anto tshɛ mbahokamɛ. Ndo vɔ temalaka nsala dui sɔ l’eshikikelo tshɛ oko wakasale Isaya weya dia ɔkɛndɛ awɔ ndja oma le onto lele la lowandji laheme laadiko dia tshɛ.
ip-1-F 95 od. 15-16
Jehowa Nzambi ekɔ lo tɛmpɛlɔ kande k’ekila
15 Kakianɛ, Jehowa ambenya Isaya kɛnɛ kahomba nde tota ndo woho wayosala anto la losango lakɔ ɔnɛ: “Tshɔka tote anto anɛ wate:‘Nyu nyayoka mbala ko mbala, koko hanyotoshihodia; nyu nyayɛna mbala ko mbala, koko hanyotokondja ndooko ewo.’ Etɛ etema w’anto anɛ lonyu, etɛ atoyi awɔ lohokotui, ndo diha washo awɔ, diaha vɔ mɛna la washo awɔ ndo mboka la atoyi awɔ, diaha etema awɔ nshihodia diaha vɔ ndjokadimɔ ko nkɔnɔ.” (Isaya 6:9, 10) Onde kɛsɔ nangaka nembetshiya dia Isaya akahombe ntɛkɛta aha la dilɛmiɛlɔ, aha la loshilambo, mbitshanya ase Juda ndo mbakonya dia vɔ mangana la Jehowa? Ndooko! Isaya akawaokaka ngandji nɛ dia vɔ waki ase wodja ande. Ɛtɛkɛta wa Jehowa wambɛnya woho wakahombe anto akɔ nongola losango, oyadi woho wakahombe Isaya nkotsha ɔkɛndɛ ande la kɔlamelo tshɛ.
16 Wodja mbaki la dindja. Isaya akahombe mbatɛ “mbala ko mbala,” koko vɔ hawotetawɔ kana nshihodia losango lande. Efula ka l’atei awɔ wayonga ɛtɛ wolo ndo hawotowetawɔ watekana oko totshungu kana akanga a mpoke. Lo ntshɔ le wɔ mbala la mbala, Isaya ayɛnya ‘anto asɔ’ dia vɔ hawolange mboka. Vɔ wayɛnya dia wekɔ lo minya yimba ndo wekɔ lo diha etema awɔ diaha mpokamɛ losango l’Isaya, mbuta ate losango la Nzambi. Shi ngasɔ mbediɔ ndo lo dikambo di’anto wa nshi nyɛ! Efula ka l’atei awɔ tonaka pokamɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa etena kasambishawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi diayangandja.
ip-1-F 99 od. 23
Jehowa Nzambi ekɔ lo tɛmpɛlɔ kande k’ekila
23 Lo nshila ɛtɛkɛta wa Isaya, Yeso akɛnya dia prɔfɛsiya kɛsɔ kayokotshama lo nshi ya nde. Wodja ɔsɔ lo tshɛ kawɔ waki la eongelo k’otema kele oko ase Juda wa lo nshi ya Isaya. Vɔ wakayaɛtɛ totshungu ndo akanga wa mpoke diaha mpokamɛ losango ko ndo vɔ la wɔ wakayolanyemaka. (Mateo 23:35-38; 24:1, 2) Dui sɔ diakakotshama etena kakaye alembe w’ase Rɔmɔ wakayalɔmbɔmaka oma le Titus wakalanya Jɛrusalɛma lo 70 T.D. ndo wakalanya osomba ndo tɛmpɛlɔ katɔ. Koko, anto amɔtshi wakahokamɛ Yeso ndo wakakome ambeki ande. Yeso akate dia anto asɔ wayonga “l’ɔngɛnɔngɛnɔ.” (Mateo 13:16-23, 51) Nde akawahɛmɔla dia etena kayowɛna “Jɛrusalɛma yambodingama l’asɔlayi,” vɔ wakahombe ‘ndawɔ otsha l’akona.’ (Luka 21:20-22) Ngasɔ mbakashimbamɛ “lɔtɔngɔ l’ekila” laki la mbetawɔ ndo lakakenge wodja wa lo nyuma, mbuta ate “Isariyɛlɛ wa Nzambi.”—Ngalatiya 6:16.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Isaya—Etenyi 1
