“Gongwe o Tla Fetoga Jaanong”

ROXANAa ke mmè yo o matlhagatlhaga yo montle yo o nang le bana ba le banè, yo o nyetsweng ke ngaka e e tlotlegang thata ya moari kwa Amerika Borwa. O bolela jaana: “Monna wa me o botsalano tota mo basading, le banna ba bangwe ba mo rata tota.” Mme go na le sengwe se se sa rategeng ka molekane yono wa ga Roxana, se se sa bonweng le ke ditsala tsa bone tse dikgolo. “Ke tau fa a le kwa gae. O lefufa fela thata.”

Sefatlhego sa ga Roxana se bontsha go tlhobaela fa a ntse a tswelela ka kgang ya gagwe. “Bothata jono bo ne jwa simolola dibeke di le mmalwa fela re sena go nyalana. Re ne ra etelwa ke bokgaitsadiake le mmè, mme go ne go le monate tota fa ke ntse ke tlotla e bile ke tshega le bone. Mme e ne ya re fa ba sena go tsamaya, monna wa me a ntatlhela mo godimo ga sofa, a tuka bogale. Ke ne ke sa dumele se se neng se direga.”

Se se utlwisang botlhoko ke gore seo e ne e le tshimologo fela ya mathata a ga Roxana, gonne o feditse dingwaga di le dintsi monna wa gagwe a ntse a mo itaya gangwe le gape. Go bonala go sotlwa gono ga gagwe go tla gangwe le gape. Monna wa ga Roxana o a mo itaya, go tswa foo a bo a kopa maitshwarelo a sa fetse e bile a solofetsa gore ga a kitla a tlhola a dira jalo gape. Boitshwaro jwa gagwe bo a tokafala—le teng ka nakonyana fela. Morago ga moo bothata jono bo simolola gape. Roxana o bolela jaana: “Ke nna ke akanya gore gongwe o tla fetoga jaanong. Tota le fa ke tshaba mo gae, ke nna ke boela gape kwa go ene.”

Roxana o boifa gore letsatsi lengwe mokgwa ono wa go nna dikgoka ga monna wa gagwe o tla fetelela. O bolela jaana: “O kile a ntshosetsa ka gore o tla mpolaya, a bolaye bana a bo a ipolaya. Nako nngwe o ne a mpaya sekere mo kgokgotsong. Ka nako e nngwe o ne a ntshosetsa ka tlhobolo, a ntshupa ka yone mo tsebeng a bo a e thuntsha! Ka lesego e ne e sa tlhatlhelwa, mme ke ne ka batla ke bolawa ke letshogo.”

Mokgwa wa go Swa Senku

Fela jaaka Roxana, basadi ba le dimilionemilione mo lefatsheng lotlhe ba bogisiwa ke banna ba bone ba ba dikgoka.b Ba le bantsi ba bone ba itidimalela fela ka bothata jono jwa bone. Ba akanya gore go bo bega ga go kitla go thusa ka sepe. Mo godimo ga moo, banna ba le bantsi ba ba sotlang basadi ba bone gantsi ba itatola se ba se dirileng ka mafoko a a jaaka, “Mosadi wa me o tenegatenega fela go sa twe sepe” kgotsa, “O rata go feteletsa dilo.”

Go utlwisa botlhoko go bo basadi ba le bantsi ba tshelela mo letshogong la gore ba ka nna ba tlhaselwa mo lefelong le ba neng ba tshwanetse go ikutlwa ba sireletsegile thata mo go lone—legae la bone ka namana. Le fa go ntse jalo, se se swabisang ke gore gantsi go utlwelwa mosotli botlhoko e seng yo o sotlwang. Eleruri, bangwe ga ba kgone go dumela gore monna yo o lebegang e le motho yo o tlotlegang mo setšhabeng a ka itaya molekane wa gagwe wa lenyalo. Akanya ka se se neng sa direga ka mosadi yo o bidiwang Anita fa a ne a phunya sekaku ka tsela e monna wa gagwe yo o tlotlegang thata a neng a mo sotla ka yone. “Mongwe wa batho ba re tlwaelaneng nabo o ne a nthaya a re: ‘O ka latofatsa jang monna yo o tlotlegang jaana?’ Yo mongwe o ne a re e tshwanetse ya bo e le nna ke mo rumolang! Tota le fa ditiro tse monna wa me a neng a di dira di sena go itsiwe, bangwe ba ditsala tsa me ba ne ba simolola go ntlhokomologa. Ba ne ba re ke ka bo ke itshokile fela ka gonne ‘banna ba ntse jalo.’”

