TANGATA MALANGA
1 Ko e lea ʻa e tangata malangá,*+ ko e foha ʻo Tēvita, ko e tuʻi ʻi Selusalema.+
2 “Ko e koto muna,”* ko e lea ia ʻa e tangata malangá,
“Ko e koto muna! Ko e muna ʻa e meʻa kotoa pē!”+
3 Ko e hā ʻoku maʻu ʻe ha taha mei he kotoa ʻo ʻene ngāue mālohi
ʻA ia ʻokú ne fakaongosia ai ʻi he lalo laʻaá?+
4 ʻOku mole atu ha toʻutangata, pea hoko mai ha toʻutangata,
Ka ʻoku kei tuʻu ai pē ʻa e foʻi māmaní ʻo taʻengata.+
5 ʻOku hopo* ʻa e laʻaá, pea ʻoku tō ʻa e laʻaá;
Pea ʻokú ne fakavave leva ʻo foki* ki he feituʻu ʻe toe hopo hake aí.+
6 ʻOku ʻalu ʻa e matangí ki he tongá pea vilo takai hake ai ki he tokelaú;
ʻOku hokohoko atu ʻene vilo takaí; ʻoku hanganaki vilo takai ʻa e matangí.
7 Ko e kotoa ʻo e ngaahi vaitafé* ʻoku nau tafe ki tahi, ka ʻoku ʻikai ke fonu ai ʻa e tahí.+
Ko e feituʻu ʻa ia naʻe tafe mei ai ʻa e ngaahi vaitafé, ʻoku nau toe foki ki ai ke nau toe tafe mai mei ai.+
8 ʻOku fakaongosia ʻa e meʻa kotoa pē;
ʻOku ʻikai lava ha taha ke ne teitei fakamatalaʻi ia.
ʻOku ʻikai fiu ʻa e matá ʻi he sió;
Pea ʻoku ʻikai pāhia ʻa e telingá ʻi he fanongó.
9 Ko e meʻa kuo ʻi aí ko e meʻa ia ʻe ʻi aí,
Pea ko e meʻa kuo fakahokó ʻe toe fakahoko ia;
ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe foʻou ʻi he lalo laʻaá.+
10 ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻe lava ke pehē ai ʻe ha taha, “Vakai mai ki he meʻá ni—ko e meʻa foʻou ia”?
Naʻe ʻosi ʻi ai pē ia mei he kuohilí;
Naʻe ʻosi ʻi ai pē ia ki muʻa ʻi hotau taimí.
11 ʻOku ʻikai manatuʻi ʻe ha taha ʻa e kakai ʻo e kuonga muʻá;
Pea heʻikai manatuʻi ʻe ha taha ʻa e faʻahinga ʻe hoko mai ʻamuí;
Pea heʻikai manatuʻi kinautolu ʻe he faʻahinga ʻe hoko mai ʻamui angé.+
12 Ko au, ʻa e tangata malangá, naʻá ku hoko ko e tuʻi ki ʻIsileli ʻi Selusalema.+ 13 Naʻá ku fakapapauʻi ʻi hoku lotó ke u ako mo fakatotoloʻi ʻaki ʻa e potó+ ʻa e meʻa kotoa pē kuo fai ʻi he lalo langí+—ʻa e ngāue fakamafasia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he ngaahi foha ʻo e tangatá ʻa ia ʻoku nau hanganaki femoʻuekina aí.
14 Naʻá ku mamata ki he ngaahi ngāue kotoa pē naʻe fai ʻi he lalo laʻaá,
Pea vakai, ko e koto muna ʻa e meʻa kotoa pē, ko ha tuli pē ki he matangí.+
15 Ko e meʻa ʻoku pikopikó ʻe ʻikai lava ke toe fakahangatonu,
Pea ko e meʻa ʻoku ʻikai ke ʻi aí ʻe ʻikai teitei lava ke lau.
16 Naʻá ku pehē leva ʻi hoku lotó: “Vakai, kuó u maʻu ʻa e poto lahi, ʻo hulu atu ia ʻi ha taha pē ʻi Selusalema+ naʻe ʻi muʻa ʻiate au, pea naʻe maʻu ʻe hoku lotó ha poto mo ha ʻilo lahi.”+ 17 Naʻá ku tuku hoku lotó ke u ʻilo ʻa e potó pea ke u ʻilo ʻa e valé pea ke u ʻilo ʻa e seselé,*+ pea ko e meʻá ni foki ko ha tuli pē mo ia ki he matangí.
18 He ko e poto lahí ʻokú ne ʻomai ha ongoʻi feifeitamaki lahi,
Ko ia ʻilonga ʻa ia ʻokú ne fakalahi ʻene ʻiló ʻokú ne fakalahi ai pē ʻa ʻene mamahí.+
2 Pea naʻá ku pehē ʻi hoku lotó: “Haʻu pea tuku ke u ʻahiʻahiʻi angé ʻa e mālié* pea sio pe ko e hā ʻa e lelei ʻe maʻu aí.” Kae vakai, ko e muna mo ia foki.
2 Naʻá ku pehē fekauʻaki mo e katá, “Ko e fakasesele ia!”
Pea fekauʻaki mo e mālié,* “Ko e hā hono ʻaonga?”
3 Naʻá ku fakatotolo ʻaki hoku lotó ʻi heʻeku nōfoʻi ʻi he inu uainé,+ lolotonga iá naʻá ku kei tauhi maʻu pē ʻa ʻeku potó; naʻe aʻu ʻo u fakahoko ha meʻa fakavalevale ke ʻilo pe ko e hā ʻa e meʻa lelei taha ke fai ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho siʻi ʻo ʻenau moʻui ʻi he lalo langí. 4 Naʻá ku fakahoko ha ngaahi ngāue lalahi.+ Naʻá ku langa ha ngaahi fale moʻoku;+ naʻá ku tō ha ngaahi ngoue kālepi maʻaku.+ 5 Naʻá ku ngaohi ha ngaahi ngoue mo ha ngaahi paʻake maʻaku, pea naʻá ku tō ai ʻa e ʻuluʻakau fua kotoa pē. 6 Naʻá ku ngaohi ha ngaahi vai maʻaku, ke fakaviviku mei ai ʻa e ʻuluʻakau* tupu ʻāfaʻafá. 7 Naʻá ku maʻu ʻa e kau tamaioʻeiki mo e kau kaunanga,+ pea naʻe ʻi ai mo ʻeku kau sevāniti naʻe fanauʻi ʻi hoku falé.* Naʻá ku maʻu foki ʻa e fanga manu tokolahi—ko e fanga pulu mo e fanga sipi+—ʻo lahi ange ia ʻi ha taha pē ʻi he faʻahinga naʻe ʻi muʻa ʻiate au ʻi Selusalemá. 8 Naʻá ku tānaki siliva mo e koula maʻaku,+ ko e ngaahi koloa ʻa e* ngaahi tuʻí mo e ngaahi vahefonuá.+ Naʻá ku fakatahatahaʻi ha kau tangata hiva mo e kau fefine hiva maʻaku, pea pehē ki ha meʻa pē naʻá ne ʻomi ʻa e fiefia lahi ki he ngaahi foha ʻo e tangatá—ha fefine, ʻio, ha kau fefine tokolahi.* 9 Ko ia naʻá ku hoko ko e tokotaha lahi peá u lakasi ha taha pē naʻe ʻi muʻa ʻiate au ʻi Selusalema.+ Pea naʻe kei ʻiate au pē ʻa hoku potó.
10 Naʻe ʻikai te u fakafisingaʻi meiate au ha meʻa naʻá ku holi ki ai.*+ Naʻe ʻikai te u taʻofi mei hoku lotó ha faʻahinga mālie pē,* he naʻe fiefia hoku lotó koeʻuhi ko e kotoa ʻo ʻeku ngāue mālohí, pea ko hoku pale* eni ʻi he kotoa ʻo ʻeku ngāue mālohí.+ 11 Ka ʻi heʻeku fakakaukau atu ki he kotoa ʻo e ngaahi ngāue kuo fai ʻe hoku nimá tonu pea ki he kotoa ʻo e ngāue mālohi ʻa ia naʻá ku fakaongosia ke fakahokó,+ naʻá ku ʻilo ai ko e muna ʻa e meʻa kotoa pē, ko ha tuli pē ki he matangí;+ naʻe ʻikai ha meʻa ʻe ʻi ai hano mahuʻinga moʻoni* ʻi he lalo laʻaá.+
12 Naʻá ku fakahanga leva ʻeku tokangá ki he potó mo e valé mo e seselé.+ (He ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he tangata ʻe hoko mai ʻi he hili ʻa e tuʻí? Ko e ngaahi meʻa pē ko ia kuo ʻosi fai ʻe he kakaí.) 13 Pea naʻá ku sio ʻoku lelei ange ʻa e potó ʻi he seselé,+ ʻo hangē pē ko e lelei ange ʻa e māmá ʻi he fakapoʻulí.