7:3, 4—Lande na kakashimbɛ Jehowa nkumekanga ka kɔlɔ Ahaza? Nkumekanga ka Suriya ndo ka Isariyɛlɛ wakɔtwɛ nkumekanga Ahaza ka la Juda sheke dia mbonya lo lowandji ndo mbidja ɔnaki Tabele laki komonga onto la lo dioho diaki Davidi nkumekanga. Ɔsɔ aki djonga yaki Satana Diabolo dia memadja sheke ya Diolelo yakadje Nzambi la Davidi. Jehowa akakimanyiya Ahaza dia nde kokɛ ɔlɔndji wa diolelo wakahombe konya le “Uwandji wa ki” wakalakema.—Isaya 9:6.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 15-21
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ISAYA 9-10
Prɔfɛsiya kakatama lo dikambo dia “Osase wa woke”
ip-1-F 125-126 od. 16-17
Daka diendana l’owandji wa ki
16 Lo mɛtɛ, “etena kayoya” kakate Isaya ekɔ etena kakahombe Kristo nkamba olimu ande la nkɛtɛ. Yeso aketsha etena k’otale ka lɔsɛnɔ lande la nkɛtɛ la Ngalileya. La Ngalileya mbakatatɛ Yeso olimu ande ndo mbakandatatɛ mbewoya ɔnɛ: “Diolelo dia l’olongo diaya suke.” (Mateo 4:17) La Ngalileya mbakandasha nyango Sawo dia lo Dikona, mbakandasɔnɛ apɔstɔlɔ ande, mbakandasale dihondo diande dia ntondo ndo mbakandɛnama le ambeki oko 500 l’ɔkɔngɔ wa eolwelo kande. (Mateo 5:1–7:27; 28:16-20; Makɔ 3:13, 14; Joani 2:8-11; 1 Kɔrɛtɔ 15:6) Lo yoho shɔ mbakakotsha Yeso prɔfɛsiya k’Isaya kata ɔnɛ: “Ɛtshi ka nkɛtɛ ka Zebuluna la ka Nafɛtali.” Kɛsɔ mɛnyaka dia Yeso kokomiya olimu ande paka le ase Ngalileya. Lo sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ l’ahole tshɛ, Yeso akasale dia wodja w’otondo w’Isariyɛlɛ mbidja ndo Juda ‘mbishama kɛnɛmɔ.’
17 Ko kayotota dia kɛnɛ kakate Mateo k’ɔnɛ “osase wa woke” la Ngalileya? Lanɛ nto nde amboshila prɔfɛsiya k’Isaya. Isaya akafunde ate: “Anto wakakɛndakɛndaka lo wodjima wambɛna osase wa woke. Koko wanɛ wodjashi l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka dɛdi dia hitɔɔ, osase wambahɛtɛ.” (Isaya 9:2) Lo ntambe ka ntondo T.D., osase w’akambo wa mɛtɛ wakashɛma oma lo kashi y’apanganu. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda waketsha akambo wolo lo ndjasha lo mbekelo y’ashidi ‘yakɔnyɔlaka ɔtɛkɛta wa Nzambi.’ (Mateo 15:6) Akanga w’okitshakitsha wakasowaka ndo waki l’ohokohoko nɛ dia vɔ wakayelaka “ɛnɔmbɔdi wa totshungu.” (Mateo 23:2-4, 16) Etena kakɛnama Yeso lele Mɛsiya, washo wa akanga w’okitshakitsha efula wakadihɔ lo yoho ya diambo. (Joani 1:9, 12) Olimu wakakambe Yeso la nkɛtɛ ndo ɛtshɔkɔ waya lo tshimbo y’oshinga w’etshungwelo mbɛdikamaka lo yoho mɔtshi la “osase wa woke” lo ndjela prɔfɛsiya k’Isaya.—Joani 8:12.