Jaaka fa boitemogelo jwa ga Anita bo bontsha, batho ba le bantsi ba go fitlhela go le thata go dumela gore monna a ka sotla mosadi setlhogo jaana. Ke eng se se dirang gore monna a nne setlhogo jaana mo mosading yo a bolelang gore o a mo rata? Batho ba ba amiwang ke tirisodikgoka ba ka thusiwa jang?

Ke Eng fa Banna ba Itaya Basadi?

BAITSE bangwe ba bolela gore basadi ba mo kotsing e kgolo ya go bolawa ke banna ba bone go feta ya go bolawa ke dikebekwa tse dingwe tsotlhe di kopane. Go dirilwe dipatlisiso di le mmalwa go leka go fedisa go sotlwa ga basadi. Ke monna wa mofuta ofe yo o itayang mosadi wa gagwe? O godile ka tsela e e ntseng jang? A o ne a dirisa dikgoka fa ba ne ba sa ntse ba ratana? Monna yo o itayang mosadi wa gagwe o itshwara jang fa a alafiwa?

Selo sengwe se baitse ba se ithutileng ke gore banna ba ba itayang basadi ba bone ga ba tshwane. Go na le mofuta wa monna yo o dirisang dikgoka sewelo fela. Ga a dirise sebetsa sepe e bile ga se motho yo o sotletseng mosadi wa gagwe ruri. Mo go ene tirisodikgoka ga se mokgwa e bile go bonala a tlhotlhelediwa ke tikologo e a leng mo go yone. Kafa letlhakoreng le lengwe, go na le monna yo o nang le mokgwa wa go tlhola a iteetse mosadi wa gagwe ruri. O mo sotla ka dinako tsotlhe e bile ga a bontshe le fa e le sesuponyana sa go ikwatlhaya.

Le fa go ntse jalo, lebaka la go bo go na le mefuta e e farologaneng ya banna ba ba itayang basadi ba bone ga le bolele gore ditsela tse dingwe tsa go itaya basadi ga di masisi. Ke boammaaruri gore mofuta ope fela wa go sotla motho mo mmeleng o ka baka kgobalo—tota le loso. Ka jalo, lebaka fela la go bo monna yo mongwe a sa dirise dikgoka gantsi kgotsa a sa dirise dikgoka thata jaaka yo mongwe ga le bolele gore ga a na molato ope. Go itaya mosadi ga go “amogelesege” gotlhelele. Le fa go ntse jalo, ke dilo dife tse di ka dirang gore monna a sotle mosadi mo mmeleng yo a neng a ikana gore o tla mo tlhokomela botshelo jotlhe jwa gagwe?

Tlhotlheletso e e Tswang mo Lapeng

Ga go gakgamatse gore banna ba le bantsi ba ba sotlang basadi ba bone ba goletse mo malapeng a a tletseng lesotlo. Michael Groetsch, yo o feditseng sebaka se se fetang masome a mabedi a dingwaga a dira dipatlisiso ka go sotlwa ga basadi o kwala jaana: “Banna ba le bantsi ba ba itayang basadi ba bone ba goletse mo malapeng ‘a go neng go le dintwa fela mo go one.’ Jaaka masea le bana ba bannye, ba goletse mo maemong a a tletseng bobaba ao go sotlwa mo maikutlong le mo mmeleng e neng e le ‘dilo tse di tlwaelegileng fela.’” Go ya ka moitse mongwe, ngwana wa mosimane yo o golelang mo tikologong e e ntseng jalo, “a ka gotsa lenyatso le rraagwe a nang le lone mo basading a sa ntse a le monnye thata. Mosimane yo o ithuta gore monna o tshwanetse gore ka metlha a laole basadi le gore tsela ya go kgona go ba laola jalo ke go ba tshosa, go ba utlwisa botlhoko le go ba tlontlolola. Gape, o ithuta gore tsela e le yosi e a ka dirang gore a amogelwe ke rraagwe ka yone ke go itshwara ka tsela e rraagwe a itshwarang ka yone.”

Baebele e bolela ka phepafalo gore tsela e motsadi a itshwarang ka yone e ka tlhotlheletsa ngwana fela thata, ka tsela e e molemo kgotsa e e bosula. (Diane 22:6; Bakolosa 3:21) Gone ke boammaaruri gore maemo a lelapa le monna a goletseng mo go lone ga a mo neye lebaka la go itaya mosadi, mme a ka thusa go bontsha gore ke eng se se bakileng gore a nne le mokgwa ono wa tirisodikgoka.