14 Ko e tokotaha potó ʻokú ne sio lelei ki hono halá;*+ ka ko e tokotaha valé ʻokú ne laka atu ʻi he fakapoʻulí.+ Naʻá ku toe ʻiloʻi foki ko e ikuʻanga pē taha ʻoku tō kiate kinautolú kotoa.+ 15 Naʻá ku pehē leva ʻi hoku lotó: “Ko e meʻa ʻoku hoko ki he tokotaha valé ʻe hoko foki mo ia kiate au.”+ Ko e hā leva naʻá ku maʻu ʻi he tōtuʻa ʻa hoku potó? Ko ia naʻá ku pehē ʻi hoku lotó: “Ko e muna mo eni foki.” 16 He ʻoku ʻikai ha manatu tuʻuloa ki he tokotaha potó pe ki he tokotaha valé.+ ʻI he ngaahi ʻaho ka hoko maí, ʻe ngalo ʻa e tokotaha kotoa. Pea ʻe anga-fēfē ʻa e mate ʻa e tokotaha potó? ʻE hangē pē ko e tokotaha valé.+
17 Ko ia naʻá ku hoko ai ʻo fehiʻa ʻi he moʻuí,+ koeʻuhi ko e meʻa kotoa pē kuo fai ʻi he lalo laʻaá naʻe hā ngali fakamamahi ia kiate au, he ko e muna ʻa e meʻa kotoa pē,+ ko ha tuli pē ki he matangí.+ 18 Naʻá ku hoko ʻo fehiʻa ki he meʻa kotoa naʻá ku ngāue mātuʻaki mālohi ki ai ʻi he lalo laʻaá,+ koeʻuhi kuo pau ke u tuku atu ia maʻá e tangata ʻe hoko mai ʻi he hili aú.+ 19 Pea ko hai ʻokú ne ʻilo pe te ne hoko koā ʻo poto pe vale?+ Neongo ia, te ne pule ki he meʻa kotoa naʻá ku fakamoleki ʻa e ivi lahi mo e poto ke u maʻu mai ʻi he lalo laʻaá. Ko e muna mo eni foki. 20 Ko ia naʻe kamata ke siva ʻa ʻeku ʻamanakí ʻi hoku lotó ki he kotoa ʻo e ngāue mālohi naʻá ku fakaongosia ai ʻi he lalo laʻaá. 21 He ʻoku ngāue mālohi nai ha tangata ʻo faiʻaki ʻa e poto mo e ʻilo mo e pōtoʻi, ka kuo pau ke ne tuku atu ʻa hono ʻinasí* ki ha tangata naʻe ʻikai te ne ngāueʻi ia.+ Ko e muna mo eni foki pea ko ha meʻa mātuʻaki fakamamahi ia.*
22 Ko e hā ʻoku maʻu moʻoni ʻe ha tangata mei he kotoa ʻo ʻene ngāue mālohi mo e holi ʻokú ne ueʻi ia* ke ne ngāue mālohi ai ʻi he lalo laʻaá?+ 23 He ʻi he lolotonga ʻa e kotoa ʻo hono ngaahi ʻahó, ʻoku ʻomi ai ʻe heʻene ngāué ʻa e mamahi mo e ongoʻi feifeitamaki,+ pea naʻa mo e poʻulí ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe hono lotó ha mālōlō.+ Ko e muna mo eni foki.
24 ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe lelei ange ki ha tangata ka ke ne kai mo inu mo maʻu ha fiefia ʻi heʻene ngāue mālohí.+ Ko e meʻá ni foki, kuó u fakatokangaʻi, ʻoku mei he nima ia ʻo e ʻOtua moʻoní,+ 25 he ko hai ia ʻoku kai pea ko hai ia ʻoku inu ʻo lelei ange ʻiate au?+
26 Ko e tangata ʻoku fakahōifua kiate iá ʻokú ne foaki ki ai ʻa e poto mo e ʻilo mo e fiefia,+ ka ko e tokotaha angahalá ʻokú ne ʻoange kiate ia ʻa e ngāue ko hono fakatahatahaʻi mo fai pē ha tānaki ke foaki ki he tokotaha ʻoku fakahōifua ki he ʻOtua moʻoní.+ Ko e muna mo eni foki, ko ha tuli pē ki he matangí.
3 ʻOku ʻi ai ha taimi ki he meʻa kotoa pē,
Ko ha taimi ki he ngāue kotoa pē ʻi he lalo langí:
2 Ko ha taimi ke fanauʻi mo ha taimi ke mate ai;
Ko ha taimi ke tō mo ha taimi ke taʻaki ai ʻa e meʻa naʻe toó;
3 Ko ha taimi ke tāmateʻi mo ha taimi ke fakamoʻui;
Ko ha taimi ke holoki hifo mo ha taimi ke langa hake;
4 Ko ha taimi ke tangi mo ha taimi ke kata;
Ko ha taimi ke tangilāulau mo ha taimi ke meʻe;*
5 Ko ha taimi ke laku ai ʻa e maká mo ha taimi ke tānaki ai ʻa e maká;
Ko ha taimi ke fāʻofua mo ha taimi ke fakaʻehiʻehi ai mei he fāʻofuá;
6 Ko ha taimi ke kumi mo ha taimi ke tuku ke mole;
Ko ha taimi ke tauhi mo ha taimi ke liʻaki;
7 Ko ha taimi ke hae+ mo ha taimi ke tuitui;
Ko ha taimi ke fakalongolongo+ mo ha taimi ke lea;+
8 Ko ha taimi ke ʻofa mo ha taimi ke fehiʻa;+
Ko ha taimi ki he tau mo ha taimi ki he melino.
9 Ko e hā ʻoku maʻu ʻe he tokotaha ngāué mei he kotoa ʻo ʻene ngaahi feingá?+ 10 Kuó u mamata ʻi he ngāue kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he ngaahi foha ʻo e tangatá ke fakafemoʻuekinaʻi ai pē kinautolú. 11 Kuó ne ngaohi ʻa e meʻa kotoa pē ke fakaʻofoʻofa* ʻi hono taimi.+ Kuo aʻu ʻo ne ʻai ʻa ʻitāniti ki honau lotó; ka ʻe ʻikai ʻaupito ke ʻilo ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e ngāue kuo fai ʻe he ʻOtua moʻoní mei he kamatá ki heʻene ʻosi.
12 Kuó u fakamulitukuʻaki ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe lelei ange kiate kinautolu ka ke nau fiefia pea ke nau failelei ʻi he lolotonga ʻenau moʻuí,+ 13 pehē foki ke kai mo inu mo maʻu ʻa e fiefia ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he kotoa ʻo ʻene ngāue mālohí. Ko e meʻaʻofa ia ʻa e ʻOtuá.+
14 Kuó u hoko ʻo ʻiloʻi ko e meʻa kotoa pē ʻoku ngaohi ʻe he ʻOtua moʻoní ʻe tolonga ia ʻo taʻengata. ʻOku ʻikai ha meʻa ke tānaki atu ki ai pea ʻoku ʻikai ha meʻa ke toʻo mei ai. Kuo ngaohi ia ʻe he ʻOtua moʻoní ʻi he foungá ni, koeʻuhí ke manavahē kiate ia ʻa e kakaí.+
15 ʻIlonga ha meʻa ʻoku hoko kuo ʻosi hoko ia, pea ko e meʻa ka hoko maí kuo ʻosi ʻi ai;+ ka ʻoku kumi ʻa e ʻOtua moʻoní ki he meʻa kuo ʻosi fai ʻa e tuli ki aí.*
16 Ko e meʻa foki eni kuó u mamata ki ai ʻi he lalo laʻaá: ʻI he feituʻu ʻo e fakamaau totonú naʻe ʻi ai ʻa e fulikivanú, pea ʻi he feituʻu ʻo e māʻoniʻoní naʻe ʻi ai ʻa e fulikivanú.+ 17 Ko ia naʻá ku pehē ai ʻi hoku lotó: “ʻE fakamāuʻi ʻe he ʻOtua moʻoní fakatouʻosi ʻa e māʻoniʻoní mo e fulikivanú,+ he ʻoku ʻi ai ha taimi ki he ngāue kotoa mo e meʻa kotoa ʻoku faí.”
