LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g 4/06 p. 4-7
  • Moʻui Fakataha mo e Pole ʻo e Taʻumotuʻá

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Moʻui Fakataha mo e Pole ʻo e Taʻumotuʻá
  • ʻĀ Hake!—2006
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Motuʻa mo ʻAtamai Māsila
  • Ngaahi Palopalema Fakaemanatu mo e Ngaahi Tuʻunga Ala Faitoʻo
  • Fekuki mo e Loto-Mafasiá
  • ʻIkai Fiemaʻu ke Ongoʻi Taʻeʻaonga
  • Fai ʻa e Meʻa Lahi Taha Te Tau Malavá
  • Tokanga Anga-ʻOfa ʻa Sihova ki Heʻene Kau Sevāniti Taʻumotuʻá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2008
  • ʻOku Tokoni ʻa e Fāmili Kalisitiané ki he Kau Taʻumotuʻá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Koloaʻaki ʻEtau Kau Taʻumotuʻa Faitōnungá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2021
  • Ko e Hā ʻOku Ou Fuʻu Loto-Mafasia Aí?
    Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
ʻĀ Hake!—2006
g 4/06 p. 4-7

Moʻui Fakataha mo e Pole ʻo e Taʻumotuʻá

“KOE gaahi aho o ho mau taʻu koe taʻu e fitugofulu; bea kabau e hoko ia i hono malohi ke valugofulu, ko hono malohi koe gaue moe mamahi; he oku tuuji vave ia, bea oku mau buna atu.” (Sāme 90:​10, PM) Ko e foʻi hiva fakaemaau taʻu ʻe 3,000 ko eni hono motuʻá ʻoku fakapapauʻi ai ko e taʻumotuʻá ko ha pole fuoloa ia. Neongo ʻa e ngaahi laka ki muʻa fakafaitoʻo ʻoku ala fakaongoongoleleiʻí, ko e ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻo e taʻumotuʻá ʻokú ne kei fakatupunga pē ʻa e tuʻunga pau ʻo e “gaue moe mamahi.” Ko e hā ia, pea ʻoku anga-fēfē ʻa e fekuki ʻa e kakai ʻe niʻihi mo e ngaahi pole ʻoku ʻomai aí?

Motuʻa mo ʻAtamai Māsila

“Ko ʻeku manavahē lahi tahá,” ko e hohaʻa ia ʻa e taʻu 79 ko Hans, “ko e mole ʻa e manatú.” ʻI he hangē ko e kakai taʻumotuʻa tokolahi, naʻe hoko ʻa Hans ʻo loto-moʻua fekauʻaki mo ʻene loto-ngalongaló. Naʻá ne hohaʻa naʻa ʻoku mole meiate ia ʻa hono mapuleʻi ʻa e meʻa naʻe ui ʻe ha faʻu-maau motuʻa ko e “ipu koula”—ʻa e foʻi ʻuto mahuʻingá mo e ngaahi manatu ʻoku tuku tauhi aí. (Koheleti 12:6) Naʻe ʻeke ʻe Hans, “Ko e hōloa fakaʻatamaí ko ha konga fakanatula pē ia ʻo e hoholo ke motuʻá?”

Kapau, ʻe hangē ko Hans, kuo ngalo ʻia koe ʻa e ngaahi hingoá pe kuó ke fifili pe ko e hōloa pehē ʻi he manatú ko e kamataʻanga ia ʻo ha hōloa fakaʻatamai mafatukituki, kātaki ʻo fakapapauʻi ange: ʻOku hoko ʻa e loto-ngalongaló ʻi he taʻumotuʻa kotoa pē, pea ko e ngaahi liliu ʻi he ngāue fakaʻatamai ʻoku hokosia nai ʻe ha taha taʻumotuʻá ʻoku ʻikai ke faʻa hoko ia mei he hoholo tamakí.a Lolotonga ko ha mole ʻa e manatú ʻoku anga-maheniʻaki ia ʻi he konga ki mui ʻo e moʻuí, “ko e tokolahi taha ʻo e kakai taʻumotuʻá ʻoku ngata ʻa ʻenau moʻuí lolotonga ia ʻoku nau kei mapuleʻi kakato ʻa ʻenau ngaahi malava fakaefakakaukaú,” ko e tohi ia ʻa Dr. Michael T. Levy, ko e sea ʻo e saienisi ki he tōʻongá ʻi he ʻUnivēsiti Falemahaki Staten Island ʻi Niu ʻIoké.

