-
Dikumanyi le, ngande wayaokanyu lo kɛnɛ kendana la ndowanya anto akina?Tshoto y’Etangelo—2015 | Ngɔndɔ ka nɛi 15
-
-
Dikumanyi le, ngande wayaokanyu lo kɛnɛ kendana la ndowanya anto akina?
“Engo tshe keko la etena kato.”—UND. 3:1.
1, 2. Dui diakɔna diakɛnyi emendji w’etshimbedi lo tshumanelo efula?
OMENDJI w’otshimbedi ɔmɔtshi aki suke la nkomiya losanganya lakandɔtɔ la olui wa dikumanyi. Etena kakandawaendaka lo dungi, nde akawaoke kɛtshi lo menda olimu wa wolo wakambawɔ wa nama ɛkɔkɔ ndo amɔtshi l’atei awɔ waki lɔlɔnga laamɛ la she. Lam’ele nde akanandema lo menda olimu wakambawɔ, nde akawambola ɔnɛ: “Anangɛso, kakɔna kakanyasale dia ndowanya anto akina dia vɔ nyomɛmba ɛkɛndɛ l’etshumanelo?” Dikumanyi sɔ wakohɔ dia lo wembwelo wakete, omendji w’otshimbedi akawatɛ dia vɔ mbidja yimba efula dia ndowanya anto akina. L’ekomelo, ekumanyi kɛmɔtshi akawotɛ ate: “Lo mɛtɛ hatoleki nsala dui sɔ.” Dikumanyi dikina tshɛ waketawɔ dui sɔ.
2 Naka wɛ ekɔ ekumanyi, ondo ndo wɛ mbotosha okadimwelo wa ngasɔ. Emendji w’etshimbedi wa l’andja w’otondo wakɛnyi dia lo tshumanelo efula, ohomba wa laande wekekɔ wa ndowanya anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ kana w’epalanga dia vɔ mbisha lonya l’okokelo w’ɛkɔkɔ. Koko ɔsɔ bu yana ya dikambo. Lande na kediɔ ngasɔ?
3. a) Ngande wɛnya Afundelo ohomba wa ndowanya anto akina, ndo lande na kahombaso sho tshɛ mbidja yimba lo dui sɔ? (Enda nɔtɛ.) b) Lande na kakoka dikumanyi dimɔtshi mɛna wolo dia ndowanya anto akina?
3 Oko weyɛ olami w’ɛkɔkɔ, aha la taamu wɛ mbeyaka dia ndowanya onto ɔmɔtshi ekɔ dui di’ohomba efula.a Oko wadieyayɛ, ohomba w’anangɛso wekɔ dia tshumanelo ntshikala nge lo nyuma ndo nkimanyiya dia tshumanelo di’eyoyo mbatema. (Adia Isaya 60:22.) Wɛ mbeyaka nto dia Ɔtɛkɛta wa Nzambi kɔlɔmbaka dia wɛ “mbetsha anto akina.” (Adia 2 Timɔte 2:2.) Kaanga mbediɔ ngasɔ, l’ɛnyɛlɔ ka dikumanyi diɔtɛkɛtshiso lo mbɔtwɛlɔ, wɛ mbeyaka mɛna wolo nsala dui sɔ. Lam’ele wɛ ekɔ lo nkotsha ehomba wa lo nkumbo kayɛ, ekɔ lo nkamba olimu wa l’emunyi, ekɔ la ɛkɛndɛ l’etshumanelo ndo awui akina wa wanyandja kokomɛka, mbeyaka monga wolo dia wɛ ntana etena ka ndowanya anto akina l’etshumanelo. Oko wediɔ ngasɔ, tayanga nsɛdingola lande na kele ekɔ ohomba ndowanya anto akina.
OLOWANYELO EKƆ DUI DIOLEKI OHOMBA
4. Naa dui dimɔtshi diakoka nkonya dikumanyi dia ntaloya olowanyelo?
4 Naa dui dimɔtshi diakoka nkonya diaha dikumanyi dimɔtshi ntana etena ka ndowanya anto akina? Dikumanyi dimɔtshi mbeyaka mfɔnya ɔnɛ: ‘Olowanyelo ekɔ ohomba koko vɔ bu wanyandja oko akambo akina wa l’etshumanelo walɔmba dia kandɔma aha la ntshimbatshimba. Kaanga handowanyisha onto ɔmɔtshi l’etena kɛnɛ, etshumanelo kayotatetemalaka ntshɔ otsha la ntondo.’ Ekɔ mɛtɛ dia akambo amɔtshi nɔmbaka dia wɛ mbakandola la wanyandja, koko ntaloya olowanyelo mbeyaka ndanya lonyuma l’etshumanelo.
5, 6. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo ɛnyɛlɔ ka shufɛlɛ yahatshikitanya esɔ lo mutuka ande, ndo ngande wakoka dikumanyi nkamba la ɛnyɛlɔ kɛsɔ lo kɛnɛ kendana la olowanyelo w’anangɛso l’etshumanelo?
5 Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛnɛ: Shufɛlɛ mbeyaka ɔnɛ dia mutuka ande mbetetaka ndo mongaka dimɛna, nde pombaka mengolaka esɔ mbala la mbala. Koko nde mbeyaka ndjɔfɔnya ɔnɛ mbidja esasɛ lo mutuka mboleki ohomba nɛ dia naka aha ngasɔ, kete mutuka hawotɔkɛndakɛnda. Nde mbeyaka mfɔnya nto ɔnɛ ‘lam’ele lekɔ l’awui efula wa nsala, dimi koka ndjengola esɔ l’ɔkɔngɔ. Oyadi handosadi dui sɔ, mutuka ami wayotetemala nkɛndakɛnda l’etena kɛmɔtshi.’ Koko dui sɔ koka monga waale. Naka shufɛlɛ hengola esɔ mbala la mbala, kete lushi lɔmɔtshi mutuka ande wayolana tshɛ. L’ekomelo, nde ayoyetsha wenya efula ndo ayoshisha falanga efula dia nɔngɔsɔla mutuka akɔ dia vɔ nyomɔkɛndakɛnda. Wetshelo akɔna wakondjaso?