18 Naʻá ku toe pehē foki ʻi hoku lotó fekauʻaki mo e ngaahi foha ʻo e tangatá ko e ʻOtua moʻoní te ne siviʻi kinautolu pea fakahā ange ʻoku nau hangē ko e fanga manú, 19 he ʻoku ʻi ai ha ikuʻanga ki he faʻahinga ʻo e tangatá mo ha ikuʻanga ki he fanga manú; ʻoku nau maʻu kotoa ʻa e ikuʻanga tatau.+ Hangē ko e mate ʻa e taha ko eé, ʻoku pehē ʻa e mate ʻa e taha ko eé; pea ʻoku nau maʻu kotoa ʻa e laumālie* pē ʻe taha.+ Ko ia ai, ʻoku ʻikai ke māʻolunga ange ʻa e tangatá ʻi he fanga manú, he ko e muna ʻa e meʻa kotoa pē. 20 ʻOku nau ʻalu kotoa pē ki he feituʻu tatau.+ Ko ʻenau haʻu kotoa pē mei he efú,+ pea ʻoku nau foki kotoa pē ki he efú.+ 21 Ko hai ʻokú ne ʻiloʻi moʻoni pe ʻoku ʻalu hake ʻa e laumālie ʻo e tangatá ki ʻolunga pe ʻoku ʻalu hifo nai ʻa e laumālie ʻo e fanga manú ki he māmaní?+ 22 Pea naʻá ku mamata ʻoku ʻikai ha meʻa ʻoku lelei ange ka ko hono maʻu ʻe ha tangata ʻa e fiefia ʻi heʻene ngāué,+ koeʻuhí ko hono palé ia;* he ko hai ʻe lava ke ne ʻai ia ke sio ki he meʻa ʻe hokó ʻi he hili ʻene puli atu ʻaʻaná?+
4 Naʻá ku toe fakahanga ʻeku tokangá ki he kotoa ʻo e ngaohikovia ʻoku hoko ʻi he lalo laʻaá. Naʻá ku sio ki he tangi ʻa e faʻahinga kuo ngaohikoviá, pea naʻe ʻikai ha taha ke ne fakafiemālieʻi kinautolu.+ Pea ko e faʻahinga naʻa nau ngaohikovia kinautolú naʻa nau maʻu ʻa e mafaí, pea naʻe ʻikai ha taha ke ne fakafiemālieʻi kinautolu. 2 Pea naʻá ku fakahaaʻi ko e faʻahinga kuo ʻosi maté ʻoku nau lelei ange kinautolu ʻi he faʻahinga ʻoku kei moʻuí.+ 3 Pea ʻoku lelei ange ʻiate kinaua fakatouʻosi ʻa e tokotaha kuo teʻeki ke fanauʻí,+ ʻa ia kuo teʻeki ke ne mamata ʻi he ngaahi ngāue fakamamahi ʻoku fai ʻi he lalo laʻaá.+
4 Pea naʻá ku mamata ki he lahi ʻo e feinga* mo e ngāue pōtoʻi ʻoku tupu mei he feʻauʻauhi ʻi he vahaʻa ʻo e kakaí;+ ko e muna mo eni foki, ko ha tuli pē ki he matangí.
5 Ko e tokotaha valé ʻokú ne tangutu pē ʻo fakafehauaki ʻa hono ongo nimá lolotonga ia ʻa e ʻauʻaunga hono kakanó.*+
6 ʻOku lelei ange ke fonu ʻa e nima ʻe taha ʻi he mālōloó ʻi he fonu ʻa e nima ʻe ua ʻi he ngāue mālohi mo tuli pē ki he matangí.+
7 Naʻá ku fakahanga ʻeku tokangá ki ha toe fakatātā ʻe taha ʻo e muná ʻi he lalo laʻaá: 8 ʻOku ʻi ai ha tangata ʻoku toko taha pē ʻo ʻikai hano kaungāmeʻa; ʻoku ʻikai hano foha pe tokoua, ka ʻoku ʻikai ke ʻi ai hano ngataʻanga ʻo e kotoa ʻo ʻene ngāue mālohí. Ko hono matá ʻoku ʻikai ʻaupito ke fiemālie ʻi heʻene koloá.+ Ka ʻokú ne ʻeke hifo nai kiate ia, ‘Ko hai ia ʻoku ou ngāue mālohi ki aí mo fakamasivaʻi ai au ʻi he ngaahi meʻa leleí’?+ Ko e muna mo eni foki mo ha ngāue fakamamahi.+
9 Ko e toko uá ʻoku lelei ange ia ʻi he toko tahá+ koeʻuhí ʻokú na maʻu ha totongi lelei* ʻi heʻena ngāue mālohí. 10 He ʻo kapau ʻe tō ha toko taha ʻiate kinaua, ʻe lava ʻe he tokotaha ʻe tahá ke tokoniʻi hake ia. Ka ko e hā ʻe hoko ki he tokotaha ʻoku toó ʻi he ʻikai ha tokotaha ke ne tokoniʻi hake iá?
11 ʻIkai ngata aí, kapau ʻe tākoto fakataha ha toko ua, te na māfana ai pē, ka ʻe malava fēfē ke māfana ha toko taha pē? 12 Pea ʻe malava ke ikunaʻi ʻe ha tokotaha ha foʻi toko taha, ka ʻi he tuʻu fakataha ha toko ua ʻe malava ke na fakafepakiʻi ia. Pea ko ha afo lōtolu ʻe ʻikai ke motu vave* ia.
13 ʻOku lelei ange ha kiʻi tama masiva ka ʻoku poto ʻi ha tuʻi taʻumotuʻa ka ʻoku vale,+ ʻa ia ʻoku ʻikai ke ne kei fakapotopoto feʻunga ke tokanga ki ha fakatokanga.+ 14 He naʻá ne* ʻalu atu mei he pilīsoné ke hoko ko e tuʻi,+ neongo naʻe fanauʻi ia ko e masiva ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e tuʻi taʻumotuʻá.+ 15 Naʻá ku vakai ki he faʻahinga kotoa pē ʻoku moʻui ʻa ia ʻoku nau ʻaʻeva holo ʻi he lalo laʻaá, pea pehē ki he kiʻi tama ʻa ia ʻokú ne fetongi ʻa e tuʻí. 16 Neongo ʻoku ʻikai ha ngataʻanga ki he kotoa ʻo hono kau poupoú, ko e faʻahinga ʻe haʻu ʻamuí ʻe ʻikai ke nau fiefia ʻiate ia.+ Ko e muna mo eni foki, ko ha tuli pē ki he matangí.
5 Tokanga ki hoʻo laká ʻi he taimi ʻokú ke ʻalu ai ki he fale ʻo e ʻOtua moʻoní;+ ʻoku lelei ange ke fakaofiofi atu ʻo fanongo+ ʻi hano fai ha feilaulau ʻo hangē ko ia ʻoku fai ʻe he kau valé,+ he ʻoku ʻikai te nau ʻiloʻi ʻoku kovi ʻa e meʻa ʻoku nau faí.
2 ʻOua naʻa fakavave ho ngutú ke fai ha lea, pe fakavave ho lotó ke fai ha lea ʻi he ʻao ʻo e ʻOtua moʻoní,+ he ko e ʻOtua moʻoní ʻoku ʻi langi ia ka ʻokú ke ʻi māmani koe. Ko e ʻuhinga ia ʻoku totonu ai ke siʻi pē ʻa hoʻo leá.+ 3 He ʻoku tupu ha misi mei he hohaʻa lahi ʻa e fakakaukaú,*+ pea ko e valelau noaʻia ʻa e tokotaha valé ʻoku tupu ia mei he fuʻu lahi ʻa e leá.+ 4 ʻI ha taimi pē ʻokú ke fai ai ha fuakava ki he ʻOtuá, ʻoua naʻá ke fakatuotuai ke fai ki ai,+ he ʻoku ʻikai te ne hōifua ʻi he kau valé.+ Ko e meʻa ʻokú ke fuakavaʻakí, fai ki ai.+ 5 ʻOku lelei ange ke ʻoua te ke fai ha fuakava ʻi haʻo fai ha fuakava pea ʻikai te ke fai ki ai.+ 6 ʻOua naʻá ke fakaʻatā ho ngutú ke ne fakatupunga koe* ke ke fai ha angahala,+ pea ʻoua naʻá ke pehē ʻi he ʻao ʻo e ʻāngeló* ko haʻo fehālaaki pē ia.+ Ko e hā ke ke ʻai ai ke houhau ʻa e ʻOtua moʻoní ʻi he meʻa ʻokú ke leaʻakí ʻo pau ai ke ne fakaʻauha ʻa e ngāue ʻa ho nimá?+ 7 He hangē pē ko e iku atu ʻa e hohaʻa lahi ʻa e fakakaukaú ki ha ngaahi misí,+ ʻoku pehē pē ʻa e iku atu ki he muná ʻa e lahi ʻa e lea ʻoku faí. Ka ke manavahē koe ki he ʻOtua moʻoní.+
8 Kapau ʻokú ke sio ki hano ngaohikovia ʻo e masivá pea mo hano maumauʻi ʻa e fakamaau totonú mo e māʻoniʻoní ʻi ho vahefonuá, ʻoua naʻá ke ʻohovale ʻi he meʻá ni.+ He ko e ʻōfisa māʻolunga ko iá ʻoku siofi ia ʻe he tokotaha ʻoku māʻolunga ange ʻiate ia, pea ʻoku ʻi ai mo e niʻihi kehe ʻoku nau toe māʻolunga ange ʻiate kinautolu.
9 Pehē foki ko e tupu ʻo e fonuá ʻoku vahevahe ia ʻiate kinautolu kotoa; naʻa mo e tuʻí ʻoku fai hono tauhí ʻaki ʻa e ngoué.+
10 Ko e tokotaha ʻoku ʻofa ʻi he silivá ʻe ʻikai ʻaupito te ne fiemālie ʻi he silivá, pea ʻoku ʻikai fiemālie ʻa e tokotaha ʻoku ʻofa ʻi he koloá ʻi he meʻa ʻoku maʻu maí.+ Ko e muna mo eni foki.+
11 ʻI he tupu ʻo lahi ʻa e ngaahi meʻa leleí, ʻoku tupulaki ai pē ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakaʻaongaʻi iá.+ Pea ko e hā hano ʻaonga ki he tokotaha ʻoku ʻoʻona iá, ka ko ʻene sio pē ki ai ʻaki hono matá?+
12 ʻOku ifo ʻa e mohe ʻa e tokotaha ʻoku ngāué, pe ʻoku siʻi pe lahi ʻa ʻene kaí, ka ko e koloa lahi ʻa e tokotaha koloaʻiá ʻoku ʻikai te ne fakaʻatā ia ke ne mohe.
