Lomba laki Jehowa mɛnamaka lo etongelo
‘Waonga ande wahɛnama, wambɛnama oma lo diangɔ diakandatonge.’—ROMO 1:20.
1. Lomba la lo andja ɔnɛ lekɔ la shɛngiya yakɔna le anto efula ɛlɔ kɛnɛ?
ƐLƆ kɛnɛ, anto efula wɔsamaka wɔsama ɔsama oko anto wele la “lomba.” Le anto amɔtshi, onto lele la ewo ka l’emunyi efula mbele kanga lomba. Koko anto wɔsama oko akanga a tomba lo andja ɔnɛ hawosha ɛlɔmbwɛlɔ k’oshika kakoka mbâkimanyiya dia vɔ mbeya kitshimudi ya shikaa ya lɔsɛnɔ. Lo wedi okina, wanɛ wetawɔ dia sɛngiyama oma le anto asɔ wekɔ lo “nsutshasutshama la pepe tshe ya dietshelu.”—Ef. 4:14.
2, 3. a) Lande na kata Bible dia Jehowa oto mbele ‘kanga lomba’? b) Ngande wotshikitanyi lomba l’oma le Nzambi la l’oma lo andja ɔnɛ?
2 Wanɛ wakondja lomba la mɛtɛ loye oma le Jehowa Nzambi, tshikitana efula la wanɛ wele la lomba la lo andja ɔnɛ! Bible totɛka ɔnɛ Jehowa oto mbele ‘kanga lomba.’ (Romo 16:27) Nde mbeyaka dikambo tshɛ diahomba anto mbeya lo kɛnɛ kendana la andja ɔnɛ, mbidja ndo woho wakawatongama ndo ɔkɔndɔ awɔ. Ɛlɛmbɛ w’oma lo diangɔ diakatongama wele anto ndjaɛkɛka lɔkɔ lam’asalawɔ eyangelo awɔ wakadjama tshɛ oma le Jehowa. Ɔnkɔnɛ, nde hambiyama la kɛnɛ kasala anto ndo lomba lele la waa filɔzɔfɛ lekɔ anyanya le nde. Bible mbutaka ɔnɛ: ‘Lomba la lo andja ɔnɛ lekɔ enginya lo washo wa Nzambi.’—1 Kor. 3:19.
3 Bible totɛka dia Jehowa atoshaka ekambi ande ‘lomba.’ (Tuk. 2:6) Otshikitanyi la waa filɔzɔfɛ y’anto, lomba l’oma le Nzambi kema anyanya. Koko lɔ mpikama lo ekanelo k’ɔlɔlɔ ndo lɔ tomba oma lo ewo ndo eokelo k’oshika. (Adia Jakoba 3:17.) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akambe efula lo kɛnɛ kendana la lomba laki Jehowa. Nde akafunde ate: “Ya ndi wuki w’ongonyi wa [lo]mba ndu wa ewu ka [Nzambi] li! Ndi dumbwelu diandi diaha manema fundu, la mbuka yandi yaheyama nonda li!” (Romo 11:33) Lam’ele Jehowa ndamɛ oto mbele la lomba, tekɔ la eshikikelo dia ɛlɛmbɛ ande tɔlɔmbɔlaka otsha lo yoho ya lɔsɛnɔ yoleki dimɛna. Lâdiko di’akambo asɔ tshɛ, Jehowa mboleki mbeya kɛnɛ kele la so ohomba dia sho monga la ɔngɛnɔngɛnɔ.—Tuk. 3:5, 6.