Tlhotlheletso ya Setso

Kwa dinageng dingwe, go itaya mosadi go a amogelesega e bile go tsewa e le selo se se tlwaelegileng fela. Pego ya lekgotla la Ditšhaba Tse di Kopaneng e bolela jaana: “Tshwanelo ya gore monna a iteye mosadi wa gagwe kgotsa a mo tshosetse ka tsela e e makgwakgwa ka gore o tla mo itaya ke selo se se amogelwang ke batho ba le bantsi mo setšhabeng.”

Tota le kwa dinageng tse go sotla mosadi ka tsela e e ntseng jalo go sa amogelweng kwa go tsone, batho ba le bantsi ba nna le mokgwa wa go dirisa dikgoka. Go akanya ga banna bangwe ka tsela ya go tlhoka tlhaloganyo malebana le kgang eno go a tshosa. Go ya ka lekwalodikgang la Afrika Borwa la Weekly Mail and Guardian, mo patlisisong e e neng ya dirwa kwa Cape Peninsula, go ne ga fitlhelwa gore bontsi jwa banna ba ba bolelang gore ga ba sotle balekane ba bone ba lenyalo ba ne ba akanya gore go itaya mosadi ke selo se se amogelesegang le gore go dira jalo ga se tirisodikgoka.

Go leba dilo ka tsela e e sokameng jalo go lebega gantsi go simolola mo bongwaneng. Ka sekai, kwa Boritane, patlisiso nngwe e ne ya bontsha gore diperesente di le 75 tsa basimane ba ba nang le dingwaga di le 11 le di le 12 ba akanya gore go siame gore monna a iteye mosadi fa a mo galefisitse.

Ga go Na Seipato sa go Itaya Mosadi

Mabaka a a fa godimo a ka nna a thusa go tlhalosa lebaka la go bo basadi ba itewa, mme ga a dire gore seo e nne selo se se amogelesegang. Re ka bolela ka tsela e e motlhofo fela gore go itaya molekane wa gago wa lenyalo ke boleo jo bo masisi mo matlhong a Modimo. Re bala jaana mo lefokong la gagwe e leng Baebele: “Banna ba tshwanetse go rata basadi ba bone jaaka mebele ya bone. Yo o ratang mosadi wa gagwe o a ithata, gonne ga go motho ope yo o kileng a tlhoa nama ya gagwe; mme o a e fepa a ba a e ngomaela, jaaka Keresete le ene a dira phuthego jalo.”—Baefeso 5:28, 29.

Bogologolo, Baebele e ne ya bolelela pele gore mo “metlheng ya bofelo” ya tsamaiso eno ya dilo batho ba le bantsi ba tla bo ba “sotla,” ‘ba se na lorato lwa tlholego,’ e bile ba le “bogale.” (2 Timotheo 3:1-3; The New English Bible) Go anama jaana ga go itewa ga basadi ke sesupo se sengwe se se bontshang gore re tshela mo go yone nako eo e e bolelwang ke boporofeti jono. Mme ke eng se se ka dirwang go thusa batho ba ba sotliwang mo mmeleng? A go na le tsholofelo epe ya gore batho ba ba itayang basadi ba bone ba tla fetola boitshwaro jwa bone?

[Mafoko a a mo go tsebe 5]

“Monna yo o tlhaselang mosadi wa gagwe ke sekebekwa fela jaaka monna yo o itayang motho ka lebole a sa mo itse.”—When Men Batter Women

[Lebokoso mo go tsebe 6]

Tirisodikgoka Mo Lapeng Bothata Jwa Lefatshe Lotlhe

Lefatshe lotlhe le na le bothata jwa banna ba ba ikgogomosang ba ba sotlang basadi ba bone, jaaka dipego tse di latelang di bontsha.

Egepeto: Patlisiso e e neng ya dirwa dikgwedi di le tharo kwa Alexandria e ne ya bontsha gore tirisodikgoka mo lapeng ke lone lebaka le legolo la go gobadiwa ga basadi. Diperesente di le 27,9 tsa basadi botlhe ba ba yang kwa mafelong a go thusiwang batho ba ba utlwileng botlhoko mo maikutlong kwa go one ba tla ka ntlha ya lebaka leno.—Résumé 5 of the Fourth World Conference on Women.

Thailand: Mo motseng o mogolo go e feta yotlhe wa Bangkok, diperesente di le 50 tsa basadi ba ba nyetsweng ba itewa ka metlha.—Pacific Institute for Women’s Health.

Hong Kong: “Palo ya basadi ba ba reng ba ile ba itewa ke banna ba bone e tlhatlogetse kwa godimo ka diperesente di feta 40 mo ngwageng o o fetileng.”—South China Morning Post, July 21, 2000.

