-
Nde akaamɛ ekambi waki NzambiTokoya mbetawɔ kawɔ
-
-
TSHAPITA YA DIKUMI L’ATANU
Nde akaamɛ ekambi waki Nzambi
1-3. a) Lande na kakakoke Ɛsta mboka wɔma etena kakandatasukanaka otsha le omɛnde? b) Ambola akɔna wayangaso nsɛdingola lo kɛnɛ kendana la Ɛsta?
ƐSTA akasale la wolo dia ntutsha solo diande etena kakandatasukanaka otsha lo sɛkɛ dia mbalasa ka nkumekanga ka la Susa. Ɔsɔ komonga dui dia wɔdu. Kɛnɛ tshɛ kaki lo mbalasa kakasalema dia mbokiya anto wɔma, mbuta ate ngɔmbɛ yaki l’ahafu yakawasange lo mpele, mengenga, ntambwɛ yakawasange lo atafadi ndo ave atɔ w’atshuku atshuku waki la esato wa mpingu, woho wakitɔ laadiko dia ekongo wa Zagro, waki la loonge ndo woho wakatɛlɛnganɛ la lushi lakawelɛka Kɔaspɛzɛ. Awui asɔ tshɛ wakoholaka wanɛ tshɛ wakatshɔka lɛkɔ wolo w’efula waki la pami kakatatshɔka Ɛsta le nde kɛsɔ kakayaelɛka ɔnɛ “nkumekanga ka woke.” Nde mbaki nto omɛnde.
2 Ahasuɛrɔ mbaki omɛnde. Ahasuɛrɔ aki pami kele osekaseka tshɛ wa kɔlamelo w’ose Juda kokokaka ntshukana la nde.a Nde kombokoya ɛnyɛlɔ kaki Abrahama, pami kaketawɔ l’okitshakitsha tshɛ kɛnɛ kakawotɛ Nzambi dia mpokamɛ kɛnɛ kakawotɛ wadɛnde Sara. (Etat. 21:12) Nkumekanga kombeyaka Jehowa, Nzambi kaki Ɛsta ndo Ɛlɛmbɛ Ande. Koko, Ahasuɛrɔ akeyaka ɛlɛmbɛ w’ase Pɛrɛsiya, mbidja ndo wɔnɛ wakasekɛka dui diakalange Ɛsta nsala. Naa dui diakɔ? Ɔlɛmbɛ akataka dia onto tshɛ layotshɔ dia tɛnana la nkumekanga k’ase Pɛrɛsiya aha la nde mbeelɛ akahombaka ndjakema. Nkumekanga kombelɛ Ɛsta, koko nde akatshu dia tɛnana la nde. Etena kakandɔtɔ l’etei ka mbalasa lɛnɛ akandakoke mɛna Ahasuɛrɔ odjashi lo kiti kande ka lowandji, Ɛsta akafɔnya dia ɔsɔ mbaki nyɔi kande.—Adia Esta 4:11; 5:1.
3 Lande na kakandadje lɔsɛnɔ lande lo waale? Ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka mbetawɔ kaki la womoto la laande ɔsɔ? Ntondotondo, nyɛsɔ totokeya woho wakayokomaka Ɛsta wadi aki nkumekanga ka la Pɛrɛsiya.
Lɔsɛnɔ laki Ɛsta
4. Ngande wakodiama Ɛsta, ndo ngande wakandayokomaka dia ndjodjasɛ kaamɛ la Mɔrɔdɛkai w’ɔnango?
4 Ɛsta aki ɔna etshike. Hateye awui efula lo kɛnɛ kendana l’ambutshi ande wakawɔlɛ ɔnɛ Hadasa, tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yalembetshiya “osongo wa myrte,” mbuta ate osongo watondja alɛmbɔlɛmbɔ wa wɛma wele l’opumu w’ɔlɔlɔ. Etena kakavu ambutshi waki Ɛsta, Mɔrɔdɛkai laki owotɔ ande wa kasuke akawoke kɛtshi ko akawɔsɛ lakande. Nde la Ɛsta waki ana la ana, koko Mɔrɔdɛkai akawolɛ. Nde akɔsɛ Ɛsta lakande ndo akosalɛka akambo oko ɔnande hita.—Esta 2:5-7, 15.
Mɔrɔdɛkai aki l’ɔkɔkɔ w’oshika wa monga l’ofunu lo dikambo dia ɔnande la loodia
5, 6. a) Ngande wakodia Mɔrɔdɛkai Ɛsta? b) Woho akɔna wa lɔsɛnɔ lakasɛnaka Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai la Susa?
5 Mɔrɔdɛkai nde la Ɛsta waki ase Juda wakatɔlama lo lɔhɔmbɔ lo kapitalɛ ka Pɛrɛsiya, lɛnɛ akawatodiɛnɛka ondo l’ɔtɛ w’ɔtɛmwɛlɔ awɔ ndo wa Ɛlɛmbɛ wakawayelaka. Koko, Ɛsta akaleke kotwama otsha le ɔnango ɔsɔ l’ɔtɛ wakandawetsha akambo wendana la Jehowa, Nzambi ka kɛtshi lakakokɛ ekambi ande lo tena dia wolo ndo lo waaso efula lo nshi yakete ndo layowakokɛ nto. (Lew. 26:44, 45) Lo mɛtɛ, ngandji ndo dimama dia wolo diaki lam’asa Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai.
6 Mɛnamaka dia Mɔrɔdɛkai akakambaka olimu lo mbalasa ka la Susa, nɛ dia nde akadjasɛka mbala la mbala lo soko kaamɛ l’ekambi ekina wa nkumekanga. (Esta 2:19, 21; 3:3) Ko, ngande wakakokamɛ Ɛsta lo nshi yande ya dikɛnda? Kaanga mbahateye kɛnɛ kakasalaka Ɛsta etena kakinde eke dikɛnda, ondo nde mbakakimanyiyaka Mɔrɔdɛkai la ntumu ya la ngelo. Luudu la Mɔrɔdɛkai lakatanemaka la wedi w’ashi, l’ɛtshi ka nkɛtɛ kele anto wa lɛkɔ komonga l’ekondjelo k’efula. Ondo nde akangɛnangɛnaka ntshɔ otsha lo lobingu laki la Susa, lɛnɛ akakitshaka etshudi wa mfɛsa la wa paonyi ndo amundji w’okanda akina diangɔ diawɔ. Ɛsta kɔfɔnyaka dia nde koka ndjodjasɛ lushi lɔmɔtshi lo dihole diatanema diangɔ dia nɛmɔ sɔ. Nde kombeyaka kɛnɛ kakokongɛka lo nshi yayaye.
‘Nde aki olangala’
7. Lande na kakawatshanya Vashiti, ndo etombelo akɔna wakonge la dui sɔ?
7 Lushi lɔmɔtshi, engunungunu wakonge l’osomba wa Susa lo kɛnɛ kendana la dui dimɔtshi diakasalema lo luudu la nkumekanga. Etena kakinde lo fɛtɛ kɛmɔtshi ka woke kaamɛ la ɛnɛnɛ wa lo diolelo diande ndo kakandawasha mbo ya ndɛ la wanu, nkumekanga Ahasuɛrɔ akɔshi yɛdikɔ ya mbelɛ Vashiti, wadɛnde l’olangala lele nde lawɔ akangɛnangɛnaka kaamɛ la wamato lo dihole dikina. Koko, Vashiti akatone ndja. Nkumekanga akalɔwɛ la nsɔnyi ndo akomala wolo, ko akambola andaki ande dilanya diakandahombe mbisha Vashiti. Kakɔna kakatombe? Wakatshanya wadi aki nkumekanga. Ekambi wa nkumekanga wakatatɛ nyanga esekaseka wa dimuma w’elangala wa lo wodja w’otondo, l’atei awɔ mbakahombe Ahasuɛrɔ nsɔna wadi okina.—Esta 1:1–2:4.