Yeso ekɔ “ukambi a komba”
4. Naa yoho mɔtshi yakokaso shihodia lomba laki Jehowa?
4 Lomba laki Jehowa, kâmɛ la waonga ande akina w’ohomba efula kokaka mɛnama oma lo diangɔ diakandatonge. (Adia Romo 1:20.) Tatɛ oma lo diangɔ dioleki weke polo ndo lo diangɔ dioleki totshitshɛ, elimu waki Jehowa mɛnyaka waonga ande wotshikitanyi. Etena kawalɛso l’olongo kana la nkɛtɛ, sho mɛnaka tolembetelo efula tɛnya dia Otungi ɔmɔtshi wele la lomba tshɛ ndo la ngandji ekɔ. Sho kokaka mbeka akambo efula wendana la nde lo sɛdingola diangɔ diakandatonge.—Osam. 19:1; Is. 40:26.
5, 6. a) Lâdiko dia Jehowa, onto akɔna akakambe la nde lo etongelo? b) Kakɔna kayangaso sɛdingola ndo lande na?
5 Jehowa komonga ndamɛ etena ‘kakandatonge olongo la nkɛtɛ.’ (Etat. 1:1) Bible mɛnyaka dia edja efula la ntondo ka diangɔ diɛnama tongama, nde akatonge etongami kɛmɔtshi ka lo nyuma, kele oma lo tshimbo yande nde akatonge ‘diangɔ dikina tshɛ.’ Etongami ka lo nyuma kɛsɔ mbelamɛka ɔnɛ Ɔna ɛtɔi laki Nzambi ndo “enundu a diango tshe diakatungama.” Nde mbakayelamɛka l’ɔkɔngɔ oma le anto ɔnɛ: Yeso. (Kol. 1:15-17) L’ɛnyɛlɔ ka Jehowa, Yeso nde lawɔ ekɔ la lomba. Diakɔ diele lo Tukedi tshapita 8, nde mbɔsamaka oko lomba lɔsama oko onto. Tshapita ya lo Bible shɔ mbelɛka Yeso nto ɔnɛ “ukambi a komba” waki Nzambi.—Tuk. 8:12, 22-31.
6 Ɔnkɔnɛ, diangɔ diɛnama mɛnyaka lomba laki Jehowa ndo laki Yeso lele Okambi ande wa Kɔmba. Diangɔ sɔ diekɔ la wetshelo w’ohomba efula le so. Nyɛsɔ tɔsɛdingole diangɔ nɛi diakatongama diata Tukedi 30:24-28 ɔnɛ diekɔ la ‘lomba la lôtɔ.’a
Sho kokaka kondja wetshelo oma l’olimu wa l’etete wakamba tɔnɔna
7, 8. Akambo akɔna wendana la tɔnɔna wakambiya?
7 Kânga ‘diangɔ dioleki totshitshɛ dia la nkɛtɛ’ toshaka wetshelo wa mamba etena kasɛdingolaso eyango ndo elimu adiɔ. Ɛnyɛlɔ, tɔsɛdingole lomba la lôtɔ lele la tɔnɔna.—Adia Tukedi 30:24, 25.
8 Anyangiyangi amɔtshi mbetawɔka dia woke w’onto ɔtɔi wekɔ la yɛdikɔ ya tɔnɔna 200000 ndo tɔnɔna tɔsɔ tshɛ kambaka la wolo efula lâdiko ndo l’ɛse ka nkɛtɛ. Tɔnɔna kahanyema lo elui, ndo l’atei wa weho efula wa tɔnɔna, tɔ kokaka kahanyema lo elui esato: Enyango, waomi ndo ase olimu wakamba kâmɛ dia kotsha ehomba w’olui w’otondo. Woho ɔmɔtshi wa tɔnɔna tele lo sidɛ ka Amɛrikɛ tekɔ anɔngɔsɔdi wa tojardɛ wele la diewo efula. Tɔ mbidjaka ɛtɛtɔ lo jardɛ, sɛkɔlaka diangɔ ndo kɔhɔlaka akatshi dia nɔngɔsɔla jardɛ woho wa yɔ ndeka ntɔsha elowa. Anyangiyangi mɛnaka dia tɔ tekɔ “anɔngɔsɔdi wa tojardɛ” wa tomanamana wakamba la welo awɔ lo ndjela ehomba wa mbo ya ndɛ wele la olui.b
9, 10. Ngande wakokaso monga l’etete l’olimu oko tɔnɔna?