6 Dikumanyi wekɔ lo nkamba elimu wahomba kambema la wanyandja nɛ dia naka aha ngasɔ kete dui sɔ diayonga la shɛngiya ya kɔlɔ le ase etshumanelo. Ɔnkɔnɛ, l’ɛnyɛlɔ ka shufɛlɛ yayashikikɛ dia nde mbidjaka esasɛ lo mutuka ande, dikumanyi pombaka “nshikikɛ akambo woleki ohomba.” (Flpɛ. 1:10) Lonyangu ko, dikumanyi dimɔtshi ndjashaka tshavu lo nkandola awui wɛnawɔ dia wekɔ wanyandja, ko minyaka yimba oma l’olowanyelo w’anto akina. Dui sɔ ekɔ oko onto lanya yimba oma lo wodjelo w’esɔ lo mutuka. Naka dikumanyi taloyaka olowanyelo w’anto akina, kete lushi lɔmɔtshi etshumanelo kayoyohomba anangɛso wele l’akoka wa mɛmba ɛkɛndɛ.
7. Ngande wahombaso mbɔsa dikumanyi diɔsa wenya dia ndowanya anto akina?
7 Mbokɛmaka hwe dia dikumanyi hawohombe mfɔnya ɔnɛ ndowanya anto akina bu dui dia wanyandja. Dikumanyi diambokamba edja mbeyaka dia ndowanya anangɛso wahataleke monga la diewo di’efula ekɔ dui di’ohomba ndo vɔ wekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ le etshumanelo k’otondo. (Adia 1 Petero 4:10.) Wahɔ akɔna wayokondja etshumanelo oma lo dui sɔ?
NDOWANYA ANTO AKINA EKƆ DUI DIA LOMBA
8. a) Kakɔna katshutshuya dikumanyi dia ndowanya anto akina? b) Ɔkɛndɛ akɔna wa wanyandja wele la dikumanyi diakamba olimu wa wolo? (Enda kiombo yele la ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ɔkɛndɛ w’ohomba.”)
8 Kaanga dikumanyi diele la diewo pombaka mbetawɔ la ndjakitshakitsha ɔnɛ woho watawatshunde esombe ayotakitshakitshaka lofulo l’olimu wahombawɔ nkamba lo wahɔ w’etshumanelo. (Mika 6:8) Ndo nto, dikumanyi pombaka mbeya ɔnɛ ‘tena ndo akambo wa shashimoya’ mbeyaka mbela etshikitanu wahawalongamɛ lo akoka awɔ wa nkotsha ɛkɛndɛ wa l’etshumanelo. (Und. 9:11, 12; Jak. 4:13, 14) La nsaki k’oma k’ɛse otema ka ɛkɔkɔ wa Jehowa ntetemala nɔmbwama dimɛna, dikumanyi kɔndɔlɛka anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ diewo diambowokondja l’olimu wambowokamba la kɔlamelo l’edja k’ɛnɔnyi.—Adia Osambu 71:17, 18.
9. Kakɔna kayosalema lo nshi yayaye ketɛ olowanyelo dui di’ohomba?
9 Dikumanyi dialowanya anto akina wekɔ ohomba efula nɛ dia welo wadjawɔ wayokimanyiya dia etshumanelo nkeketala. Vɔ keketshaka lonyuma l’ase etshumanelo. Lo ngande? Welo wadja dikumanyi dia ndowanya anto akina mongaka l’etombelo w’amɛna efula nɛ dia anangɛso wele l’akoka wayonga suke dia nkimanyiya etshumanelo dia tɔ ntshikala nge ndo kaamɛ aha paka nshi nyɛ, koko djekoleko lo tena dia paa dia lo mfɔnu ka woke. (Ezek. 38:10-12; Mika 5:5, 6) Dikumanyi le, tambonyɔlɔmba dia olowanyelo w’anto akina monga l’atei w’olimu wahombanyu salaka mbala la mbala nshi nyɛ.
10. Dia ntana etena ka ndowanya anto akina, kakɔna kahomba dikumanyi nsala?
10 Tamboshihodia dia dikumanyi wekɔ lo nkamba olimu wa wolo w’ɔsa wenya efula dia nkotsha ɛkɛndɛ wa l’etshumanelo. Koko ekɔ ohomba dia dikumanyi nkamba la wenya ɛmɔtshi oma lo wenya ɛsɔ dia ndowanya anto akina. (Und. 3:1) Sala ngasɔ koka monga dui di’ohomba efula.
YANGA WAASO W’AMƐNA
11. a) Kakɔna katambiya lo ekadimwelo wakasha elui wa dikumanyi w’oma lo wedja wotshikitanyi lo kɛnɛ kendana la olowanyelo? b) Lo ndjela Tukedi 15:22, lande na kele ekɔ ohomba nkamba l’alako wa dikumanyi dikina?
11 Atete edja, wakambola elui wa dikumanyi watondoya l’olowanyelo w’anangɛso dia vɔ mpama lo nyuma dia vɔ mbuta kɛnɛ katowosalaka.b Kaanga mbele akambo wa lo nsɛnɔ ya dikumanyi sɔ ntshikitana etale, ekadimwelo wakawasha fɔnaka. Kakɔna kɛnya dui sɔ? Dui sɔ mɛnyaka di’atɔndɔ wa lo Bible wendana la olowanyelo kambemaka le wanɛ walowanyema lo “ahole tshɛ ndo lo tshumanelo tshɛ” oko wakidiɔ lo nshi y’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ. (1 Kɔr. 4:17) Diakɔ diele, lo sawo nɛ ndo diayela, tayɔsɛdingola alako amɔtshi wakakambe la dikumanyi sɔ. (Tuk. 15:22) Dia nɛndjalɛndja akambo lo asawo anɛ, wanɛ walowanya anto akina wayelamɛka ɔnɛ “embetsha” ndo wanɛ walowanyema ɔnɛ “ambeki.”
