FA NGWAGA wa 2017 o simologa, baitsesaense ba ne ba bua kgang e e hutsafatsang. Ka January, ba ne ba re lefatshe le gaufi le go lebana le tshenyego e kgolo go gaisa. Baitsesaense ba ne ba bontsha gore lefatshe leno le gaufi le go senyega ka go isa Tshupanako ya Letsatsi la Tshenyego ya tshwantshetso kwa pele ka metsotswana e le 30. Baitsesaense ba dirile gore tshupanako ya bone ya tshwantshetso e bontshe gore Letsatsi la Tshenyego le a go tla metsotso e le mebedi le halofo pele bosigogare. Seo se bontsha gore letsatsi leo le atametse thata go gaisa dingwaga di le 60 tse di fetileng.

Gape baitsesaense ba batla gore ka 2018 ba dire dipatlisiso go bona gore bokhutlo jwa lefatshe bo atametse go le kae. A ka nako eo, tshupanako ya bone e tla bo e sa ntse e bontsha gore tshenyego e gaufi e bile e tla nna maatla go feta jaaka go solofetswe? Wena o akanya eng? A lefatshe le tlhakatlhakane? O ka tswa o palelwa ke go araba potso eo. Tota e bile, le batho ba ba reng ba a itse ga ba dumalane ka kgang eno. Ga se batho botlhe ba ba dumelang gore letsatsi leno le le setlhogo le tla tla.

Batho ba le bantsi ba dumela gore go tla nna le bokamoso jo bo itumedisang. Ba re ba na le bosupi jwa gore batho le polanete ya rona ga di kitla di senngwa le gore botshelo jwa rona bo tla tokafala. A seo se boammaaruri? A lefatshe le tlhakatlhakane?

FA E le gore o a gakgamala e bile o a tshoga fa o utlwa dikgang tse dintsi tse di bosula, ga se wena fela. Ka 2014, poresidente wa United States wa nako eo e bong Barack Obama, o ne a re fa go nna go buiwa mo dikgannyeng ka dilo tse di bosula tse di diregang, batho ba le bantsi ba akanya gore “lefatshe le tlhakatlhakane . . . thata mo e leng gore ga go na sepe se se ka dirwang.”

Morago ga moo, o ne a bua a sa belaela ka dilo dingwe tse di ka dirwang go rarabolola mathata a lefatshe. O ne a re o rata dilo dingwe tse puso e batlang go di dira a bo a tlhalosa gore o na le tsholofelo e kgolo. Tota o ne a re matsapa a batho ba ba siameng ba a tsayang a ka dira gore lefatshe le nne botoka le gore le se ka la senyega.

Batho ba le bantsi ba dumalana le ene. Ka sekai, batho bangwe ba ikantse saense, ba dumela gore kgatelopele e e dirwang ke thekenoloji e tla baakanya lefatshe. Moitse mongwe wa thekenoloji a re o tlhomamisegile gore ka 2030 “thekenoloji ya rona e tla bo e gatetse pele thata mme ka 2045 e tla bo e le maatla go menagane gantsi.” O ne a oketsa ka go re: “Re dira bontle tota. Le fa re lebana le mathata a le mantsi re kgona go a baakanya ka bonako.”

Tota maemo a lefatshe a maswe go le kae? A re gaufi thata le tshenyego e kgolo ya lefatshe? Le fa baitsesaense bangwe le baitse ba dipolotiki ba nna ba bua gore maemo a tla fetoga, batho ba le bantsi ba sa ntse ba sa tlhomamisega ka gore bokamoso bo ba tshwaretse eng. Goreng?

DIBETSA TSE DI KA BAKANG TSHENYO E KGOLO. Le fa gone lekgotla la Ditšhaba Tse di Kopaneng le mekgatlho e mengwe e lekile go fedisa dibetsa tsa nuklea, e ile ya itaya sefololetse. Mo godimo ga moo, baeteledipele ba ba tlhogoethata ba nyatsa melao ya dibetsa. Dinaga tse go itseweng di na le dibetsa tsa nuklea di nna di tlhabolola dibomo tsa tsone le go dira tse dingwe tse di kotsi go gaisa. Dinaga tse di neng di se na dibetsa tse di ka bolayang batho ba le bantsi, gone jaanong di na le tsone.