8. a) Lande na kakakoke Mɔrɔdɛkai mbidja yimba lo woho wakayolaka Ɛsta? b) Ngande wakokaso nkamba la kanyi yele lo Bible lo kɛnɛ kendana la olangala wa demba? (Enda ndo Tukedi 31:30.)
8 Sho koka nkanyiya woho wakendaka Mɔrɔdɛkai Ɛsta mbala la mbala la ngandji tshɛ ndo la yema y’ofunu lo woho waya Ɛsta olangala wa mamba. Bible mbutaka ɔnɛ: ‘Osekaseka akɔ aki la diema dia dimɛna ndo olangala wa mamba.’ (Esta 2:7) Bible mɛnyaka dia onto lele l’olangala wa demba pombaka monga nto la lomba ndo la okitshakitsha. Naka aha ngasɔ, kete onto mbeyaka ndjonga la waonga wa kɔlɔ wele oko lotamanya ndo otako. (Adia Tukedi 11:22.) Onde wɛ atɛnaka dia dui sɔ diekɔ mɛtɛ? Ko onde olangala waki Ɛsta wakookonya dia nde monga l’otako? Tayokondja okadimwelo.
9. a) Kakɔna kakatombe etena kakɛnyi ekambi waki nkumekanga Ɛsta, ndo lande na kele aki tshondo y’okakatanu dia Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai nkakitɔna? b) Lande na kaketawɔ Mɔrɔdɛkai dia Ɛsta ntshukama la onto laki kɔtɛmɔlaka Jehowa? (Enda ndo kiombo.)
9 Ekambi waki nkumekanga wakɛnyi Ɛsta. Wakawɔshi oma le Mɔrɔdɛkai ko wakɔtɔlɛ otsha lo luudu la woke la nkumekanga, laki lo wedi wa ndjale. (Esta 2:8) Aki tshondo y’okakatanu dia Mɔrɔdɛkai nde la Ɛsta nkakitɔna, nɛ dia vɔ ahende waki oko waale la ɔna. Mɔrɔdɛkai kokoka mbetawɔ dia ɔna lakandodia ɔsɔ ntshukama l’onto laki kɔtɛmɔlaka Jehowa kaanga nkumekanga, koko awui kosalema lo ndjela lolango lande.b Ekɔ mɛtɛ dia Ɛsta akahokamɛka la yambalo tshɛ alako waki Mɔrɔdɛkai la ntondo ka nde ntshɔ. Etena kakawatatshɔka la nde otsha la Susa, ondo nde akayaoke ambola efula. Woho akɔna wa lɔsɛnɔ lakandahombe tɔsɛna?
Nde akahomɔ lokolo l’ɔlɔ “lu ashu a wane tshe wakawenaka”
10, 11. a) Dihole di’oyoyo diakatodjasɛka Ɛsta diakakoke monga la shɛngiya yakɔna le nde? b) Ngande wakɛnya Mɔrɔdɛkai dia nde akayakiyanyaka dikambo dia Ɛsta?
10 Lɔsɛnɔ laki Ɛsta lakatshikitana tshɛ lo tshɛ. Nde aki l’atei wa “esekaseka w’amantu efula” wakawɔshi oma l’ahole wotshikitanyi wa lo diolelo di’ase Pɛrɛsiya. Mbekelo, ɛtɛkɛta ndo waonga awɔ wakahombe ntshikitana. Lam’ele vɔ wakalamemaka oma le Hengai, esekaseka ɛsɔ wakahombe ndjalɔngɔsɔla l’edja k’ɔnɔnyi w’otondo dia nkoma elangala lo nkamba la diangɔ di’oshinga wolo, mbidja ndo bisɔ di’opumu dia nshinola. (Esta 2:8, 12) Yoho ya lɔsɛnɔ shɔ yakakoke nkonya esekaseka ɛsɔ dia vɔ ndeka nkotola yambalo lo diema diawɔ, monga l’otako ndo la yimba ya shɛmanedi. Shɛngiya yakɔna yaki l’awui asɔ le Ɛsta?
11 Ndooko onto lakalekaka ndjakiyanya lo dikambo dia Ɛsta oko Mɔrɔdɛkai. Bible mbutaka dia lushi la lushi nde akatshɔka suke la luudu lakawalamaka esekaseka wa wamato dia teya nsango yendana la Ɛsta. (Esta 2:11) Etena kakandalongolaka nsango yendana la Ɛsta, ondo oma le ekambi wakakambaka lo luudu, Mɔrɔdɛkai akongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lande na?
12, 13. a) Ngande wakambiya Ɛsta anto waki suke la nde? b) Lande na kele Mɔrɔdɛkai akakoke monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakandeye dia Ɛsta kombutɛ anto ɔnɛ nde ekɔ ose Juda?
12 Ɛsta akambiya Hengai, diakɔ diakandosalɛ ɔlɔlɔ w’efula, lo mbosha ekambi esambele wa wamato ndo dihole dioleki dimɛna lo luudu lakawaalamaka. Bible mbutaka ɔnɛ: “Esta akahumoka lukulu l’olo lu ashu a wane tshe wakawenaka.” (Esta 2:9, 15) Onde dimɛna dia demba to diakakoke mambiya anto tshɛ ngasɔ? Ndooko, nɛ dia Ɛsta aki la waonga akina w’ohomba efula.
Ɛsta akeyaka dia okitshakitsha la lomba ekɔ waonga w’ohomba efula oleki dimɛna dia demba
13 Ɛnyɛlɔ, Bible mbutaka ɔnɛ: “Esta kumvutela antu wudja andi kuyanga khumbu kandi, ne dia Morodekai akûsike dia ndi mvuta.” (Esta 2:10) Mɔrɔdɛkai akawotɛ diaha nde mbuta ɔnɛ nde ekɔ ose Juda, nɛ dia nde akeyaka dia ase Pɛrɛsiya waki la tokanyi ta kɔlɔ otsha le ase wodja ande. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ waki la nde lo mbeya dia Ɛsta aki la lomba ndo l’okitanyiya kaanga mbakandangana la nde etale efula lee!
14. Ngande wakoka ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wa nshi nyɛ mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta?
14 Woho akɔ waamɛ mbele, ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wa nshi nyɛ kokaka ngɛnyangɛnya etema w’ambutshi awɔ kana wa wanɛ wa waodia. Vɔ kokaka nshika tanga la ntondo ka tɔsɛngiya ta kɔlɔ ndo kukutɛ la wolo tshɛ ɛlɛmbɛ weyawɔ dia wekɔ ɔlɔlɔ, etena kewɔ keema suke l’ambutshi awɔ kana kodingamiwɔ l’anto wele bu l’ekanelo k’ɔlɔlɔ, wasala awui wa mindo ndo wele la waonga wa kɔlɔ. Etena kasalawɔ ngasɔ, vɔ ngɛnyangɛnyaka otema wa Shɛwɔ lele l’olongo, l’ɛnyɛlɔ ka Ɛsta.—Adia Tukedi 27:11.
15, 16. a) Kakɔna kakasale Ɛsta dia nkumekanga mbolanga? b) Lande na kakakoke etshikitanu wakasalema lo lɔsɛnɔ laki Ɛsta monga tshondo y’ohemba le nde?