12. Kakɔna kahomba ombetsha nsala, ndo lande na?
12 Ombetsha pombaka nyanga waaso w’amɛna dia nde ndowanya ombeki. L’ɛnyɛlɔ k’okambi w’ekambɔ wakamba ndo walɔngɔsɔla nkɛtɛ dimɛna la ntondo ka monɛ, ombetsha nde lawɔ pombaka nɔngɔsɔla otema w’ombeki ande la ntondo ka nde mbeetsha akambo w’eyoyo. Ko ngande wahomba embetsha nyanga waaso w’amɛna dia ndowanya ambeki? Ele lo ndjelaka kɛnɛ kakasale ɔprɔfɛta Samuɛlɛ laki la diewo di’efula. Kakɔna kakandasale?
13-15. a) Ɔkɛndɛ akɔna wakalongola ɔprɔfɛta Samuɛlɛ? b) Ngande wakakotsha Samuɛlɛ ɔkɛndɛ ande? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) c) Lande na kele ɔkɔndɔ wa lo Bible wendana la Samuɛlɛ wekɔ ohomba efula le dikumanyi ɛlɔ kɛnɛ?
13 Ambolekana ɛnɔnyi 3000, lushi lɔmɔtshi Jehowa akatɛ ɔprɔfɛta Samuɛlɛ laki aya osombe ate: “Lui, l’ushidi one, dimi layukutumela untu omotshi uma lu wudja wa Bendjamina. Kûkiti iso dia ndi ndjala uwandji wa wudja ami Isariyele.” (1 Sam. 9:15, 16) Samuɛlɛ akashihodia dia ɔkɛndɛ ande w’ɔnɔmbɔdi wambokomɛ ndo ɔnɛ Jehowa ambɔɔlɔmba dia nde nkita onto okina esɔ dia nde ndjɔɔhɛna. Samuɛlɛ akakoke ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wakokami ndowanya pami kɛsɔ lo ɔkɛndɛ wamondolongola?’ Nde akakondja kanyi ndo akayakongɛ.
14 La wedi a pindju, etena kakɛnyi Samuɛlɛ Saolo, Jehowa akatɛ ɔprɔfɛta ɔsɔ ate: “Uku eli pami kakamakutela.” L’etena kɛsɔ, Samuɛlɛ akakambe la kɛnɛ kakandakongɛ. Nde akelɛ Saolo lo luudu l’olelo dia vɔ ndjɔlɛ yangɔ ya ndɛ. Lɛkɔ, nde akasha Saolo l’okambi ande ahole wa nɛmɔ. Samuɛlɛ akasha Saolo nde la okambi ande onatshi wa dimɛna ndo akate ɔnɛ: “Uli, ne dia wakakulameto dia we ndjukile ushidi one.” L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Samuɛlɛ la Saolo wakakɛndakɛnda polo lo luudu laki ɔprɔfɛta, watasawola lo mboka. Etena kakawalɛka kaamɛ ndo kakawatakɛndakɛndaka, Samuɛlɛ akakimanyiya Saolo dimɛna. Diakɔ diele, nde akalɔmbɛ Saolo dia nde mboyela lo luudu lande la la diko. Etena kakapɛpaka lɔpɛpɛ la dikɔlɔ, Samuɛlɛ ‘akatetemala nsawola la Saolo lo luudu la la diko’ polo etena kakawashama. La wedi a pindju, Samuɛlɛ akakite Saolo esɔ, akanɔnana la nde ndo akawosha atɔndɔ efula. Oma laasɔ, nde akatome Saolo dia nde toyalɔngɔsɔla lo awui wakahombe ndjosalema.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.
15 Woho wakakitama Saolo esɔ dia nde monga ɔnɔmbɔdi wa wodja ntshikitana la ndowanya ɔnangɛso dia nde nkoma ekumanyi kana okambi wakimanyiya l’etshumanelo. Kaanga mbediɔ ngasɔ, dikumanyi dia nshi nyɛ koka nkondja wetshelo efula oma lo kɛnɛ kakasale Samuɛlɛ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole wetshelo ehende l’atei awɔ.
EMBETSHA WELE SUKE DIA MBETSHA NDO ANGƐYI W’ESHIKA
16. a) Ngande wakayaoke Samuɛlɛ etena kakɔlɔmbɛ ase Isariyɛlɛ dia vɔ nkondja nkumekanga? b) Ngande wakakotsha Samuɛlɛ ɔkɛndɛ ande wa nkita Saolo esɔ?
16 Onga suke, koko tengengake. Etena kakoke Samuɛlɛ mbala ka ntondo di’ase Isariyɛlɛ wekɔ l’ohomba wa nkumekanga, nde akakɔmɔ ndo akɛnyi dia wodja ande wambowokasha. (1 Sam. 8:4-8) Samuɛlɛ akatone dia nsala kɛnɛ kakawotɛ ase Isariyɛlɛ, koko Jehowa akawotɛ mbala shato y’etondo dia nde mbetawɔ kɛnɛ kakawotɛ wodja. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Samuɛlɛ kombetawɔ nama tokumbɛkumbɛ otsha le onto lakahombe ndjɔɔhɛna. Etena kakawotɛ Jehowa dia nde tokita Saolo esɔ, Samuɛlɛ komengenga ndo akasale dui sɔ la ngandji tshɛ.