Japane: Palo ya basadi ba ba batlang lefelo le ba ka sireletsegang mo go lone e tlhatlogile go tswa go 4 843 ka 1995 go ya go 6 340 ka 1998. “Mo e ka nnang nngwetharong ya bone ba ne ba bolela gore ba ne ba batla lefelo le ba neng ba ka sireletsega mo go lone ka ntlha ya tirisodikgoka ya banna ba bone.”—The Japan Times, September 10, 2000.

Boritane: “Metsotswana mengwe le mengwe e merataro, mosadi o a betelelwa, o a itewa kgotsa o tlhabiwa ka sengwe golo gongwe mo Boritane. Go ya ka pego ya Scotland Yard, “letsatsi le letsatsi, mapodise a founelwa makgetlo a le 1 300 ke batho ba ba amiwang ke tirisodikgoka ya mo lapeng—a founelwa makgetlo a feta 570 000 ka ngwaga. Diperesente di le 81 tsa bone ke basadi ba ba neng ba tlhaselwa ke banna.”—The Times, October 25, 2000.

Peru: Diperesente di le 70 tsa ditiro tsotlhe tsa bokebekwa tse di neng tsa begelwa mapodise di ama basadi ba ba neng ba itewa ke banna ba bone.—Pacific Institute for Women’s Health.

Russia: “Mo ngwageng o le mongwe fela, basadi ba le 14 500 ba Ba-Russia ba ne ba bolawa ke banna ba bone, mme ba bangwe ba le 56 400 ba ne ba golafala kgotsa ba gobala mo go botlhoko ka ntlha ya tirosodikgoka mo lapeng.”—The Guardian.

China: Porofesa Chen Yiyun, mokaedi wa Jinglun Family Center o bolela jaana: “Ke bothata jo bosha. Bo oketsega ka lobelo, segolobogolo mo metseng ya setoropo. Tlhotlheletso e e tswang mo baagelaning ga e sa tlhole e kgona go thibela tirisodikgoka ya mo lapeng.”—The Guardian.

Nicaragua: “Tirosodikgoka kgatlhanong le basadi e a oketsega kwa Nicaragua. Patlisiso nngwe e ne ya bolela gore ngogola fela, diperesente di le 52 tsa basadi ba kwa Nicaragua ba ne ba amiwa ke mofuta mongwe wa tirisodikgoka ya mo lapeng e dirwa ke banna ba bone.”—BBC News.

[Lebokoso mo go tsebe 7]

Matshwao a Kotsi

Go ya ka patlisiso e e neng ya dirwa ke Richard J. Gelles kwa Yunibesithing ya Rhode Island, U.S.A., a a latelang ano ke matshwao a a bontshang gore monna a ka nna a sotla mosadi mo mmeleng le mo maikutlong:

1. Monna yo o setse a kile a dirisa dikgoka mo lapeng.

2. Ga a bereke.

3. O dirisa diokobatsi tse di sa letlelelwang ke molao mo e ka nnang gangwe ka ngwaga.

4. Fa a ne a sa ntse a le kwa gae, o ne a bona rraagwe a itaya mmaagwe.

5. Batho ba babedi ba ga ba a nyalana; ba nna mmogo fela.

6. Fa e le gore o a bereka, o duelwa madi a mannye.

7. Ga a fetsa sekolo.

8. O na le dingwaga tse di magareng ga 18 le 30.

9. A le mongwe kgotsa ka bobedi jwa bone ba dirisa dikgoka mo baneng ba bone mo gae.

10. Itsholelo ya bone e kwa tlase thata.

11. Monna le mosadi ke ba ditso tse di sa tshwaneng.

[Setshwantsho mo go tsebe 7]

Tirisodikgoka ya mo lapeng e ka ama bana fela thata

Go Thusa Basadi ba ba Itewang

GO KA dirwang go thusa basadi ba ba amiwang ke tirisodikgoka? Santlha, motho o tshwanetse go tlhaloganya bothata jo ba leng mo go jone. Gantsi banna ga ba ba utlwise botlhoko mo mmeleng fela fa ba ba itaya. Gantsi ba tshosediwa ka mafoko mo e leng gore mosadi o ikutlwa a se na mosola ope e bile a sa kgone go dira sepe ka bothata jono jwa gagwe.

Akanya ka Roxana, yo go neng ga buiwa ka kgang ya gagwe mo setlhogong sa ntlha. Ka dinako tse dingwe, monna wa gagwe o mo tlhaba ka mafoko. “O ntlontlolola ka mafoko,” Roxana o bolela jalo. “O nthaya a re: ‘Le go fetsa sekolo ga o a se fetsa. O ka kgona jang go tlhokomela bana fa ke seyo? O mmè yo o bobodu fela yo o se nang mosola wa sepe. A o akanya gore fa o ne o ka ntlogela molao o ne o ka go letla gore o tsamaye ka bana?’”