15 Lam’akakoke etena ka Ɛsta ntshɔ dia tɛnana la nkumekanga, wakawosha lotshungɔ la nde nsɔna ɛngɔ tshɛ kakinde l’ohomba, ondo dia nde nyomoleka ndjalɔngɔsɔla. Koko la okitshakitsha tshɛ, nde konyanga diangɔ dikina laadiko dia nɛ diakawotɛ Hengai. (Esta 2:15) Ondo Ɛsta akashihodia ɔnɛ olangala oto takawakoke ngɛnyangɛnya otema wa nkumekanga, ndo nde akeyaka dia okitshakitsha ndeka dimɛna dia demba. Onde nde aki la shadiya?
16 Ɔkɔndɔ toshaka okadimwelo ɔnɛ: “Khum’ekanga akalangi Esta ndeka amantu akina tshe, ku ndi akukama ngandji ka mamba la ketshi la ntundu kandi uleki esekaseka w’amantu ekina tshe. Ndi akûlimbi dembo dia kusu dia lu khum’ekanga l’ote; akawete [wadɛnde] lu dihuli dia Vashiti.” (Esta 2:17) Komonga dui dia wɔdu dia osekaseka w’ose Juda ɔsɔ ndjaekesanyiya la etshikitanu wakonge lo lɔsɛnɔ lande. Nde mbakayala wadi aki nkumekanga, owandji wakahemɛ andja w’otondo lo nshi shɔ. Onde dihole dia laadiko diakandakondja sɔ diakookonya dia nde monga l’otako? Ndooko!
17. a) Lo toho takɔna takatetemala Ɛsta monga l’okitanyiya otsha le she ka loodia? b) Lande na kele ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta kekɔ ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ?
17 Ɛsta akatetemala monga l’okitanyiya otsha le Mɔrɔdɛkai, she ka loodia. Nde akalame sheke yendana la woho wakinde ose Juda. Ndo nto, etena kakeye Mɔrɔdɛkai sheke yakawɔtɔ dia ndjaka Ahasuɛrɔ, Ɛsta akatewolaka nkumekanga la dilɛmiɛlɔ tshɛ ndo sheke yakashɔma. (Esta 2:20-23) Laadiko dia laasɔ, Ɛsta akɛnya mbetawɔ kaki la nde le Nzambi lo monga la yimba y’okitshakitsha ndo la dilɛmiɛlɔ. Ekɔ ohomba efula sho mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta, nɛ dia ɛlɔ kɛnɛ anto efula hawɛnyi ohomba wa monga l’okitanyiya ndo waya atɔmbɔki. Koko, anto wele la mbetawɔ ka wolo mongaka l’okitanyiya oko wakasale Ɛsta.
Mbetawɔ kaki Ɛsta kakɔtɔ l’ohemba
18. a) Lande na kakakoke Mɔrɔdɛkai ntona dia nkusamɛ Hamana? (Enda ndo nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.) b) Ngande wokoya apami la wamato wele la mbetawɔ ɛnyɛlɔ kaki Mɔrɔdɛkai ɛlɔ kɛnɛ?
18 Pami kakawelɛka Hamana akadiyama lo dihole dia laadiko lo diolelo diaki Ahasuɛrɔ. Nkumekanga akɔsɔnɛ oko onto la hende lo diolelo diande ndo akawetɛ ondaki ande wa ntondo. Nkumekanga akadje didjango di’ɔnɛ onto tshɛ layohomanaka la Hamana, pombaka mbokusamɛ. (Esta 3:1-4) Didjango sɔ diaki tshondo y’ohemba le Mɔrɔdɛkai. Nde aketawɔ nkitanyiya nkumekanga, koko aha polo lo mɔnyɔla ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Hamana aki ose Anganga. Dui sɔ nembetshiyaka dia nde aki kanula yaki Anganga, nkumekanga k’ose Amalɛka, ɔnɛ lele Samuɛlɛ omvutshi waki Nzambi akoodiake. (1 Sam. 15:33) Ase Amalɛka waki anto wa kɔlɔ ndo vɔ wakayaetɛ atunyi waki Jehowa ndo w’Isariyɛlɛ. Nzambi akahetshaka wodja ɔsɔ.c (Euh. 25:19) Ngande wakakoke ose Juda laki la mbetawɔ nkusamɛ ose Amalɛka? Mɔrɔdɛkai kokoka nsala dui sɔ. Nde akatone nkusamɛ Hamana. Polo ndo ɛlɔ kɛnɛ, apami la wamato wele la mbetawɔ mbidjaka nsɛnɔ yawɔ lo waale dia nkitanyiya tɔndɔ diata ɔnɛ: “Sho pombaka nkitanyiya Nzambi oko wende owandji lo dihole dia nkitanyiya anto.”—Etsha 5:29.
19. Kakɔna kakalange Hamana nsala, ndo akandasale dia mbetawoya nkumekanga?
19 Hamana akomala wolo. Koko, nde konanga nkomɛ tsho lo ndjaka Mɔrɔdɛkai. Nde akalange ndjaka ndo ase Juda akina tshɛ. Hamana aketawoya nkumekanga lo mbosha alapɔlɔ wa kɔlɔ wendana l’ase Juda. Aha la mbola nkombo yawɔ, nde akate dia vɔ bu ohomba le nkumekanga, nɛ dia vɔ “wakadiangana ndu wuyalaledi l’atei a wedja.” Kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ele, nde akate ɔnɛ vɔ hawɔlɛmiya ɛlɛmbɛ wa nkumekanga ndo wekɔ atɔmbɔki wa waale efula. Nde akate dia mbisha nkumekanga falanga y’efula yakahombe nkomba nyɛ yayondoshisha dia ndjaka ase Juda tshɛ wa lo diolelo diande.d Ahasuɛrɔ akasha Hamana lɔhɛtɛ lande la nkumekanga lakakambaka la nde oko kashɛ dia mbidja djembetelo lo ɔlɛmbɛ tshɛ wakandahombe mbidja.—Esta 3:5-10.
20, 21. a) Shɛngiya yakɔna yakonge la losango laki Hamana le ase Juda tshɛ waki la Pɛrɛsiya, mbidja ndo Mɔrɔdɛkai? b) Kakɔna kakasɛngasɛnga Mɔrɔdɛkai Ɛsta dia nde nsala?
20 Esadi eto, akɛndji waketeta lo bɛkɛ nɛi di’osomba wa woke ɔsɔ dia mbewoya ɔnɛ wayanga ndjaka ase Juda. Tokanyiya shɛngiya yakakoke monga la di’ewoyelo sɔ etena kakadiakome polo la Jɛrusalɛma, lɛnɛ akatanemaka atshikadi w’ase Juda wakakalola oma lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna wakasalaka la wolo dia mbika osomba waki komonga la mpele di’ekokelo. Ondo Mɔrɔdɛkai akakanyiya dikambo di’ase Juda asɔ ndo di’angɛnyi ande l’ewotɔ ande waki la Susa etena kakandoke losango la kɔlɔ lɔsɔ. L’ɔtɛ w’ɔkɛi w’efula waki la nde, nde akatshatsha ahɔndɔ ande, akalɔtɛ dikoto, akayatɛ ditshu ndo akatadaka ekoko l’atei w’osomba. Koko, Hamana lo wedi ande akadjasɛ anɔ wanu nde la nkumekanga, aha la mbidja yimba lo kɛnɛ kamondosalɛ ase Juda vɔ l’angɛnyi wɔ waki la Susa.—Adia Esta 3:12–4:1.