17. Ngande wokoya dikumanyi ɛnyɛlɔ kaki Samuɛlɛ ɛlɔ kɛnɛ, ndo ngande wayaokawɔ?
17 L’ɛnyɛlɔ ka Samuɛlɛ, dikumanyi diele la diewo ɛlɔ kɛnɛ mɛnyaka ngandji kawɔ le anto walowanyawɔ. (1 Pet. 5:2) Dikumanyi sɔ hawotone ndowanya anto akina lo mboka wɔma ɔnɛ wanɛ walowanyawɔ wayoyowakɔsɔla ɛkɛndɛ awɔ l’etshumanelo. Embetsha wele l’etema w’ɛlɔlɔ hawɔsɛmanɛ la wanɛ wele suke dia mbeka, koko vɔ mbaɔsaka oko ‘asekawɔ ekambi,’ mbuta ate oko weshasha wa laande le etshumanelo. (2 Kɔr. 1:24; Hɛb. 13:16) Embetsha wele bu la lokaki ɛsɔ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kɛnawɔ dia wanɛ walowanyawɔ wokamba l’akoka awɔ lo wahɔ w’etshumanelo.—Ets. 20:35.
18, 19. Ngande wakoka ekumanyi nɔngɔsɔla otema w’ombeki, ndo lande na kele nsala dui sɔ ekɔ ohomba?
18 Onga ɔngɛnyi, koko aha tsho ombetsha. Lushi lakahomana Samuɛlɛ nde la Saolo, ɔprɔfɛta ɔsɔ akakoke mbifola olangi wa esɔ ko mbitɛ Saolo lo ɔtɛ ndo nkimɔ nkumekanga k’oyoyo kɛsɔ aha la mbolowanya. Koko lo dihole dia nsala ngasɔ, la ngandji tshɛ Samuɛlɛ akɔsɛ etena dia nɔngɔsɔla otema waki Saolo yema yema. Paka l’ɔkɔngɔ wa vɔ ndɛ yangɔ ya dimɛna, nkɛndakɛnda kaamɛ, nsawola efula ndo momuya dimɛna mbakandayɔsɔnaka etena ka dimɛna ka nkita Saolo esɔ.
Ndowanya anto akina tatɛka oma lo nkeketsha lɔngɛnyi (Enda odingɔ 18, 19)
19 Woho akɔ waamɛ mbele, ombetsha pombaka ntatɛ olowanyelo ande lo mbetshaka la ombeki wenya kaamɛ dia nkeketsha lɔngɛnyi lawɔ. Kɛnɛ kahomba dikumanyi nsala dia nkeketsha lɔngɛnyi la ngasɔ ntshikitana lo ndjela wodja la wodja ndo dui sɔ nemanɛka l’awui ndo la mbekelo ya lo ahole l’ahole. Koko oyadi dihole diakɔna diatanema ekumanyi, naka nde mbetshaka la ombeki etena kaamɛ, kete ekɔ oko nde ekɔ lo mbotɛ ɔnɛ ‘wɛ ekɔ ohomba le mi.’ (Adia Rɔmɔ 12:10.) Tshelo shɔ mbokɛmaka hwe ndo yekɔ la nɛmɔ di’efula le wanɛ tshɛ wele suke dia mbeka.
20, 21. a) Ombetsha wa dimɛna kɛdikɛdi na? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
20 Dikumanyi le, nyeye dia ombetsha wa dimɛna hakomɛ tsho lo nanga dia ndowanya onto okina, koko nde nangaka ndo onto lalowanyande. (Ɛdika la Joani 5:20.) Ombeki shihodiaka esadi eto dia ombetsha ekɔ suke dia mbeetsha ndo dui sɔ mongaka la shɛngiya lo woho wayondɔsa awui wayondeka. Dikumanyi le, etena kalowanyanyu anto akina, tanyokomɛke tsho lo monga embetsha, koko nyonge ndo angɛnyi.—Tuk. 17:17; Jni. 15:15.
21 L’ɔkɔngɔ wa nɔngɔsɔla otema w’ombeki, ekumanyi koka ntatɛ mbolowanya dia nde monga l’akoka wahombama. Toho takɔna takoka ekumanyi nkamba la tɔ dia nsala dui sɔ? Kɛsɔ mbayotɔsɛdingola lo sawo diayela.
a Sawo nɛ ndo diayela mendanaka lo yoho ya laande la dikumanyi, koko anto tshɛ wa lo etshumanelo koka nkondja wahɔ oma lɔkɔ. Lande na? Nɛ dia asawo anɛ wayokeketsha apami tshɛ wambobatizama dia vɔ mbeya ɔnɛ ekɔ ohomba vɔ ndowanyema dia mɛmba ɛkɛndɛ. Etena kalowanyema anangɛso, anto tshɛ kondjaka wahɔ.
b Dikumanyi sɔ wekɔ la Afrique du Sud, Australie, Bangladesh, Belgique, Brésil, Corée, États-Unis, France, Guyane, Île de la Réunion, Japon, Mexique, Namibie, Nigéria ndo Russie.
-
-
Woho walowanya dikumanyi anto akina dia vɔ monga l’akoka wahombamaTshoto y’Etangelo—2015 | Ngɔndɔ ka nɛi 15
-
-
Woho walowanya dikumanyi anto akina dia vɔ monga l’akoka wahombama
“Akambo wakayoke oma le mi . . . , owakimɔ le apami wele la kɔlamelo.”—2 TIM. 2:2.
1. a) Kakɔna kokeyaka ekambi waki Nzambi lo kɛnɛ kendana la olowanyelo, ndo ngande wasalema dui sɔ ɛlɔ kɛnɛ? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?