ip-1-F 126-128 od. 18-19
Daka diendana l’owandji wa ki
18 Wanɛ waketawɔ osase waki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Isaya akatetemala mbuta ate: “Wɛ ambosala dia wodja monga la anto efula; wɛ ambofudia ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ. Vɔ wekɔ lo ngɛnangɛna la ntondo kayɛ oko watɔngɛnangɛnaka anto lo nshi ya dinela, oko anto wakahana diangɔ dia dimbo l’ɔngɛnɔngɛnɔ.” (Isaya 9:3) Etombelo w’oma l’esambishelo ka Yeso l’ambeki ande ele, anto w’etema ɛlɔlɔ wakayele ndo wakɛnya dia vɔ wakalange ntɛmɔla Jehowa lo nyuma ndo lo mɛtɛ. (Joani 4:24) Kokoka ɛnɔnyi ɛnɛi, leemba l’anto waketawɔ akambo wa mɛtɛ. Anto nunu sato wakabatizama lo pɛtɛkɔsta 33 D.T. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, “lofulo l’apami lakakome oko nunu tanu (5 000).” (Etsha 2:41; 4:4) Lam’ele ambeki wakakɛnɛmɔla osase l’ohetoheto tshɛ, “lofulo l’ambeki lakatatetemalaka mbidɛ la Jɛrusalɛma lo yɛdikɔ y’efula ndo olui a woke w’ɛlɔmbɛdi wakakome ambetawudi.”—Etsha 6:7.
19 Oko anto wangɛnangɛna lo nshi ya dinela ndo oko anto wakahana diangɔ dia dimbo l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔkɔngɔ w’asɔlayi mbidja otshumba wa woke, ambeki wa Yeso wakangɛnangɛna l’ɔtɛ w’ohamelo. (Etsha 2:46, 47) L’etena kɛsɔ, Jehowa akasale di’osase ngamɔ l’atei wa wedja. (Etsha 14:27) Ko weho w’anto tshɛ wakangɛnangɛna dia monga la diaaso dia ndjasukanya la Jehowa.—Etsha 13:48
ip-1-F 128-129 od. 20-21
Daka diendana l’owandji wa ki
20 Etombelo wele l’olimu wa Mɛsiya tshikalaka pondjo, oko wadiɛnaso l’ɛtɛkɛta w’Isaya wayela ɛnɛ: “Wɛ ambohandjola osembe w’oshikɔ awɔ, osembe wa lo ahɛka awɔ, danga dia ɔnɔmbɔdi, oko lo lushi la Midiyana.” (Isaya 9:4) Ɛnɔnyi kama la ntondo ka nshi y’Isaya, ase Midiyana wakokana l’ase Mɔaba dia nkonya ase Isariyɛlɛ dia nsala pɛkato. (Walelo 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) L’ɔkɔngɔ diko, ase Midiyana wakotsha ase Isariyɛlɛ wɔma lo mbaɔtwɛ la ta ndo lo mbahɔtɔla tongelongelo tawɔ ndo wakakambe dikambɔ l’edja k’ɛnɔnyi esambele. (Embadi 6:1-6) Oma laasɔ, Jehowa akalanya alembe w’ase Midiyana lo tshimbo y’okambi ande Ngidiyɔna. L’ɔkɔngɔ wa “lushi la Midiyana,” ndooko dui diɛnya di’ekambi wa Jehowa wakasoyama nto oma le ase Midiyana. (Embadi 6:7-16; 8:28) Keema edja, Yeso Kristo lele Ngidiyɔna ka woke ayolanya atunyi wa nshi nyɛ w’ekambi wa Jehowa. (Ɛnyɛlɔ 17:14; 19:11-21) Oma laasɔ, “oko lo lushi la Midiyana,” otshumba wa pondjo ndo wa tshɛ lo tshɛ wayodjama, aha oma lo diewo di’ana w’anto, koko la wolo wa Jehowa. (Embadi 7:2-22) Ekambi wa Nzambi hawosowaki nto pondjo la dihɛnyɔki!