13 ʻOku ʻi ai ha meʻa fakamamahi lahi* kuó u mamata ai ʻi he lalo laʻaá: Ko e ngaahi koloa naʻe tānaki ʻe he tokotaha ʻoku ʻaʻaná ʻoku hoko ai pē ʻo kovi kiate ia. 14 Ko e ngaahi koloa ko iá naʻe mole ia koeʻuhí ko ha foʻi feinga* fakatuʻutāmaki, pea ʻi he taimi ʻokú ne maʻu ai ha fohá, ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe toe ʻi heʻene koloá.+
15 Hangē pē ko e haʻu ʻa ha taha mei he manava ʻo ʻene faʻeé, te ne ʻalu telefua atu ʻo hangē pē ko ʻene haʻú.+ Pea ʻe ʻikai lava ke ne ʻave ha meʻa ʻe taha ʻi he kotoa ʻo ʻene ngāue mālohí.+
16 Ko ha meʻa fakamamahi lahi* foki mo eni: Hangē tofu pē ko ʻene haʻú, ʻe pehē pē ʻa ʻene ʻalu atú; pea ko e hā ha tupu ʻe maʻu ʻe he tokotaha ʻoku hanganaki ngāue mālohi ʻo hangē ha tuli pē ki he matangí?+ 17 Pehē foki, ʻi he ʻaho kotoa pē ʻokú ne kai ai ʻi he fakapoʻulí, fakataha mo e ongoʻi feifeitamaki lahi mo e puke pea mo e ʻita.+
18 Ko e meʻa eni kuó u vakai ʻoku lelei mo tāú: ʻOku totonu ki ha tokotaha ke ne kai mo inu mo maʻu ʻa e fiefia ʻi he kotoa ʻo e ngāue mālohi+ ʻokú ne fakaongosia ai ʻi he lalo laʻaá, lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho siʻi ʻo ʻene moʻuí ʻa ia kuo foaki kiate ia ʻe he ʻOtua moʻoní, he ko hono palé ia.*+ 19 Pehē foki, ʻi he taimi ʻoku foaki ai ʻe he ʻOtua moʻoní ki ha tangata ha koloa mo ha ngaahi meʻa fakamatelie+ fakataha mo e malava ke fiefia aí, ʻoku totonu ke ne maʻu hono palé* pea fiefia ʻi heʻene ngāue mālohí. Ko e meʻaʻofa eni ʻa e ʻOtuá.+ 20 He ʻe faingataʻa ke ne fakatokangaʻi* ʻa e mahili atu ʻa e ngaahi ʻaho ʻo ʻene moʻuí, koeʻuhí he ʻoku ʻai ia ʻe he ʻOtua moʻoní ke ne hanganaki nōfoʻi ʻi he fiefia ʻa hono lotó.+
6 ʻOku toe ʻi ai ʻa e meʻa fakamamahi* kuó u mamata ai ʻi he lalo laʻaá, pea ʻoku hoko lahi ia ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá: 2 ʻOku foaki ʻe he ʻOtua moʻoní ki ha tangata ʻa e koloa mo e ngaahi meʻa fakamatelie pea mo e lāngilangi, koeʻuhi ke ʻoua te ne masiva ʻi ha meʻa ʻokú ne holi ki ai; ka neongo ia, ʻoku ʻikai ʻai ʻe he ʻOtua moʻoní ke ne maʻu ia, ka ʻoku maʻu nai ia ʻe ha sola. Ko e muna eni pea ko ha tā mātuʻaki fakamamahi moʻoni. 3 Kapau ʻe maʻu ʻe ha tangata ha fānau ʻe toko teau peá ne moʻui ʻi ha ngaahi taʻu lahi peá ne aʻu ʻo taʻumotuʻa, ka ʻoku ʻikai te ne fiefia ʻi heʻene ngaahi meʻa leleí ki muʻa ke ne aʻu ki he faʻitoká,* kuo pau ke u tala atu ʻoku lelei ange ha kiʻi tama ia ʻe fanauʻi mai kuo mate ʻiate ia.+ 4 He naʻe hoko mai ʻa e tokotahá ni ʻi he muna peá ne ʻalu atu ʻi he fakapoʻuli, pea ko hono hingoá ʻoku puli ia ʻi he fakapoʻulí. 5 Neongo naʻe ʻikai ʻaupito te ne sio ʻi he laʻaá pe ʻilo ha meʻa ʻe taha, ʻokú ne kei lelei ange pē* ʻi he tokotaha ki muʻá.+ 6 Ko e hā hono ʻaonga ʻo e moʻui ʻi ha taʻu ʻe ua afe kae ʻikai maʻu ha fiefia? ʻIkai ʻoku ʻalu kotoa pē ki he feituʻu tatau?+
7 Ko e ngāue mālohi kotoa ʻa ha tangata ke fakafonu pē hono ngutú;+ neongo ia ʻoku ʻikai ʻaupito ke fakatōliʻa ai ʻene holi ke kaí. 8 He ko e hā ha lelei ʻoku maʻu ʻe he tokotaha potó ʻo laka ange ia ʻi he tokotaha valé,+ pe ko e hā hano ʻaonga hono ʻilo ʻe he tangata masivá ʻa e founga ke ne moʻui aí?* 9 ʻOku lelei ange ke te fiefia ʻi he meʻa ʻoku sio ki ai hoto matá ʻi haʻate tulimui holo ʻi heʻete ngaahi holí. Ko e muna mo eni foki, ko ha tuli pē ki he matangí.
10 ʻIlonga ha meʻa kuo hoko mai kuo ʻosi ʻi ai hono hingoa, pea ʻoku ʻiloʻi ʻa e tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻa e tangatá; pea ʻoku ʻikai te ne malava ke fakakikihi mo e* tokotaha ʻoku mālohi ange ʻiate iá. 11 Ko e lahi ange ʻa e ngaahi leá,* ko e lahi ange ia ʻa e muná; pea ko e hā ha lelei ʻoku ʻomi ʻe he meʻá ni ki ha tangata? 12 Ko hai ʻokú ne ʻilo ʻa e meʻa ʻoku lelei taha ki ha tangata ke ne fai ʻi he moʻuí he lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho siʻi ʻo ʻene moʻui muná, ʻa ia ʻoku mole atu meiate ia hangē ha ʻatá?+ He ko hai ʻe lava ke ne tala ki ha tangata ʻa e meʻa ʻe hoko ʻi he lalo laʻaá ʻi he hili ʻene puli atú?
7 ʻOku lelei ange ha hingoa lelei* ʻi ha lolo lelei,+ pea ʻoku lelei ange ʻa e ʻaho ʻo e maté ʻi he ʻaho ʻo e fanauʻí. 2 ʻOku lelei ange ke ʻalu ki he fale ʻo e tengihiá ʻi he ʻalu ki he fale ʻo e kātoangá,+ he ko e ikuʻanga ia ʻo e tangata kotoa pē, pea ʻoku totonu ke tokanga ki ai ʻa e tokotaha ʻoku moʻuí. 3 ʻOku lelei ange ʻa e mamahí ʻi he katá,+ he ko e mata mamahí ʻokú ne ʻai ʻa e lotó ke lelei ange.+ 4 Ko e loto ʻo e potó ʻoku ʻi he fale ʻo e tengihiá, ka ko e loto ʻo e valé ʻoku ʻi he fale ʻo e fiefiá.*+
5 ʻOku lelei ange ke fanongo ki he valoki ʻa ha tangata poto+ ʻi he fanongo ki he hiva ʻa e kau valé. 6 He ʻoku hangē ko e pākakihi ʻa e ulo ʻa e ʻakau talatalá ʻi he lalo kuló, ʻoku pehē ʻa e kata ʻa e valé;+ pea ko e muna mo eni foki. 7 Ka ko e ngaohikoviá ʻoku lava ke ne ʻai ʻa e tokotaha potó ke sesele, pea ko ha totongi fufū ʻokú ne kākaaʻi ʻa e lotó.+
8 ʻOku lelei ange ʻa e ikuʻanga ʻo ha meʻa ʻi hono kamataʻangá. ʻOku lelei ange ke kātaki ʻi hono maʻu ha laumālie hīkisia.+ 9 ʻOua ʻe vave* ki he ʻitá, he ko e ʻitá+ ʻoku nofo ia ʻi he fatafata ʻo e kau seselé.*+
10 ʻOua naʻá ke pehē, “Ko e hā naʻe lelei ange ai ʻa e ngaahi ʻaho ki muʻá ʻi he ngaahi ʻaho ko ení?” he ʻoku ʻikai tupu mei he potó ʻa hoʻo ʻeke ʻa e meʻá ni.+
11 Ko e potó fakataha mo ha tofiʻá ko ha meʻa lelei ia pea ko ha meʻa ʻaonga ia ki he faʻahinga ʻoku nau sio ki he maama ʻo e ʻahó.* 12 He ko e potó ko ha maluʻanga+ ʻo hangē pē ko e paʻangá ko ha maluʻanga,+ ka ko e ʻaonga eni ʻo e ʻiló: Ko e potó ʻokú ne fakahaofi ʻa e moʻui ʻa e tokotaha ʻokú ne maʻu iá.+
13 Fakakaukau ki he ngāue ʻa e ʻOtua moʻoní, he ko hai ia ʻe lava ke ne fakahangatonu ʻa e meʻa kuó ne ngaohi ke pikó?+ 14 ʻI ha ʻaho lelei, tapua atu ʻa e lelei ko iá,+ ka ʻi he ʻaho ʻo e faingataʻá,* fakakaukau atu ko e ʻOtuá naʻá ne ngaohi ʻa e ʻaho ko eé pea pehē ki he ʻaho ko eé,+ ko ia ʻoku ʻikai lava ai ʻe he tangatá ʻo fakapapauʻi* ha meʻa pē ʻe hoko kiate kinautolu ʻi he kahaʻú.+
15 ʻI he lolotonga ʻa ʻeku moʻui muná+ kuó u sio ai ʻi he meʻa kotoa pē—mei he tokotaha māʻoniʻoni ʻoku ʻauha neongo ʻene māʻoniʻoní+ ʻo aʻu ki he tokotaha fulikivanu ʻoku moʻui fuoloa neongo ʻa ʻene faikoví.+
16 ʻOua naʻá ke hoko ʻo fuʻu māʻoniʻoni fau,+ pe hoko ʻo fuʻu poto tōtuʻa.+ Ko e hā ʻokú ke ʻai ai koe ke ke ʻauhá?+ 17 ʻOua naʻa hulu fau hoʻo fulikivanú, pe valé.+ Ko e hā ke ke mate mutukia aí?+ 18 ʻOku lelei tahá ke puke ʻa e fakatokanga ʻe tahá pea ʻoua ʻe tuku ange ʻa e fakatokanga ʻe tahá;+ he ko e tokotaha ʻoku manavahē ki he ʻOtuá te ne tokanga ki ai fakatouʻosi.