EKAMBI waki Nzambi wokeyaka dia olowanyelo kimanyiyaka dia ntondoya. Abrahama laki papa ka nkumbo ‘akasanganya anto ande wakalowanyema dia vɔ totshungola Lɔta ndo vɔ wakatɔlɛndjaka. (Etat. 14:14-16) Lo nshi ya nkumekanga Davidɛ, wanɛ wakembaka esambo lo luudu la Nzambi “waketshama esambu wa mimbela [Jehowa]” ndo wakatombolaka Nzambi. (1 Ek. 25:7) Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ lo ndɔ ta dia lo nyuma la Satana ndo la ɛdiɛngɛ ande. (Ɛf. 6:11-13) Ndo nto, tekɔ lo mbidja weolo dia ntombola Jehowa. (Hɛb. 13:15, 16) Dia sho ntondoya l’ɛnyɛlɔ k’ekambi wa Nzambi wa lo nshi yakete, sho pombaka ndowanyema. L’etshumanelo, Jehowa akasha dikumanyi ɔkɛndɛ wa ndowanya anto akina. (2 Tim. 2:2) Toho takɔna takamba la dikumanyi diaya la diewo dia ndowanya anangɛso dia vɔ ndjonga l’akoka wa nkokɛ ɛkɔkɔ?
KEKETSHA OMBEKI LO NYUMA
2. La ntondo ka ndowanya ɔnangɛso lahataleke monga la diewo, kakɔna kakoka ekumanyi nsala, ndo lande na?
2 Oko weyɛ ekumanyi, wɛ koka mbɛdikama la okambi wa dikambɔ. La ntondo ka nde monɛ woho, okambi wa dikambɔ koka mɛna ohomba mbitɛ tangangɔ tɔmɔtshi lo nkɛtɛ dia yɔ nyomoleka monga la ɛtɛtɔ. Woho akɔ waamɛ mbele, la ntondo ka ndowanya ɔnangɛso lahataleke monga la diewo, ekumanyi koka mɛna ohomba wa nkana la nde lomba lo avɛsa amɔtshi w’ohomba dia nɔngɔsɔla otema ande dia nde ndjokondja wahɔ lo olowanyelo wayondolongola.—1 Tim. 4:6.
3. a) Ngande wakoka ombetsha nkamba la ɛtɛkɛta waki Yeso watanema lo Makɔ 12:29, 30 etena kasawolande l’ombeki? b) Shɛngiya yakɔna yakoka monga la dɔmbɛlɔ diosadi ekumanyi le ombeki?
3 Dia nshikikɛ shɛngiya yele l’akambo wa mɛtɛ wa Diolelo lo tokanyi ndo lo etsha w’ombeki wɛ koka mombola ɔnɛ ‘ngande wele yoho yakayayakimɔ le Jehowa akatshikitanya yoho yayɛ ya lɔsɛnɔ?’ Dimbola sɔ koka nkonya lo sawo di’ohomba efula diayɛnya lande na kasalaso olimu aso w’ekila l’otema ɔtɔi. (Adia Makɔ 12:29, 30.) L’ekomelo ka sawo, wɛ koka nsala dɔmbɛlɔ lo nɔmba Jehowa dia nde mbisha ombeki nyuma k’ekila dia tɔ ndjoshidiya olowanyelo. Dui sɔ mɛtɛ ayonga ekeketshelo le ɔnangɛso layoka dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema diosadiyɛ lo wahɔ ande.
4. a) Sha bɛnyɛlɔ di’ɛkɔndɔ wa lo Bible diakeketsha ombeki dia mpama lo nyuma. b) Naa oyango wele la dikumanyi lo yimba etena kalowanyawɔ anto akina?
4 L’etatelo k’olowanyelo, nyɔsɛdingole ɛkɔndɔ ɛmɔtshi wa lo Bible wakoka nkimanyiya ombeki dia nde mɛna ohomba wa ndjakimɔ la lolango, monga onto lɛkɛwɔ otema ndo monga la okitshakitsha. (1 Khum. 19:19-21; Neh. 7:2; 13:13; Ets. 18:24-26) Waonga asɔ wekɔ ohomba le ombeki oko wele tangangɔ tɔmɔtshi ohomba dia nkɛtɛ monga la ɛtɛtɔ. Waonga asɔ kimanyiyaka dia ombeki mpama lo nyuma esadi esadi. Ɔnangɛso Jean-Claude lele ekumanyi la France mbutaka ate: “Etena kalowanyami onto, oyango ami wa ntondo ele wa nkimanyiya ombeki dia nde mpama lo nyuma. Dimi nyangaka waaso wakokaso mbadia divɛsa dimɔtshi shikaa kaamɛ la ombeki dia ‘dihola washo’ ande lo ‘akambo wa diambo’ watanema l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi.” (Osam. 119:18) Naa toho tɔmɔtshi takoka ombetsha ndowanya ombeki dia nde mpama?
ƐNYANDE EYANGO WAKOKANDE NDJADJƐ NDO LANDE NA
5. a) Lande na kele ekɔ ohomba nsawola l’ombeki lo kɛnɛ kendana l’eyango wa lo nyuma? b) Lande na kahomba dikumanyi ndowanya ɛlɔngɔlɔngɔ? (Enda nɔtɛ.)