21 Nzambi hɛnya wolo ande l’oyango wa sukɛ ata. Yeso lakolwama ekɔ Owandji wa ki ndo lo nshila atunyi ande oshiki, nde ayela wɔladi wa pondjo. Kakianɛ, Isaya olembetshiya dia dihomɔ di’asɔlayi diayolanyema tshɛ lo tshɛ la dja: “Sabata tshɛ yadidinya nkɛtɛ etena katayakɛndakɛnda ndo dihɔndɔ tshɛ diakatambiyama lo dikila, diayonga oko nkunyi lo dja.” (Isaya 9:5) Hatotoka nto pondjo mindjo ya sabata y’asɔlayi watakɛndakɛnda. Hatotɛna nto pondjo ahɔndɔ w’andɔshi w’ata wele l’awadi wa dikila. Ata wahongaki nto pondjo!—Osambo 46:9.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
ip-1-F 130 od. 23-24
Daka diendana l’owandji wa ki
23 Ondaki ekɔ onto lashana alako. Etena kakinde la nkɛtɛ, Yeso Kristo akashaka alako w’amɛna efula. Sho mbadiaka lo Bible ɔnɛ: “Elui w’anto wakaambe efula lo yoho yande ya mbetsha.” (Mateo 7:28) Nde ekɔ Ondaki wa lomba, wokana kɛtshi ndo weya woho wele anto lo yoho yoleki dimɛna. Alako ande komonga tsho dia pangwɛ kana mbisha dilanya. Mbala efula, vɔ waki oko wetshelo ndo wakashamaka la ngandji. Alako wa Yeso wekɔ amɛna efula nɛ dia vɔ kɛnɛmɔlaka lomba lande lahatshikitana, la kokele ndo hawete loowe. Alako asɔ konyaka wanɛ waayela lo lɔsɛnɔ la pondjo.—Joani 6:68.
24 Alako wa Yeso bu tsho etombelo w’oma lo lomba lande la laande. Koko nde mbutaka ɔnɛ: “Kɛnɛ ketshami haye oma le mi, koko ndja oma le Ɔnɛ lakantome.” (Joani 7:16) Oko wakidiɔ lo dikambo dia Sɔlɔmɔna, Jehowa Nzambi mbele lo Kiɔkɔ ya lomba la Yeso. (1 Nkumi ya dikanga 3:7-14; Mateo 12:42) Ɛnyɛlɔ ka Yeso pombaka ntshutshuya wanɛ wetsha ndo washa alako l’etshumanelo dia wetshelo awɔ pikamaka mbala tshɛ oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi.—Tokedi 21:30.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 22-28
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ISAYA 11-13
Ngande wakahombe monga Mɛsiya?
ip-1-F 159 od. 4-5
Panda ndo ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya
4 Ntambe efula la ntondo ka nshi ya Isaya, ondji okina wa Bible w’ose Hɛbɛru wakatɛkɛta dikambo dia oyelo wa Mɛsiya, mbuta ate Ɔnɔmbɔdi wa mɛtɛ wakahombe Jehowa ntomɛ Isariyɛlɛ. (Etatelo 49:10; Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 18:18; Osambo 118:22, 26) Kakianɛ, Jehowa ambɛnya awui akina lo tshimbo ya Isaya. Isaya akafunde ɔnɛ: “Dimɔnga diayotomba lo ehekele ka Jɛse, ndo lokonɔ l’oma lo edio ande layɔtɔ elowa.” (Isaya 11:1; ɛdika la Osambo 132:11.) Tshɛkɛta “dimɔnga” ndo “lokonɔ” mɛnyaka dia Mɛsiya ayonga kanula ya Jesɛ lo tshimbo ya ɔnande Davidɛ, ɔnɛ lakakitama esɔ dia monga nkumekanga k’Isariyɛlɛ. (1 Samuɛlɛ 16:13; Jɛrɛmiya 23:5; Ɛnyɛlɔ 22:16) Etena kayoya Mɛsiya wa mɛtɛ, “lokonɔ,” lɔsɔ l’oma lo luudu la Davidɛ layɔtɔ elowa w’amɛna.
