Fehuʻi mei he Kau Lautohí
Ko hai ʻa e Kau Tokoni-ʻOfa naʻe lea ʻa Sīsū fekauʻaki mo ia ʻi he efiafi ki muʻa heʻene pekiá, pea ko e hā naʻe ʻoange ai kiate kinautolu ʻa e hingoa fakalakanga ko iá?
ʻI he efiafi ki muʻa heʻene pekiá naʻe faleʻi ai ʻe Sīsū ʻene kau ʻapositoló ke ʻoua te nau kumi ki ha tuʻunga tuʻu-ki-muʻa ʻi honau kaungātuí. Naʻá ne pehē: “Ko e ngaahi tuʻi ʻo e ngaahi puleʻangá ʻoku nau puleʻi holo honau kakaí, pea ko e faʻahinga ʻoku ʻi ai honau mafai kiate kinautolú ʻoku ui ko e Kau Tokoni-ʻOfa. Ka ko kimoutolu, ʻe ʻikai te mou pehē.”—Luke 22:25, 26.
Ko hai ʻa e Kau Tokoni-ʻOfa naʻe lave ki ai ʻa Sīsuú? ʻOku fakahaaʻi ʻi he tā tongitongi, ngaahi koini, mo e ngaahi tohi naʻe tōʻongaʻaki ʻi he sōsaieti Kalisi mo Lomá ʻa hono fakalāngilangiʻi ʻa e kau tangata mo e kau pule ʻiloa ʻaki ʻa e hingoa fakalakanga ko e ʻEuketesi, pe Tokotaha Tokoni-ʻOfa. Naʻe ʻoange ʻa e fakalāngilangi ko ení he naʻe fai ʻe he kau tangata ko iá ha ngāue mahuʻinga maʻá e kakaí.
Naʻe maʻu ʻe ha ngaahi tuʻi ʻa e hingoa fakalakanga ko e Tokotaha Tokoni-ʻOfá. Naʻe kau ʻi he faʻahingá ni ʻa e pule ʻIsipite naʻe ʻiloa ko Tolimi III ʻEuketesi (247 n.-222 K.M.) mo Tolimi VIII ʻEuketesi II (147 n.-117 K.M.). Ko e pule Loma ko Suliasi Sisa (48-44 K.M.) mo ʻAokositusi (31 K.M.–14 T.S.) naʻá na maʻu foki ʻa e hingoa fakalakangá, pea hangē pē ko Hēlota ko e Lahi, ʻa e tuʻi ʻo Siuteá. ʻI he tuʻunga ʻo Hēlotá, naʻá ne maʻu nai ʻa e fakalāngilangí ʻi heʻene hū mai ʻa e uite ke tokoni ki ha honge ʻi hono kakaí pea tokonaki ʻa e vala ki he kau masivá.
Fakatatau ki he lau ʻa ha mataotao Tohi Tapu Siamane ko Adolf Deissmann, naʻe mafolalahia ʻa e ngāueʻaki ʻo e hingoa fakalakanga Tokotaha Tokoni-ʻOfá. Naʻá ne pehē: “Heʻikai faingataʻa ke tānaki mai mei he ngaahi tā tongitongí, ʻo siʻi ʻaupito ai ʻa e fakamole taimí, ʻoku laka hake he tuʻo teaú [ʻa hono ngāueʻaki ʻo e hingoa fakalakangá ni].”
Ko ia ai, ko e hā leva naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Sīsū ʻi heʻene tala ki heʻene kau ākongá: “Ka ko kimoutolu, ʻe ʻikai te mou pehē”? Naʻe tala ange ʻe Sīsū ke ʻoua te nau tokanga ki he kakaí, ʻa ia, ke ʻoua te nau hohaʻa ki he lelei fakalūkufua ʻa e kakai takatakai ʻiate kinautolú? ʻIkai ʻaupito. Ko e meʻa naʻe hohaʻa nai ki ai ʻa Sīsuú ko e fakaueʻiloto naʻe tupu mei ai ʻa e nima-homó.
ʻI he taimi ʻo Sīsuú, naʻe taumuʻa ʻa e faʻahinga koloaʻia tāutaha ke nau maʻu ha ongoongo lelei maʻanautolu ʻaki ʻenau tokoniʻi fakapaʻanga ʻa e ngaahi fakaʻaliʻali mo e vaʻinga ʻi he malaʻe vaʻingá, ko hono langa ʻo e ngaahi paʻake mo e temipale, mo e poupou ki he ngaahi ngāue meimei tatau. Kae kehe, naʻa nau fai ia mo e taumuʻa ke fakahīkihikiʻi kinautolu, ke nau manakoa, pe fili ʻiate kinautolu ʻa e kakaí. “Neongo ʻoku ʻi ai ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo e nima-homo moʻoni mei he kau tokoni ko iá,” ko e lau ia ʻa ha tohi maʻuʻanga fakamatala, “ko e tōʻongá ni naʻe faʻa ueʻi ia ʻe he siokita fakapolitikalé.” Ko ha tōʻonga pehē ʻo e kumi tuʻungá mo e siokitá ʻa e meʻa naʻe enginaki ʻa Sīsū ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa hono kau muimuí.
ʻI ha ngaahi taʻu ki mui ai, naʻe fakamamafaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e moʻoni mahuʻinga tatau ki hono maʻu ʻa e fakakaukau totonu ki he foakí. Naʻá ne tohi ki hono kaungātui ʻi Kolinitoó: “Tuku ki he tokotaha taki taha ke ne fai ʻa e meʻa tofu pē ko ia kuó ne fakapapauʻi ʻi hono lotó, ʻo ʻikai ʻi he taʻefiefoaki pe ʻi hono kounaʻi, he ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi ha tokotaha foaki fiefia.”—2 Kol. 9:7.