5 Mbola ombeki ɔnɛ ‘eyango akɔna wa lo nyuma wele la yɛ?’ Naka nde bu la oyango shikaa, kimanyiyande dia nde ndjadjɛ oyango ɔmɔtshi wakoka ndo wayondokotsha. Tɛnde oyango ɔmɔtshi wa lo nyuma wakayayadjɛ ndo kɔndɔlɛnde la wasaso tshɛ ɔngɛnɔngɛnɔ waki la yɛ etena kakayakotsha oyango ɔsɔ. Kanga mbele yoho shɔ koka mɛnama oko anyanya, yɔ yekɔ la etombelo w’amɛna efula. Victor, lele ekumanyi ndo ombatshi mboka l’Afrikɛ mbohɔka ate: “Etena kakimi ɔlɔngɔlɔngɔ, ekumanyi kɛmɔtshi akamboke ambola amɔtshi lo kɛnɛ kendana la eyango ami. Ambola asɔ wakankimanyiya dia dimi ntatɛ nkana yimba dimɛna lo kɛnɛ kendana l’olimu ami w’esambishelo.” Ndo nto, dikumanyi diambohokɔ akambo mɛnaka ohomba wa ntatɛ ndowanya anangɛso etena kekewɔ ɛlɔngɔlɔngɔ, mbuta ate etena kekewɔ la ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi lo mbasha ɛkɛndɛ wa l’etshumanelo wɛdimi la ɛnɔnyi awɔ. Olowanyelo wa la wonya wa ngasɔ, ayokimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ dia vɔ ntetemala mbika washo lo eyango awɔ wa lo nyuma etena kayowokotsha ɛnɔnyi akumi ahende l’ɛmɔtshi ndo etena kayowotanema la ntondo k’awui w’ekola yimba.—Adia Osambu 71:5, 17.a
Lembetshiya ɔnangɛso lande na kahombande nkotsha ɔkɛndɛ kapanda ndo andolande lo weolo wadjande dia mbokotsha (Enda odingɔ 5-8)
6. Yoho yakɔna yakalowanyaka Yeso anto akina?
6 Wɛ ayemula nsaki k’ombeki ka monga l’ɛkɛndɛ lo mbolembetshiya aha tsho kɛnɛ kahombande nsala koko ndo lande na kahombande nsala dui sɔ. Naka wɛ mbotɛ ɛkɔkɔ, kete wɛ ayokoya Yeso Kristo ombetsha a woke. Ɛnyɛlɔ, la ntondo ka Yeso mbisha apɔstɔlɔ ande ɔkɛndɛ wa mbetɛ anto ambeki, nde akawatɛ ɔkɔkɔ wakawahombe nsala dui sɔ. Nde akate ate: “Wakambisha lowandji tshɛ l’olongo ndo la nkɛtɛ.” Oma laasɔ, nde akakotsha ate: “Nyotshu ndo nyetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki.” (Mat. 28:18, 19) Ngande wakokayɛ mbokoya yoho yaki Yeso ya ndowanya anto akina?
7, 8. a) Ngande wakoka dikumanyi mbokoya woho wakalowanyaka Yeso anto? b) Lande na kele ekɔ ohomba mandola ombeki? c) Naa alako wakoka nkimanyiya dikumanyi dia ndowanya anto akina? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ “Woho wa ndowanya anto akina.”)
7 Lembetshiya ombeki ɔkɔkɔ wa l’Afundelo wɛnya lande na kakawɔlɔmbɛ dia nde nsala dui kapanda. Lo nsala ngasɔ wɛ ayowetsha dia nde kana yimba l’atɔndɔ wa lo Bible. Ɛnyɛlɔ, ohɔsa dia wɛ ambɔlɔmba ɔnangɛso dia nde mɔmbɛ ɔsɛsɛ w’oya lo Mbalasa ka Diolelo di’anto mbetetaka dimɛna. Wɛ mbeyaka nsɛdingola la nde Tito 2:10 ndo mbolembetshiya dia naka nde mbetɛ mbɔtwɛlɔ ka Mbalasa ka Diolelo pudipudi, kete dui sɔ diayɔlɛnga “wetshelo wa Nzambi Oshimbedi aso”. Ndo nto, lɔmba ombeki dia nde kanaka lomba lo kɛnɛ kendana l’ase etshumanelo waya esombe ndo wahɔ wayokondja anto asɔ oma lo ɔkɛndɛ ande. Naka asawo wa ngasɔ monga oko etenyi k’olowanyelo w’ombeki, kete dui sɔ ayowokimanyiya dia nde ndeka ndjasha le anto oleki lo awui akina. Nde ayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo menda wahɔ wakondja anangɛso l’akadiyɛso wa lo etshumanelo l’olimu wakambande.
8 Ndo nto, andola ombeki lo weolo wadjande dia nkamba l’alako ayɛ. Naa ohomba wa nsala dui sɔ? Lowando la l’otema ɔtɔi kimanyiyaka ombeki oko wakimanyiya ashi eononɛ.—Ɛdika la Mateo 3:17.
OKAKATANU OKINA
9. a) Lo kɛnɛ kendana la olowanyelo, naa okakatanu okina wakoka mpomana la dikumanyi diele lo wedja w’ɛngɔnyi? b) Lande na kele akambo wa mɛtɛ kombeta lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ y’ɛlɔngɔlɔngɔ ɛmɔtshi?
9 Okakatanu okina wakoka mpomana la dikumanyi diele lo wedja w’ɛngɔnyi ko: Woho wakokawɔ nkimanyiya anangɛso wambobatizama wele l’ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi kana 30 l’ɛmɔtshi dia vɔ ndjasha l’elimu wasalema l’etshumanelo. Takambola dikumanyi diambohokɔ akambo lo wedja oko 20 wa lo Ehotwelo ka wonya dia vɔ totɛ lande na kele anangɛso amɔtshi w’ɛlɔngɔlɔngɔ tonaka mɛmba ɛkɛndɛ l’etshumanelo. Okadimwelo wakaleke mbishama aki ɔnɛ: Etena kakawayolaka, ɛlɔngɔlɔngɔ ɛmɔtshi kokeketshama dia ndjadjɛ eyango wa lo nyuma. Le ɛlɔngɔlɔngɔ ɛmɔtshi wakayadjɛ eyango wa lo nyuma, ambutshi awɔ wakayowakeketshaka dia ndjadjɛ eyango wa lo demba. Akambo wa mɛtɛ kombeta lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ y’ɛlɔngɔlɔngɔ wa ngasɔ.—Mat. 10:24.