Ko e moʻoni, ko e faʻahinga kei siʻi angé ʻoku nau faʻa lakasi ʻa e faʻahinga taʻumotuʻá ʻi he vavé ʻi heʻenau manatuʻi ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa pau. Ka, “ʻo kapau te ke toʻo ʻa e taimí,” ko e lau ia ʻa e toketā neave ko Richard Restak, “ko e kakai taʻumotuʻá ʻoku nau fakahoko ngāue ʻi he tuʻunga fakalūkufuá ʻo lelei tatau ʻi ha tuʻunga mo honau hoatatau kei siʻi angé.” Ko hono moʻoní, ʻi he ako pea mo e founga ako feʻungamālié, ko e ngaahi foʻi ʻuto moʻui lelei ʻo e kau taʻumotuʻá ʻoku hokohoko atu ke ako, ke manatuʻi meʻa pea aʻu ʻo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi malava tefitó.

Ngaahi Palopalema Fakaemanatu mo e Ngaahi Tuʻunga Ala Faitoʻo

Ko ia, fēfē kapau ʻoku hokosia ʻe ha taha ha ngaahi palopalema fakaemanatu mafatukituki ange? Naʻa mo ia, ko iá ʻoku ʻikai totonu ke ne fakaʻosiʻaki noa pē ko e palopalemá ko e hoholo tamakí. Ko e ngaahi tuʻunga ala faitoʻo lahi kehe ʻa ia ʻoku hoko ʻi he taʻumotuʻá ʻe lava ke ne fakatupunga ʻa e ngaahi faingataʻa ʻi he manatú mo e puputuʻu anga-kehe fakafokifā. Ko e ngaahi puke peheé ʻoku faʻa uihalaʻi ia ko e “taʻumotuʻa” pe “mole ʻa e manatú”—naʻa mo hono uihalaʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe he kau palōfesinale maʻuhalá. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono tuku hifo ʻe he meʻá ni ʻa e kau mahaki taʻumotuʻá ka ʻoku ngalingali ke ne taʻofi kinautolu mei hono maʻu ha tuʻunga fakafaitoʻo feʻungamālie. Ko e hā nai ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi puke ko ení?

Ko e puputuʻu anga-kehe fakafokifaá ʻoku lava ke fakatupunga ia ʻe he taʻefeʻunga ʻa e meʻakaí, maha e vai ʻi he sinó, siʻi ʻa e totó, lavea ʻa e ʻulú, ngaahi palopalema ʻi he kiá, siʻi ʻa e vaitaminí, ola kovi ʻa e faitoʻó, pe naʻa mo ha liliu fakatupu puputuʻu ʻi he ʻātakaí. Ko e ngaahi palopalema ʻi he manatú ʻoku lava ke fakatupunga ia ʻe he loto-mafasia fuoloa, pea ʻoku ʻiloa ʻa e ngaahi mahaki pipihí ʻi hono fakatupunga ha tuʻunga puputuʻu ʻi he kau taʻumotuʻá. Ko e loto-mafasiá ʻoku toe lava ke fakatupunga ai e mole ʻa e manatú mo e puputuʻu ʻi he kau mahaki taʻumotuʻá. Ko ia ai, “ko e kamata vave ʻo ha tuʻunga puputuʻú,” ko e faleʻi ia ʻa Dr. Levy, “ʻoku ʻikai ʻaupito totonu ke tukunoaʻi pe liʻaki ia ʻi he tuʻunga ko ha mole ʻa e manatú ʻo ʻikai ha toe ʻamanaki ki ai.” Ko ha sivi fakafaitoʻo fakaʻāuliliki ʻe tokoni nai ia ke ʻiloʻi ai ʻa e tupuʻanga tefito ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e mahakí.