21 Mɔrɔdɛkai akeyaka dia nde pombaka nsala dui dimɔtshi dia nshimbɛ ase Juda. Ko akandakoke nsala? Ɛsta akoke lonyangu l’efula laki la nde ko akotomɛ ahɔndɔ dia nde ndɔta, koko Mɔrɔdɛkai akatone dia sambema. Ondo nde akayambolaka lande na kaketawɔ Jehowa Nzambi dia Ɛsta mimɔ oma lalende ko totshukana la nkumekanga kaki komonga ose Juda. Koko ɔkɔkɔ wakasalema dui sɔ wayanga mbeyama. Mɔrɔdɛkai akatomɛ Ɛsta dikɛndji dia nde tɔsɛngasɛnga nkumekanga “dikambu dia wudja andi.”—Esta 4:4-8.
22. Lande na kakokaka Ɛsta wɔma dia tɛnana la omɛnde laki nkumekanga? (Enda ndo nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)
22 Ɛsta akandama la lonyangu l’efula etena kakandoke losango lɔsɔ. Dui sɔ diakadje mbetawɔ kande l’ohemba wa wolo. Nde aki la wɔma oko wadiɛnya okadimwelo wakandasha Mɔrɔdɛkai. Nde akawohola didjango dia nkumekanga diakataka ɔnɛ naka onto mɛnana la nkumekanga aha la nde mbeelɛ, kete nde pombaka ndjakema. Onyake naka nkumekanga ambootshuma danga diande mbahombande ntshikala la lɔsɛnɔ. Ko onde Ɛsta akalongamɛ ɔnɛ nde ayoshimbamɛ, djekoleko l’ɔkɔngɔ wa Vashiti ntona nkitanyiya didjango dia nkumekanga dia nde ndja le nde? Ɛsta akatɛ Mɔrɔdɛkai ɔnɛ aya nshi 30 yele nkumekanga atawelɛ. Dui sɔ diakookonya dia nde ndjambola dia kana nkumekanga aakawoke ngandji.e—Esta 4:9-11.
23. a) Kakɔna kakate Mɔrɔdɛkai dia nkeketsha mbetawɔ kaki Ɛsta? b) Lande na kele Mɔrɔdɛkai ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka mbokoya?
23 Mɔrɔdɛkai akakadimola Ɛsta l’eshikikelo tshɛ dia nkeketsha mbetawɔ kande. Nde akooshikikɛ ɔnɛ naka nde hɔshi yɛdikɔ, kete panda k’ase Juda kayoya oma lo dihole dikina. Ngande wakandakoke ndjohandɔ etena kakakoke ɛhɛnyɔhɛnyɔ ndjofulanɛ? Mbala kɛsɔ nto, Mɔrɔdɛkai akɛnya mbetawɔ ka wolo kaki la nde le Jehowa, lahetawɔki pondjo dia ekambi ande shilama oshiki ndo alaka ande mbeta pa. (Jas. 23:14) Oma laasɔ, Mɔrɔdɛkai akambola Ɛsta ate: “Eya kana lu dikambu diambutumba l’etena kene, mbakayakumi lu diulelu?” (Esta 4:12-14) Onde hatokoke mbokoya Mɔrɔdɛkai? Nde akayaɛkɛ tshɛ le Jehowa Nzambi kande. Onde tekɔ lo mbookoya?—Tuk. 3:5, 6.
Ɛsta aki la mbetawɔ ka wolo ndeka ndo wɔma wa nyɔi
24. Ngande wakɛnya Ɛsta mbetawɔ ndo dihonga?
24 Etena kakakoke ka Ɛsta mbɔsa yɛdikɔ. Nde akalɔmbɛ Mɔrɔdɛkai la ekambi ande wa wamato dia vɔ nkila mbo ya ndɛ kaamɛ la nde l’edja ka nshi shato. Nde akadihiya ɛtɛkɛta ande la etelo kakana anto la tɔ yimba polo ndo nshi nyɛ k’ɔnɛ: “Naka dia mvo, ku dimi mvo.” (Esta 4:15-17) L’edja ka nshi shato shɔ, nde akahombe nyomoleka nɔmba efula oleki woho wakandalɔmbaka ntondo. L’ekomelo, etena kakakoke ka nde mbɔtɔ le nkumekanga. Nde akalɔtɛ ahɔndɔ ande woleki amɛna wakalɔtaka ase nkumbo ka nkumekanga ndo akasale kɛnɛ tshɛ kakandakoke nsala dia ngɛnyangɛnya nkumekanga. Oma laasɔ, nde akatshu.
Ɛsta akadje lɔsɛnɔ lande lo waale dia nkokɛ ekambi waki Nzambi
25. Ngande wakete akambo etena kaki Ɛsta la ntondo k’omɛnde?
25 Oko wakatadiɛnyi l’etatelo ka tshapita nyɛ, Ɛsta akatshu otsha lo mbalasa ka nkumekanga. Tokanyiya yema woho wakandatshimbaka wɔɔngɔ ndo wakalole alɔmbɛlɔ lo yimba ndo l’otema ande. Nde akɔtɔ lo sɛkɛ dia nkumekanga lɛnɛ akandakoke mɛna Ahasuɛrɔ odjashi lo kiti kande ka lowandji. Ondo Ɛsta akayange dia mbeya kana omɛnde ekɔ la nkɛlɛ etena kakandendaka elungi kande kakalole tɔ la dɛngalɛnga ndo divo diande diakalɔngɔswama dimɛna. Otowɔlɔmba dia nde nkonga, tshike nde otɛna edjedja. Koko, l’ɔkɔngɔ wa tshanda mɔtshi tsho, omɛnde akawɛnyi. Nde akambe efula, koko nde aki l’elungi k’ɔmɔnɔmɔnɔ. Nde akotshume danga diande.—Esta 5:1, 2.
26. Lande na kele Akristo wa mɛtɛ l’ohomba wa dihonga diele oko diaki la Ɛsta, ndo lande na kele ɔsɔ aki tsho etatelo?
26 Nkumekanga aki suke dia mpokamɛ Ɛsta. Ɛsta aki la mbetawɔ le Nzambi ndo nde akadje lɔsɛnɔ lande lo waale dia nkokɛ ekambi waki Nzambi ndo akatshikɛ ekambi tshɛ waki Nzambi ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka mbetawɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, Akristo wa mɛtɛ mbɔsaka bɛnyɛlɔ dia ngasɔ la nɛmɔ. Yeso akate dia ambeki ande wa mɛtɛ wayeyama oma lo ngandji ka ndjahombia. (Adia Joani 13:34, 35.) Mbala efula, ngandji ka ngasɔ nɔmbaka dia monga la dihonga diele oko nɛ diaki la Ɛsta. Koko, kaanga l’ɔkɔngɔ wa Ɛsta mbidja lɔsɛnɔ lande lo waale lo nkokɛ ekambi waki Nzambi lushi lɔsɔ, ɔsɔ aki tsho etatelo. Ngande wakandahombe ndjetawoya nkumekanga ɔnɛ Hamana ondaki ande wakandɛkɛka otema ekɔ ofungi? Ngande wakandakoke mbisha lonya dia nshimbɛ wodja ande? Tayɔsɛdingola ambola asɔ lo tshapita yayela.
a Anto efula mbetawɔka dia Ahasuɛrɔ mbaki Xerxès I, ɔnɛ lakolɛ la Pɛrɛsiya l’etatelo ka ntambe 5 N.T.D.
