Momeno wa Bogologolo o a “Bulwa”

KA 1970, baithutamarope ba ile ba fitlhela momeno o o neng o fisitswe kwa Iseraele gaufi le losi lo lo ka fa bophirima jwa Lewatle le le Suleng. Ba ile ba fitlhela momeno oo fa ba ne ba senka sinagoge nngwe e e neng ya fisiwa fa motse o senngwa nako nngwe morago ga ngwaga wa bo500. E re ka momeno oo o ne o jelwe ka molelo, go ne go le thata go bala se se kwadilweng mo go one; tota e bile, go ne go le thata go o bula ntle le go o senya. Le fa go ntse jalo, motšhine mongwe wa sesheng o o dirisang thekenoloji ya 3-D, o ile wa thusa baitse gore ba kgone go bona tshedimosetso e e mo momenong oo. Mme dithulaganyo tsa sesheng tsa khomputara tse di kgonang go bopa ditshwantsho, di dirile gore ba kgone go bala se se kwadilweng mo go one.

Ke eng se ba se lemogileng? Momeno oo o na le tshedimosetso e e tswang mo Baebeleng. Go na le ditemana dingwe tsa kwa tshimologong ya buka ya Lefitiko mo dikarolong tse di sa ntseng di bonala tsa momeno ono. Ditemana tseno di na le leina la Modimo ka Sehebera mme le tlhagelela ka ditlhaka tsa Thaterakeramatone. Go lebega momeno ono e le wa dingwaga tsa bo50 go ya go 400, ka ntlha ya seo, ke momeno wa Baebele wa bogologolo wa Sehebera o o fitlhetsweng fa e sa le go bonwa memeno ya Qumran. Rre Gil Zohar o ile a kwala jaana mo kgatisong ya The Jerusalem Post, “Pele ga metšhini ya sesheng e re thusa go bala tshedimosetso ya buka ya Lefitiko e e mo momenong ono wa Ein Gedi, go ne go na le phatla ya dingwaga di ka nna 1 000 fa gare ga memeno ya bogologolo ya Baebele e leng Memeno ya Lewatle le le Suleng (ya ngwaga wa 100 pele Keresete a tla mo lefatsheng) le memeno ya Aleppo Codex (ya ngwaga wa 930).” Go ya ka baitse, tshedimosetso ya momeno ono e supa gore mokwalo wa Masoretic “ga wa ka wa fetolwa fa dingwaga di ntse di ya le gore diphoso tsa bakwalolodi ga di a ka tsa fetola molaetsa.”