5 Yeso mbele Mɛsiya wakalakema. Mateo ofundji w’evajiliɔ akashile ɛtɛkɛta wa lo Isaya 11:1 etena kakandate dia ɛtɛkɛta w’amvutshi wakakotshama etena kakawɛlɛka Yeso “ose Nazarɛtɛ.” Lam’ele nde akodiama l’osomba wa Nazarɛtɛ, wakelɛ Yeso ɔnɛ ose Nazarɛtɛ, lokombo lokakatanyemi ondo la tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yɔtɛkɛtami lo Isaya 11:1 lo dikambo dia “lokonɔ.”—Mateo 2:23, nɔtɛ; Luka 2:39, 40.
ip-1-F 159 od. 6
Panda ndo ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya
6 Ɔnɔmbɔdi wa ngande wayonga Mɛsiya? Onde nde ayofɔna l’ose Asuriya l’ɔtɛ wolo ndo la ngala lakalanya waoho dikumi wa lo nɔrdɛ ka diolelo di’Isariyɛlɛ? Ndooko. Isaya akate lo dikambo dia Mɛsiya ɔnɛ: “Ndo nyuma ka Jehowa kayodjasɛ le nde, nyuma ka lomba ndo ka yimba, nyuma ka dako ndo ka wolo, nyuma k’ewo ndo ka wɔma wa Jehowa; ko nde ayɔngɛnangɛna lo wɔma wa Jehowa.” (Isaya 11:2, 3a) Mɛsiya akakitama aha esɔ, koko nyuma k’ekila kaki Nzambi. Dui sɔ diakasalema lo batisimu ka Yeso, etena kakɛnyi Joani Obatizanyi nyuma k’ekila kaki Nzambi amboholɔ le nde oko fudu k’enga. (Luke 3:22) Nyuma ka Jehowa ‘kakahema’ Yeso ndo nde mɛnyaka mɛtɛ ka dui sɔ etena kasalande akambo la lomba, kashihodiande akambo, kashande alako, kɛnyande wolo ndo ewo. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ waonga w’amɛna efula le ɔnɔmbɔdi!
ip-1-F 160 od. 8
Panda ndo ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya
8 Elɛwɔ wɔma wa Jehowa wakɛnɛmɔla Mɛsiya? Kɛnɛ kele mɛtɛ ele Yeso hoke Nzambi wɔma wa kɔlɔ, mbuta ate wɔma w’ɔnɛ nde ayowɛndja onongo. Koko Mɛsiya mbokaka Nzambi wɔma wɔsɔhanyemi la dilɛmiɛlɔ di’efula ndo la ngandji. Onto loka Nzambi wɔma kombolaka tena tshɛ dia ‘sala kɛnɛ kangɛnyangɛnya Nzambi,’ oko wasala Yeso. (Joani 8:29) Oma l’ɛtɛkɛta ndo ɛnyɛlɔ kande, Yeso aketsha dia ndooko ɔngɛnɔngɛnɔ woleki wa mboka Jehowa wɔma wa l’otema ɔtɔi lushi la lushi.
ip-1-F 160 od. 9
Panda ndo ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya
9 Isaya akate awui akina wendana la Mɛsiya ɔnɛ: “Nde hatolombosha lo ndjela kɛnɛ kɛnande la washo ande, ndo hatohangɔ tsho lo ndjela kɛnɛ kokande la atoyi ande.” (Isaya 11:3b) Naka wɛ pombaka tosamba lo tominadi, shi wɛ ayonga la lowando l’efula naka wɛ pomana la shushi ya ngasɔ? Oko wende shushi y’anto tshɛ, Mɛsiya hasɛngiyama l’awui wa kashi, la toho tamayɛlɛ takamba la toshushi t’ana w’anto, la vate vate kana la kɛnɛ kɛnama ɛnyɛlɔ oko ɔngɔnyi. Sso dia nde mɛnaka ɔnɛ lata kashi ndo nde mendaka l’edia ka ɛnamelo, dui dia kɛsa anto. Koko nde shihodiaka “lonto loshɛmi l’etei k’otema.” (1 Petero 3:4) Ɛnyɛlɔ ka kokele kakatshike Yeso ekɔ ɛnyɛlɔ kahomba wanɛ tshɛ walombosha l’etshumanelo k’Akristo ndjela.—1 Kɔrɛtɔ 6:1-4.