19 ʻOku ʻai ʻe he potó ha tangata poto ke ne mālohi ange ʻi ha kau tangata mālohi ʻe toko hongofulu ʻi ha kolo.+ 20 He ʻoku ʻikai ha tangata māʻoniʻoni ʻi he māmaní ʻokú ne fai maʻu pē ʻa e meʻa ʻoku leleí pea ʻikai ʻaupito ke ne faiangahala.+
21 Pehē foki, ʻoua naʻá ke tokanga ki he lea kotoa pē ʻoku leaʻaki ʻe he kakaí;+ telia naʻá ke fanongo ki hano leaʻaki ʻe hoʻo sevānití ha meʻa ʻoku kovi fekauʻaki mo koe; 22 he ʻokú ke ʻiloʻi lelei ʻi ho lotó kuo tuʻo lahi hoʻo leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kovi fekauʻaki mo e niʻihi kehé.+
23 Ko e meʻá ni kotoa naʻá ku ʻahiʻahiʻi ia ʻaki ʻa e potó, pea naʻá ku pehē: “Te u hoko ʻo poto.” Ka naʻe mamaʻo ia meiate au. 24 ʻIlonga ha meʻa kuo hoko ʻoku ʻikai lava ke fai ha aʻu ki ai pea ʻoku loloto fau. Ko hai ʻe lava ke ne mahinoʻi ia?+ 25 Naʻá ku tataki ʻa hoku lotó ke u ʻiloʻi pea ke u fakatotoloʻi pea ke fekumi ki he potó mo e ʻuhinga ʻo e ngaahi meʻá, pea ke mahinoʻi ʻa e tuʻunga fulikivanu ʻo e valé mo e vale-ngangau ʻa e fakaseselé.+ 26 Pea naʻá ku ʻilo ai ʻa e meʻá ni: ʻOku kona ange ʻi he maté ʻa e fefine ʻa ia ʻokú ne hangē ha kupenga ʻa e tangata tulimanú, ʻa ia ko hono lotó ʻoku hangē ha ngaahi kupenga tohó, pea ko hono nimá ʻoku hangē ha ngaahi sēini ʻi he pilīsoné. Ko e tokotaha ʻokú ne fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtua moʻoní te ne hao meiate ia,+ ka ʻokú ne pō ʻe ia ʻa e tokotaha angahalá.+
27 “Vakai, ko e meʻa eni kuó u ʻiló,” ko e lea ia ʻa e tangata malangá.*+ “Naʻá ku fakatotoloʻi ʻa e ngaahi meʻa taki taha ke aʻu ai ki haʻaku fakamulituku, 28 ka ko e meʻa naʻá ku kumi hokohoko ki aí, kuo ʻikai te u maʻu. Naʻá ku maʻu ʻa e tangata* ʻe taha mei he toko taha afe, ka kuo ʻikai te u maʻu ha fefine ʻi honau lotolotongá. 29 Ko e meʻá ni pē taha kuó u ʻiló: Ko e ʻOtua moʻoní naʻá ne ngaohi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke nau anga-tonu,+ ka kuo nau kumi ki ha ngaahi filioʻi lahi.”+
8 Ko hai ʻoku hangē ko e tangata potó? Ko hai ʻokú ne ʻilo ʻa e fakaleleiʻanga ki ha palopalema?* Ko e poto ʻo e tangatá ʻokú ne fakamaama ʻa hono matá mo fakavaivaiʻi ʻa hono fōtunga anga-fefeká.
2 ʻOku ou pehē: “Ke talangofua ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e tuʻí+ koeʻuhí ko e fuakava kuo fai ki he ʻOtuá.+ 3 ʻOua naʻá ke fakavave ke mavahe mei hono ʻaó.+ ʻOua naʻá ke kau ʻi ha faʻahinga meʻa ʻoku kovi;+ he ʻokú ne malava ke fai ha meʻa pē ʻokú ne finangalo ki aí, 4 koeʻuhi ko e folofola ʻa e tuʻí ʻoku pulé;+ ko hai ʻe malava ke ne pehē kiate ia, ‘Ko e hā ʻokú ke fai ai ení?’”
5 Ko e tokotaha ʻokú ne tauhi ʻa e tuʻutuʻuní ʻe ʻikai te ne hokosia ha kovi,+ pea ko e loto-potó te ne ʻilo ʻa e taimi totonú mo e fokotuʻutuʻu totonú.*+ 6 He ko e meʻa kotoa pē ʻoku ʻi ai hono taimi mo hono fokotuʻutuʻu,*+ koeʻuhi he ʻoku lahi fau ʻa e faingataʻaʻia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. 7 Koeʻuhi ʻoku ʻikai ke ʻilo ʻe ha taha ʻa e meʻa ʻe hoko maí, ko hai ʻe lava ke ne tala kiate ia ʻa e anga ʻene hoko maí?
8 Hangē pē ko e ʻikai ha mālohi ʻo e tangatá ke pule ki he laumālié* pe malava ke taʻotaʻofi ʻa e laumālié, ko ia ai ʻoku ʻikai ha taha ʻokú ne pule ki he ʻaho ʻo e maté.+ Hangē pē ko e ʻikai ke tuku ange ha tokotaha lolotonga ʻa e taú, ʻoku pehē ʻa e ʻikai ke fakaʻatā ʻe he fulikivanú ke hao ʻa e faʻahinga ʻoku nau tōʻongaʻaki ʻa e fulikivanú.*
9 Ko e ngaahi meʻá ni kotoa kuó u mamata ki ai, peá u tuku hoku lotó ki he ngāue kotoa pē kuo fai ʻi he lalo laʻaá, lolotonga ʻa e taimi kuo pule ai ha tangata ki ha tangata ko e kovi* pē ʻokú ne ʻomi kiate iá.+ 10 Pea naʻá ku mamata ki hono tanu ʻo e kau fulikivanú, ʻa e faʻahinga naʻa nau faʻa ʻalu atu mo haʻu mei he feituʻu toputapú, ka naʻe vave ʻa e ʻikai manatua kinautolu ʻi he kolo naʻa nau tōʻonga fulikivanu aí.+ Ko e muna mo eni foki.
11 Koeʻuhi ko e ʻikai ke fakahoko vave ʻa e tautea ʻo ha ngāue kovi,+ kuo fakalotolahiʻi ai ʻa e loto ʻo e tangatá ke fai ʻa e meʻa ʻoku koví.+ 12 Neongo ʻe tuʻo teau ʻa e faikovi ʻa ha tokotaha angahala pea kei moʻui fuoloa pē, ka ʻoku ou ʻiloʻi ʻe ʻosi angé ʻoku iku lelei pē ʻa e faʻahinga ia ʻoku manavahē ki he ʻOtua moʻoní, koeʻuhí ʻoku nau manavahē kiate ia.+ 13 Ka ʻe ʻikai iku lelei ʻa e tokotaha fulikivanú,+ pe te ne fakalōloa hono ngaahi ʻahó ʻa ia ʻoku hangē ha ʻatá,+ koeʻuhi ʻoku ʻikai te ne manavahē ki he ʻOtuá.
