Maluʻanga ʻi he Ngāué mo e Fiemālie ʻi he Malumalu ʻo e Fakamanamaná
“KO E totonu ki he ngāué” ʻoku mahuʻinga ia ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, fakatatau ki he Talaki Fakalūkufua ʻo e Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá, naʻe tuku mai ʻe he Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá. Kae kehe, ko e totonu ko iá ʻoku ʻikai ke fakapapauʻi maʻu pē ia. Ko e maluʻanga ʻi he ngāué ʻoku fakatuʻunga ia ʻi he ngaahi meʻa lahi—mei he tuʻunga fakalūkufua ʻo e ngaahi ʻekonōmika fakalotofonuá ki he tuʻunga ʻo e māketi ʻi māmani lahí. Ka neongo ia, ʻi he taimi ʻoku mole ai pe fakamanamanaʻi ʻa e ngāué, ʻoku faʻa muimui mai ai ʻa e ngaahi laka fakahāhā, ngaahi fakamoveuveu, pea mo e ngaahi tuku ngāue. Ko e ngaahi fonua siʻi pē ʻoku hao mei aí. Naʻa mo e foʻi lea “ngāué,” ko e lau ia ʻa ha faʻu-tohi ʻe taha, “ʻoku hoko ia, ʻo hangē ko ʻene faʻa hokó, ko ha foʻi lea fakaueʻiloto lahi.”
Ko e ngāué ʻoku mahuʻinga ia kia kitautolu ʻi he ngaahi ʻuhinga lahi. Tuku kehe ʻa hono ʻomai kia kitautolu ha paʻanga hū maí, ʻoku tokoni ia ki heʻetau lelei fakaʻatamaí mo fakaeongó. ʻOku fakalato ʻe he ngāué ʻa e holi fakaetangata ke hoko ko ha mēmipa fua lelei ʻo e sōsaietí pea ke maʻu ha taumuʻa ʻi he moʻuí. ʻOkú ne toe fakatupu ʻia kitautolu ha tuʻunga ʻo e tokaʻi-kita. Ko ia ai, naʻa mo e niʻihi ʻoku nau maʻu ʻa e paʻanga lahi ʻānoa ke tokangaʻiʻaki ʻenau ngaahi fiemaʻú pe ʻoku nau ʻi ha tuʻunga ke vāhenga mālōlō ai, ʻoku nau kei saiʻia pē ke hokohoko atu ʻa e ngāué. ʻIo, ko e ngāué ʻoku fuʻu mahuʻinga ia he ko e ʻikai ha ngāue feʻungá ʻoku faʻa tupu ai ʻa e ngaahi palopalema fakasōsiale mafatukituki.
ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau maʻu ha ngāue ka ʻoku nau fehangahangai mo e ngaahi tenge lahi ʻi he ngāué ʻo mole ai ʻenau fiefia ʻi he ngāué. Hangē ko ení, koeʻuhi ko e feʻauʻauhi lahi ʻi he ʻahó ni he māketí, ʻoku fakautuutu ʻa e lahi ʻo e ngaahi kautaha kuo nau fakatokosiʻi ʻenau kau ngāué koeʻuhi ke tuʻusi hifo ʻa e fakamolé. ʻE fokotuʻu nai heni ha ngaahi fiemaʻu lahi ange ki he toenga ʻo e kau ngāué, ʻa ia kuo pau nai ai ke nau fakahoko ha ngāue lahi ange.
Ko e tekinolosia fakaonopōní, ʻa ia ʻoku pehē te ne ʻai ke faingofua ange ʻa e moʻuí pea ola lelei ange ʻa e ngāué, ʻe tānaki atu nai ia ki he ngaahi tenge ʻi he ngāueʻangá. Ko e fakatātaá, ko e ngaahi komipiutá, ngaahi mīsini fēkisí, pea mo e ʻInitanetí ʻoku ʻoange ai ki he kakaí ʻa e fili ki hono ʻave ʻenau ngāué ki ʻapi ʻi he ngataʻanga ʻo e ʻahó ʻo ʻikai mahino ai ʻa e faikehekehe ʻi he tuʻunga ʻo ʻapí pea mo e ʻōfisí. Naʻe ongoʻi ʻe ha tokotaha ngāue ʻe taha ko e pipa mo e telefoni selulā ʻo ʻene kautahá naʻe hangē ia ha sēini kulī taʻehāmai, ʻa ia ko hono pulé ʻokú ne puke ia mei he mui ʻe tahá.
Ko ha manavahē fakautuutu ʻoku maʻu ʻe he kakai taʻumotuʻa tokolahi ko ia ʻi hotau ʻātakai fakaʻekonōmika mo fakangāue maliliu vave ko ení ko e fai ko ia ʻa e vakai kia kinautolu kuo ʻosi honau kuongá ki muʻa ia ke hoko ʻo peheé. ʻI he fekauʻaki mo ení, ko e Komisiona ʻo e Ngaahi Totonu ʻa e Tangatá ki muʻa ko Chris Sidoti naʻá ne pehē: “ʻOku hā ngali ʻi ai ʻa e ngaahi fakakaukau fakalūkufua ʻo pehē ka ʻikai te ke ʻi lalo ʻi he taʻu 40, ʻe ʻikai te ke malava ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi komipiutá pea mo e tekinolosia foʻoú.” Ko ia ai, ko e kau ngāue lelei tokolahi ʻa ia ne vakai ki ai ki muʻa ʻoku nau ʻi he tuʻunga lavameʻa ʻo e moʻuí kuo vakai ki ai he ngaahi ʻahó ni ʻoku nau fuʻu motuʻa ke ala ngāueʻaki. Ko ha meʻa fakamamahi moʻoni ia!
ʻOku hā mahino, ko e ngāue mālohí mo e mateaki ki he kautahá kuo ololalo ia ʻi he ngaahi taʻu ki mui ní. “ʻI he taimi ʻoku fakanofo ai ʻe he ngaahi kautahá ʻa e kakaí ʻi ha kiʻi nounou ʻa e māketi fefakatauʻakí, ʻoku hoko ai ʻa e mateaki fakaekautahá ko ha meʻa pē ʻo e kuohilí,” ko e lau ia ʻa e makasini Falanisē ko e Libération. “Ko e moʻoni, kuo pau ke ke ngāue, ka ko e ngāue maʻau pē, ʻo ʻikai maʻá e kautahá.”
Neongo ʻa e ngaahi palopalema fakautuutu ko ení, ko e fiemaʻu tefito ʻa e tangatá ke ngāué ʻoku hokohoko atu ia. Ko ia, ʻi hotau taimi feliliuaki vavé ni, ʻe lava fēfē ke fakatupu ʻe ha taha ha vakai mafamafatatau ki he ngāue fakamāmaní, pea ʻi he taimi tatau, ʻokú ne tauhi maʻu ai ha ongoʻi ʻo e malu mo e fiemālie ʻi he ngāué?
[Fakatātā ʻi he peesi 3]
Kuo toe tānaki mai nai ʻa e tekinolosia fakaeonopōní ki he ngaahi tenge ʻi he ngāueʻangá