b Enda kiombo yele l’ɔtɛ adui ɔnɛ: “Ambola wendana la Ɛsta,” yele lo tshapita 16.
c Ondo Hamana aki l’atei w’ase Amalɛka w’ekomelo, nɛ dia efula ka “atshikadi” awɔ wakadiakema l’etena kakolɛka nkumekanga Hɛzɛkiya.—1 Ek. 4:43.
d Hamana akakimɔ talata ya mfɛsa 10 000, yɛdikɔ ya miliyɔ nkama y’adɔlara ɛlɔ kɛnɛ. Naka Ahasuɛrɔ mbaki Xerxès I, kete falanga yakalange Hamana mbosha yakakoke monga efula, nɛ dia nde akashisha falanga efula lo ta diakandalɔshana l’ase Ngirika.
e Xerxès I akeyamaka lo woho wakinde onto la kɔlɔ efula ndo la ngala. Hérodote, ombeyi w’ɛkɔndɔ w’ose Grɛkɛ kɔndɔlaka awui wakasalema lo ta diakalɔsha Xerxès ase Ngirika. Nkumekanga akadjanga dia vɔ nkakatanya waato efula dia nsala kilalo dia tenyanya ndjale ka Hellespont. Etena kakalɔ mvula ka wolo ko ndanya kilalo kakɔ, Xerxès akadjanga dia vɔ mpembola wanɛ tshɛ tshɛ wakakisale ɛtɛ, ndo akadjangɛ anto ande dia vɔ mbisha ndjale ka Hellespont dilanya lo kikɔmɔla ndo kitɛnga. L’etena kakɔ kaamɛ, lam’akasɛngasɛnga kanga ɔngɔnyi ɔmɔtshi nkumekanga diaha ɔnande mbɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi, Xerxès akahembola ɔnande ɔsɔ l’ahende ko akakitsha odo ande dia mbewola anto akina.
-
-
Nde akasale akambo la lomba, la dihonga ndo la yimba ya ndjahombiaTokoya mbetawɔ kawɔ
-
-
TSHAPITA YA DIKUMI L’ASAMALO
Nde akasale akambo la lomba, la dihonga ndo la yimba ya ndjahombia
1-3. a) Ngande wakayaoke Ɛsta etena kakandatasukanaka la kiti ka lowandji k’omɛnde? b) Kakɔna kakasale nkumekanga etena kakakome Ɛsta lalende?
ƐSTA ekɔ lo tasukana ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ la kiti ka lowandji ndo solo diande diekɔ lo ntoka wolo efula. Wɔladi wa wolo waki lo mbalasa ka la Susa ka nkumekanga k’ase Pɛrɛsiya, ndo Ɛsta akatokaka londjo la nkindo yande ndo y’ahɔndɔ w’ase nkumbo ka nkumekanga wakandalɔtɛ. Nde kokoka mbekola yimba yande lo woke woke wa mbalasa, l’asango wakasangema, l’odiko wa dimɛna ondo wakasalema l’etamba wakaye etale oma la Lɛbanɔna. Nde akadje yimba yande tshɛ le ɔnɛ lakadjasɛ lo kiti ka lowandji, nɛ dia lɔsɛnɔ lande laki l’anya ande.
2 Nkumekanga akawende tɛɛ ko akootshume danga diande. Tshelo shɔ mbakashimbɛ lɔsɛnɔ la Ɛsta, nɛ dia yɔ yakalembetshiyaka ɔnɛ nkumekanga amboodimanyiya munga kamondosala, lo woho wamondoya le nde aha la nde mbeelɛ. Etena kakakome Ɛsta suke la kiti ka lowandji, nde akasembola lonya lande ndo akananda shɔdi ya danga.—Esta 5:1, 2.
L’okitshakitsha tshɛ Ɛsta akasha nkumekanga losaka lo woho wakandawoke kɛtshi
3 Diangɔ tshɛ diaki lo mbalasa ka diolelo kaki Ahasuɛrɔ diakɛnyaka ɔngɔnyi ndo woke woke wa lowandji lande. Ahɔndɔ wa lowandji wakalɔtaka ewandji wa la Pɛrɛsiya waki l’oshinga wɛdimi la adɔlara nkama. Ɛsta akashihodia ngandji kakawokaka omɛnde oma l’ɔhɛtɔhɛtɔ wakandɛnyi l’elungi kande. Nde akawotɛ ate: “Esta [wadi aki nkumekanga le] kambutumba na? Kalangaye na? Kuyanga etenyi ka hendi ka diulelu, dimi layukosha.”—Esta 5:3.
4. Ekakatanu akɔna waki la ntondo ka Ɛsta?
4 Ɛsta akashile mɛnya mbetawɔ ndo dihonga dia laande etena kakandatshu la ntondo ka nkumekanga, dia nkokɛ wodja ande oma lo sheke yakadjama dia mbashila oshiki. Polo laasɔ, akambo wakatetaka dimɛna, koko ekakatanu wa wolo wakokongɛka la ntondo. Nde akahombe mbetawoya nkumekanga k’otako kɛsɔ ɔnɛ ondaki ande walekande mbɛkɛ otema ekɔ onto la kɔlɔ lo woho wamondookesa dia nde ndjaka ase Juda. Ngande wayondokoka mbeetawoya, ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo mbetawɔ kaki Ɛsta?
La lomba tshɛ nde akasɔnɛ “etena ka nteketa”
5, 6. a) Ngande wakakambe Ɛsta la tɔndɔ diele lo Undaki 3:1, 7? b) Ngande wakɛnya Ɛsta lomba etena kakandasawolaka l’omɛnde?
5 Onde Ɛsta akahombe ntɛkɛta la nkumekanga dui sɔ la ntondo k’anto tshɛ? Otondosala ngasɔ, tshike Ɛsta otosha nkumekanga nsɔnyi ndo otosha Hamana diaaso dia nde mɛnya ɔnɛ kɛnɛ kɔsɔngwɛnde kekɔ kashi. Ko, kakɔna kakasale Ɛsta? Ntambe efula la ntondo, Sɔlɔmɔna nkumekanga ka lomba akafunde l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma kaki Nzambi ɔnɛ: “Engo tshe keko la etena kato, . . . etena ka nembohala, la etena ka nteketa.” (Und. 3:1, 7) Sho kokaka mbuta dia Mɔrɔdɛkai pami ka kɔlamelo akodia Ɛsta ndo akawetsha atɔndɔ asɔ etena kakandayolaka. Lo mɛtɛ, Ɛsta akashihodia ohomba wa nsɔna la yambalo tshɛ “etena ka nteketa.”
6 Ɛsta akate ate: “Naka we nangaka, we khum’ekanga, kuyi elo we la Hamana lu dambu, diamumôlongoswela.” (Esta 5:4) Nkumekanga aketawɔ ndo akatshu la Hamana. Onde wɛ ambɛna woho wakatɛkɛta Ɛsta la lomba tshɛ? Nde akakokɛ nɛmɔ di’omɛnde ndo akasɔnɛ etena k’ɔlɔlɔ ndo dihole dia nde mbɔkɛnɛmɔlɛ dui diakookiyanyaka.—Adia Tukedi 10:19.
7, 8. Ngande waki dambo dia ntondo diakalɔngɔsɔla Ɛsta, ndo lande na kakandatshimbatshimba dia mbutɛ nkumekanga?