14 ʻOku ʻi ai ha faʻahinga meʻa muna* ʻoku hoko ʻi he māmaní: ʻOku ʻi ai ʻa e kakai māʻoniʻoni ʻoku fai ʻa e fakafeangai kiate kinautolu ʻo hangē naʻa nau fai ha tōʻonga fulikivanú,+ pea ʻoku ʻi ai ʻa e kakai fulikivanu ʻoku fai ʻa e fakafeangai kiate kinautolu ʻo hangē naʻa nau fai ha tōʻonga māʻoniʻoní.+ ʻOku ou pehē ko e muna mo eni foki.
15 Ko ia ʻoku ou fakavīkivikiʻi ai ʻa e fiefiá,+ koeʻuhi ʻoku ʻikai ha meʻa ʻe lelei ange ki he tangatá ʻi he lalo laʻaá ka ke ne kai mo inu mo fiefia; ʻoku totonu ke feʻao eni mo ia ʻi heʻene ngāue mālohi lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho ʻo ʻene moʻuí,+ ʻa ia kuo foaki kiate ia ʻe he ʻOtua moʻoní ʻi he lalo laʻaá.
16 Naʻá ku tuku hoku lotó ke u maʻu ʻa e potó pea ke u vakai ki he ngaahi ngāue kotoa ʻoku hoko ʻi he māmaní,+ ʻo aʻu ʻo ʻikai te u mohe ʻi he ʻaho mo e pō.* 17 Naʻá ku fakakaukau leva ki he ngāue kotoa ʻa e ʻOtua moʻoní, peá u fakatokangaʻi ʻoku ʻikai lava ke makupusi ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he lalo laʻaá.+ Neongo pe ko e hā ʻa e lahi ʻo e feinga ʻa e tangatá, heʻikai malava ke nau makupusi ia. Naʻa mo haʻanau taukaveʻi ʻo pehē ʻoku nau maʻu ha poto feʻunga ke ʻilo iá, heʻikai moʻoni ke malava ke nau makupusi ia.+
9 Ko ia naʻe tokanga hoku lotó ki he ngaahi meʻá ni kotoa peá u fakaʻosiʻaki, ko e kau māʻoniʻoní mo e kau potó, pea pehē ki heʻenau ngaahi ngāué, ʻoku ʻi he ʻaofinima ia ʻo e ʻOtua moʻoní.+ ʻOku ʻikai lāuʻilo ʻa e tangatá ki he ʻofa mo e tāufehiʻa naʻe hoko ki muʻa ʻiate kinautolú. 2 ʻOku hoko ʻa e ikuʻanga pē taha ki he tokotaha kotoa,+ ki he māʻoniʻoní mo e fulikivanú,+ ki he tokotaha leleí mo e tokotaha ʻoku maʻá pea mo e tokotaha ʻoku taʻemaʻá, ki he faʻahinga ʻoku nau fai ha feilaulaú mo e faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau fai ha feilaulaú. Ko e tokotaha leleí ʻoku tatau pē ia mo e tokotaha faiangahalá; ko e tokotaha ʻokú ne fai ha fuakavá ʻoku tatau pē ia mo e tokotaha ʻoku fakaalaala ʻi he fekauʻaki mo hono fai ha fuakavá. 3 Ko ha meʻa fakamamahi eni ʻoku hoko ʻi he lalo laʻaá: Koeʻuhí ko hono maʻu ʻe he tokotaha kotoa ʻa e ikuʻanga tataú,+ ʻoku fonu ai ʻa e loto ʻo e tangatá ʻi he koví; pea ʻoku ʻi ai ʻa e vale ʻi honau lotó lolotonga ʻenau moʻuí, pea nau toki mate leva!*
4 ʻOku ʻi ai ha ʻamanaki ki ha taha pē ʻi he faʻahinga ʻoku moʻuí, koeʻuhí ko ha kulī moʻui ʻoku lelei ange ia ʻi ha laione mate.+ 5 He ko e kau moʻuí ʻoku nau ʻiloʻi te nau mate,+ ka ko e kau maté ʻoku ʻikai te nau ʻiloʻi ha momoʻi meʻa,+ pea ʻoku ʻikai ke nau kei maʻu ha totongi,* koeʻuhí kuo ngalo ʻa e manatu kotoa pē kiate kinautolú.+ 6 Pehē foki, ko ʻenau ʻofá mo ʻenau fehiʻá mo ʻenau meheká kuo ʻosi mole atu ia, pea ʻoku ʻikai te nau kei kau ʻi ha meʻa ʻoku fai ʻi he lalo laʻaá.+
7 ʻAlu koe ʻo kai hoʻo meʻakaí ʻi he fiefia, mo inu hoʻo uainé ʻi he loto-fiefia,+ he ko e ʻOtua moʻoní kuó ne leleiʻia ʻi hoʻo ngaahi ngāué.+ 8 ʻOfa ke hinehina maʻu ai pē ho kofú,* pea ʻoua naʻa ngalo ke pani ʻaki ha lolo ho ʻulú.+ 9 Fiefia ʻi hoʻo moʻuí fakataha mo ho uaifi ʻofaʻangá+ ʻi he kotoa ʻo e ngaahi ʻaho ʻo hoʻo moʻui muná, ʻa ia kuó Ne foaki kiate koe ʻi he lalo laʻaá, ʻi he kotoa ʻo ho ngaahi ʻaho muná, he ko ho tofiʻa* ia ʻi he moʻuí pea ʻi hoʻo ngāue mālohi ʻa ia ʻokú ke fakaongosia ai ʻi he lalo laʻaá.+ 10 ʻIlonga ha meʻa ʻoku ʻilo ʻe ho nimá ke faí, faiʻaki ia ʻa e kotoa ho mālohí, he ʻoku ʻikai ha ngāue pe ha palani pe ha ʻilo pe ha poto ʻi he Faʻitoká,*+ ʻa e feituʻu ʻokú ke ʻalu ki aí.
11 Kuó u vakai ki ha meʻa ʻe taha ʻi he lalo laʻaá, ko e veʻe-vavé ʻoku ʻikai te ne ikuna maʻu pē ʻa e lová, pe ko e toʻá pē ʻokú ne ikuna ʻa e taú,+ pe ko e potó pē ʻokú ne maʻu maʻu pē ʻa e meʻakaí, pe ko e tokotaha ʻatamaiʻiá pē ʻokú ne maʻu maʻu pē ʻa e koloá,+ pe ko e faʻahinga pē ʻoku nau maʻu ʻa e ʻiló te nau lavameʻa maʻu pē,+ koeʻuhí ʻoku hoko kiate kinautolu kotoa ʻa e ngaahi taimi faingataʻa mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko taʻeʻamanekina.* 12 He ʻoku ʻikai ʻilo ʻe he tangatá ʻa hono taimi ʻoʻoná.+ Hangē tofu pē ko hono maʻukovia ʻa e iká ʻi ha kupengá mo e fihia ʻa e manupuná ʻi ha tauhelé, ʻoku pehē ʻa e fihia ʻa e ngaahi foha ʻo e tangatá ʻi he taimi ʻo e fakatamakí,* ʻi he fakafokifā ʻene hoko kiate kinautolú.
13 Naʻá ku toe fakatokangaʻi ʻa e meʻá ni ʻo fekauʻaki mo e potó ʻi he lalo laʻaá—pea naʻe maongo ia kiate au: 14 Naʻe ʻi ai ha kiʻi kolo naʻe tokosiʻi pē ʻa e kau tangata naʻe ʻi aí; pea naʻe ʻalu atu ha tuʻi mālohi ke tauʻi ia ʻo ne ʻātakaiʻi ia peá ne ʻākoloʻi fakakolotau ia. 15 Naʻe maʻu ʻi he koló ha tangata masiva ka naʻe poto, pea naʻá ne fakahaofi ʻa e koló ʻaki hono potó. Ka naʻe ʻikai ha taha te ne manatuʻi ʻa e tangata masiva ko iá.+ 16 Pea naʻá ku pehē kiate au: ‘Ko e potó ʻoku lelei ange ia ʻi he mālohí;+ ka neongo ia ko e poto ʻa ha tangata masiva ʻoku ʻikai tokaʻi ia, pea ko ʻene ngaahi leá ʻoku ʻikai fai ha tokanga ki ai.’+
17 ʻOku lelei ange ke tokanga ki he ngaahi lea mokomoko ʻa e potó ʻi he ngaahi kaikaila ʻa e tokotaha ʻoku pule ʻi he lotolotonga ʻo e kau valé.
18 ʻOku lelei ange ʻa e potó ʻi he ngaahi meʻataú, ka ko ha tokotaha angahala pē ʻe toko taha ʻe lava ke ne fakaʻauha ha ngaahi lelei lahi.+
10 Hangē pē ko hono fakatupunga ʻe he fanga lango maté ʻa e lolo ʻa e tokotaha ngaohi loló ke namukū mo koví, ʻoku pehē ʻa hono fakameleʻi ʻe ha vale siʻisiʻi ʻa e potó mo e lāngilangí.+
2 Ko e loto ʻo e tokotaha potó ʻokú ne taki ia ʻi he ʻalunga totonú,* ka ko e loto ʻo e tokotaha valé ʻokú ne taki ia ʻi he ʻalunga halá.*+ 3 ʻIlonga ha hala ʻoku ʻalu ai ʻa e valé, ʻoku ʻikai ke ne fakakaukau lelei,*+ pea ʻokú ne ʻai ʻa e tokotaha kotoa ke nau ʻilo ko ha vale ia.+
4 Kapau ʻe puho hake ʻa e ʻita ʻa ha* pule kiate koe, ʻoua te ke mavahe mei ho feituʻú,+ he ko e anga-mokomokó ʻokú ne holoki hifo ʻa hono fai ha ngaahi angahala lahi.+
5 ʻOku ʻi ai ha meʻa fakamamahi kuó u mamata ai ʻi he lalo laʻaá, ko e faʻahinga fehālaaki ko ē naʻe fai ʻe kinautolu ʻoku pulé:+ 6 ʻOku fokotuʻu ʻa e kau valé ki he ngaahi tuʻunga lahi ʻoku māʻolunga, kae nofo pē ʻa e kau koloaʻiá* ʻi he ngaahi tuʻunga māʻulaló.