Monna wa ga Roxana o laola le madi mo ntlong. Ga a mo letle go dirisa koloi, e bile o nna a founa letsatsi lotlhe go tlhola gore o dirang. Fa a akantsha sengwe, o tlala bogale. Ka ntlha ya moo, Roxana o ithutile go nna fela a sa ntshe maikutlo a gagwe.

Jaaka fa re ka bona, go sotla basadi ke bothata jo bo raraaneng. Gore o ba thuse, ba reetse ka kutlwelobotlhoko. Gakologelwa gore gantsi go thata gore mosadi yo o sotliwang a bue ka se se ntseng se mo diragalela. Mokgele wa gago e tshwanetse ya nna go nonotsha mosadi yo o sotliwang fa a ntse a lebana le bothata jono go ya ka fa a kgonang ka gone.

Basadi bangwe ba ba itewang ba ka nna ba tshwanelwa ke go kopa thuso kwa molaong. Ka dinako tse dingwe, thuso e e tshwanang le go tsenelela ga mapodise e ka nna ya dira gore monna yo o sotlang mosadi wa gagwe a bone kafa ditiro tsa gagwe di leng masisi ka gone. Le fa go ntse jalo, gantsi maitlhomo ape fela a go fetoga a monna yono a nnang le one fa mapodise a sena go tsenelela a nyelela ka bonako fela morago ga moo.

A mosadi yo o itewang o tshwanetse go tlogela monna wa gagwe? Baebele e leba go kgaogana ga banyalani ka tsela e e masisi. Le fa go ntse jalo, ga e patelele mosadi yo o itewang ke monna gore a nne le monna yo o tsenyang botsogo jwa gagwe mo kotsing kgotsa le jone botshelo jwa gagwe tota. Moaposetoloi wa Mokeresete Paulo o ne a kwala jaana: “Fa tota a ka mo tlogela, a a nne a sa nyalwa kgotsa go sa nneng jalo a boelane gape le monna wa gagwe.” (1 Bakorintha 7:10-16) E re ka Baebele e sa thibele banyalani go kgaogana fa maemo a le maswe thata, se mosadi a se dirang mo kgannyeng eno ke tshwetso ya gagwe ka namana. (Bagalatia 6:5) Ga go na ope yo o tshwanetseng go tlhotlheletsa mosadi gore a tlogele monna wa gagwe, e bile ga go na ope yo o tshwanetseng go gatelela mosadi yo o itewang gore a nne le monna wa gagwe yo o lesotlo fa botsogo, botshelo le bomoya jwa gagwe di le mo kotsing.

A go Na le Tsholofelo ka Banna ba ba Itayang Basadi?

Go sotla mosadi ke go tlola melaometheo ya Baebele fela ka tlhamalalo. Re bala jaana mo go Baefeso 4:29, 31: “A go se tswe lefoko le le bodileng mo molomong wa lona . . . A kgakalo yotlhe ya letlhoo le bogale le tšhakgalo le go goa thata le puo ya go kgoba di tlosiwe mo go lona mmogo le bosula jotlhe.”

Ga go na monna ope yo o ipolelang gore ke molatedi wa ga Keresete yo ruri a ka reng o rata mosadi wa gagwe fa a mo sotla. Fa a sa tshware mosadi wa gagwe sentle, ditiro tse dingwe tsotlhe tsa gagwe tse di molemo di tla nna le mosola ofe? “Moitei” ga a tshwanelege go bona ditshiamelo tse di kgethegileng mo phuthegong ya Bokeresete. (1 Timotheo 3:3; 1 Bakorintha 13:1-3) Eleruri, motho ope fela yo o ipolelang gore ke Mokeresete yo gangwe le gape a phatlogang ka bogale e bile a sa ikwatlhaele go dira jalo a ka kgaolwa mo phuthegong ya Bokeresete.—Bagalatia 5:19-21; 2 Johane 9, 10.