Fekuki mo e Loto-Mafasiá

ʻOku ʻikai sola ʻa e tangatá ki he loto-mafasiá, naʻa mo e kau sevāniti faitōnunga ʻa e ʻOtuá. ʻI he meimei taʻu ʻe ua afe kuohilí, naʻe pau ke faleʻi ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e kaungā Kalisitiané: “Lea fakafiemālie ki he ngaahi soulu ʻoku mafasiá.” (1 Tesalonaika 5:​14, NW) ʻI hotau taimi fonu faingataʻá, ko e fiemaʻu ko iá ʻoku aʻu ʻo toe lahi ange ai. Neongo ia, ko e meʻa ʻoku fakamamahí, ko e loto-mafasia ʻi he kau taʻumotuʻá ʻoku faʻa ʻikai ke ʻiloʻi pe ʻoku faʻa maʻuhala ia.

Koeʻuhi ko e mafolalahia ʻa e ngaahi fakakaukau hala ʻo pehē ʻoku hoko ʻa e kakaí ʻo loto-siʻi mo ʻiteʻita ange ʻi he hoholo ke motuʻá, ʻe vakai nai ki he ngaahi fakaʻilongá—ʻa e niʻihi kehé pea pehē ki he kau taʻumotuʻá tonu—ko ha konga fakanatula ia ʻo e hoholo ke motuʻá. “Kae kehe, ʻoku ʻikai ko e tuʻungá eni,” ko e fakamatala ia ʻa e tohi Treating the Elderly. “Ko e loto-mafasia ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau taʻumotuʻá ʻoku ʻikai ko ha konga ia ʻo e hoholo ke motuʻa anga-mahení.”

Ko e tuʻunga loto-mafasia kovi ange fuoloá—ʻi heʻene kehe mei he loto-mamahi anga-mahení—ko ha puke mafatukituki ia fakataha mo e malava ke ʻi ai hono ngaahi nunuʻa mafatukituki pea ʻoku ʻikai totonu ke tukunoaʻi. Ko e loto-mafasia ʻoku ʻikai faitoʻó ʻe lava ke toe kovi ange ai pea hoko ia ʻo fuʻu loloto ʻo feinga ai ʻa e kau mahaki ʻoku tōnoa ʻenau ʻamanakí ke taonakita. Ko e tuʻunga fakamamahi ʻo e loto-mafasia ʻi he kau mahaki taʻumotuʻá, ko e fakamatala ia ʻa Dr. Levy, “ko e puke fakaʻatamai ʻoku ala faitoʻo lahi taha ʻi he kotoa ʻo e puke fakaʻatamaí ʻoku toe malava foki ke pehē ko e puke fakatupu mate tahá ia.” Kapau ʻe hokohoko ai pē ʻa e loto-mafasiá, ʻe fiemaʻu nai ke faitoʻo ʻa e tokotaha mahakí ʻe ha palōfesinale ʻoku taukei ʻi he puke fakaeongó.b​—Maake 2:​17.

Ko e faʻahinga tāutaha ʻoku loto-mafasiá ʻoku lava ke nau fakapapauʻi ko Sihová ʻoku ‘aloofa aubito, bea manavaofa ogogofua.’ (Semisi 5:​11, PM) ʻOkú ne ‘ofi kiate kinautolu oku loto mafejí.’ (Sāme 34:​18, PM) Ko e moʻoni, ko ia ʻa e tokotaha tuʻu-ki-muʻa “ʻokú ne fakafiemālieʻi ʻa e loto-mafasiá.”​—2 Kolinito 7:​6, New American Standard Bible.