ip-1-F 161 od. 11
Panda ndo ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya
11 Etena kakandahombe mpokola ambeki ande, Yeso akasale dikambo sɔ lo yoho yakakondjiyɛ wahɔ ndo ɔsɔ ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le dikumanyi di’Akristo. Lo wedi okina, wanɛ wasala awui wa kɔlɔ koka nongamɛ dia nomboshama wolo. Etena kayokoya Nzambi la dikongɛ nɛ di’akambo, la lowandji tshɛ Mɛsiya ‘ayɔkɔta wedja’ la dui dia nde lo woho wayondolanya anto wa kɔlɔ tshɛ. (Osambo 2:9; ɛdika la Ɛnyɛlɔ 19:15.) L’ekomelo, ndooko kanga kɔlɔ layotshikala dia fukutanya wɔladi w’ana w’anto. (Osambo 37:10, 11) Yeso ɔnɛ lɔlɔtshi losembwe ndo kɔlamelo lo lokende ekɔ la wolo wasala dui sɔ.—Osambo 45:3-7.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
ip-1-F 165-166 od. 16-18
Panda ndo ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya
16 Ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wakalɔshama mbala ka ntondo l’ekambɔ k’Ɛdɛna, etena kakakonya Satana Adama l’Eva dia pindolɛ Jehowa. Polo kakianɛ, Satana atatshike oyango ande, mbuta ate nkonya anto efula dia mboka Nzambi ɔkɔngɔ. Koko Jehowa hetawɔki pondjo di’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi shishɔ oma la nkɛtɛ. Dui sɔ mendanaka la lokombo lande ndo nde ndjakiyanyaka dikambo dia wanɛ wokambɛ. Diakɔ diele, nde mbishaka daka dia dimɛna nɛ lo tshimbo ya Isaya ɔnɛ: “Lushi lɔsɔ odio wa Jɛse wayemala oko djembetelo le anto. Le nde kayokadimɔ wedja dia nyanga ɛlɔmbwɛlɔ, ndo dihole diande dia diomuyelo diayonga la lotombo.” (Isaya 11:10) Lo 537 N.T.D., Jɛrusalma osomba waketɛ Davidɛ kapitalɛ ka wodja aki oko dihole diakɛnya dia waki lo mbelɛ atshikadi w’ase Juda waki la kɔlamelo dia vɔ nkalola ndo nyomoyohika tɛmpɛlɔ.
17 Koko, prɔfisiya kakɔ tɛkɛtaka dia awui akina efula. Oko wakatami, tɔ tɛkɛtaka dikambo dia ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya, Ɔnɔmbɔdi ɔtɔi wa mɛtɛ dikambo dia wedja tshɛ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akashile ɛtɛtaka wa lo Isaya 11:10 dia mɛnya dia lo nshi Mɛsiya anto wa lo wedja tshɛ wayonga la dihole l’etshumanelo k’Akristo. Nde akashile ɛtɛkɛta w’oma lo ekadimwelo ka la Septante ka divɛsa nɛ ko akafunde ɔnɛ: “Isaya akate nto ate: ‘Odio wa Jɛse wayoyala, ɔnɛ layotomba dia mbolɛ wedja. Ase wedja wayokitsha elongamelo kawɔ le nde.’” (Rɔmɔ 15:12) Koko prɔfɛsiya kɛsɔ kakendanaka l’etena k’otele efula, nɛ dia ndo lo nshi yaso nyɛ anto wa lo wedja wekɔ lo mɛnya ngandji kokawɔ Jehowa lo sukɛ ango Mɛsiya w’akitami.—Isaya 61:5-9; Mateo 25:31-40.
18 Lo ekotshamelo ka nshi nyɛ, “lushi lɔsɔ” lakatɛkɛta Isaya, lakatatɛ etena kakahenyama Mɛsiya l’okudi oko Nkumekanga ka Diolelo diaki Nzambi l’olongo lo 1914. (Luka 21:10; 2 Timɔte 3:1-5; Ɛnyɛlɔ 12:10) Oma ko etena kɛsɔ, Yeso Kristo ekɔ djembetelo nyɛnama hwe, nde mbakimanyiya dia Isariyɛlɛ wa lo nyuma ndo anto wa lo wedja tshɛ walongamɛ Diolelo dia losembwe dia monga kaamɛ. Lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya, lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo layosambishama lo wedja tshɛ oko wakatatshi Yeso. (Mateo 24:14, Makɔ 13:10) Lokumu l’ɔlɔlɔ lɔsɔ lekɔ la shɛngiya y’efula. “Olui a woke w’anto wele ndooko onto lakoka mbadia, oma lo wedja tshɛ” wekɔ lo ndjakitshakitsha l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɛsiya lo nkamba kaamɛ la atshikadi w’akitami l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. (Ɛnyɛlɔ 7:9) Oko watatetemala anto akina ndja dia ndjonga kaamɛ la atshikadi lo ‘luudu la dɔmbɛlɔ,’ la Jehowa la lo nyuma, vɔ mbishaka lonya dia tombola ‘dihole dia diomuyelo’ dia Mɛsiya, tɛmpɛlɔ ka woke ka lo nyuma kaki Nzambi.—Isaya 56:7; Hangayi 2:7.
