KO E VAKAI ʻA E TOHI TAPÚ

Mateaki ʻi he Nofo Malí—Ko e hā Hono ʻUhinga Moʻoní?

ʻOku ʻamanekina ʻe he tokolahi taha ʻo e kakaí ʻa e ngaahi hoa malí ke nau faitōnunga fakaekinautolu ʻi he fehokotaki fakasinó. Ko e vakai ko eni ki he mateaki ʻi he nofo malí ʻoku tatau ia mo e vakai ʻa e Tohi Tapú, ʻa ia ʻoku pehē ai: “Ke lauʻi lelei ʻa e mali ʻe he kakai kotoa pe; pea ke taʻeʻuliʻi ʻa e mohenga.”—Hepelu 13:4.

KO E fakaʻehiʻehi mei he fehokotaki fakasino mo e niʻihi kehé ʻa e ʻuhinga kakato ʻo e faitōnunga ʻi he nofo malí? Fēfē ʻa e fakaʻānaua fakaefehokotaki fakasino mo ha taha kehe mei ho hoa malí? ʻE lava ke hoko ha vāofi mo ha taha ko e tangata pe fefine ko ha founga ia ʻo e “taʻemateakí”?

ʻOku ʻIkai Hano Maumau ʻo e Fakaʻānaua ki he Fehokotaki Fakasinó?

ʻOku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ʻa e fehokotaki fakasinó ko ha tafaʻaki fakanatula mo lelei ia ʻo e nofo malí, ko ha matavai ia ʻo e fiefia mo e fiemālie ʻa e ongo meʻá fakatouʻosi. (Palovepi 5:18, 19) Ka ʻoku tui ʻa e kau mataotao tokolahi ʻi onopooni ʻoku fakanatula—naʻa mo lelei—ki ha tokotaha mali ke fakaʻānaua fakaefehokotaki fakasino mo e ngaahi hoa kehe. ʻOku ʻikai hano maumau ʻo e fakaʻānaua peheé kehe pē ʻoku ʻikai ke fakahoko?

Ko e fakaʻānaua ki he fehokotaki fakasinó ʻoku tokangataha ai ki heʻete fiefia fakafoʻituituí. Ko e tōʻonga siokita peheé ʻoku kehe ia mei he faleʻi ʻa e Tohi Tapú ki he kakai malí. ʻI he fekauʻaki mo e vā fakaefehokotaki fakasinó ʻoku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá: “ʻOku ʻikai ʻa e uaifi ke faʻiteliha ki hono sino oʻona, ka ko hono husepaniti pe: pehe foki, ʻoku ʻikai ʻa e husepaniti ke faʻiteliha ki hono sino oʻona, ka ko hono uaifi.” (1 Kolinito 7:4) Ko e muimui ʻi he akonaki ʻa e Tohi Tapú ʻoku taʻofi ai ʻa e hoko ʻa e fehokotaki fakasinó ko ha founga ia ke fakalato ai ʻete holi siokita tupu mei he fakaʻānauá. Ko hono olá, ʻoku fakatou maʻu ai ʻe he ongo meʻa malí ʻa e fiefia lahi ange.—Ngāue 20:35; Filipai 2:4.

Ko e fakaʻānaua ki he fehokotaki fakasino ʻi tuʻa ʻi he nofo malí ʻoku kau ki ai ʻa hono fakakaukauʻi ʻo e ngaahi meʻa ʻa ia kapau naʻe fakahoko ʻe fakatupunga ai ʻa e mamahi lahi fakaeongo ki hoto hoá. ʻE fakatupunga ʻe he fakaʻānaua ki he fehokotaki fakasinó ke malava ʻo fai ha tono? Ko e tali faingofua ki aí ko e ʻio. ʻOku fakatātaaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e fehokotakinga ʻi he vahaʻa ʻo e fakakaukaú mo e ngāué: “ʻOku ʻahiʻahiʻi ʻa e tangata taki taha he tohoaki ia ʻe heʻene holi aʻana, mo taki ʻaki ha mounu. Faifai pea tuʻituʻia ʻa e holi ko ia, ʻo ne fanauʻi ha angahala.”—Semisi 1:14, 15.

Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻIlonga ʻa ia te ne fakasio ki ha fefine ke tafunaki ʻene holi ki ai, kuo ne tonoʻi ia ʻi hono loto.” (Mātiu 5:28) ʻI he fakafisi ke nōfoʻi ʻi he ngaahi fakaʻānaua ki he tonó, ʻokú ke ‘lama ai ho lotó’ pea maluʻi ai ʻa hoʻo nofo malí.—Palovepi 4:23.

Ko e Hā ke Hanganaki Faitōnunga Fakaeongo Aí?

Ko ha nofo mali lavameʻa ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e foaki “līʻoa maʻataʻatā” ki ho hoá. (Hiva ʻo e Hiva 8:6, NW; Palovepi 5:15-18) ʻOku ʻuhinga eni ki he hā? Lolotonga ʻoku fakanatula pē ke maʻu ha ngaahi maheni tangata pe fefine ʻi tuʻa mei he nofo malí, ko ho hoa malí ʻoku totonu ke ne maʻu ʻa e konga lahi taha ʻo ho taimí, tokangá, mo e ngaahi ongoʻí. Ko ha faʻahinga vā pē ʻokú ne toʻo ʻa e meʻa ʻoku ʻa ho hoá ʻo ʻave ia ki ha taha kehe ko ha founga ia ʻo e “taʻemateaki,” ʻo tatau ai pē kapau ʻoku ʻikai ke kau ki ai ha fehokotaki fakasino.a