Kgang ya gore dinaga di ipaakanyeditse ntwa ya nuklea e dira gore lefatshe e nne lefelo le go leng kotsi go tshela mo go lone le ka dinako tsa “kagiso.” Makasine wa Bulletin of the Atomic Scientists wa re: “Diroboto tse di kgonang go bolaya batho di sa laolwe kgotsa di sa kaelwe ke ope di ka tlhobaetsa batho.”

BOTSOGO JWA RONA BO MO KOTSING. Saense ga e kgone go re thusa ka botlalo gore re nne le botsogo jo bo siameng. Malwetse a a kotsi a nna a oketsega a a jaaka haebolate, boima jo bo feteletseng jwa mmele, go kgotlelega ga moya le go dirisa diritibatsi ka tsela e e sa siamang. Batho ba le bantsi ba bolawa ke malwetse a leroborobo a a sa tshelanweng a a jaaka kankere, malwetse a pelo le bolwetse jwa sukiri. Batho ba le bantsi ba golafadiwa ke malwetse mangwe go akaretsa le bolwetse jwa tlhaloganyo. Mme bosheng jaana go nnile le malwetse a a kotsi a go sa itseweng gore a bakwa ke eng a a jaaka bolwetse jwa Ebola le bolwetse jwa Zika (baerase ya mentsane). Bothata ke gore malwetse ga a laolege e bile go lebega a ka se kgone go fedisiwa!

BATHO BA SENYA TLHAGO. Difeme tsa madirelo di nna di kgotlela loapi. Ngwaga le ngwaga batho ba le bantsi ba bolawa ke go hema moya o o kgotletsweng.

Batho le mekgatlho ya puso ba nna ba tshololela leswe, dilo tse di dirisitsweng kwa maokelong le tsa temothuo, dipolasetiki le dilo tse dingwe mo lewatleng. Buka ya Encyclopedia of Marine Science ya re: “Dilo tseno di kotsi thata mo diphologolong, mo dimeleng tsa lewatle le mo bathong ba ba jang dilo tsa mo lewatleng.”

Gape re felelwa ke metsi a a phepa. Mokwadi wa saense wa kwa Boritane e bong Robin McKie o tlhagisa jaana: “Go na le bothata jo bogolo jwa metsi mme bo tla ama lefatshe lotlhe.” Baitsedipolotiki ba dumela gore bothata jwa go felelwa ke metsi bo bakilwe ke batho mme seno ke tlhobaboroko.

MASETLAPELO A TLHOLEGO. Ditsuatsue, dikgwanyape, ditsokotsane le dithoromo tsa lefatshe di dira gore go nne le merwalela, go gosomana ga mmu le ditshenyo tse dingwe tse dikgolo. Batho ba le bantsi ba bolawa kgotsa ba amiwa ke masetlapelo ano a tlholego. Patlisiso e e dirilweng ke mokgatlho wa U.S. National Aeronautics and Space Administration ya re go na le kgonagalo e kgolo ya gore go nne le “dikgwanyape tse dingwe tse di maatla, mogote o o feteletseng, merwalela le komelelo e e maatla.” A tlholego e tla fedisa batho?

Gongwe o akanya ka dilo tse dingwe tse di kotsi tse di ka re bolayang. Mme gone, ga o kitla o bona dikarabo tse di kgotsofatsang ka bokamoso jwa rona fa o nna o akantse ka dilo tse di bosula tse di diregang gompieno. Bangwe ba ka tswa ba akanya gore go reetsa se baitsedipolotiki le baitsesaense ba se buang, go ka se thuse. Jaaka go tlhalositswe mo setlhogong se se fetileng, batho ba le bantsi ba bone dikarabo tse di kgotsofatsang ka maemo a lefatshe le bokamoso. Dikarabo tseo di bonwa kae?

Ka sekai, akanya ka boporofeti jono jwa Baebele:

• “Gonne setšhaba se tla tsogologela setšhaba le bogosi bo tsogologele bogosi, mme go tla nna le ditlhaelo tsa dijo le dithoromo tsa lefatshe mo mafelong ka go latelana.”—Mathaio 24:7.

