Talatupuʻa mo e Moʻoniʻi Meʻa Fekauʻaki mo e Faʻahinga Taʻumotuʻa Angé
ʻOku lahi ʻaupito ʻa e ngaahi talatupuʻa fekauʻaki mo e taʻumotuʻá. Ko e “Ageing—Exploding the Myths,” ko ha tohi ʻa e Polokalama ʻa e Kautaha Moʻui ʻa Māmaní ki he Taʻumotuʻá mo e Moʻuileleí, ʻoku fakahā ai ʻa e hala ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi talatupuʻa ko ʻení. Fakakaukau angé ki ha ngaahi fakatātā ʻe niʻihi.
Talatupuʻá: Ko e tokolahi taha ʻo e kakai taʻumotuʻa angé ʻoku nau nofo ʻi ha māmani ngāue.
Moʻoniʻi Meʻa: Ko hono moʻoní, ʻoku laka hake ʻi he peseti ʻe 60 ʻo e kakai taʻumotuʻa ange ʻe toko 580 miliona ʻi he māmaní ʻoku nau nofo ʻi he ngaahi fonua langalanga haké. Ko e tokolahi fakautuutu ʻo e kakai ʻi he ngaahi fonua ko ʻení ʻoku nau aʻu ki he tuʻunga taʻumotuʻá ko ha ola ia hono tokangaʻi lelei ange ʻo e moʻuí mo e fakaleleiʻi ʻa e ngaahi tafeʻanga vai ʻulí, nofoʻangá mo e meʻakaí.
Talatupuʻá: ʻOku ʻikai ke tokoni ʻa e kakai taʻumotuʻa angé.
Moʻoniʻi Meʻa: ʻOku fai ʻe he kakai taʻumotuʻa angé ʻa e ngaahi tokoni lahi ʻaki hono fai ʻa e ngāue ʻoku ʻikai ke totongiʻi ai kinautolu. Hangē ko ení, ʻoku fakafuofua ko e fānau ʻe toko 2 miliona ʻi he ʻIunaite Seteté ʻoku tokangaʻi kinautolu ʻe heʻenau ngaahi kuí, mo e toko 1.2 miliona ai ʻo kinautolu ʻoku nau nofo ʻi he ʻapi ʻo ʻenau ngaahi kuí. Ko ia, ʻoku tokonaki ʻe he kakai taʻumotuʻa angé ʻa e nofoʻanga, meʻakai pea mo e ako pea fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tōʻonga fakafonua mahuʻingá ki honau fanga makapuná lolotonga ia ʻoku fakafaingamālieʻi ai ʻa ʻenau faʻeé mo ʻenau tamaí ke nau hokohoko atu ʻi honau tuʻunga ko e kau mēmipa ʻi he ngaahi ngāueʻangá. Pehē pē, ʻi he māmani ngāué, heʻikai ʻaupito malava ke lele ha ngaahi kautaha ngāue pole lahi ʻo taʻekau ai ʻa e tokoni ʻoku fai ʻe he kakai taʻumotuʻa angé. ʻOku nau toe hoko foki ko e kau tauhi ʻoku fuʻu fiemaʻu lahi ʻaupito. ʻI he ngaahi fonua langalanga hake ʻe niʻihi, ʻa ē kuo aʻu ai ʻo maʻu ʻe he peseti ʻe 30 ʻo e tokolahi ʻo e kakai lalahí ʻa e ʻeitisí, ʻoku tokangaʻi ai ʻe he kakai taʻumotuʻa angé ʻenau fānau lalahi kuo maʻu ʻe he mahakí, ʻa ia ʻi he hili ʻa e mate ʻa ʻenau fānau lalahí ʻe pau leva ke nau tauhi honau fanga makapuna paeá.
Talatupuʻá: ʻOku tukuange ʻe he kakai taʻumotuʻa angé ʻenau ngāué koeʻuhi ʻoku ʻikai ke nau kei malava ke fakahoko ʻenau ngāué.
Moʻoniʻi Meʻa: ʻOku lahi ange ʻenau faʻa tukuange ʻenau ngāué koeʻuhi ko e tuʻunga māʻulalo ʻi he akó pe ʻi honau akoʻí pe koeʻuhi ko e taʻumotuʻá (tomuʻa fehiʻa ki he kau taʻumotuʻá) kae ʻikai ko e taʻumotuʻá tonu.
Talatupuʻá: ʻOku ʻikai loto ʻa e kakai taʻumotuʻa angé ke ngāue.
Moʻoniʻi Meʻa: ʻOku faʻa taʻofi ʻa e kakai taʻumotuʻa angé mei he ngaahi ngāue totongí neongo ʻenau loto-lelei mo malava ke hokohoko atu ʻa e ngāué. Tautautefito ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi vahaʻa taimi ʻo e taʻemaʻungāué, ʻoku faʻa fakahaaʻi ai ʻoku totonu ke tukuange ʻe he faʻahinga taʻumotuʻa angé ʻa e ngāue totongí ke ala maʻu ia ʻe he kau kumi ngāue kei siʻi angé. Kae kehe, ko e nofo tōmuʻa ʻa e kau ngāue taʻumotuʻa angé mei he ngāué ʻoku ʻikai ke iku ai ʻa e ngaahi ngāué ia ʻo hoko ko ha meʻa pau maʻá e kau talavoú. ʻOku ʻikai nai ke maʻu ʻe ha tokotaha taʻemaʻungāue kei siʻi ʻoku kumi ngāue ʻa e ngaahi pōtoʻi ʻoku fiemaʻu ke ne fetongiʻaki ʻa e tuʻunga ʻo ha tokotaha ngāue taʻumotuʻa ange. ʻOku tokoni ʻa e kau ngāue taukei taʻumotuʻa angé ke fakapapauʻi ʻa hono tauhi maʻu ʻo e tuʻunga lelei mo e tuʻumaʻu ʻa ha ngāue.
ʻI hono manatuʻi ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ko ʻení, ko e fakamatala ia ʻa e Kautaha Moʻui ʻa Māmaní (WHO), ʻoku totonu ke vakai ʻa e kakai ʻo e māmaní ki honau kakai taʻumotuʻá ko ha matavai ia ʻo e pōtoʻi ʻe lava ke ngāueʻaongaʻaki. Ko Alexandre Kalache, ko ha tokotaha taki kulupu ki he Polokalama ʻa e WHO ki he Taʻumotuʻá mo e Moʻuileleí, naʻá ne pehē ko e “ngaahi fonuá . . . ʻoku totonu ke nau vakai ki honau kakai taʻumotuʻá ʻo ʻikai ko ha palopalema ka ko ha fakaleleiʻanga moʻoni ia ki he ngaahi palopalemá.” Pea ko ha moʻoniʻi meʻa ia.