10, 11. a) Ngande wakoka ekumanyi nkimanyiya ɔnangɛso lahadje akambo yimba dia nde ntshikitanya kanyi yande? b) Avɛsa akɔna wakoka ekumanyi nsɛdingola kaamɛ la ɔnangɛso lahadje akambo yimba, ndo lande na? (Enda nɔtɛ.)
10 Naka mɛnamaka di’ɔnangɛso hadje akambo yimba, kete teye ɔnɛ dia ntshikitanya ekanelo kande ka yimba nɔmbamaka mbidja weolo efula ndo monga la solo dia lotutsha, nɛ dia dui sɔ koka salema. L’ɛnyɛlɔ k’okambi wa dikambɔ wakoka tengesolaka eononɛ kande otsha lo lɛkɛ lɔmɔtshi lo nsembola okendeka atɔ, wɛ lawɔ koka takimanyiyaka anangɛso amɔtshi dia vɔ mɛna ohomba wa ntshikitanya kanyi ndo mbetawɔ mɛmba ɛkɛndɛ. Ko ngande wakokayɛ nsala dui sɔ?
11 Ɔsa etena ka mfudia lɔngɛnyi l’asayɛ la ɔnangɛso lalangayɛ ndowanya. Kimanyiya ɔnangɛso dia nde mbeya ɔnɛ nde ekɔ ohomba lo etshumanelo. L’ɔkɔngɔ diko, kana la nde yimba lo avɛsa amɔtshi shikaa ndo kimanyiyande dia nde nkana yimba lo woho wakandayakimɔ le Jehowa. (Und. 5:4; Is. 6:8; Mat. 6:24, 33; Luka 9:57-62; 1 Kɔr. 15:58; 2 Kɔr. 5:15; 13:5) Wɛ koka mombola wate ‘kakɔna kakayalake Jehowa etena kakayayakimɔ le nde?’ Sala la wolo dia munanda otema ande lo mombola ɔnɛ ‘oko leyɛ, ngande wakayaoke Jehowa etena kakayabatizama?’ (Tuk. 27:11) ‘Ko ngande wakayaoke Satana?’ (1 Pet. 5:8) Tɔnyɔlake shɛngiya y’efula yakoka monga l’avɛsa wakayasɔnyi dia ndjadiyɛ ɔnangɛso.—Adia Hɛbɛru 4:12.b
AMBEKI LE, NYONGE LA KƆLAMELO
12, 13. a) Kakɔna kakasale Elisha oko wakinde ombeki? b) Ngande wakafute Jehowa Elisha l’ɔtɛ wa kɔlamelo yande?
12 Ɛlɔngɔlɔngɔ le, kayotota lo dikambo dianyu oko wele etshumanelo kekɔ l’ohomba wa ekimanyielo kanyu? Kakɔna kayonyokimanyiya dia ntondoya? Dia nkondja ekadimwelo lo ambola asɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole akambo amɔtshi wa lo lɔsɛnɔ l’ombeki ɔmɔtshi wakasɛnɛ lo nshi yakete.
13 Ambeta ɛnɔnyi suke la 3000, lushi lɔmɔtshi ɔprɔfɛta Elidja akalɔmbɛ Elisha laki ɔlɔngɔlɔngɔ dia nde monga okambi ande. Aha la ntshimbatshimba, Elisha aketawɔ dui sɔ ndo la kɔlamelo tshɛ nde akakambɛ pami k’osombe kɛsɔ lo salaka elimu waki kɔmbɔsamaka la nɛmɔ. (2 Khum. 3:11) L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi oko esamalo w’olowanyelo, Elisha akashihodia di’olimu waki Elidja lo Isariyɛlɛ waki suke la nkomɛ. Lo etena kɛsɔ, Elidja akatɛ ombeki ande ɔsɔ wakandalowanya dimɛna diaha nde ntetemala mboyela, koko Elisha akatɛ Elidja mbala shato ate: “Dimi halukutshika.” Nde akayashikikɛ dia ntshikala la ombetsha ande edja tshɛ kakahombama. Jehowa lo wedi ande akafute Elisha lo woho wakinde la kɔlamelo ndo la mbetawɔ lo mbotshika dia nde mɛna woho wakatɛmbamaka Elidja lo ponganɛndji.—2 Khum. 2:1-12.
14. a) Ngande wakoka ambeki mbokoya Elisha ɛlɔ kɛnɛ? b) Lande na kele ekɔ ohomba di’ombeki monga la kɔlamelo?
14 Ngande wakokayɛ mbokoya Elisha? Onga suke dia mbetawɔ ɛkɛndɛ, oyadi tolimulimu tɔsama oko t’anyanya. Ɔsa ombetsha ayɛ oko ɔngɛnyi ndo ɛnyande dia wɛ mandolaka welo wadjande lo wahɔ ayɛ. Yoho yayoyosala akambo koka mɛnya dia wɛ ekɔ lo mbotɛ ɔnɛ: “Dimi halukutshika.” Laadiko di’akambo asɔ tshɛ, onga la kɔlamelo lo mɛmba ɔkɛndɛ tshɛ wakoshawɔ. Lande na kele dui sɔ ohomba? Nɛ dia paka l’ɔkɔngɔ wa wɛ mɛnya dia wɛ ekɔ la kɔlamelo ndo onto lɛkɛwɔ otema mbayoshikikɛ dikumanyi ɔnɛ Jehowa nangaka ndjaɛkɛ le yɛ lo kosha ɛkɛndɛ ekina lo etshumanelo.—Osam. 101:6; adia 2 Timɔte 2:2.
ONGA LA DILƐMIƐLƆ DI’EFULA
15, 16. a) Lo toho takɔna takɛnya Elisha dilɛmiɛlɔ otsha le ombetsha ande? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Kakɔna kakashikikɛ aprɔfɛta akina lo dikambo di’Elisha?
