Sekgwa sa Pula sa Amazon—Se Khurumeditswe ke Tlhamane

KA MMEGADIKGANG WA TSOGANG! KWA BRAZIL

BAINDIA ba Irimarai ba ba nnang gaufi le Noka ya Napo kwa Peru ba ne ba sa dumele se ba neng ba se bona! Dikepe tse pedi tse di sekwere, tse di farologaneng le mekoro ya bone e mesesane, di ne di tla di lebile motse wa bone. Ba ne ba bona masole a a nang le ditedu tse di tona mo teng ga tsone—a farologane thata le morafe ofe fela o ba kileng ba o bona. Ka ntlha ya go tlalelwa, Baindia ba ne ba taboga go ya go iphitlha mme ba tlhodumela batswagosele bano ba letlalo le lesweu fa ba ntse ba photsha go tswa mo dikepeng, mme ba laumela dijo tsa motse, ba bo ba tswa ba boela mo dikepeng tsa bone ba tsamaya—ba tlhotlheleditswe ke go batla go nna bone batho ba ntlha mo hisitoring go kgabaganya dikgwa tsotlhe tsa pula, go tloga kwa Dithabeng tsa Andes go fitlha kwa Lewatleng la Atlantic.

Ka ngwaga oo wa 1542, merafe ya Baindia ka go latelana e ne ya diragalelwa ke dilo tseo tse di botlhoko, fa batlhotlhomisi bao ba Yuropa, ba ntse ba dirisa diragamaje le ditlhobolo, go tsenelela kwa tengteng ga dikgwa tsa boboatsatsi tsa Amerika Borwa.

Francisco de Orellana, kapotene wa Mo-Spain yo o neng a eteletse pele tiro ya go tlhasela, go ise go ye kae o ne a lemoga gore dikgang tsa gore masole a gagwe a tsamaya a thukutha le go hulaka batho di ne di setse di anametse pele ka lobelo lo lo fetang lwa dikepe tsa bone tse pedi. Merafe ya Baindia e e neng e nna kwa karolong e e kgakajana ya molapo (gaufi le toropokgolo ya gompieno ya Brazil e bong Manaus) ba ne ba eme ditsetsekwane ka metsu ya bone ba letetse batlhasedi ba bone ba ba fetang 50.

Gaspar de Carvajal, leloko la setlhopha seo o ne a dumela gore Baindia e ne e le ditswerere tota mo go huleng. O ne a bua ka go itse ka gonne mongwe wa metsu ya Baindia o ne wa mo tlhaba mo gare ga dikgopo. Monna yono yo o gobetseng o ne a kwala jaana: “Fa e ne e se ka seaparo sa me se se thata sa ntwa, go ka bo go fedile ka nna.”

‘Basadi ba ba Lwang Jaaka Banna ba ba Lesome’

Carvajal o ne a tswelela pele a tlhalosa se se neng se tlhotlheletsa Baindia bao ba ba pelokgale. ‘Re ne ra bona basadi ba lwa kwa pele ga banna e le bokapotene ba basadi. Basadi bano ba basweu mme ba baleele ka meriri ya bone e logeletswe mo ditlhogong. Ba nonofile thata, mme ka bora le metsu ya bone mo matsogong, ba lwa fela jaaka banna ba le lesome.’

Ga go itsewe gore a eleruri baribolodi bano ba bone masole a basadi a mmatota, kana a go ntse jaaka motswedi mongwe o tlhalosa gore “ba ne ba le mo maibing fela a letshoroma le lesetlha.” Le fa go ntse jalo, bobotlana go ya ka dipego dingwe, ka nako ya fa Orellana le Carvajal ba fitlha mo tshimologong ya noka e tona mme ba tsena mo Lewatleng la Atlantic, ba ne ba dumela gore ba bone go sekae kafa New World ya Ba-Amazon, e leng basadi ba ba bogale ba masole ba ba tlhalosiwang mo tlhamaneng ya Segerika e lebegang ka teng.a

Carvajal o ne a bolokela dikokomana tse di tla tlang tlhamane ya Ba-Amazon ba Amerika ka go e tsenya mo pegong ya gagwe ya dilo tse a di boneng ka matlho ya letsholo la ga Orellana la dikgwedi di le robedi. Kapotene Orellana o ne a tsamaya ka sekepe go ya kwa Spain moo a neng a neelana ka pego e e tlhomameng ya loeto lwa gagwe mo go se fa a se bitsa ka go se kgabisa a neng a re ke Río de las Amazonas kana Noka ya Amazon. Go ise go ye kgakala, badiri ba dimmapa ba lekgolo la bo16 la dingwaga ba ne ba taya karolo e e tlhabologang ya Amerika Borwa leina le lesha mo mmapeng—e bong Amazon. Ka jalo sekgwa sa Amazon se ne sa khurumediwa ke tlhamane, mme jaanong sekgwa seo se wetswe ke ditiragalo tsa mmatota.

[Ntlha e e kwa tlase]

[Motswedi wa Setshwantsho mo go tsebe 11]

Top background: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck