Kobamelo ya ga Baale—Ntwa ya go Lwela Dipelo Tsa Baiseraele
Mo e ka nnang dingwaga tse di sekete, go ile ga tsoga ntwa ya go lwela dipelo tsa setšhaba sa Baiseraele. Poifo ya tumelabotlhodi le meetlo e e amanang le tlhakanelodikobo e ne ya gwetlha tumelo le boikanyegi jwa bone. Kgang eno e e masisi e ne ya tsosa ntwa gareng ga kobamelo ya ga Baale le kobamelo ya ga Jehofa.
A SETŠHABA sa Baiseraele se ne se tla tswelela se ikanyega mo Modimong wa boammaaruri yo o neng a se ntshitse kwa Egepeto? (Ekesodo 20:2, 3) Kana a ba ne ba tla fapogela kwa go Baale, modimo o o ratiwang ke Bakanana, yo go neng go twe o ungwisa naga?
Ntwa eno ya semoya e e neng e fagile diketekete tsa dingwaga tse di fetileng e botlhokwa mo go rona. Ka ntlha yang? Moaposetoloi Paulo o ile a kwala a re: “Dilo tseno di ne tsa tswelela di ba diragalela e le dikao, mme di ne tsa kwalelwa gore e nne tlhagiso mo go rona ba bokhutlo jwa ditsamaiso tseno tsa dilo bo gorogileng mo go bone.” (1 Bakorintha 10:11) Tlhagiso ya konokono ya ntwa eno e tla nna le bokao jo bogolo le e leng go feta fa re ka tlhaloganya gore Baale e ne e le mang le gore kobamelo ya ga Baale e ne e akaretsa eng.
Baale E ne E le Mang?
Baiseraele ba ile ba simolola go itse ka Baale fa ba goroga kwa Kanana, mo e ka nnang ka 1473 B.C.E. Ba ile ba fitlhela Bakanana ba obamela medimo e mentsintsi e e neng e tshwana le medimo ya Egepeto, le fa gone e ne e na le maina le ditebego tse di farologaneng. Le fa go ntse jalo, Baebele e tlhomolola Baale e le modimo o mogolo wa Bakanana, mme le marope a bogologolo a a ribolotsweng a tlhomamisa seno. (Baatlhodi 2:11) Le mororo Baale e ne e se modimo o mogolo mo tempeleng ya bone ya medimo e mentsintsi, o ne a ratwa thata ke bontsi jwa Bakanana. Ba ne ba dumela gore o laola pula, phefo le maru le gore ke ene fela yo o neng a ka golola batho—le diphologolo le dimela tsa bone—gore ba se ka ba opafala kana le e leng go swa. Fa Baale a sa ba sireletse, Mot, e leng modimo wa Bakanana yo o ratang go ipusolosetsa, o ne a tla ba leretse masetlapelo.
Kobamelo ya ga Baale e ne e tletse ka meetlo ya tlhakanelodikobo. Tota le dilo tsa bodumedi tse di amanang le Baale, tse di jaaka dipilara le dikota tse di boitshepo, di ne di amana le dilo tsa tlhakanelodikobo. Go bonala fa dipilara tse di boitshepo—matlapa kana maje a a betlilweng a le mo sebopegong sa serwe sa bonna—a ne a emela Baale, karolo e tonanyana mo go tsa tlhakanelodikobo. Kafa letlhakoreng le lengwe dikota tse di boitshepo e ne e le dilo tsa legong kana ditlhare tse di neng di emela Ashera, mosadi wa ga Baale e bile e le karolo e e namagadi.—1 Dikgosi 18:19.
Boaka jwa tempele le go ntsha bana ditlhabelo e ne e le dilo tse dingwe tse di neng di tumile mo kobamelong ya ga Baale. (1 Dikgosi 14:23, 24; 2 Ditirafalo 28:2, 3) Buka ya The Bible and Archaeology ya re: “Mo ditempeleng tsa Bakanana go ne go na le diaka tsa banna le tsa basadi (banna le basadi ba ba ‘boitshepo’) mme go ne go dirwa makgapha otlhe a tsa tlhakanelodikobo. [Bakanana] ba ne ba dumela gore ka tsela nngwe meetlo eno e ne e dira gore dijalo le metlhape ya bone e ate.” Seo e ne e le seipato sa bodumedi, le fa gone go se na pelaelo gore baobamedi ba teng ba ne ba ngokiwa ke dikeletso tseo tsa nama tsa boitsholo jo bo maswe. Go ne ga tla jang he gore Baale a gape dipelo tsa Baiseraele?
Ke Eng fa e Ile ya ba Kgatlha?
Gongwe bontsi jwa Baiseraele ba ne ba batla bodumedi jo bo neng bo sa ba batle dilo tse dintsi. Go obamela Baale go ne go sa ba tlhoke gore ba boloke Molao, o o jaaka wa Sabata le dithibelo tse dingwe tse dintsintsi tsa boitsholo. (Lefitiko 18:2-30; Duteronome 5:1-3) Go ka direga gore tsela e Bakanana ba neng ba humile ka yone e ile ya dira gore bangwe ba dumele gore ba ne ba tlhoka go itumedisa Baale.
Mafelo a kobamelo a Bakanana a a bidiwang mafelo a a tlotlometseng a a neng a tlhomilwe mo mafelong a a tletseng ditlhare mo dithabeng, a tshwanetse a bo a ne a siametse meetlo ya tsalo e e neng e tle e dirwe mo go one. Go ise go ye kae ke fa Baiseraele ba sa tlhole ba kgotsofalela go etela fela kwa mafelong ano a a boitshepo a Bakanana; ba ile ba ba ba ikagela a bone. “Le bone ba ne ba ikagela mafelo a a tlotlometseng, le maje a a emeng metloutlo le Medimako, mo thoteng nngwe le nngwe e e godileng, le fa tlase ga setlhare sengwe le sengwe se setala.”—1 Dikgosi 14:23; Hosea 4:13.
Mme sa botlhokwa le go feta, kobamelo ya ga Baale e ne e ratelwa ditiro tsa nama. (Bagalatia 5:19-21) Tlhapelo e e neng e dirwa koo e ne e sa akaretse fela dilo tse di amanang le go batla katlego mo go tsa thobo le go atelwa ke metlhape. Tlhakanelodikobo e ne e tlotlomadiwa. Seno se supiwa ke difikantswe tse dintsi tse di ileng tsa ribololwa, tse di neng di na le dilo tse di feteleditsweng tsa tlhakanelodikobo, tse di nang le ditshwantsho tse di tsosang keletso ya tlhakanelodikobo. Meletlo, tanse le mmino wa teng di ne di rotloetsa boitsholo jono jo bo repileng.
Re ka akanya fela kafa go neng go nna ka teng mo masimologong a letlhabula. Baobamedi ba teng ba ne ba tansa ba tlhapetswe ke monate wa moletlo le beine, ba le mo nageng. Maikaelelo a mmino wa teng wa tsalo ke go tsosa Baale gore a simolole go segofatsa naga ka pula morago ga go nna a sa dire sepe mo nakong ya selemo. Ba dikologa dipilara tse di dirilweng ka sebopego sa serwe sa bonna le mafelo a a boitshepo. Tsela ya bone ya go tansa, segolobogolo ya diaka tsa tempele, ke e e tsosang keletso ya tlhakanelodikobo. Mmino le babogedi ba teng ba a ba tlhotlheletsa. Mme go ka direga gore fa tanse ya teng e fitlha kwa setlhoeng, batansi ba simolola go bina bobedi le bobedi ba tsamaela kwa diphaposing tsa ntlo ya ga Baale go ya go dira boitsholo jo bo maswe teng.—Dipalo 25:1, 2; bapisa Ekesodo 32:6, 17-19; Amose 2:8.
Ba ne Ba Tsamaya ka Pono e Seng ka Tumelo
Le fa bontsi jwa Baiseraele ba ne ba ngokelwa mo kobamelong ya ga Baale ke ditiro tse di ntseng jalo tse di amanang le tlhakanelodikobo, gape ba ne ba ngokiwa ke poifo. Fa tumelo ya Baiseraele mo go Jehofa e ntse e ngotlega, go boifa baswi, go boifa isagwe le go kgatlhegela masaitseweng go ne ga ba dira gore ba inaakanye le tirisabadimo, e le yone e neng e akaretsa meetlo e e maswe. The International Standard Bible Encyclopedia e tlhalosa kafa Bakanana ba neng ba tlotla meya ya baswi ka teng e le karolo ya kobamelo ya bagolwagolwane: “Go ne go dirwa meletlo . . . mo mabitleng a lelapa kana mo diphupung go tlhapelwa e bile go dirwa le ditiro tsa tlhakanelodikobo (gongwe go dirwa jalo le ba losika) tse go neng go tsewa gore baswi le bone ba nna le seabe mo go tsone.” Go nna le seabe mo ditlwaelong tse di maswe jalo tsa tirisabadimo go ne ga katosa Baiseraele thata go tswa mo Modimong wa bone Jehofa.—Duteronome 18:9-12.
Kobamelo ya ditshwantsho—le meetlo ya teng—le yone e ne ya ngoka Baiseraele ba ba neng ba rata go sepela ka pono e seng ka tumelo. (2 Bakorintha 5:7) Tota le e leng morago ga go bona dikgakgamatso tse dikgolo tse Jehofa a neng a di dirile, bontsi jwa Baiseraele ba ba neng ba tswa kwa Egepeto ba ne ba ikutlwa ba batla go bona sesupo se ba neng ba ka se bona ka matlho sa go ba gakolola gore o teng. (Ekesodo 32:1-4) Bangwe ba bana ba bone le bone ba ne ba batla go obamela selo se ba se bonang ka matlho, se se jaaka ditshwantsho tsa ga Baale.—1 Dikgosi 12:25-30.
Go ne Ga Fenya Mang?
Ntwa eno ya go lwela dipelo tsa Baiseraele e ile ya fetsa makgolokgolo a dingwaga e ntse e lowa, go tloga fa ba fitlha kwa dipoeng tsa Moabe pele fela ga ba tsena ka Naga e e Solofeditsweng, go fitlha ba isiwa botshwarwa kwa Babilone. Go bonala phenyo e ne e tla e wela kafa le kafa. Ka dinako tse dingwe bontsi jwa Baiseraele bo ne bo tswelela bo ikanyega mo go Jehofa, mme gangwe le gape ba ne ba tla ba boela kwa go Baale. Selo se segolo se se neng se baka seno e ne e le go tsalana le baheitane ba ba neng ba bapile le bone.
Morago ga gore Bakanana ba fenngwe mo ntweng, ba ne ba lwa ka ditsela tse dingwe tse di bofitlha. Ba ne ba nna go bapa le Baiseraele mme ba kgothaletsa bagapi ba bone go itseela medimo ya naga ya bone. Baatlhodi ba ba pelokgale ba ba jaaka Gidione le Samuele ba ile ba thibela seno. Samuele o ile a kgothatsa batho jaana: ‘Boelang mo go Jehofa ka pelo yotlhe ya lona, mme lo tlose medimo e sele ya seeng.’ Baiseraele ba ile ba fetsa nakonyana ba sekegela kgakololo ya ga Samuele tsebe, mme ba ‘tlosa boBaale le boAšetarothe, mme ba direla Jehofa a le esi.’—1 Samuele 7:3, 4; Baatlhodi 6:25-27.
Morago ga puso ya ga Saulo le Dafide, Solomone o ne a simolola go direla medimo e sele ditlhabelo mo dingwageng tsa gagwe tsa moragonyana. (1 Dikgosi 11:4-8) Dikgosi tse dingwe tsa Iseraele le Juda le tsone di ile tsa dira jalo mme tsa ineela mo go Baale. Le fa go ntse jalo, dikgosi le baporofeti ba ba ikanyegang, ba ba jaaka Elija, Elisha le Josia, ba ile ba etelela pele mo go lweng le kobamelo ya ga Baale. (2 Ditirafalo 34:1-5) Mo godimo ga moo, mo nakong eno yotlhe ya hisitori ya Baiseraele, go ne go na le batho ba ba neng ba tswelela ba ikanyega mo go Jehofa. Tota le mo motlheng wa ga Ahabe le Jesebele, nako e kobamelo ya ga Baale e neng e atile thata ka yone, batho ba le dikete di le supa ba ne ba gana ‘go obela Baale mangole.’—1 Dikgosi 19:18.
Kgabagare, fa Bajuda ba sena go boa kwa botshwarong kwa Babilone, ga go a ka ga tlhola go umakiwa kobamelo ya ga Baale. Botlhe ba ile ba ‘itomolola mo lesweng la ditšhaba di sele tsa lefatshe gore ba batle Jehofa Modimo wa Iseraele,’ jaaka ba go buiwang ka bone mo go Esera 6:21.
Tlhagiso go Tswa mo Kobamelong ya ga Baale
Le fa kobamelo ya ga Baale e sa bolo go nyelela, go na le sengwe se se tshwanang ka kobamelo eo ya Bakanana le setšhaba sa gompieno—go tlotlomatsa tlhakanelodikobo. Go hepisa ka tsa tlhakanelodikobo go bonala go tletsetletse mo re tshelang teng. (Baefeso 2:2) Paulo o tlhagisa jaana: “Re lwa le maatla a a sa bonaleng a a laolang lefatshe leno le le lefifi, le baemedi ba semoya ba ba tswang ntlokgolo ya boikepo.”—Baefeso 6:12, Phillips.
“Maatla a a sa bonaleng” a ga Satane a rotloetsa boitsholo jo bo maswe jwa tlhakanelodikobo ka maikaelelo a go dira batho makgoba ka tsela ya semoya. (Johane 8:34) Mo setšhabeng sa gompieno se se letlelelang sengwe le sengwe, tlhotlheletso ya tlhakanelodikobo ga e dirwe e le moetlo wa tsa tsalo, go na le moo, ke tsela ya go ikgotsofatsa kana go dira se motho a se ratang. Metswedi ya tshedimosetso le yone e tlhotlheletsa fela jalo. Go dirisiwa boitlosobodutu, mmino le tsa phasalatso go tlatsa megopolo ya batho ka melaetsa ya tlhakanelodikobo. Batho ba Modimo le bone ba amiwa ke tlhaselo eno. Tota e bile, bontsi jwa batho ba ba kgaolwang mo phuthegong ya Bokeresete ke batho ba ba ineelelang mo ditlwaelong tse di ntseng jalo. Mokeresete a ka kgona go nna a le phepa fa fela a tswelela pele a gana ditlhotlheletso tse di ntseng jalo tsa boitsholo jo bo maswe.—Baroma 12:9.
Basha ba Basupi ke bone ba segolobogolo ba leng mo kotsing ka jaana bontsi jwa dilo tse ba di kgatlhegelang di tswakanngwa le dilo tsa tlhakanelodikobo. Se se gakatsang maemo le go feta ke gore, ba tshwanelwa ke go lwa le tlhotlheletso ya basha ba bangwe ba ba ba ngokang. (Bapisa Diane 1:10-15.) Ka sekai, bontsi jwa bone ba ile ba tsena mo mathateng kwa dikokoanong tse dikgolo. Fela jaaka mo kobamelong ya bogologolo ya ga Baale, go nna le motswako o mogolo wa mmino, tanse le dithaelo tsa tlhakanelodikobo.—2 Timotheo 2:22.
Mopesalema o ile a botsa jaana: “Ana motho wa lekau o tlaa ntlafatsa tsela ya gagwe ka eng?” O ile a araba jaana: “Ka go e tlhokomela ka fa lefokong la [ga Jehofa].” (Pesalema 119:9) Fela jaaka Molao wa Modimo o ile wa laela Baiseraele go gana go itsalanya thata le Bakanana, le rona Baebele e re tsibosa ka dikotsi tsa go itsalanya le ba ba sa siamang. (1 Bakorintha 15:32, 33) Mosha wa Mokeresete o supa gore o godile sentle fa a gana go inaakanya le dilo tse go bonalang di kgatlha mme e le tse a itseng gore di kotsi mo boitsholong. Fela jaaka Elija yo o ikanyegang, ga re batle go tlhotlhelediwa ke megopolo ya bontsi jwa batho fa re dira ditshwetso.—1 Dikgosi 18:21; bapisa Mathaio 7:13, 14.
Tlhagiso e nngwe e amana le go koafala tumelo, “boleo jo bo re rareetsang motlhofo.” (Bahebera 12:1) Go bonala fa bontsi jwa Baiseraele ba ne ba sa ntse ba dumela mo go Jehofa, le fa go ntse jalo, ba ne ba tshepa Baale gore ke modimo yo o tla sireletsang dijalo tsa bone le go ba tlamela ka dilo tsa letsatsi le letsatsi tse ba di tlhokang. Gongwe ba ne ba ikutlwa gore tempele ya ga Jehofa e e kwa Jerusalema e ne e le kgakala thata le gore go ne go sa kgonege gore motho a ka boloka melao ya gagwe. Kobamelo ya ga Baale e ne e sa ba tlhoke dilo tse dintsintsi e bile e ne e le motlhofo—ba ne ba ka direla Baale ditlhabelo le e leng go tswa mo godimo ga matlo a bone. (Jeremia 32:29) Go ka direga gore ba ile ba iphitlhela ba obamela Baale e le fela ka go nna le seabe mo go mengwe ya meetlo ya teng kana ka go direla Baale ditshupelo ka leina la ga Jehofa.
Re ka koafala tumelo jang mme ka bonya ra katoga Modimo o o tshelang? (Bahebera 3:12) Re ka simolola ka go se tlhole re anaanela dipokano le dikopano ka tsela e e tshwanang le ya pele. Boikutlo jo bo ntseng jalo bo supa go se ikanye dilo tse Jehofa a re tlamelang ka tsone mo semoyeng, ‘dijo ka nako e e tshwanetseng.’ (Mathaio 24:45-47) Fa re koafala ka tsela eo, re ka nna ra se ka ra tlhola re ‘ngangatlela lefoko la botshelo’ kana le e leng go nna pelopedi, gongwe re ineelela mo go gwalaleleng dikhumo kana mo boitsholong jo bo maswe.—Bafilipi 2:16; bapisa Pesalema 119:113.
Go Kgomarela Bothokgami Jwa Rona
Ga go na pelaelo, gompieno go na le ntwa e e lwelang dipelo tsa rona. A re tla tswelela re ikanyega mo go Jehofa kana a re tla fenngwa ke boitsholo jo bo repileng jwa lefatshe leno? Ka maswabi, fela jaaka Baiseraele ba ile ba fapogela mo go lateleng ditlwaelo tse di maswe tsa Bakanana, gompieno banna le basadi bangwe ba Bakeresete ba ile ba raelesega go dira ditiro tse di tlhabisang ditlhong.—Bapisa Diane 7:7, 21-23.
Re ka tila go fenngwa jalo mo semoyeng fa re ka ‘tswelela re nitame jaaka e kete re bona Ene yo o sa bonaleng,’ fela jaaka Moshe. (Bahebera 11:27) Ee ruri, re tshwanetse go ‘tlhabana ka thata re tlhabanela tumelo.’ (Jude 3) Mme ka go tswelela re ikanyega mo Modimong wa rona le mo melaometheong ya gagwe, re ka solofela go bona nako ya fa bodumedi jwa maaka bo tla bong bo nyeleditswe ruri. Fela jaaka kobamelo ya ga Jehofa e ile ya fenya kobamelo ya ga Baale, re ka tlhomamisega gore go ise go ye kae “lefatshe le tlaa bo le tletse kitso ya go itse Jehofa, jaaka metsi a khurumeditse lewatle.”—Isaia 11:9.
[Setshwantsho mo go tsebe 31]
Marope a Gesere a dipilara tse di boitshepo tse di neng di dirisiwa mo kobamelong ya ga Baale
[Motswedi wa Setshwantsho mo go tsebe 28]
Musée du Louvre, Paris