7 Kuó u mamata ki ha kau sevāniti ʻoku nau heka hoosi kae lue lalo ʻa e kau houʻeikí ia ʻo hangē ha kau sevānití.+
8 Ko e tokotaha ʻokú ne keli ha luo te ne tō nai ki ai;+ pea ko e tokotaha ʻokú ne holoki ha ʻā maka ʻe uʻu nai ia ʻe ha ngata.
9 Ko e tokotaha ʻokú ne foa ha maka te ne lavea nai ai, pea ko e tokotaha ʻokú ne fahi ha ngaahi kupuʻi ʻakau te ne matuʻutāmaki nai ai.*
10 Kapau ʻoku peku ha meʻangāue ukamea pea ʻoku ʻikai ke fakamata ia ʻe ha taha, ʻe fiemaʻu ke ne fakamoleki ai ha fuʻu ivi lahi. Ka ʻoku tokoni ʻa e potó ke lavaʻi ʻa e ngāué.
11 Kapau ʻe uʻu ʻa e ngatá ki muʻa ke fai ki ai ha faimaná, ʻoku ʻikai hano ʻaonga ʻo e tokotaha pōtoʻi faimaná.*
12 Ko e ngaahi lea mei he ngutu ʻo e tokotaha potó ʻokú ne ʻomi ha lelei,+ ka ko e loungutu ʻo e tokotaha valé ko hono ʻauhaʻanga.+ 13 Ko e ʻuluaki ngaahi foʻi lea ʻoku haʻu mei hono ngutú ko e koto fakasesele,+ pea ko ʻene ngaahi foʻi lea fakaʻosí ko e koto vale-ngangau fakatupu ʻauha. 14 Ka ʻoku hokohoko atu pē ʻa e lea ia ʻa e valé.+
ʻOku ʻikai ke ʻilo ʻe ha tangata ʻa e meʻa ʻe hokó; ko hai ʻe lava ke ne tala kiate ia ʻa e meʻa ʻe hoko mai ʻi he hili ʻene puli atú?+
15 Ko e ngāue mālohi ʻa e tokotaha valé ʻokú ne fakaongosiaʻi ia, he ʻoku aʻu ʻo ʻikai te ne ʻilo ʻa e hala ke ne ʻalu ai ki he koló.
16 He meʻa fakamamahi ē ki ha fonua kapau ko hono tuʻí ko ha tamasiʻi+ pea ko hono kau houʻeikí ʻoku kamata ʻenau kai kātoangá ʻi he pongipongí! 17 He fiefia ē ko e fonuá kapau ko hono tuʻí ko e foha ʻo ha kau māʻolunga pea ko e kau houʻeikí ʻoku nau kai ʻi he taimi totonu ke maʻu ai honau mālohí, ʻo ʻikai koeʻuhí ke nau konā ai!+
18 Koeʻuhi ko e tōtuʻa ʻa e fakapikopikó ʻoku ngāvaivai ai ʻa e ngaahi pimi ʻo e ʻató, pea koeʻuhi ko e nima taʻefiengāué ʻoku tutulu ai ʻa e falé.+
19 ʻOku ngaohi ʻa e maá* maʻá e tokotaha ʻoku katá, pea ko e uainé ʻokú ne ʻai ke fakafiefia ʻa e moʻuí;+ ka ko e paʻangá ʻokú ne talia ʻa e fiemaʻu kotoa pē.+
20 Naʻa mo e ʻi hoʻo fakakaukaú,* ʻoua naʻá ke laukovi ki he* tuʻí,+ pea ʻoua naʻá ke laukovi ki he koloaʻiá ʻi ho loki mohé; he ʻe fakaongo atu ia* ʻe ha manupuna,* pe ko hano toe leaʻaki ʻe ha meʻamoʻui kapakau ʻa e meʻa naʻá ke leaʻakí.
11 Lī atu* hoʻo maá ki he vaí,+ he ʻi he hili ha ngaahi ʻaho lahi te ke toe maʻu mai ia.+ 2 ʻOatu ha ʻinasi ʻi he meʻa ʻokú ke maʻú ki he toko fitu pe naʻa mo e toko valu,+ he ʻoku ʻikai te ke ʻiloʻi pe ko e hā ʻa e fakatamaki* ʻe hoko ʻi he māmaní.
3 Kapau ʻoku fonu ʻa e ngaahi ʻaó ʻi he vaí, te nau tō hifo ko e ʻuha ki he māmaní; pea kapau ʻe holo ha fuʻu ʻakau ki he tongá pe ki he tokelaú, ko e feituʻu ʻoku holo ki ai ʻa e fuʻu ʻakaú ko ia ia ʻe tokoto aí.
4 Ko e tokotaha ʻokú ne siofi ʻa e matangí ʻe ʻikai te ne tūtuuʻi ha tenga, pea ko e tokotaha ʻoku sio ki he ngaahi ʻaó ʻe ʻikai te ne utu ha meʻa.+
5 Hangē pē ko e ʻikai te ke ʻiloʻi ʻa e anga ʻo e ngāue ʻa e ivi moʻuí* ʻi he ngaahi hui ʻo e kiʻi tama ʻi loto ʻi ha* fefine feitama,+ ʻoku pehē ʻa e ʻikai te ke ʻiloʻi ʻa e ngāue ʻa e ʻOtua moʻoní, ʻa ia ʻokú ne fai ʻa e meʻa kotoa pē.+
6 Tūtuuʻi hoʻo tengá ʻi he pongipongí pea ʻoua naʻa tuku ke mālōlō ho nimá kae ʻoua ke aʻu ki he efiafí;+ he ʻoku ʻikai te ke ʻiloʻi pe ko fē ʻe lavameʻá, pe ko e taha ko ē pe ko e taha ko eé, pe te na lelei fakatouʻosi.
7 ʻOku fakalata ʻa e māmá, pea ʻoku lelei ki he matá ke sio ki he laʻaá. 8 He kapau ʻe moʻui ha tangata ʻi ha ngaahi taʻu lahi, tuku ke ne fiefia kotoa ai.+ Ka ʻoku totonu ke ne manatuʻi ʻe lahi nai ʻa e ngaahi ʻaho ʻo e fakapoʻulí; ko e muna ʻa e meʻa kotoa ʻe hoko maí.+
9 Ke ke fiefia, ʻe tangata kei talavou, lolotonga hoʻo kei siʻí, pea tuku ke fiefia ho lotó ʻi he ngaahi ʻaho ʻo hoʻo talavoú. Muimui ʻi he ʻalunga ʻo ho lotó pea ʻalu ki ha feituʻu pē ʻoku tataki koe ki ai ʻe ho matá; ka ke ʻiloʻi ʻe ʻomi koe ʻe he ʻOtua moʻoní ki he fakamāú ʻi he* ngaahi meʻa kotoa ko ení.+ 10 Ko ia ai, toʻo ʻa e ngaahi meʻa fakahohaʻá mei ho lotó, pea taʻofi ʻa e ngaahi meʻa fakatupu maumaú mei ho sinó,* he ko e muna ʻa e talavoú pea mo e kei siʻí.+
12 Ke ke manatu leva ki ho Tokotaha-Fakatupu Maʻongoʻongá ʻi he ngaahi ʻaho ʻo hoʻo talavoú,+ ki muʻa ke hoko mai ʻa e ngaahi ʻaho ʻo e mamahí*+ pea aʻu mai mo e ngaahi taʻu ʻa ia te ke pehē ai: “ʻOku ʻikai ke u fiefia ʻi he moʻuí”; 2 ki muʻa ke hoko ʻo fakapoʻuli ʻa e maama ʻo e laʻaá mo e māhiná pea mo e ngaahi fetuʻú,+ pea toe foki mai ʻa e ngaahi ʻaó ʻi he hili ʻa e* lōvaí; 3 ʻi he ʻaho ʻoku hoko ai ʻo tetetete ʻa e kau leʻo* ʻi he falé, pea fehapekaki ʻa e kau tangata mālohí, pea tuku ʻe he kau fefiné ʻenau momosí koeʻuhí kuo nau hoko ʻo tokosiʻi, pea nenefu ʻa e sio atu ʻa e kau taʻahiné ki tuʻa ʻi he ngaahi matapaá;+ 4 ʻi he taimi kuo tāpuni ai ʻa e ongo matapā ʻoku hanga ki halá, ʻi he taimi ʻoku leʻo-siʻi ai ʻa e ongo mai ʻa e maka momosí, ʻi he taimi ʻoku ʻā hake ai ha taha ʻi he tangi ʻa ha manupuna, pea fakaʻau ke leʻo-siʻi ʻa e hiva ʻa e ngaahi ʻofefiné kotoa.+ 5 Pehē foki, ʻoku ilifia ha tokotaha ʻi he ngaahi meʻa ʻoku māʻolungá, pea hohaʻa fekauʻaki mo ha fakatuʻutāmaki ʻi he halá. Pea ʻoku matala ʻa e ʻalimoní,+ pea totoho ʻa e ʻalu ʻa e heʻé, pea mafahifahi ʻa e fuaʻiʻakau ʻokú ne ʻai ke ifo ʻa e kaí, koeʻuhí he ʻoku ʻalu atu ʻa e tangatá ki hono ʻapi maʻú+ pea feʻaluʻaki ʻa e kau tengihiá ʻi he halá;+ 6 ki muʻa ke toʻo ʻa e filo silivá, pea laiki ʻa e poulu koulá, pea maumau ʻa e siā ʻi he matavaí, pea lailai mo e veʻeteka ʻutu-vai ʻo e vaikelí. 7 Pea ʻoku foki leva ʻa e efú ki he kelekelé,+ ʻo hangē ko ia naʻe ʻi ai ʻi muʻá, pea foki leva ʻa e laumālié* ki he ʻOtua moʻoní ʻa ia naʻá ne foaki mai iá.+
8 “Ko e koto muna,”* ko e lea ia ʻa e tangata malangá.*+ “Ko e muna ʻa e meʻa kotoa pē.”+
9 Naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono maʻu ʻe he tangata malangá ʻa e potó ka naʻe hokohoko atu ʻene akoʻi ʻa e kakaí ki he meʻa naʻá ne ʻiló,+ pea naʻá ne fakakaukauloto mo fai ha fekumi fakaʻāuliliki koeʻuhí ke tātānaki* ha ngaahi palōveepi lahi.+ 10 Naʻe fekumi ʻa e tangata malangá ke maʻu ʻa e ngaahi lea vovo+ pea ke hiki ʻa e ngaahi foʻi lea totonu ʻo e moʻoní.