15 Ɔkɔndɔ wa Elisha ɔhɛna waki Elidja, mɛnyaka woho wakoka anangɛso ɛlɔ kɛnɛ monga la dilɛmiɛlɔ le dikumanyi diambohokɔ akambo. L’ɔkɔngɔ wa Elisha ndo Elidja membola olui w’aprɔfɛta waki la Jeriko, apami ahende asɔ wakatshu otsha lo ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. Lamakawakome lɛkɔ, “Elidja akose koti diandi, akadiombe, akadikomola lu ashi, ku ashi wakatana lene la lene”. L’ɔkɔngɔ wa vɔ ntenyanya ɔkɛdi ɔsɔ ekolo efumbo, apami asɔ ‘wakatasawolaka etena kakawatakɛndakɛndaka.’ Mbokɛmaka hwe dia polo l’etena kɛsɔ, Elisha kondjaɔsaka dia nde ambeya awui tshɛ. Polo lo etena kakawakakitɔna, Elisha akayelaka alako tshɛ w’oma le ombetsha ande. Oma laasɔ, Elidja akadɛ lo ponganɛndji. Etena kakandayakalolaka ndo kakandakome lo ɔkɛdi wa Jɔrdana, Elisha akɔshi dihɔndɔ diaki Elidja ko akadikɔmɔla lo ashi, ndo akate ate: ‘Lende ele Jehowa, Nzambi k’Elidja?’ Mbala kɛsɔ nto, ashi wakaatɔna.—2 Khum. 2:8-14.
16 Onde wɛ ambɛna dia dihindo dia ntondo diakasale Elisha fɔnaka la dihindo di’ekomelo diakasale Elidja? Ko lande na kele dui sɔ ohomba? Ondo Elisha kɔmɛna ohomba ntshikitanya kanyi lam’ele ndamɛ mbakayotatɛ ndjalɔmbɔla. Lo ntetemala ndjela yoho yakakotshaka Elidja ɔkɛndɛ ande, Elisha akɛnya dilɛmiɛlɔ diahombama otsha le ombetsha ande ndo dui sɔ mbakashikikɛ asekande aprɔfɛta. (2 Khum. 2:15) L’edja k’ɛnɔnyi 60 wakakambe Elisha oko ɔprɔfɛta, Jehowa akawosha wolo wa nde nsala ahindo efula oleki wanɛ wakasale Elidja. Wetshelo akɔna wakoka ambeki nkondja ɛlɔ kɛnɛ?
17. a) Ngande wakoka ambeki mbokoya ɛnyɛlɔ k’Elisha ɛlɔ kɛnɛ? b) Kakɔna kakoka Jehowa salɛ ambeki wele la kɔlamelo?
17 Tɔfɔnyake dia etena kalongolayɛ ɛkɛndɛ ɛmɔtshi l’etshumanelo, kete wɛ pombaka ntshikitanya akambo, mbuta ate nsala awui lo yoho yotshikitanyi tshɛ lo tshɛ la yoho yakasalemaka ntondo. Otshikitanyelo w’akambo hawolemanɛ la nsaki kayɛ koko dui sɔ salemaka lo ndjela ehomba wa lo etshumanelo ndo ɛlɔmbwɛlɔ kalongolaso oma le okongamelo waki Jehowa. L’ɛnyɛlɔ ka Elisha lele etsha ande wakashikikɛ asekande aprɔfɛta ndo akɛnya dilɛmiɛlɔ le ɔnɛ lakandahɛnɛ lo ntetemala nkamba la toho takakambaka la Elidja, wɛ lawɔ koka nshikikɛ asekayɛ ambetawudi ndo mɛnya dilɛmiɛlɔ le dikumanyi diambohokɔ akambo lo ntetemala mbokoya yoho yawɔ ya nsala akombo lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ka lo Bible. (Adia 1 Kɔrɛtɔ 4:17.) Aha la taamu, etena katayahokɔ akambo, wɛ ayokamba la etshikitanu wayokimanyiya dia etshumanelo tatshɔka kaamɛ la okongamelo wa Jehowa otsha la ntondo. Oko wakidiɔ lo dikambo dia Elisha, Jehowa koka nyokimanyiya oko wenyu ambeki wele la kɔlamelo dia nyu nsala akambo woleki ndo embetsha anyu.—Jni. 14:12.
18. Lande na kele olowanyelo w’anangɛso lo tshumanelo ekɔ dui dia wanyandja ɛlɔ kɛnɛ?
18 Sho nongamɛka di’alako woshami lo sawo nɛ ndo lo sawo dietshi wayokimanyiya dikumanyi dia vɔ ntshungola etena ka ndowanya anto akina. Tambɔsɛngasɛnga anangɛso wele l’akoka, dia vɔ mbetawɔ la lolango tshɛ olowanyelo wa ngasɔ ndo nkamba la wɔ la lomba dia nkokɛ ɛkɔkɔ wa Jehowa. Dui sɔ diayokeketsha tshumanelo dia l’andja w’otondo ndo ayokimanyiya ɔmɔmɔ la l’atei aso dia ndjotshikala la kɔlamelo lo tena dia paa dia lo nshi yayaye.
a Naka ɔlɔngɔlɔngɔ mɛnyaka dia nde aya Okristo wambotshunda lo nyuma, ekɔ la okitshakitsha, ndo kotshaka awui akina walɔmba Afundelo, kete dikumanyi koka mbolowola dia nde sɔnama oko okambi wakimanyiya oyadi nde atakotsha ɛnɔnyi 20.—1 Tim. 3:8-10, 12; enda Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ k’esambele 1, 1989, lɛkɛ 29 lo Falase.
b Lo ɔkɛtshanyelo anyu, wɛ koka nkamba la awui amɔtshi watanema lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka nɛi 15, 2012 lɛkɛ 14-16, odingɔ 8-13; ndo dibuku ‘Nyotshikale lo ngandji ka Nzambi,’ tshapita 16, odingɔ 1-3.
-