Henelī VIII pea mo e Tohitapú
ʻI HEʻENE tohi ko e History of the English-Speaking Peoples (Voliume 2), naʻe tohi ai ʻe Winston Churchill: “ʻI he malaʻe ʻo e tui fakalotú naʻe ʻomai ʻe he Fakalelei-Lotú ʻa e liliu lahi. ʻOku maʻu ʻe he Tohitapú he taimí ni ha mafai foʻou mo fai tākiekina lahi. Naʻe vakai ʻa e toʻutangata motuʻa angé ki he Tohi Māʻoniʻoní ʻoku fakatuʻutāmaki ia ke maʻu ʻe he kau taʻeakó pea naʻe totonu ke toki lau pē ia ʻe he kau pātelé.”
ʻOku hoko atu ʻa e fakamatalá: “Ko e ngaahi Tohitapu pulusi kakato naʻe liliu ki he lea faka-Pilitāniá ʻe Tyndal mo Coverdale, naʻe fuofua hā ia ʻi he konga ki mui ʻo e faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e 1535, pea kuo pulusi ia he taimí ni ʻi ha ngaahi pulusinga lahi. Naʻe fekau ʻe he Puleʻangá ki he kau faifekaú ke nau fakaʻaiʻai ʻa hono lau ʻo e Tohitapú.” ʻI he hili ʻa e laui senituli ʻo e taʻeʻilo Tohitapú, naʻe kamata ke hoko ʻo ʻiloʻi ʻa e Tohitapú ʻi ʻIngilani, ka naʻe fai heni ʻa e fakamālō ki he founga-pule ʻa Henelī VIII kae ʻikai ki he siasí.a
“ʻI he hoko ko ha tā fakamamahi lahi ange ki he toʻutangata motuʻá naʻe fakamafaiʻi ai ʻe he Puleʻangá hano pulusi lahi ʻi Pālesi ʻa e ngaahi Tohitapu faka-Pilitāniá, ʻo ʻi ha tuʻunga lelei lahi ange ia ʻi ha faʻahinga pulusinga pē ki muʻa, pea ʻi Sepitema ʻo e 1538 naʻe fekauʻi ai ki he vāhenga fakasiasi kotoa pē ʻi he fonuá ke ne fakatau mai ha Tohitapu ʻi he voliume faka-Pilitānia lahi tahá, ke fokotuʻu ʻi he fale lotu taki taha, ʻa ia ʻe faingofua taha ai ki he tokotaha kotoa pē ʻi he vāhenga fakasiasí ke nau ngāueʻaki mo laú. Naʻe fokotuʻu ʻa e tatau ʻe ono ʻi he fale lotu lahi Sā Pauló, ʻi he Kolo ko Lonitoní, pea naʻe fakatahataha ha fuʻu tokolahi ki he fale lotu lahí ʻi he ʻahó kotoa ke lau ia, tautefito ki hono fakahā mai kiate kimautolu ʻa e taimi naʻe malava ai ke nau maʻu ha taha ʻoku leʻo-lahi hono leʻó ke ne lau leʻo-lahi iá.”
Ko e pangó, ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai ke ngāueʻaongaʻaki ai ʻe he tokolahi ʻa honau monū ke lau tuʻumaʻu ʻa e Tohitapú. ʻOku hoko eni ko ha meʻa ke fai ha tokanga lahi ki ai, koeʻuhi ko e Tohitapú pē “ne fakamanava mei he ʻOtua, ʻoku ʻaonga foki ki he akonaki, ki he fakaʻilo hala, ki he fakatonutonu, ki he ngaohia ke maʻoniʻoni.”—2 Timote 3:16.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Naʻe puleʻi ʻe Tuʻi Henelī VIII ʻa ʻIngilani mei he 1509 ki he 1547.
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 32]
Henelī VIII: Painting in the Royal Gallery at Kensington, from the book The History of Protestantism (Vol. I)