9 Sho kokaka kondja wetshelo oma le tɔnɔna. Tɔ tetshaka dia welo wa l’etete wekɔ ohomba naka sho nangaka kondja etombelo w’ɛlɔlɔ. Bible totɛka ɔnɛ: “We kanga nende, utshu le tonona, kutendi ditshelu diato, ku we ayuyala la yimba. To kema la uwandji, umendji, kana umbuledi. To tatumbaka mbu ya nde yato lu nshi y’owo, tatusanganyaka mbu ya nde yato lu nshi ya dinela.” (Tuk. 6:6-8) Jehowa nde la Yeso, Okambi ande wa Kɔmba kambaka olimu l’etete. Yeso akate ate: “Papa atukambaka edja ndu kakiane, ndu dimi latukambaka.”—Joa. 5:17.
10 Oko wokoyaso Nzambi nde la Kristo, sho lawɔ pombaka kamba olimu l’etete. Oyadi ɔkɛndɛ akɔna wele la so l’okongamelo waki Nzambi, sho tshɛ pombaka “tamanya ntsha ulimu wa Khumadiondjo.” (1 Kor. 15:58) Ɔnkɔnɛ, ekɔ ohomba sho kitanyiya dako diakasha Paulo Akristo wa la Rɔma ɔnɛ: ‘Nyokambe elimu anyu aha la ndewalewa. Nyɔhɛtɛhɛtɛ la nyuma. Nyokambe Jehowa olimu oko ɛhɔmbɔ.’ (Romo 12:11) Welo wadjaso dia sala lolango laki Jehowa kema anyanya, nɛ dia Bible toshikikɛka ɔnɛ: “[Nzambi] kema kolo, dia ndi mbuhela ulimu anyu la ngandji kakanyenya antu lu lukumbu landi.”—Heb. 6:10.
Woho wa kokɛ diɔtɔnganelo diasaso la Nzambi
11. Lembetshiya waonga amɔtshi wele l’otomba.
11 Otomba ekɔ etongami kekina ka tshitshɛ efula kakoka tosha wetshelo w’ohomba efula. (Adia Tukedi 30:26.) Vɔ wekɔ l’atui ndo l’ekolo wa tomondo. Nyamanyama nyɛ nsɛnaka lo ave. Washo ayɔ wa wolo mboyikimanyiyaka dimɛna ndo yɔ tshikalaka lo weoko w’ave ndo dui sɔ mboyikokɛka oma le nyama yâlɛ. Yɔ mbekɛka nsɛna l’olui dia ndjakokɛ ndo mpɛtshahɛtshanyaka lo nshi y’ɔwɔ.c
12, 13. Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma le otomba?
12 Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma le otomba? Ntondotondo, tolembete dia nyamanyama shɔ yekɔ la yewo y’efula. Yɔ kambaka la washo ayɔ dia mɛna otunyi kânga weke l’etale ndo yɔ tshikalaka suke la wesho wa l’ave wakoka mboyikokɛ. Woho akɔ wâmɛ mbele, tekɔ l’ohomba wa shɛnɔdi dia mbewɔ wâle tshɛ wa lo nyuma wakoka tela andja ɔnɛ waki Satana. Ɔpɔstɔlɔ Petero akalake Akristo ɔnɛ: “Nyosungukale ndo nyaambale, dikambo ɔndɔshi waakinyu dyaabolo eekɔ lo nkinjakinja oko kimbwee kahangiya, ayanga onto la ndɛ.” (1 Pet. 5:8, Dyookaneelo dy’Oyooyo) Etena kakinde lanɛ la nkɛtɛ, Yeso akayalamaka oma lo welo tshɛ wakadjaka Satana dia mboshishɛ olowanyi ande. (Mat. 4:1-11) Yeso akatshikɛ ambeki ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula!
13 Yoho mɔtshi yakokaso nsɛna wolo ele lo kondjaka wahɔ oma lo ekokelo ka lo nyuma katosha Jehowa. Hatohombe minya yimba lo wekelo w’Ɔtɛkɛta waki Nzambi ndo oma lo wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya y’Akristo. (Luka 4:4; Heb. 10:24, 25) Lâdiko dia lâsɔ, oko wele otomba ndjaokaka dimɛna lo monga l’olui w’asekawɔ, sho lawɔ pombaka tshikalaka suke suke l’asekaso Akristo dia sho ‘keketshanaka lam’asaso.’ (Romo 1:12) Lo sala kɛnɛ tshɛ kakokaso sala dia sho kokamɛ oma le Jehowa, sho mɛnyaka dia sho mbetawɔka kɛnɛ kakate omembi w’esambo Davidi lakafunde ɔnɛ: “[Jehowa] keli dive diami, wumbe ami wa ta la utshungudi ami; [Nzambi k]ami, dive diami, lene atumushamaka.”—Osam. 18:2.
Totetemale kânga l’atei w’ɔlɔshamelo
14. Kânga mbakoka ɔndjɔ ɔtɔi mbɔsama oko ɛngɔ k’anyanya, kakɔna kakokaso mbuta lo kɛnɛ kendana la lemba l’ɛndjɔ?
14 Sho kokaka nto kondja wetshelo oma le dikata di’ɔndjɔ. Mbeyaka monga ko dikata di’ɔndjɔ ɔtɔi diele l’otale wa suke la satimɛtɛlɛ hiende l’etenyi hotsha anto wɔma, koko lemba la ɛndjɔ mbotshaka anto wɔma. (Adia Tukedi 30:27.) Oko weyamawɔ lo woho wahɛmahɛmawɔ la ndjala, olui w’ɛndjɔ wahalɛmbɛ ɔsɔ kokaka ndanya esadi eto ekambɔ kambɛla. Bible mbɛdikaka londjo lawɔ la dikita dia pusupusu ya ta ndo la dikita dia lombe la dja latalalɔlalɔ l’adiyo. (Joe. 2:3, 5) Anto wakahɛtshaka nyombe ya dja dia memadja elui w’ɛndjɔ, koko welo awɔ wakɔtɔka l’ashi. Lande na? Lemba l’ɛndjɔ ladiakema lo dja nimaka ndo lombe lakɔ la dja, ko oma lâsɔ ɛndjɔ watshikala tetemalaka la lɔkɛndɔ lawɔ aha l’onto mbaemadja. Kânga mbewɔ kema la nkumekanga kana la ɔnɔmbɔdi, lemba l’ɛndjɔ kambaka olimu oko alembe wɔlɔngɔswami dimɛna ndo vɔ tondoyaka suke la oseka wekamu tshɛ.d—Joe. 2:25.
15, 16. Ngande wafɔna esambisha wa Diolelo wa nshi nyɛ la lemba l’ɛndjɔ?
15 Ɔprɔfɛta Jɔɛlɛ akɛdika olimu wakamba ekambi waki Jehowa la olimu wakamba ɛndjɔ. Nde akafunde ɔnɛ: “Vo wambukunguso uku apami a wulu, watumbelaka lu peli uku alimbi. Vo tshe untu l’untu ambutsho lu mbuka kandi. Vo hawumamana kame, untu l’untu tatshokaka lu onongo andi. Vo wambukhunguso utsha lu sodi ya dihumo dia ta, aha memala lu lokendo lawo.”—Joe. 2:7, 8.
