LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w13 2/15 p. 31-32
  • Naʻe Aʻu Taimi Tonu Mai Pē ʻa “Fakangalongataʻa”

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Naʻe Aʻu Taimi Tonu Mai Pē ʻa “Fakangalongataʻa”
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2013
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2013
w13 2/15 p. 31-32

Mei Hotau Kuohilí

Naʻe Aʻu Taimi Tonu Mai Pē ʻa “Fakangalongataʻa”

“FAKANGALONGATAʻA!” Ko e anga ia hono fakamatalaʻi ʻe he tokolahi ʻa e “Tulama ʻo e Fakatupú.” Naʻe aʻu taimi tonu mai pē ia pea naʻe maongo taʻealamangalo ia ʻi he ʻatamai ʻo e faʻahinga naʻa nau mamata aí. Ko e moʻoni, naʻe fai ʻe he “Tulama ʻo e Fakatupú” ha fakamoʻoni lahi ki hono fakahīkihikiʻi ʻo Sihová ʻi ha taimi nounou pē ki muʻa pea tukuange mai ʻe he pule faka-Hitilaá ha fakatanga kakaha ki Hono kakai ʻi ʻIulopé. Ka ko e hā ʻa e “Tulama ʻo e Fakatupú”?

Ko e tohi Schöpfung (Creation) naʻe maʻu mei ai ʻa e hingoa ʻo e tulama foʻoú

ʻI he 1914 ko e ʻuluʻi ʻapitanga ʻo e kakai ʻa Sihova ʻi Brooklyn, Niu ʻIoke, U.S.A., naʻa nau tukuange mai ʻa e “Tulama-ʻAta ʻo e Fakatupú.” Ko ha silaiti ia fakataha mo ha faiva heleʻuhila fakalanu pea toe lea naʻe houa ʻe valu. Naʻe mamataʻi ʻa e “Tulama-ʻAtá” ʻe he kakai ʻe laui miliona ʻi māmani lahi. Ko ha konga nounou ange ʻo ia—ko e “Tulama ʻIuliká”—naʻe toe tukuange mai ia ʻi he 1914. Ka ʻi he 1920 tupú, ko e ngaahi silaití, ngaahi filimí, mo e naunau hulú naʻe fakaʻaʻau ia ke maumau. Neongo ia, naʻe ʻi ai ha fiemaʻu ke toe huluʻi ʻa e “Tulama-ʻAtá.” Hangē ko ení, ko e kau nofo ʻi Ludwigsburg, Siamané, naʻa nau ʻeke, “Ko fē ʻa e taimi ʻe toe huluʻi ai ʻa e ‘Tulama-ʻAtá?’” Ko e hā ʻe lava ke faí?

Ke feau ʻa e fiemaʻu ke toe huluʻi ʻa e Tulamá, naʻe fakatau mai ai ʻe he kau fakafofonga ʻo e fāmili Pēteli ʻi Magdeburg, Siamané ʻi he 1920 tupú ha ngaahi filimi mei ha kautaha ongoongo ʻi Pālesi, Falanisē, mo e ngaahi silaiti mei he ngaahi kautaha fakaeʻaati ʻi Leipzig mo Dresden. Naʻe fakatahaʻi ʻa e ngaahi meʻá ni mo e niʻihi ʻo e ngaahi silaiti motuʻa ʻo e “Tulama-ʻAtá” ʻa ia naʻe kei ʻaongá.

Ko Tokoua Erich Frost, ko ha tokotaha mūsika talēnitiʻia, naʻá ne faʻu ʻa e fasi ke tā fakataha mo e ngaahi filimí mo e ngaahi silaití. Ko e fakamatala naʻe lau aí naʻe toʻo hono konga mei heʻetau tohi Creation. Ko e ʻuhinga ia naʻe fakahingoa foʻou ai ʻa e toe foʻi hiki ko eni ʻo e “Tulama-ʻAtá”—ko e “Tulama ʻo e Fakatupú.”

Ko e Tulama foʻoú naʻe lōloa tatau pē ia mo e “Tulama-ʻAta”—ko e houa ʻe valu—pea naʻe huluʻi fakakongokonga ia ʻi ha ngaahi efiafi hokohoko. Naʻe fakahaaʻi ai ʻa e ngaahi fakaikiiki fakatoʻoaloto fekauʻaki mo e ngaahi ʻaho ʻo e fakatupú, lāulea ki he hisitōlia Fakatohitapu mo fakaemāmani, pea fakahaaʻi ai ko e lotu loí naʻá ne ʻai ke siva ʻa e ʻamanaki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e “Tulama ʻo e Fakatupú” naʻe huluʻi ia ʻi ʻAositulia, Siamane, Luxemburg, mo Suisalani, pea ki he kakai lea faka-Siamane ʻi he ngaahi feituʻu kehé.