11 Ko e ngaahi lea ʻa e kau potó ʻoku hangē ia ha ngaahi tao fakateka pulú,+ pea ko ʻenau ngaahi lea kuo tātānakí ʻoku hangē ia ha ngaahi faʻo kuo tuki ʻo ne fakamaʻu ha meʻá; kuo ʻomi ia mei he tauhi-sipi pē ʻe toko taha. 12 Pea ka ʻi ai ha meʻa kehe mei he ngaahi meʻá ni, ʻe hoku foha, ke ke tokanga: Ko hono faʻu ʻo ha ngaahi tohi lahí ʻoku ʻikai hano ngataʻanga, pea ko e līʻoa lahi ki aí ʻoku fakaongosia ia ki he kakanó.+
13 Ko e fakamulitukú leva eni, hili hono fanongoa ʻa e meʻa kotoa pē: Manavahē ki he ʻOtua moʻoní+ pea tauhi ʻene ngaahi fekaú,+ he ko e ngafa kotoa eni ʻo e tangatá.+ 14 He ko e ʻOtua moʻoní te ne fakamāuʻi ʻa e ngāue kotoa pē, ʻo kau ai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku fufuú, ʻo tatau ai pē pe ʻoku lelei pe kovi.+
Pe “tokotaha ʻokú ne fakatahatahaʻi ʻa e kakaí.”
Pe “koto launoa.”
Pe “ulo mai.”
Pe “tōngā ʻi heʻene foki.”
Pe “ngaahi vaitafe fakafaʻahitaʻu momokó; ngaahi vaitafe fakafaʻahitaʻú.”
Pe “vale tōtuʻá.”
Pe “fakafiefiá.”
Pe “fakafiefiá.”
Pe “vaotā.”
Fakafoʻilea, “mo hoku ngaahi foha ʻi he falé.”
Pe “koloa naʻe maʻu pē ʻe he.”
Pe “ha taʻahine, ʻio, ha kau taʻahine.”
Fakafoʻilea, “naʻe kole ki ai ʻa hoku matá.”
Pe “faʻahinga fakafiefia pē.”
Pe “ʻinasi.”
Pe “ʻaonga.”
Fakafoʻilea, “ʻoku ʻi hono ʻulú ʻa hono ongo matá.”
Pe “tuku atu ʻa e meʻa kotoa.”
Pe “kovi ia.”
Fakafoʻilea, “mo e feinga ʻa hono lotó.”
Fakafoʻilea, “hopo; puna takai.”
Pe “maau; taau; feʻungamālie.”
Pe ngalingali, “ki he meʻa kuo mahili atú.”
Pe “ivi moʻui.”
Pe “ʻinasí ia.”
Pe “ngāue mālohi.”
Fakafoʻilea, “pea ʻokú ne kai ʻa hono kakano pē ʻoʻoná.”
Pe “ʻaonga lahi ange.”
Pe “motungofua.”
Ngalingali ko e ʻuhinga ki he kiʻi tama potó.
Pe “mei he fuʻu lahi ʻa e meʻa ʻoku tokanga ki aí.”
Fakafoʻilea, “ho kakanó.”
Pe “tokotaha talafekaú.”
Pe “kovi.”
Pe “ngāue.”
Pe “kovi.”
Pe “ʻinasí ia.”
Pe “ʻinasí.”
Pe “manatuʻi.”
Pe “kovi.”
Pe “pea naʻa mo e faʻitoká ʻoku ʻikai ʻaʻana ia.”
Fakafoʻilea, “maʻu ʻa e mālōlō lahi ange.”
Fakafoʻilea, “ke laka muʻomuʻa atu ai ʻi he kau moʻuí.”
Pe “ke taukapoʻi ia mei he.”
Pe ngalingali, “ʻa e ngaahi meʻá.”
Pe “ha ongoongo ʻoku lelei.” Fakafoʻilea, “ha hingoa.”
Pe “fakakatá.”
Fakafoʻilea, “fakavave ʻi ho laumālié.”
Pe ngalingali, “ko e fakaʻilonga ia ʻo ha vale.”
ʻA ia, ko e faʻahinga ʻoku moʻuí.
Pe “koví.”
Pe “ʻiloʻi.”
Pe “tokotaha ʻokú ne fakatahatahaʻi ʻa e kakaí.”
Pe “tangata anga-tonu.”
Pe “ki hono fakaʻuhingaʻi ʻo ha meʻa?”
Pe “tuʻutuʻuní.”
Pe “tuʻutuʻuni.”
Pe “mānavá; matangí.”
Pe ngalingali, “ʻe ʻikai lava ʻe he fulikivanu ʻa e kau fulikivanú ke fakahaofi kinautolu.”
Pe “maumau.”
Pe “fakapuputuʻu.”
Pe ngalingali, “ko e kakaí ʻoku ʻikai te nau sio ʻi he mohé ʻi he ʻahó pe ʻi he poʻulí.”
Fakafoʻilea, “pea ʻi he hili iá—ʻoku nau ʻalu ki he faʻahinga kuo maté!”
Pe “vāhenga.”
ʻA ia, ko ha kofu ʻoku lanu maʻa ʻokú ne tapua mai ha loto ʻoku fiefia, kae ʻikai ko ha teunga ʻo e fakamamahi.
Pe “ʻinasi.”
Pe “ʻi Seoli,” ʻa ia, ko e faʻitoka anga-maheni ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Sio ki he Lea mo Hono ʻUhinga.
Pe “ʻoku hoko ʻo ʻikai tomuʻa ʻilo ki ai.”
Pe “faingataʻá.”
Fakafoʻilea, “ʻoku ʻi hono toʻomataʻú.”
Fakafoʻilea, “ʻoku ʻi hono toʻohemá.”
Fakafoʻilea, “ʻokú ne masiva loto.”
Fakafoʻilea, “laumālie ʻo ha; mānava ʻa ha.”
Pe “faʻahinga ʻoku lavameʻá.”
Pe ngalingali, “ʻoku totonu ke ne tokanga.”
Fakafoʻilea, “tokotaha ʻoku pōtoʻi ʻi hono ngāueʻaki ʻo e ʻeleló.”
Pe “meʻakaí.”
Pe ngalingali, “Naʻa mo e ʻi ho mohengá.”
Pe “talatukiʻi ʻa e.”
Pe “ʻa e pōpoakí.”
Fakafoʻilea, “meʻamoʻui ʻoku puna ʻo e langí.”
Pe “Tuku atu.”
Pe “kovi.”
ʻOku toe malava ke ʻuhinga eni ki he laumālie ʻo e ʻOtuá.
Fakafoʻilea, “ʻi he ngaahi hui ʻi he manava ʻo ha.”
Pe “ke ke fai ha fakamatala ki he.”
Fakafoʻilea, “kakanó.”
Pe “ngaahi ʻaho koví.”
Pe ngalingali, “mo e.”
Pe “kau tauhi.”
Pe “ivi moʻuí.”
Pe “koto launoa.”
Pe “tokotaha ʻokú ne fakatahatahaʻi ʻa e kakaí.”
Pe “fokotuʻutuʻu maau.”