A banna ba ba dirisang dikgoka ba ka fetola boitshwaro jono jwa bone? Bangwe ba bo fetotse. Le fa go ntse jalo, gantsi motho yo o itayang mosadi wa gagwe ga a kitla a fetoga ntle le fa (1) a dumela gore boitshwaro jwa gagwe ga bo a siama, (2) a batla go fetola mokgwa ono wa gagwe, le fa (3) a batla thuso. Basupi ba ga Jehofa ba fitlhetse gore Baebele e ka nna sedirisiwa se se nonofileng thata se se ka tlhotlheletsang motho gore a fetoge. Ba le bantsi ba ba kgatlhegang ba ba ithutang Baebele le bone ba ile ba nna le keletso e e nonofileng ya go itumedisa Modimo. Malebana le Jehofa Modimo, baithuti ba basha bano ba Baebele ba ithuta gore “moya wa Gagwe o tlhoile ope fela yo o ratang thubakanyo.” (Pesalema 11:5) Ke boammaaruri gore go fetoga ga monna yo o itayang mosadi wa gagwe ga se kgang fela ya gore a se ka a tlhola a mo itaya. Go akaretsa le go ithuta go fetola tsela e a lebang mosadi wa gagwe ka yone gotlhelele.

Fa monna a simolola go nna le kitso ya Modimo, o ithuta go leba mosadi wa gagwe e seng jaaka motlhanka mme jaaka “mothusi” gape e seng jaaka motho wa maemo a a kwa tlase mme jaaka motho yo o ‘tlotlwang.’ (Genesise 2:18; 1 Petere 3:7) Gape o ithuta go nna kutlwelobotlhoko le go bona botlhokwa jwa go reetsa maikutlo a mosadi wa gagwe. (Genesise 21:12; Moreri 4:1) Go ithuta Baebele le batho ba bangwe ga Basupi ba ga Jehofa go thusitse banyalani ba le bantsi. Ga go a tshwanela ga nna le motho yo o dirisang maatla ka tsela e e sa tshwanelang, yo o gatelelang, kgotsa yo o setlhogo mo lelapeng la Bokeresete.—Baefeso 5:25, 28, 29.

“Lefoko la Modimo le a tshela e bile le naya maatla.” (Bahebera 4:12) Ka jalo, botlhale jo bo leng mo Baebeleng bo ka thusa banyalani go sekaseka mathata a bone e bile bo ka ba naya bopelokgale jwa go a rarabolola. Mo godimo ga moo, Baebele e na le tsholofetso e e tlhomamisegileng le e e kgothatsang ya go bona lefatshe le le se nang tirisodikgoka fa Kgosi ya ga Jehofa ya selegodimo e tla bo e busa batho botlhe ba ba kutlo. Baebele e bolela jaana: “O tla golola mohumanegi yo o goang a kopa thuso, le yo o bogisiwang le ope fela yo o se nang mothusi. O tla golola moya wa bone mo kgatelelong le mo tshiamololong.”—Pesalema 72:12, 14.

[Mafoko a a mo go tsebe 12]

Ga go a tshwanela ga nna le motho yo o dirisang maatla ka tsela e e sa tshwanelang, yo o gatelelang, kgotsa yo o setlhogo mo lelapeng la Bokeresete

[Lebokoso mo go tsebe 8]

Go Baakanya Dikgopolo Tse Di Phoso

• Basadi ba ba itewang ke bone ba ba dirang gore banna ba bone ba ba iteye.

Banna ba le bantsi ba ba itayang basadi ba bone ga ba ipone phoso ka se ba se dirang, ba bolela gore basadi ba bone ke bone ba ba galefisang. Tota le batho bangwe ba e leng ditsala tsa lelapa ba ka nna ba dumalana le kgang ya gore ga go motlhofo go dirisana le mosadi yono, ke gone ka moo gangwe le gape monna wa gagwe a galefang thata jaana. Mme seno ke go pega mosadi yo o itewang molato le go bolela gore moitei ga a na molato ope. Mme tota, gantsi basadi ba ba itewang ba dira maiteko ka tlhoafalo a go reba banna ba bone bogale. Mo godimo ga moo, le ka motlha go itaya mosadi ga go a siama le fa maemo e ka nna afe. Buka ya The Batterer—A Psychological Profile e bolela jaana: “Banna ba dikgotlatshekelo di ba romelang go ya go alafiwa ka ntlha ya go itaya basadi ba bone ba tshwakgotswe ke tirisodikgoka. Ba e dirisa jaaka selo sa go ntsha kgalefo ya bone le go tshwenyega ga bone thata mo maikutlong, e leng tsela ya go laola le go rarabolola dikgotlhang, le selo se se fokotsang dikgogakgogano. . . . Gantsi, ga ba kgone le go dumela gore ba na le bothata kgotsa ga ba tseye bothata jono masisi.”

• Bojalwa bo dira gore monna a iteye mosadi wa gagwe.