7 Aha la taamu, Ɛsta akalɔngɔsɔla dambo sɔ dimɛna efula ndo nde akayashikikɛ dia nde akasadi kɛnɛ tshɛ kakoka ngɛnyangɛnya omɛnde. Dambo sɔ diaki ndo la wanu wa dimɛna wakakimanyiya dia mɔtsha sawo. (Osam. 104:15) Ahasuɛrɔ akangɛnangɛna efula ndo akatshutshuyama dia mimbola Ɛsta nto dia mbeya kɛnɛ kalangande. Ko onde ɔsɔ mbaki etena ka Ɛsta ntɛkɛta?
8 Ɛsta akɛnyi dia ɔsɔ komonga etena ka dimɛna ka ntɛkɛta. Diakɔ diele, nde akanyomelɛ nkumekanga nde la Hamana lo dambo dikina diakandalɔngɔsɔla la wedi a pindju. (Esta 5:7, 8) Lande na kakandatshimbatshimba dia mbotɛ? Tohɔ dia lɔsɛnɔ l’ase Juda laki lo waale l’ɔtɛ wa didjango diakadje nkumekanga. L’ɔtɛ wa waale ɔsɔ, Ɛsta akahombe ndjashikikɛ etena koleki dimɛna ka nde ntɛkɛta. Nde akonge la solo dia lotutsha lo nyanga diaaso dikina dia mɛnya omɛnde polo lo yɛdikɔ yakandɔlɛmiyaka.
9. Naa ohomba wa solo dia lotutsha, ndo ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta lo dui sɔ?
9 Solo dia lotutsha ekɔ dionga dia dimɛna diahayoleka mɛnama le anto ɛlɔ kɛnɛ. Kaanga mbakinde la nkɛlɛ ndo mbakandalomɔlɔmɔka dia nsawola la nkumekanga, la solo dia lotutsha tshɛ Ɛsta akakonge etena ka dimɛna ka nsala dui sɔ. Sho kokaka nkondja wetshelo efula oma l’ɛnyɛlɔ kande, nɛ dia mbala la mbala sho tshɛ mɛnaka akambo wa kɔlɔ wahomba nɔngɔswama. Naka sho nangaka mbetawoya onto ɔmɔtshi lele la lowandji lo nsawola la nde dui dimɔtshi, kete l’ɛnyɛlɔ ka Ɛsta sho pombaka monga la solo dia lotutsha. Tukedi 25:15 mbutaka ɔnɛ: “Uma l’etshelu k’untu lahuki kele esadi, katukadimulaka umbuledi tukanyi. Oteketa w’okoke watokolaka weka.” Naka la solo dia lotutsha tshɛ sho nkonga etena kahombama ndo ntɛkɛta la dilɛmiɛlɔ tshɛ oko wakasale Ɛsta, kete sho koka mbetawoya kaanga onto latɔlɔsha lo yoho y’efula. Onde Jehowa Nzambi kaki Ɛsta akɔɔtshɔkɔla lo woho wakinde la solo dia lotutsha ndo la lomba?
Solo dia lotutsha kimanyiyaka di’akambo salema la losembwe
10, 11. Lande na kakashisha Hamana ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakandamɔ oma lo dambo dia ntondo, ndo kakɔna kakootshutshuya wadɛnde l’angɛnyi ande dia nsala?
10 Solo dia lotutsha diaki Ɛsta diakayokonyaka l’awui akina wa diambo efula. Hamana akamɔ oma lo dambo dia ntondo l’ɔlɔ w’efula, “l’ongenongeno l’utema too la diandu” lo woho wakoolongola nkumekanga nde la Ɛsta dimɛna efula. Koko, etena kakatatombaka Hamana la soko, nde akɛnyi Mɔrɔdɛkai, ose Juda lakatetemalaka ntona dia mbokusamɛ. Oko wakatadiɛnyi lo tshapita yetshi, Mɔrɔdɛkai aki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa nsala dui sɔ, mbuta ate nkum’otema kande ndo diɔtɔnganelo diaki lam’asande la Jehowa Nzambi. Koko, Hamana “akawuki kele.”—Esta 5:9.
11 Etena kakatɛ Hamana wadɛnde l’angɛnyi ande woho wakawɔnyɔla Mɔrɔdɛkai, vɔ wakawotɛ dia nde nɔngɔsɔla otamba wolekanyi mɛtrɛ 22 ndo nɔmba nkumekanga lotshungɔ la mpanɛ Mɔrɔdɛkai lɔkɔ. Hamana aketawɔ kanyi yawɔ ndo aha la ntshimbatshimba, nde akatome onto ɔmɔtshi dia tɔngɔsɔla otamba akɔ.—Esta 5:12-14.
12. Lande na kakalɔmbɛ nkumekanga dia vɔ mbadiɛ dibuku d’ɛkɔndɔ la dui dia wolo, ndo kakɔna kakandeye oma lo wadielo ɔsɔ?
12 Lushi lɔsɔ, nkumekanga akalale ongondo. Bible totɛka ɔnɛ: “Khum’ekanga kumbeya ndala,” ndo akalɔmbɛ dia vɔ mbadiɛ buku di’ɛkɔndɔ la dui dia wolo. Kɛnɛ kakawadia kaki ndo la alapɔlɔ waki la sheke yakawadje dia ndjaka Ahasuɛrɔ. Nde akohɔ dui sɔ ndo wanɛ tshɛ waki lo sheke wakandama ndo wakadiakema. Ko kayotota dia Mɔrɔdɛkai ɔnɛ lakashola sheke shɔ? Aha la ntshimbatshimba, nkumekanga akambola difuto diakawasha Mɔrɔdɛkai. Wakookadimola ɔnɛ vɔ kombosha ndooko ɛngɔ.—Adia Esta 6:1-3.
13, 14. a) Ngande wakatatɛ awui mfukutana le Hamana? b) Kakɔna kakawotɛ wadɛnde l’angɛnyi ande?
13 Oko wakandatshimbe wɔɔngɔ, nkumekanga akakombola nɔngɔsɔla dui sɔ ndo akambola shushi yakakoke mbokimanyiya. Mbala kakɔ ɔtɔi, Hamana aki lo sɛkɛ la lɔkɛsɛ lɔsɔ ondo nɛ dia nde akakombolaka nkondja lutshungɔ la ndjaka Mɔrɔdɛkai. Koko, la ntondo ka Hamana mbɔlɔmba, nkumekanga akawombola kɛnɛ kakawahombe nsalɛ onto lambohomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo wa nkumekanga. Hamana akafɔnya dia dikambo diande mbakataka nkumekanga. Mbala kakɔ ɔtɔi nde akate dia vɔ ndɔtsha pami kɛsɔ ahɔndɔ wa nkumekanga ko ɔlɔhɛ ɔmɔtshi a laadiko mbeetshetsha lo toshinga ta la Susa ahemi lo mponda ndo atatombola onto ɔsɔ la dui dia wolo dia anto tshɛ mboka. Ohokanyiya lonyangu lakonge la Hamana etena kakandeye dia Mɔrɔdɛkai mbaki ɔnɛ lakawahombe mbisha nɛmɔ sɔ! Ko onto akɔna lakasɔnɛ nkumekanga dia tatombolaka Mɔrɔdɛkai lo sɛkɛ? Hamana.—Esta 6:4-10.
14 Hamana akasale dui sɔ kaanga mbakinde kodingɛnangɛna ndo akakalola la ngelo esadi eto ele la lonyangu l’efula. Wadɛnde l’angɛnyi ande wakawotɛ ɔnɛ woho wambotshikitana akambo ɔsɔ ekɔ dui dia kɔlɔ efula le nde ndo ɔnɛ nde ambokita tatala lo ta diakandalɔshaka Mɔrɔdɛkai w’ose Juda.—Esta 6:12, 13.