ʻE lava fēfē ke tupu ha vā pehē? Ko ha tangata pe fefine ʻoku hā ngali talavou ange ia pe kaungāongoʻi ange ʻi ho hoá. Ko e fakamoleki ʻa e taimi mo e tokotaha ko iá ʻi he ngāueʻangá pe ʻi ha tuʻunga fakasōsiale ʻe lava ke iku ia ki he talanoa ki he ngaahi meʻa fakafoʻituitui, ʻo kau ai ʻa e ngaahi palopalema pe ngaahi loto-mamahi ʻi hoʻo nofo malí. ʻE lava ke tupu ai ha falala fakaeongo ki he tokotaha ko iá. Ko e fetalanoaʻaki hangatonú, ʻi he telefoní, pe fou ʻi he ʻInitanetí ʻe lava ke hoko ia ko e lavakiʻi ʻo e falalá. Ko e ongo hoa malí ʻokú na ʻamanekina totonu ko e ngaahi tuʻunga-lea pau ʻe lāulea pē ki ai fakaekinaua pea ko ʻena ‘talanoa fufuú’ ʻe fakapulipuli.—Palovepi 25:9.

Tokanga ke ʻoua te ke fakatonuhiaʻi koe ʻo pehē ʻoku ʻikai hoko ha ongoʻi fakaemanako ia lolotonga ko hono moʻoní ʻe lava ke pehē! “Ko e fungani ʻi he meʻa kākā ka ko e loto,” ko e lau ia ʻa e Selemaia 17:9. Kapau kuó ke fili ke vāofi mo ha fefine pe tangata, ʻeke hifo kiate koe: ‘ʻOku ou fakatonuhiaʻi pe fakapulipuliʻi ʻa e vaá? Te u fiemālie kapau ʻe fanongo mai ʻa hoku hoá ki heʻema ngaahi talanoá? ʻE fēfē haʻaku ongoʻi kapau ʻe vāofi tatau ʻa hoku hoá mo ha taha kehe?’—Mātiu 7:12.

Ko ha vā taʻetotonu ʻe lava ke taki atu ia ki he movete ʻa ha nofo mali, koeʻuhi ko e vāofi fakaeongó ʻoku faifai pē ʻo iku ia ki he fehokotaki fakasino. Hangē ko ia naʻe fakatokanga ki ai ʻa Sīsuú, “oku haʻu mei he loto ae . . . tono.” (Mātiu 15:19, PM) Kae kehe, neongo kapau ʻe ʻikai iku ia ki he tono, ko e maumau kuo fakatupunga ʻe he mole ʻa e falalá ʻe lava ke faingataʻa ʻaupito hano fakaleleiʻi. Ko ha uaifi ko Kēlenib naʻá ne pehē: “ʻI heʻeku ʻiloʻi naʻe talanoa fakapulipuli tuʻo lahi ʻi he ʻaho ʻa Maʻake ʻi he telefoní mo ha fefine ʻe taha, naʻá ku loto-mamahi lahi. ʻOku faingataʻa ʻaupito ke tui naʻe ʻikai te na fehokotaki fakasino. ʻOku ʻikai te u fakapapauʻi pe ʻe faifai ange peá u toe falala kiate ia.”

Tauhi ʻa e vā mo e fefine pe tangatá ke ʻi hono fakangatangata totonú. ʻOua ʻe tukunoaʻi ʻa e ngaahi ongoʻi taʻetotonú pe fakatonuhiaʻi ʻa e ngaahi fakaueʻiloto taʻemaʻá. Kapau ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku fakatuʻutāmaki ha vā ki hoʻo nofo malí, ngāue vave leva ke taʻofi pe fakangata ia. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e fakapotopoto ʻoku ne sio ki he kovi, ʻo ne toi.”—Palovepi 22:3.

Maluʻi ʻa Homo Haʻi Kakano-Tahá

Naʻe fakataumuʻa ʻa hotau Tokotaha-Fakatupú ko e nofo malí ʻoku totonu ke hoko ia ko e vahaʻangatae vāofi taha ia ʻi he vā ʻo ha ongo meʻa ʻe toko ua. Naʻá ne pehē ko e husepānití mo e uaifí kuo pau ke na “hoko ko e kakano pe taha.” (Senesi 2:24) Ko e haʻi kakano-tahá ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi he fekoekoeʻi fakafehokotaki fakasinó pē. ʻOku kau ki ai ha vāofi fakaeongo, ʻa ia ʻoku ʻai ia ke mālohi ʻe he taʻesiokita, falala mo e tauʻaki fakaʻapaʻapa. (Palovepi 31:11; Malakai 2:14, 15; Efeso 5:28, 33) Ko hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ení ʻe tokoni ia ke maluʻi ai hoʻo nofo malí mei he maumau tupu mei he taʻefaitōnunga fakaeʻatamai mo fakaeongo.

[Fakamatala ʻi lalo]

KUÓ KE FIFILI?

◼ ʻE lava ke iku ʻa e fakaʻānaua ki he fehokotaki fakasinó ki hono fai ʻo e meʻa ko iá?—Semisi 1:14, 15.

◼ ʻE lava ke fakatuʻutāmaki ki hoʻo nofo malí ʻa e vāofi mo ha fefine pe tangata? —Selemaia 17:9; Mātiu 15:19.

◼ ʻE lava fēfē ke ke ʻai ke mālohi ʻa e haʻi ʻi hoʻomo nofo malí?—1 Kolinito 7:4; 13:8; Efeso 5:28, 33.

[Fakatātā ʻi he peesi 29]

“ʻIlonga ʻa ia te ne fakasio ki ha fefine ke tafunaki ʻene holi ki ai, kuo ne tonoʻi ia ʻi hono loto.”—Mātiu 5:28