16 Prɔfɛsiya kɛnɛ kekɔ lo nembetshiya dimɛna dimɛna woho wakambema olimu w’esambishelo oma le esambisha wa Diolelo diaki Nzambi wa nshi nyɛ! Ndoko “peli,” mbuta ate ɔlɔshamelo wambemadja olimu awɔ w’esambishelo. Koko vɔ mbokoyaka Yeso lakatetemala sala lolango laki Nzambi kânga etena kakawɔnyɔlaka anto efula. (Is. 53:3) Lo mɛtɛ, Akristo amɔtshi ‘wakakɔ la ntondo ka dihomɔ dia ta’ lo woho wakawadiakema l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ. Koko olimu w’esambishelo wekɔ lo tetemala kambema ndo lofulo l’esambisha wa Diolelo lekɔ lo tatetemala fula. Lo mɛtɛ, mbala efula ɔlɔshamelo wakakimanyiya dia lokumu l’ɔlɔlɔ sambishama le anto wele ndoko woho okina wotowolioka. (Etsha 8:1, 4) Etena katoyotombaka l’esambishelo, onde wɛ totetemalaka l’olimu ɔsɔ l’ɛnyɛlɔ k’ɛndjɔ kânga la ntondo ka wendjodi ndo k’ɔlɔshamelo?—Heb. 10:39.
“Nyukimeli kene keli ololo wulu”
17. Lande na kele ekolo wa lokudi la tshitshɛ nambaka l’ahole w’ɔsɛlɔ aha la nkɔ?
17 Mɛnamaka dia wolo w’okotwelo hawote ndoko dikambo le lokudi la tshitshɛ. (Adia Tukedi 30:28.) Lo mɛtɛ, dikoka diele la etongami ka tshitshɛ kɛsɔ dia nambaka lo mpele kana l’ediko aha la nkɔ la nkɛtɛ mambiyaka ambewi wa siansɛ efula. Kakɔna katokimanyiyaka lokudi lɔsɔ diaha lɔ nkɔ? Aha woho wafɔnya anto ɔnɛ lɔ lekɔ la woho ɔmɔtshi w’olembo wakakatɛ walikimanyiya diaha lɔ nkɔ. Koko, lɔ lekɔ la nunu dia tangangɔ tafɔna la wɛɔngi wa divo t’ekondo ekondo (protubérance) talikimanyiya dia namba lo mpele aha la lɔ nkɔ. Tangangɔ tele oko tɔ̂ngi ta divo tɔsɔ tekɔ la nkama ya toshingashinga tele tɔsɔdi. Toshingashinga tɔsɔ tekɔ la wolo wa sukɛ wotsho woleki kânga demba dia lokudi, oyadi kânga etena kataladɛ lo mpele kana l’odiko! Lam’ele dikambo sɔ mambiyaka anyangiyangi, vɔ mbutaka dia diangɔ diatshulawɔ dia mbokoya ekolo wa lokudi la tshitshɛ lɔsɔ kokaka kambema dia sala kɔlɛ ya wolo efula.e
18. Ngande wakokaso ndjashikikɛ dia tekɔ lo ‘nkimɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ’ nshi tshɛ?
18 Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma le lokudi? Bible tolakaka ɔnɛ: “Nyutuni kene keli kolo, nyukimeli kene keli ololo wulu.” (Romo 12:9) Tɔsɛngiya ta kɔlɔ tambololanɛ lo andja ɔnɛ waki Satana kokaka tokonya diaha sho kitanyiya atɔndɔ waki Nzambi. Ɛnyɛlɔ, mbɔtɔ ɔngɛnyi l’anto wahakitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi oyadi la kalasa kana l’olimu, kana oma lo tshimbo ya weho ɛmɔtshi wa tɔkɛnyɔ ta kɔlɔ mbeyaka ndjotokonya dia sho sala kɛnɛ kele kɔlɔ. Tatetawɔke dia dikambo dia ngasɔ tokomɛ! Ɔtɛkɛta waki Nzambi tɔhɛmɔlaka ɔnɛ: “Tuyalaki kanga yimba lu ashu aye weme.” (Tuk. 3:7) Lo dihole dia sala ngasɔ, tokitanyiya dako dia lomba diakasha Mɔsɛ ekambi waki Nzambi wa lo nshi y’edjedja diata ɔnɛ: “Kanyukaki [Jehowa, Nzambi k]anyu, woma, kanyûkambelaki ulimu. Kanyûmamemi.” (Euh. 10:20) Lo mamema Jehowa, tayokoya Yeso lele Bible mbutaka dikambo diande ɔnɛ: “We akalangi ololo, akahetsha kolo.”—Heb. 1:9.