15. a) Dui di’ɔlɔlɔ diakɔna diakayosalemaka diɛsɛ la solo dia lotutsha diaki la Ɛsta? b) Lande na kele ekɔ dui dia lomba dia sho “kongaka”?
15 Lam’ele Ɛsta aki la solo dia lotutsha ndo akakonge lushi la dimɛna lakandakoke ndjosawola la nkumekanga, dui sɔ diakasha Hamana etena ka nde ndjasalɛ kɔlɔ. Eya kana Jehowa Nzambi mbakasale dia nkumekanga ndala ongondo? (Tuk. 21:1) Diakɔ diatokeketsha Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia sho “kongaka.” (Mika 7:7, NW) Naka sho ndjaɛkɛ le Nzambi ndo kongɛka dia nde nsala dui dimɔtshi, kete tayɛna dia nde ayokandola ekakatanu aso lo yoho yahatalongamɛki.
Nde akatɛkɛta la dihonga
16, 17. a) “Etena” kakɔna kakakoke dia Ɛsta “nteketa”? b) Ngande wakatshikitana Ɛsta la Vashiti laki wadi aki nkumekanga la ntondo?
16 Lo dambo dia hende, Ɛsta kokoka nto mbidja solo dia lotutsha diaki nkumekanga l’ohemba, nde akahombe mbotɛ tshondo ya dikambo. Ko ngande wakandakoke mbotɛ? Mbala kakɔ ɔtɔi, nkumekanga ndamɛ akawombola nto kɛnɛ kalangande. (Esta 7:2) Ɛsta akakondja “etena ka nteketa.”
17 Tokanyiya yema woho wakasalaka Ɛsta dɔmbɛlɔ dia l’etei k’otema la ntondo ka nde mbuta ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ: “Khum’ekanga li, naka dimi lambuhumo lukulu l’olo lu ashu aye, ndu naka we khum’ekanga nangaka, ushimbeli lumu lami! Oso eli elombelo kami; ndu, ushimbeli wudja ami! Oso eli lulangu lami.” (Esta 7:3) Tolembete dia nde akashikikɛ nkumekanga dia nde nɛmiyaka yɛdikɔ yakandɔshi. Ɛsta akatshikitana etale la Vashiti, wadi aki nkumekanga la ntondo lakasalaka tshɛ dia mbisha omɛnde nsɔnyi. (Esta 1:10-12) Laadiko dia laasɔ, Ɛsta kɔmɔnyɔla nkumekanga lo woho wakandayaɛkɛ le Hamana. Koko, nde akasɛngasɛnga nkumekanga dia nde mbokokɛ oma lo waale waki la ntondo kande.
18. Ngande wakasholɛ Ɛsta nkumekanga tshondo ya dikambo?
18 Nkumekanga akakashimɔ ndo akambe l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakandɔlɔmbɛ. Akɔna akalange ndjaka wadi aki nkumekanga? Ɛsta akawotɛ ate: “Shu takasudjama dimi la wudja ami, dia shu nanyema, ndjakema la shilama ushiki. Keli naka shu takasundjama dia ndjala fumbi la ekambi w’amantu, ku dimi lambolembohala, utunyi heya mfuta khum’ekanga elanyelo kutshendi.” (Esta 7:4) Tolembete dia Ɛsta akawotɛ tshondo ya dikambo, ndo nde akakotsha ɔnɛ totondodita otondongaka wakawanɛ tsho dia mbaetɛ mfumbe. Nyɔi k’anto asɔ kotoyonga l’etombelo wa kɔlɔ le nkumekanga, diakɔ diele takandahombe mbɔlama.
19. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Ɛsta lo kɛnɛ kendana la diewo dia mbetawoya?
19 Ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta tetshaka awui efula lo kɛnɛ kendana la diewo dia mbetawoya. Naka sho nangaka mbutɛ onto lokaso ngandji kana lele la lowandji dui dimɔtshi diatokiyanya, kete tokoya Ɛsta lo monga la solo dia lotutsha, dilɛmiɛlɔ ndo lo mbuta akambo hwe hwe.—Tuk. 16:21, 23.
20, 21. a) Ngande wakashola Ɛsta sheke yakadje Hamana, ndo shɛngiya yakɔna yaki la dui sɔ le nkumekanga? b) Kakɔna kakasale Hamana etena kakashɔma sheke yakandadje?
20 Ahasuɛrɔ akambola ate: “Na ndi na? Lend’eli one lasanguya dia ntsha osoku?” Tokanyiya woho wakatshume Ɛsta lohita etena kakandate ɔnɛ: “Uhetshi, utunyi, eli Hamana, pami ka kolo kene!” Ɛsɔngwɛlɔ ɛsɔ wakonge la shɛngiya yakɔna? Hamana akandama la wɔma. Tokanyiya yema woho wakomala nkumekanga etena kakandeye dia ondaki ande wakandɛkɛka otema akokese lo mbokonya dia nde sinya mukanda wakahombe ndjaka wadɛnde lakandokaka ngandji k’efula! L’ɔtɛ wa nkɛlɛ k’efula kaki la nde, nkumekanga akatombe yema l’andja dia tɔsa lɔpɛpɛ.—Esta 7:5-7.
La dihonga tshɛ Ɛsta akashola kɔlɔ kaki Hamana lo sɛkɛ
21 Oko wakawashola sheke yakandadje, Hamana akayakɔsha l’ekolo waki Ɛsta dia mbɔlɔmba edimanyielo. Etena kakakalola nkumekanga lo luudu ndo kakandayotana Hamana l’ekolo wa mbeto kaki Ɛsta, nde akate dia Hamana amboyanga mbeyana la wadɛnde la wolo lo luudu la nkumekanga. Kɛnɛ kakate nkumekanga kɛsɔ kaki tshondo ya nyɔi kaki Hamana. Wakootondja wowofe elungi. Shushi mɔtshi yaki nkumekanga akawotɛ dikambo di’otamba w’otale wakalɔngɔsɔla Hamana dia ndjohanɛ Mɔrɔdɛkai lɔkɔ. Mbala kakɔ ɔtɔi, Ahasuɛrɔ akadjanga dia vɔ mpanɛ Hamana ndamɛ l’otamba ɔsɔ.—Esta 7:8-10.
22. Ngande wakoka ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta tokimanyiya diaha sho nshisha elongamelo, tɔmbɔkɔ kana nshisha mbetawɔ kaso?
22 L’andja ɔnɛ waha la losembwe, ekɔ dui dia wɔdu dia sho mfɔnya dia losembwe hayalaki pondjo. Onde wɛ atakanyiyaka ngasɔ ndooko lushi? Ɛsta koshisha elongamelo, kɔtɔmbɔkɔ ndo koshisha mbetawɔ kande. Lam’akakoke etena, nde akatɛkɛta la dihonga tshɛ dia kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ ndo akatshikɛ Jehowa etena ka nde nsala kɛnɛ tshɛ kakahombama. Nyɛsɔ sho lawɔ tosale woho akɔ waamɛ! Jehowa atatshikitana. Nde ekɔ l’akoka tshɛ wahombama dia munda atunyi lo tolonga tawɔ vɔamɛ, oko wakandasale la Hamana.—Adia Osambu 7:11-16.
Nde akasale akambo la yimba ya ndjahombia lo wahɔ wa Jehowa ndo wa wodja ande
23. a) Ngande wakafute nkumekanga Mɔrɔdɛkai nde la Ɛsta? b) Ngande wakayokotshama prɔfɛsiya kakate Jakɔbɔ etena kakinde suke la mvɔ kendana la Bɛnjamina? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Prɔfɛsiya kɛmɔtshi kakakotshama.”)