Ko Erich Frost mo ʻene tuʻunga-fasi ki he “Tulama ʻo e Fakatupú”

Naʻe fakamatala ʻa Erich Frost: “ʻI hono huluʻi ʻo e Tulamá, naʻá ku fakalototoʻaʻi ʻa hoku ngaahi kaungāngāué, tautefito ki he faʻahinga ʻi he kau tā meʻaleá, ke ngāueʻaki ʻa e taimi mālōloó ke nau ʻalu ai mei he ʻotu ki he ʻotu ʻo tuʻuaki ki he kakaí ʻetau ʻū tohi mo e fanga kiʻi tohi mālié. Naʻa mau tufa ʻa e ʻū tohi lahi ange ʻi he founga ko ení ʻo laka ange ia ʻi heʻemau tufa mei he fale ki he falé.” Ko Johannes Rauthe, ʻa ia naʻá ne fokotuʻutuʻu ʻa hono huluʻi ia ʻi Pōlani pea ʻi he Lepupilika Seki ʻi he ʻaho ní, ʻokú ne manatu ko e kakai tokolahi ʻi he kau mamatá naʻa nau ʻomai honau ngaahi tuʻasilá koeʻuhí ke malava ʻo fai ange ha ʻaʻahi kia kinautolu. Ko e ngaahi tuʻasila ko iá naʻe hoko ko e makatuʻunga ia ki ha ngaahi toe ʻaʻahi ola lelei.

ʻI he faai mai ki he 1930 tupú, naʻe huluʻi ai ʻa e “Tulama ʻo e Fakatupú” ʻi ha ngaahi holo naʻe fonu, pea naʻe talanoaʻi ʻi he koló ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI he 1933, naʻe meimei taha miliona ʻa e kakai naʻa nau mamata ʻi he faiva naʻe fokotuʻutuʻu ʻe hotau ʻōfisi vaʻa ʻi Siamané. “Koeʻuhí pē ke sio ʻi he Tulamá,” ko e manatu ia ʻa Käthe Krauss, “ʻi he ʻaho ʻe nimá taki taha, naʻa mau lue mo foki ʻo taki maile ʻe ono (10 km) ʻi heʻemau fonongá, ʻo fou atu ʻi he ngaahi vaotā pea hake mo hifo ʻi he ngaahi moʻunga mo e ngaahi teleʻa.” “Naʻe fakatoka ʻe he ‘Tulama ʻo e Fakatupú’ ʻa e makatuʻunga ki heʻeku ʻofa ʻi he moʻoní,” ko e lau ia ʻa Else Billharz.

ʻOku pehē ʻe Alfred Almendinger ʻi he taimi naʻe mamata ai ʻeku faʻeé ʻi he Tulamá, naʻá ne “fuʻu fiefia ʻaupito ʻo ne fakatau mai ai ha Tohi Tapu pea kumi ai ki he foʻi lea ‘pulekatolió.’” Koeʻuhi naʻe ʻikai malava ke ne maʻu ia ʻi he Tohi Tapú, naʻe ʻikai ke toe maʻu lotu ia pea naʻá ne papitaiso. “Naʻe taʻefaʻalaua ʻa e kakai naʻe haʻu ki he moʻoní koeʻuhí ko e ‘Tulama ʻo e Fakatupú,’” ko e manatu ia ʻa Erich Frost.—3 Sio. 1-3.

Naʻe ʻikai fuoloa ʻa e aʻu hono huluʻi ʻo e “Tulama ʻo e Fakatupú” ki hono tumutumú mo e hoko ʻo poupouʻi lahi ʻa e pule faka-Nasí ʻi ʻIulope. Kamata ʻi he 1933, ko e ngaahi ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi Siamané naʻe tapui. Mei he taimi ko iá ʻo faai mai pea aʻu ki he ngata ʻa e tau ua ʻa māmaní ʻi he 1945, naʻe tofanga ai ʻa e kau sevāniti ʻa Sihova ʻi ʻIulopé ʻi he fakatanga kakaha. Naʻe tuku pōpula ʻa Erich Frost ʻi he taʻu nai ʻe valu. Ka naʻá ne hao pea ki mui ai naʻá ne ngāue ʻi he Pēteli ʻi Wiesbaden, Siamane. He lelei ē ko e aʻu taimi tonu mai pē ʻa e “Tulama ʻo e Fakatupu” fakangalongataʻá ke ʻai ke toe loto-toʻa ange ʻa e fuʻu kau Kalisitiane tokolahi naʻe teu ke nau fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e tuí lolotonga ʻa e Tau II ʻa Māmaní!—Mei hotau kuohilí ʻi Siamane.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share