Wetshelo wakondjaso oma le ditongami
19. a) Waonga akɔna waki Jehowa wɛnaso oma lo etongelo? b) Wahɔ akɔna wakondjaso oma lo lomba laki Nzambi?
19 Oko wakatadiɛnyi, waonga waki Jehowa mɛnamaka hwe oma lo kɛnɛ kakandasale ndo ditongami diande toshaka wetshelo w’ohomba efula. Lo yɛdikɔ y’efula yayotɔsɛdingola elimu waki Jehowa mbayotoleka mamba lomba lande. Mbidja yimba lo lomba laki Nzambi ayofudia ɔngɛnɔngɛnɔ wele la so nshi nyɛ ndo ayotosha panda lo nshi yayaye. (Und. 7:12) Eelo, shoamɛ tayɛna okotshamelo wa ɛtɛkɛta wele lo Tukedi 3:13, 18, wata ɔnɛ: “Untu lambukundja yimba, eli la ongenongeno, ndu untu lambuyala la ewu. Yo yeli utamba a lumu le wane watuyekamaka. Untu tshe latutshikalaka la yo, watuwetaka vati: kanga ongenongeno.”
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Djekoleko akɛnda kokaka tendji nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi ndo rɛferansɛ woshami dia vɔ sala eyangelo dia ndjosha kɔmatɛrɛ etena kayekama sawo nɛ lo Wekelo wa Tshoto y’Etangelo wa l’etshumanelo.
b Dia mbeya awui akina wendana la woho wa tɔnɔna tɔnɛ, enda lo Réveillez-vous ! wa Ngɔndɔ ka sato 22, 1997, lɛkɛ 31, ndo wa Ngɔndɔ ka tanu 22, 2002, lɛkɛ 31.
c Dia mbeya awui akina wendana la woho w’otomba ɔnɛ, enda lo Réveillez-vous ! wa Ngɔndɔ ka divwa 8, 1990, lɛkɛ 15-16.
d Dia mbeya awui akina wendana l’ɛndjɔ, enda lo Réveillez-vous ! wa Ngɔndɔ ka hende 8, 1977, lɛkɛ 11.
e Dia mbeya awui efula wendana la lokudi, enda lo Réveillez-vous ! wa Ngɔndɔ ka nɛi 2008, lɛkɛ 26.
Onde wɛ âkohɔ?
Naa wetshelo w’ohomba wakondjaso oma le . . .
• tɔnɔna?
• otomba?
• dikata di’ɔndjɔ?
• lokudi?
[Osato wa lo lɛkɛ 16]
Onde sho kambaka olimu l’ohetoheto oko tɔnɔna?
[Esato wa lo lɛkɛ 17]
Otomba ndjaokaka l’ekokelo etena kewɔ suke l’olui w’asekawɔ. Onde wɛ lawɔ salaka ngasɔ?
[Esato wa lo lɛkɛ 18]
L’ɛnyɛlɔ k’ɛndjɔ, ekambi w’Akristo kambaka olimu awɔ l’etete
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Oko wakakatɛ lokudi lo ahole w’ɔsɛlɔ, Akristo kukutɛka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ
[Efundelo wɛnya kanga]
Stockbyte/Getty Images