Ke boammaaruri gore banna bangwe ba dirisa dikgoka thata fa ba fetsa go nwa. Mme a go a utlwala go pega bojalwa molato? K. J. Wilson o kwala jaana mo bukeng ya gagwe e e bidiwang When Violence Begins at Home: “Monna yo o itayang mosadi wa gagwe o pega go tlhapelwa ga gagwe molato go na le go ipega molato ene ka boene ka ntlha ya boitshwaro jwa gagwe.” O tswelela jaana: “Mo setšhabeng sa rona, go lebega e kete tirisodikgoka ya mo lapeng e amogelwa sentle fa e dirwa ke motho yo o tlhapetsweng. Mosadi yo o sotliwang a ka tila go leba monna wa gagwe jaaka motho yo o lesotlo, go na le moo o mo leba jaaka motho yo o nwang bobe kgotsa letagwa.” Wilson o bontsha gore go akanya ka tsela e e ntseng jalo go ka dira gore mosadi a nne le tsholofelo e e se kitlang e diragadiwa ya gore “fa fela monna a ne a ka tlogela go nwa, tirisodikgoka e ne e tla fela.”

Gone jaanong jaana, babatlisisi ba le bantsi ba leba go nwa le go itaya mosadi jaaka mathata a mabedi a a sa tsamaisaneng. Mo godimo ga moo, bontsi jwa banna ba ba sa diriseng diokobatsi sentle ga ba iteye basadi ba bone. Bakwadi ba buka e e reng When Men Batter Women ba bolela jaana: “Se se dirang gore go itaya basadi go tswelele pele ke go bo banna ba ba ba itayang ba atlega mo go ba laoleng, mo go ba tshosetseng le mo go ba direng gore ba ikobe. . . . Go nwa bojalwa le go dirisa diokobatsi ka tsela e e sa tshwanelang ke karolo fela ya botshelo jwa monna yo o itayang mosadi wa gagwe. Mme re tla bo re dira phoso go tsaya gore go dirisa diokobatsi go baka tirisodikgoka.”

• Banna ba ba itayang basadi ba bone ba galefela mongwe le mongwe.

Gantsi monna yo o itayang mosadi wa gagwe o kgona go nna botsalano mo bathong ba bangwe. Botho jwa gagwe bo a fetoga gotlhelele. Ke gone ka moo ditsala tsa lelapa di fitlhelang go le thata go dumela kgang ya gore o dirisa dikgoka. Le fa go ntse jalo, boammaaruri ke gore monna yo o itayang mosadi wa gagwe o dirisa tsela e e setlhogo eno jaaka tsela ya go laola mosadi wa gagwe.

• Basadi ga ba tshwenyege fa ba sotlwa.

Go bonala kgopolo eno e bakwa ke go bo batho ba sa tlhaloganye boemo jono jo mosadi a sa kgoneng go dira sepe ka jone. Mosadi yo o itewang ke monna wa gagwe a ka nna a bo a na le ditsala tse di ka mo amogelang mo ntlong ya bone beke e le nngwe kgotsa tse pedi, mme o tla dirang morago ga moo? Go boima tota go batla tiro gore a duele rente a ntse a tlhokomela bana mo letlhakoreng le lengwe. E bile molao o ka nna wa se ka wa dumela gore a tsamaye le bana. Bangwe ba ne ba leka go tsamaya mme banna ba bone ba ne ba ba batla mme ba ba busetsa gae, ka dikgoka kgotsa ka go ba rapela. Ditsala tse di sa tlhaloganyeng boemo jono di ka nna tsa tsaya gore basadi bano ga ba tshwenyege fa ba sotlwa.

“Ka Dinako Tse Dingwe e Kete ke a Lora!”

Lourdes o leba toropo go tswa mo balekhoneng ya folete ya gagwe, a beile menwana mo molomong wa gagwe o o roromang. Ke mosadi wa kwa Latin-America yo o feditseng dingwaga di le 20 a bogisiwa ke monna wa gagwe e bong Alfredo yo o ratang go dirisa dikgoka. Alfredo o ne a tlhotlheletsega go fetoga. Le fa go ntse jalo, go sa ntse go le thata gore Lourdes a bue ka botlhoko jo a neng a bo itshokela mo mmeleng le mo maikutlong.

Lourdes o bolela jaana ka lentswe le le kwa tlase: “Bothata jono bo simolotse dibeke di le pedi fela fa re sena go nyalana. Nako nngwe o ne a nkgola meno a mabedi. Nako nngwe ke ne ka tila lebole la gagwe mme la thuba oteropo. Mme go tlhabiwa ka mafoko go utlwisa botlhoko le go feta. O ne a mpitsa ‘letlakala le le se nang mosola’ e bile a ntshwara jaaka e kete ke ne ke le seeleele fela. Ke ne ke batla go tsamaya, mme ke ne ke ka tsamaya jang ke na le bana ba bararo?”