NGƆNDƆ KA DIKUMI L’AHENDE 29–NGƆNDƆ KA NTONDO 4
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI ISAYA 14-16
Atunyi w’ekambi waki Nzambi wayolongola dilanya
ip-1-F 180 od. 16
Jehowa ambosha wodja w’otako nsɔnyi
16 Dui sɔ kotomba mbala kakɔ ɔtɔi lo 539 N.T.D. Koko ɛlɔ kɛnɛ mɛnamaka hwe dia kɛnɛ tshɛ kakate Isaya lo dikambo dia Babilɔna kakakotshama. Lo ndjela onto ɔmɔtshi lalembetshiya awui wa lo Bible “aya tambe efula polo lo etena kɛnɛ, Babilɔna ekɔ paka tɔngɔ nto.” Nde kotshaka ate: “Etena kɛna onto tɔngɔ sɔ aha la taamu nde kanyiyaka woho wakakotshama tshɛ lo tshɛ prɔfɛsiya ka Isaya ndo ka Jɛrɛmiya.” Mbokɛmaka hwe dia, ndooko onto la lo nshi ya Isaya lakakoke ntɛkɛta dia ɔkwɛlɔ wa Bibilɔna ndo woho wakatahombe ntshikala tɔngɔ nto. Bibilɔna kakɔsama oma le ase Mediya la Pɛrɛsiya ɛnɔnyi oko 200 l’ɔkɔngɔ wa Isaya mfunda dibuku diande! Ndo tɔ kakayolanyemaka tshɛ lo tshɛ ntambe efula l’ɔkɔngɔ. Onde dui sɔ hakeketsha mbetawɔ kaso lo Bible ɔnɛ tɔ kakasambiyama oma le Nzambi? (2 Timɔte 3:16) Lam’ele Jehowa akakotsha prɔfɛsiya lo nshi yakete, sho koka monga l’eshikelo tshɛ lo tshɛ dia prɔfɛsiya ya lo Bible yele yatakotshama yayokotshama l’etena kakashikikɛ Nzambi.
ip-1-F 180 od. 16; 184 od. 24
Jehowa ambosha wodja w’otako nsɔnyi
24 Lo Bible nkumi ya dikanga ya lo ɔlɔndji wa dioho dia Davidɛ mbedikambaka la tɔɔtɔ. (Walelo 24:17) Ntatɛ lo nshi ya Davidɛ, “tɔɔtɔ” takalɔmbɔlaka oma lo Dikona dia Siɔna. L’ɔkɔngɔ wa Sɔlɔmɔna mbika tɛmpɛlɔ la Jɛrusalɛma, lokombo Siɔna lakayendanaka la osomba w’otondo. Lo ndjela sheke y’Ɛlɛmbɛ, apami tshɛ wa l’Isariyɛlɛ wakahombaka ntshɔ la Siɔna mbala shato l’ɔnɔnyi. Laasɔ mbakayokomaka Siɔna “dikona dia losanganya.” Lo mbɔsa yɛdikɔ ya mbahemɛ nkumi ya dikanga y’ase Juda ndo mbanya oma lo dikona sɔ, Nɛbukadinɛza akɛnya nsaki ka nde ka ndjakitsha laadiko dia “tɔɔtɔ” tɔsɔ. Nde kombisha Jehowa lotombo l’otshumba wakandawadje. Koko, l’otako tshɛ nde akayadje lo dihole dia Jehowa.