• “Mo metlheng ya bofelo go tla nna le dinako tsa mathata tse go leng boima go lebana le tsone. Gonne batho ba tla nna baithati, barati ba madi, baipegi, ba ba mabela, batlhapatsi, ba ba sa utlweng batsadi, ba ba sa lebogeng, ba ba sa ikanyegeng, ba ba se nang lorato lwa tlholego, ba ba sa batleng go tsena mo tumalanong epe, ba ba senyang batho maina, ba ba se nang boikgapo, ba ba bogale jo bo tshabegang, ba ba sa rateng se se molemo, baoki, ba ba tlhogoethata, ba ba gogomosiwang ke boikgogomoso, barati ba menate go na le go nna barati ba Modimo.”—2 Timotheo 3:1-4.

Boporofeti joo bo bua ka maemo a lefatshe a a nnelang maswe go ya pele. Tota re ka re, lefatshe la rona le dule mo taolong—batho ga ba kgone go le laola. Baebele ya re batho ga ba na botlhale le maatla a go baakanya maemo a lefatshe. Ditemana tse di latelang di tlhalosa seo:

• “Go na le tsela e e thokgameng fa pele ga motho, mme bokhutlo jwa yone morago ga moo ke ditsela tsa loso.”—Diane 14:12.

• ‘Motho o laotse motho yo mongwe go mo utlwisa botlhoko.’—Moreri 8:9.

• “Ga se ga motho . . . go kaela dikgato tsa gagwe.”—Jeremia 10:23.

Fa batho ba ka tswelela ba dira se ba se batlang, lefatshe le ka senyega. Mme seo ga se kitla se direga! Ka goreng? Seno ke se Baebele e se buang:

• Modimo “o thaile lefatshe mo mafelong a lone a a tlhomameng; ga le kitla le reketlisiwa ka bosakhutleng, kgotsa ka bosaengkae.”—Pesalema 104:5.

• “Kokomana e a tsamaya, e bile kokomana e a tla; mme lefatshe le eme ka bosakhutleng.”—Moreri 1:4.

• “Basiami ba tla rua lefatshe, mme ba tla aga mo go lone ka bosakhutleng.”—Pesalema 37:29.

• “Go tla nna le dijo tsa ditlhaka di le dintsi mo lefatsheng; go tla penologa mo godimo ga dithaba.”—Pesalema 72:16.

Ditemana tseno tsa Baebele di re naya dikarabo tse di utlwalang sentle. Lefatshe le le kgotletsweng, go tlhoka dijo le metsi kgotsa malwetse a leroborobo, ga di kitla di fedisa batho. Lefatshe ga le kitla le fedisiwa ke ntwa ya nuklea. Ka goreng? Modimo ke ene a laolang gore go tla diregang ka lefatshe la rona. Tota e bile, Modimo o neile batho kgololesego ya go itlhophela. Le fa go ntse jalo, ba tla lebana le ditlamorago tsa ditshwetso tsa bone. (Bagalatia 6:7) Lefatshe le dule mo taolong gotlhelele e bile le tla senyega. Modimo o dirile gore batho ba se ka ba kgona go senya lefatshe gotlhelele. —Pesalema 83:18; Bahebera 4:13.

Go na le sengwe gape se Modimo a tla se dirang. O tla dira gore go nne le ‘letlotlo la kagiso.’ (Pesalema 37:11) Dilo tse di kgatlhang tse go builweng ka tsone mo setlhogong seno, ke maoko fela a bokamoso jo bo kgatlhang jo Basupi ba ga Jehofa ba le dimilione ba ithutileng ka jone mo Baebeleng.

Basupi ba ga Jehofa ke banna le basadi ba dingwaga le merafe e e farologaneng mo lefatsheng lotlhe. Ba obamela Modimo yo o esi wa boammaaruri yo Baebele e reng ke Jehofa. Ga ba tshosiwe ke bokamoso ka gonne Baebele ya re: “Jehofa o buile jaana, Mmopi wa magodimo, Ene Modimo wa boammaaruri, Mmopi wa lefatshe le Modiri wa lone, Ene Yo o le tlhomamisitseng thata, yo o sa le bopelang lefela, yo o le bopetseng go nniwa: ‘Ke nna Jehofa, mme ga go na ope o sele.’”—Isaia 45:18.