ʻIkai Fiemaʻu ke Ongoʻi Taʻeʻaonga

“Oua naa jiaki au i he aho o eku motua; oua naa liaki au oka mole iate au eku malohi,” ko e lotu ia ʻa e faitōnunga ko Tuʻi Tēvitá, laka hake he taʻu ʻe 3,000 kuohilí. (Sāme 71:​9, PM) Naʻa mo e senituli hono 21, ko e ongoʻi ko iá ʻoku ʻikai foʻou ia ki he faʻahinga taʻumotuʻa tāutaha ʻoku nau manavahē ʻi he ʻikai kei vakai kia kinautolu ʻoku ʻi ai honau ʻaongá. Ko e ngaahi fakangatangata tupu mei he mahamahakí ʻoku fakatupungangofua ai ʻa e ngaahi ongoʻi taʻefeʻunga, pea ko e mālōlō pau mei he ngāué ʻoku lava ke ne fakavaivaiʻi ʻa ʻete ongoʻi mahuʻinga fakaekitá.

Kae kehe, ʻi he tokangataha ki he meʻa ʻoku tau lava ke faí kae ʻikai hoko ʻo loto-siʻi ʻi he meʻa ʻoku ʻikai kei lava ke tau faí, ʻe lava ke tau tauhi maʻu ai ha ongoʻi ʻo e mahuʻinga fakaekita mo e tuʻunga ʻaonga. ʻI he felāveʻi mo ení naʻe fakaongoongoleleiʻi ʻe ha līpooti UN ʻa e ‘hokohoko laka ki muʻa fakafou ʻi he ako ʻi he tuʻunga anga-mahení mo ʻikai ʻi he tuʻunga anga-mahení, kau ʻi he ngaahi kautaha fakakoló mo e ngaahi ngāue fakalotú.’ Ko Ernest, ko e taha ia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa ia ko ha pule ngāue taʻo-mā mālōlō mei Suisalani, ko ha faʻifaʻitakiʻanga ia ʻo e ʻaonga ʻo e ‘hokohoko laka ki muʻa fakafou ʻi he akó.’ ʻI hono taʻu 70 tupú, naʻá ne fili ai ke fakatau mai ha komipiuta pea ako ki he anga ʻo hono ngāueʻakí. Ko e hā naʻá ne fai pehē aí, lolotonga ia ko e tokolahi ʻi hono taʻumotuʻá ʻoku ʻai kinautolu ʻe he tekinolosiá ke nau manavasiʻí? “ʻUluakí,” ko ʻene fakamatalá ia, “ke tauhi hoku ʻatamaí ke longomoʻui ʻi heʻeku hoko ʻo motuʻa angé. Pea ko hono uá, ke laka mo e taimí ʻi he tekinolosiá ʻa ia ʻe lava ke tokoniʻi ai au ʻi heʻeku fekumi Fakatohitapú mo ʻeku ngāue ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané.”

Ko e kau ʻi he ngāue ʻaongá ʻe lava ke ne fakalato ʻa e ngaahi fiemaʻu tefito lahi ʻa e faʻahinga taʻumotuʻá: ʻOkú ne ʻomai ha ongoʻi mahuʻinga mo e lavameʻa pea aʻu ʻo lava ke ne ʻomai ha paʻanga hū mai. Ko Tuʻi Solomone poto naʻá ne fakahaaʻi ko ha meʻaʻofa ia ʻa e ʻOtuá ki he tangatá “ke fiefia ae tagata, bea ke fai lelei i he ene moui. Bea koe kai moe inu ae tagata kotoabe, moe fiefia i he lelei o ene gaue kotoabe.”—Koheleti 3:​12, 13, PM.