23 L’ekomelo, nkumekanga akayeyaka Mɔrɔdɛkai aakinde, mbuta ate nde komonga tsho onto lakookokɛ oma lo waale wa nyɔi, koko aki ndo she Ɛsta ka loodia. Ahasuɛrɔ akayetɛka Mɔrɔdɛkai onto la hende la lo diolelo diande lo dihole diaki Hamana. Nkumekanga akayoshaka Ɛsta luudu laki Hamana, mbidja ndo ɔngɔnyi ande ndo Ɛsta aketɛ Mɔrɔdɛkai onami wa diangɔ diakɔ tshɛ.—Esta 8:1, 2.
24, 25. a) Lande na kaki Ɛsta kokoka mbɔlama l’ɔkɔngɔ wa sheke yakadje Hamana mbishɔma? b) Ngande wakadje Ɛsta lɔsɛnɔ lande lo waale nto?
24 Etena kɛsɔ kaki Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai wamboka, onde Ɛsta akakoke ntshika ndjakiyanya? Onyake otondonga nde aki la lokaki. L’etena kɛsɔ ko didjango diakadje Hamana dia ndjaka ase Juda tshɛ diambodianganyema l’atshuku tshɛ wa wodja. Hamana akoke owale kana Puru, mbuta ate yoho mɔtshi ya diendja dia nshikikɛ etena koleki dimɛna ka nkotsha sangwelo diande dia kɔlɔ. (Esta 9:24-26) Kaanga mbele laasɔ ko ngɔndɔ yeke efula la ntondo, datɛ sɔ diaki lo ndjasukana. Onde vɔ wakakoke mbewɔ waale ɔsɔ?
25 Lo nsala akambo la yimba ya ndjahombia, Ɛsta akadje lɔsɛnɔ lande lo waale nto lo ntshɔ la ntondo ka nkumekanga aha la nde mbeelɛ. Mbala kɛnɛ nde ambɔlɔmbɛ ase wodja ande ndo ambɔsɛngasɛnga omɛnde dia nde ntshikitanya didjango diakandadje. Koko, ɛlɛmbɛ wakadjaka nkumekanga k’ase Pɛrɛsiya kotshikitanyemaka. (Dan. 6:12, 15) Diakɔ diele, nkumekanga akasha Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai lotshungɔ la vɔ mbidja ɔlɛmbɛ w’oyoyo. Losango la hende lakatomama dia mbisha ase Juda lotshungɔ la vɔ ndjakokɛ. Akɛndji waketeta l’atshuku tshɛ wa wodja dia mbewoya losango l’oyoyo lakendanaka l’ase Juda. Dui sɔ diakasha ase Juda elongamelo. (Esta 8:3-16) Tokanyiya yema woho wakayalɔngɔsɔlaka ase Juda wa lo diolelo sɔ dia ndɔ ta diele totowodilɔ otondongaka ɔlɛmbɛ w’oyoyo ɔsɔ kombidjama. Dimbola di’ohomba diambɔma ele: Onde ‘Jehowa kanga lolembelembe’ otonga kaamɛ la wodja ande?—1 Sam. 17:45.
Ɛsta nde la Mɔrɔdɛkai wakatomɛ ase Juda tshɛ waki la Pɛrɛsiya losango
26, 27. a) Ngande wakakimanyiya Jehowa wodja ande dia vɔ mbidja atunyi awɔ otshumba? b) Prɔfɛsiya kakɔna kakakotshama etena kakadiakema ana waki Hamana?
26 Lam’akakoke lushi lakawokana, wodja waki Nzambi wakayalɔngɔsɔla. L’etena kɛsɔ, ɛlɔhɛ efula w’ase Pɛrɛsiya wakonge lo wedi awɔ nɛ dia wakoke dia Mɔrɔdɛkai w’ose Juda aya onto la hende lo diolelo dia nkumekanga. Jehowa akakimanyiya wodja ande dia vɔ mbidja otshumba. Aha la taamu, nde akayashikikɛ dia atunyi awɔ wambokita tatala lo woho wakiwɔ kokoka salɛ ase wodja ande kɔlɔ nto.a—Esta 9:1-6.
27 Mɔrɔdɛkai kokoka ndjaoka lo lotui tshitshi etena kakandalɔmbɔlaka luudu laki Hamana, nɛ dia l’etena kɛsɔ ko ana dikumi waki pami ka kɔlɔ kɛsɔ weke la lɔsɛnɔ. Vɔ lawɔ wakayodiakemaka. (Esta 9:7-10) Dui sɔ mɛtɛ diakakotsha prɔfɛsiya ka lo Bible. Nzambi akalake di’ase Amalɛka wayodiakema tshɛ l’ɔtɛ wakawayaetɛ atunyi wa wodja ande. (Euh. 25:17-19) Ondo ana waki Hamana waki l’atei w’anto w’ekomelo wa lo wodja wakanemɛ dia nshilama oshiki ɔsɔ.
28, 29. a) Lande na kaketawɔ Jehowa dia Ɛsta la wodja ande ndɔ ta? b) Lande na kele ɛnyɛlɔ kaki Ɛsta tshondo y’ɔtshɔkɔ le so ɛlɔ kɛnɛ?
28 Ɛsta akɛmbaka wotsho wa wolo l’ahɛka ande, mbuta ate wadjango wa nkumekanga wakendanaka l’ata ndo l’odiakelo w’anto. Dui sɔ komonga wɔdu, koko dia lolango la Jehowa kotshama, aki ohomba dia wodja ande kokamɛ. Ase Isariyɛlɛ wakahombe ntondja Mɛsiya wakalakema, ɔnɛ laki kiɔkɔ y’elongamelo k’anto tshɛ. (Etat. 22:18) Ɛlɔ kɛnɛ ekambi waki Nzambi wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbeya ɔnɛ Mɛsiya Yeso akaye la nkɛtɛ ndo nde akashimbe ambeki ande diaha vɔ ndɔ ta dia l’emunyi ntatɛ oma ko etena kɛsɔ.—Mat. 26:52.
29 Koko, Akristo wekɔ lo ndɔ ta dia lo nyuma. Satana amboleka ndjashikikɛ tshɛ dia ndanya mbetawɔ kele la so le Jehowa Nzambi. (Adia 2 Kɔrɛtɔ 10:3, 4.) Ande ɔtshɔkɔ wele la so lo woho wele Ɛsta tshondo y’ɛnyɛlɔ le so lee! L’ɛnyɛlɔ ka Ɛsta, nyɛsɔ tɛnya mbetawɔ kaso lo nkamba la diewo dia mbetawoya la lomba tshɛ, la solo dia lotutsha, la dihonga ndo lo mongaka suke dia nkokɛ ekambi waki Nzambi.
a Nkumekanga akasha ase Juda lushi la hende nto dia vɔ nɛndja atunyi awɔ. (Esta 9:12-14) Polo ndo nshi nyɛ, ase Juda mbohɔka ɔlɛndjɛlɔ ɔsɔ ɔnɔnyi tshɛ lo ngɔndɔ ka Adara kɔtɔnɛ la ngɔndɔ ka hende l’ekomelo kana ka sato l’etatelo. Difɛstɔ sɔ mbelamɛka Purima, lokombo loye oma l’owale wakatɔ Hamana etena kakandɔshi yɛdikɔ ya ndjaka ase Isariyɛlɛ.
-