Alfredo o ama legetla la ga Lourdes ka bonolo. O bolela jaana: “Ke porofeshenale wa maemo a a kwa godimo. Ke ne ka tlhabiwa ke ditlhong fa ke ne ke bilediwa kwa kgotlatshekelong mme ke newa ditaelo tsa gore ke tlogele go itaya mosadi wa me. Ke ne ka leka go fetoga, mme go ise go ye kae ke fa ke tswelela pele fela ke mo itaya.”

Dilo di ne tsa fetoga jang? Lourdes o tlhalosa jaana a phuthologile go sekae jaanong: “Mmè yo o berekang mo lebenkeleng le le mo khoneng ya seterata ke mongwe wa Basupi ba ga Jehofa. O ne a ithaopela go nthusa go tlhaloganya Baebele. Ke ile ka ithuta gore Jehofa Modimo o tsaya basadi e le ba botlhokwa. Ke ne ka simolola go nna teng kwa dipokanong tsa Basupi ba ga Jehofa, le fa go ne ga galefisa Alfredo kwa tshimologong. E ne e le selo se sesha mo go nna gore ke nne nakonyana le ditsala kwa Holong ya Bogosi. Ke ne ka gakgamadiwa ke go bona gore nka kgona go nna le dilo tse ke di dumelang tse nka di tlhalosang ke phuthologile ka ba ka di ruta ba bangwe. Ke ne ka lemoga gore Modimo o ne a ntsaya ke le botlhokwa. Seno se ne sa nkgothatsa.

“Go ne ga tla phetogo e ke se kitlang ke bo ke tsamaya ke e lebala. Alfredo o ne a sa ntse a ya Tirelong ya Mmisa ya Katoliki Sontaga mongwe le mongwe, mme o ne a ganetsa se ke neng ke se dira le Basupi ba ga Jehofa. Ke ne ka mo leba mo matlhong mme ka mmolelela jaana ka bonolo mme ke tiisitse: ‘Alfredo, se o se akanyang ga se se nna ke se akanyang.’ Mme o ne a se ka a ntitaya! Nakonyana fela morago ga moo, ke ne ka kolobediwa, mme ga a ise a ke a tlhole a ntitaya gape mo dingwageng di le tlhano fa e sa le go tloga ka nako eo.”

Mme diphetogo tse dikgolo di ne di sa ntse di larile kwa pele. Alfredo o tlhalosa jaana: “Dingwaga di ka nna tharo fa Lourdes a sena go kolobediwa, motho mongwe yo ke neng ke bereka le ene yo e leng mongwe wa Basupi ba ga Jehofa o ne a ntaletsa go tla kwa ntlong ya gagwe, mme a ntlhalosetsa dilo tse di kgatlhang tota tse di tswang mo Baebeleng. Ke ne ka simolola go ithuta Baebele le ene ke sa bolelele mosadi wa me. Go ise go ye kae, ke fa ke tsamaya le Lourdes go ya kwa dipokanong. Dipuo di le dintsi tse ke neng ke di utlwa koo di ne di bua ka botshelo jwa lelapa, mme gantsi di ne di dira gore ke sale ke tlhabilwe ke ditlhong.”

Alfredo o ne a kgatlhwa ke go bona maloko a phuthego, go akaretsa le banna, ba feela morago ga dipokano. Fa a etela kwa magaeng a bone, o ne a bona banna ba thusa basadi ba bone go tlhatswa dijana. Ditironyana tse dinnye tseno di ne tsa bontsha Alfredo kafa lorato lwa boammaaruri lo bontshiwang ka gone.

Go ise go ye kae, Alfredo o ne a kolobediwa, jaanong ene le mosadi wa gagwe ke badiredi ba nako e e tletseng. Lourdes o bolela jaana: “Gantsi o nthusa go tlosa dijana mo tafoleng fa re sena go ja le go alola bolao. O nkakgolela tsela e ke apayang ka yone, e bile o ntetla go itlhophela dilo tse ke di ratang—tse di jaaka mmino o ke ratang go o reetsa kgotsa gore ke dilo dife tsa ntlo tse re ka di rekang. Tseno ke dilo tse Alfredo a neng a ka se ka a bo a di dira mo nakong e e fetileng! Bosheng jaana o ne a nthekela dithunya e le lekgetlo la ntlhantlha. Ka dinako tse dingwe e kete ke a lora!”