Fai ʻa e Meʻa Lahi Taha Te Tau Malavá

ʻI he ngaahi sōsaieti lahi ko e kau taʻumotuʻá ia ʻoku nau tuku atu ʻa e ʻiló, pea pehē ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaeʻulungāangá mo fakalaumālié, ki he ngaahi toʻutangata hoko maí. Naʻe tohi ʻe Tuʻi Tēvita: “Koeni foki, E Otua, i he eku motua mo ulu hina, oua naa ke liaki au; kae oua keu fakaha ho malohi ki he toutagata ni, mo hoo mafimafi kiate kinautolu kotoabe e haʻu.”—Sāme 71:​18, PM.

Ko ia ai, fēfē kapau ʻoku hoko ʻo fakangatangata lahi ʻa e kau taʻumotuʻá ʻe he moʻui leleí pe ko e ngaahi tuʻungá? Ko e tuʻungá ni naʻá ne fakalotomamahiʻi ʻa e taʻu 79 ko Sarah, ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻa ia naʻá ne fakahaaʻi ʻene loto-siʻí ki ha mātuʻa Kalisitiane. Naʻe fakamanatu ange kiate ia ʻe he tokotaha mātuʻá ʻa e tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻoku pehē “ko e lotu fakamātoato ʻa e tangata maʻoniʻoni ʻoku ʻaonga lahi.” (Semisi 5:16) “ʻI he faai mai ʻa e ngaahi taʻú,” ko ʻene fakamatalá ange ia, “kuó ke langa hake ai ha vahaʻangatae fekoekoeʻi mo e ʻOtuá. ʻI he taimi ní ʻe lava ke ke tuku ʻa e toenga ʻo kimautolú ke mau maʻu ʻaonga mei he vahaʻangatae ko iá ʻi he taimi ʻokú ke lotu fakafoʻituitui ai maʻamautolú.” Naʻá ne loto-toʻa ʻaupito ʻi he pehē ange ʻe he mātuʻá, “Sarah, ʻoku mau fiemaʻu ʻa hoʻo ngaahi lotu maʻamautolú.”

Hangē ko ia naʻe ʻiloʻi ʻe Sarah, ko e lotú ko ha founga fakafiemālie mo mohu ʻuhinga ia ki he faʻahinga taʻumotuʻa tokolahi ke nau ngāue fakafitefitaʻa ai ʻi he pō mo e ʻaho maʻá e niʻihi kehé. (Kolose 4:​12; 1 Timote 5:5) ʻI he taimi tatau, ko e ngaahi lotu peheé ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻa e faʻahinga taʻumotuʻa faitōnungá ke nau ʻunuʻunu ofi ange ki he Tokotaha “tali lotu,” ʻa Sihova.—Sāme 65:2; Maake 11:24.

Ko e kakai lalahi taʻumotuʻa ʻoku ʻi ai honau ngaahi fakangatangata ka ʻoku nau nima-homo ʻi heʻenau taukeí mo e koloá ko ha ngaahi koloa mahuʻinga kinautolu ʻi honau ngaahi koló. ʻOku nau fakamoʻoniʻi ko e “ʻuluhina ko e kalauni matamatalelei ʻoku maʻu ʻi he hala ʻo e faitotonu.”—Palovepi 16:31.

Neongo ia, ʻoku lelei ke tau ʻeke: Ko e hā ʻoku tuku tauhi mai ʻe he kahaʻú maʻatautolu ʻi heʻetau hoko ʻo taʻumotuʻá? ʻE lava moʻoni ke tau hanga atu ki ha moʻui lelei ange ʻi hotau ngaahi taʻu ʻamuí?

[Fakamatala ʻi lalo]

a ʻOku taukaveʻi ʻe he kau fakatotolo ʻe niʻihi ko e “meimei peseti ʻe 90 ʻo e kakai kotoa pē ʻoku motuʻa ange ʻi he taʻu 65 ʻoku nau ʻatā mei he hoholo tamakí.” Ki ha fakamatala lahi ange ʻi he faitoʻo ʻo e hoholo tamakí, kātaki ʻo sio ki he holongā kupu ko e “Mahaki Loto-Ngalongaló​—Ko Hono Fakafiemālieʻi ʻa e Mamahí,” ʻi he ʻīsiu ʻo e Awake! ʻo Sepitema 22, 1998.