ip-1-F 189 od. 1
Dako dia Jehowa le wedja dia mbowawaanya
JEHOWA koka nkamba la wedja dia mbisha wodja ande dilanya l’ɔtɛ wa etsha awɔ wa kɔlɔ. Kaanga mbediɔ ngasɔ, nde hetawɔ woho wasala wedja awui wa ngala, wewɔ l’otako ndo walɔshanawɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Diakɔ diele, edja efula la ntondo nde akasambiyɛ Isaya dia nde mfunda “ɛtɛkɛta wendana la Babilɔna.” (Isaya 13:1) Diakɔ diele Babilɔna akayonga tshondo ya waale. Lo nshi y’Isaya, ase Asuriya wakasoyaka wodja wa Nzambi wakadje la nde sheke. Ase Asuriya wakalanya diolelo dia lo Nɔrdɛ k’Isariyɛlɛ ndo wakalanya ɛtshi ka woke ka Juda. Koko otshumba wakadje ase Asuriya waki l’elelo. Isaya akafunde ɔnɛ: “Jehowa kanga lolembelembe akatshibe ate: ‘Paka oko wakamakongɛ mbayosalema . . . Dimi layominola ose Asuriya lo wodja ami, ndo dimi layowɔhɔtshahɔtsha lo akona ami. Osembe ande wayonyɛma oma le wɔ, ndo oshikɔ ande wayonyɛma oma lo ahɛka awɔ.’” (Isaya 14:24, 25) Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Isaya mbita prɔfɛsiya kɛsɔ, ase Asuriya wakatshike manɛ ase Juda.
ip-1-F 194 od. 12
Dako dia Jehowa le wedja dia mbowawaanya
12 Etena kakɔna kayokotshama prɔfɛsiya kɛsɔ? Keema edja. “Ɔsɔ kele ɔtɛkɛta wakate Jehowa ntondo lo dikambo dia Mɔaba. Koko wonya ɔnɛ Jehowa ambota ate: ‘Lo ɛnɔnyi 3, oko ɛnɔnyi w’ose olimu, lotombo la Mɔaba layɔnyɔma la weho tshɛ wa lofunguso l’efula, ndo wanɛ watshikala wayonga yema tshitshɛ ndo tonto t’anyanya.’” (Isaya 16:13, 14) Lo yoho yɔtɔnɛ la dui sɔ, ekɔ emindo ɛmɔtshi wɛnya dia lo ntambe k’enanɛi N.T.D., Mɔaba akasowe efula ndo anto komonga lo tosombasomba tawɔ. Tiglath-Piléser III akashile Salamanu ka la Mɔaba l’atei wa ɛnɔmbɔdi wakotombolaka. Kammusunadbi, nkumekanga ka Mɔaba akatombola Sɛnakɛribɛ. Ɛlɔmbɔdi w’ase Asuriya Ésar-Haddôn la Assourbanipal wakataka dia nkumi ya dikanga y’ase Mɔaba ɛnyɛlɔ oko Muçuri la Kamashaltu wakayakitshakitsha l’ɛse kawɔ. Ambeta ntambe efula yele ase Mɔaba waya bu oko wodja. Wakashola atɔngɔ w’esomba wafɔnyawɔ dia waki w’ase Mɔaba, koko polo kakianɛ ekɔ paka tolembetelo ta totshitshɛ tɛnya dia osomba waki otunyi wa wolo w’ase Isariyɛlɛ ɔsɔ wakikɔ.
Diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Isaya—Etenyi 1
14:1, 2—Ngande ‘wayolonga ekambi waki Jehowa wanɛ wakâlongaka fumbe’ ndo “wayulela wane wakâsuyaka”? Dui sɔ diakakotshama lo dikambo diendana la anto wele oko Danyɛlɛ laki la dihole dia lâdiko la Babilɔna lo ɛlɔmbwɛlɔ k’ase Mediya la Pɛrɛsiya; Ɛsta lakakome nkumekanga ka womoto ka la Pɛrɛsiya; ndo Mɔrɔdɛkai lakadjama prɛmie ministrɛ lo diolelo dia la Pɛrɛsiya.