b ʻOku ʻikai fokotuʻu mai ʻe he ʻĀ Hake! ha faitoʻo tefito. ʻOku totonu ke fakapapauʻi ʻe he kau Kalisitiané ko e faitoʻo ʻoku nau kumi ki aí ʻoku fehoanaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú. Kātaki ʻo sio ki he holongā kupu “Ko Hono Mahinoʻi ʻa e Puke Fakaeongó,” ʻi he ʻīsiu ʻo e Awake! ʻo Sanuali 8, 2004.

[Fakamatala ʻi he peesi 5]

Ko e faʻahinga taʻumotuʻá ʻoku nau faʻa ongoʻi ʻoku fakangaloʻi kinautolu ʻi hotau māmani fakavavevave ʻi onopōní

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 7]

Founga ʻE Lava Ke Ke Tokoniʻi Ai ʻa e Kau Taʻumotuʻá

◼ Maluʻi Honau Ngeiá. “ʻOua naʻa haʻaki valokiʻi ha motuʻa, ka ke fai fakaoleole pe ʻo hange ko hoʻo tamai; . . . ki he kau fineʻeiki ʻo hange ko hoʻo faʻe.”—1 Timote 5:​1, 2.

◼ Fanongo Lelei. “Ke vave ʻa e tangata fuape he fanongo, kae fakatotoka ki he lea, pea fakatotoka ki he ʻita.”—Semisi 1:19.

◼ Fakahaaʻi ʻa e Kaungāongoʻi. “Ke mou uouanga taha, ke mou tauʻaki kaungāmamahi, ke mou feʻofaʻaki fakalotu, ke mou manavaʻofa, ke mou angavaivai: ʻo ʻoua te mou totongi ʻa e kovi ʻaki ʻa e kovi, pe ko e leakovi ʻaki ʻa e leakovi.”—1 Pita 3:​8, 9.

◼ ʻIloʻilo ʻi he Taimi ʻOku Fiemaʻu Ai ʻa e Fakalototoʻá. “Koni apele koula ʻi he ainga siliva, ko e lea ia ʻoku tautaungamalie hono leaʻaki.”—Palovepi 25:11.

◼ Fakakau Kinautolu ʻi Hoʻo Ngaahi Meʻa ʻOku Faí. “Muimui ʻi he ʻalunga ʻo e anga-talitali kakaí.”—Loma 12:​13, NW.

◼ Fai ha Tokoni ʻAonga. “ʻIlonga ʻa ia ʻoku ne maʻu ʻa e meʻa ʻo mamani, mo ne sio ki hono tokoua ʻoku ne masiva, ka ne taʻofi hono fatu meiate ia, pea ʻoku nofo fēfē ʻi he toko taha ko ia ʻa e ʻofa ki he ʻOtua? Siʻi fanau, ʻoua naʻa tau ʻofa ʻaki ha lea pe, ʻumaʻā ʻaki hotau ʻelelo pe; ka tau fai ʻi ngaue mo fai ʻi moʻoni ʻetau ʻofa.”—1 Sione 3:​17, 18.

◼ Kātaki-Fuoloa. “Mou ʻai; ʻa e fatu ʻoku langa ʻi he fai meesi mo e angaʻofa mo e fakaʻakiʻakimui mo e angakataki mo e angamokomoko.”—Kolose 3:12.

ʻI he tokanga ki he kau taʻumotuʻá, ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻa e ʻapasia ki he ngaahi tuʻunga tonu ʻa e ʻOtuá koeʻuhi ʻoku pehē ʻi heʻene Folofolá: “Ke ke . . . fakaabaaba ki he mata oe tagata [pe fefine ʻoku] motua.”—Livitiko 19:​32, PM.

[Fakatātā ʻi he peesi 6]

Ko ha sivi fakafaitoʻo fakaʻāuliliki ʻe ʻaonga nai ia

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share