Vakai ʻa e Tohi Tapú
ʻOku Poupouʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e Ngaahi Tau he ʻAho Ní?
FEKAUʻAKI mo hono ngafa ko ha pāteʻitaú, naʻe pehē ʻe Tuʻi Tēvita ʻo ʻIsileli he kuonga muʻá: “[Ko e ʻOtuá] ʻoku ne ako ki he tau ʻa hoku ʻuluʻulunima; ko ia ai ʻoku mateke ʻe hoku ongo nima ni ha kaufana ukamea.”—Saame 18:34.
ʻI he fekauʻaki mo e kau Kalisitiané, naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Neongo ʻoku mau ʻaʻeva ʻi he kakanó, ʻoku ʻikai te mau faitau ʻo fakatatau ki homau tuʻunga fakaekakanó. He ko e ngaahi meʻatau ʻo ʻemau faitaú ʻoku ʻikai fakaekakano.”—2 Kolinitō 10:3, 4.
ʻOku fepaki e ongo konga tohi ko iá? Pe ʻoku ʻi ai ha ngaahi ʻuhinga lelei ki he hōifua ʻa e ʻOtuá ki he tau ʻa ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá kae taʻehōifua ki he fai pehē ʻa e kau Kalisitiané? Kuo liliu e vakai ʻa e ʻOtuá ki he taú? ʻOku hoko ʻo hā mahino ʻa e talí ʻi he taimi ʻoku tau fakakaukau ai ki he faikehekehe lalahi ʻe tolu ʻi he kau ʻIsilelí mo e fakatahaʻanga Kalisitiane moʻoní.
Faikehekehe Mahuʻinga ʻe Tolu
1. Ko ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá ko ha puleʻanga ia ʻoku ʻi ai hono ngaahi kauʻā fakasiokālafi naʻe ʻomai ʻe he ʻOtuá, pea naʻe takatakaiʻi ia ʻe ha ngaahi kaungāʻapi naʻa nau faʻa fakafili. Ko ia ai, naʻe fekauʻi ʻe he ʻOtuá ʻa hono kakaí ke maluʻi ʻa honau fonuá, naʻa mo hono tuku ke nau ikunaʻi ʻa honau ngaahi filí. (Fakamaau 11:32, 33) Ko e fakatahaʻanga Kalisitiané, ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻikai hano ngaahi kauʻā, pea ko hono kau mēmipá ʻoku lava ke ʻilo kinautolu ʻi he fonua kotoa pē. Ko ia kapau ʻoku fiemaʻu ʻi he fonua ʻe taha ʻa e kau muimui ʻo Kalaisí ke nau kau ʻi he tauʻi ʻo ha fonua ʻe taha, te nau tau ai mo honau ngaahi kaungātuí—ʻa honau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine fakalaumālié—ʻa ē ʻoku fekauʻi kinautolu ke nau ʻofaʻi pea aʻu ʻo mate maʻanautolú.—Mātiu 5:44; Sione 15:12, 13.
2. Ko ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá naʻe ʻi ai hono tuʻi fakaetangata ʻa ia ko hono taloní naʻe ʻi Selusalema. Kae kehe, ko e kau Kalisitiane moʻoní, ʻoku puleʻi kinautolu ʻe Sīsū Kalaisi, ko ha meʻamoʻui laumālie mālohi ia he taimí ni ʻa ia ko hono taloní ʻoku ʻi hēvani. (Taniela 7:13, 14) Naʻe pehē ʻe Sīsū tonu: “Ko hoku Puleʻangá ʻoku ʻikai ko ha konga ia ʻo e māmani ko ení. Kapau ko hoku Puleʻangá ko ha konga ʻo e māmani ko ení, naʻe mei faitau ʻa ʻeku kau fakafeʻaó ke ʻoua naʻa tuku atu au ki he kau Siú. Kae hangē pē ko iá, ko hoku Puleʻangá ʻoku ʻikai mei heni.” (Sione 18:36) Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha puleʻanga fakapolitikale, pe tuʻunga-pule ʻi he māmaní ʻe lava ke ne taukaveʻi ko e meʻa ia ʻa Kalaisi. Ko e hā e kaunga ʻo e meʻá ni ki he kau ‘fakafeʻao’ pe kau muimui ʻo Sīsuú? Ko e poini hono tolú ʻoku fakamatalaʻi ai.
3. Ko ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, hangē ko e ngaahi puleʻanga kehé, naʻa nau faʻa fekauʻi ʻa e kau talafekau, pe ko ia ʻoku tau ui nai he ʻahó ni ko e kau ʻamipasitoá pe fakafofongá. (2 Tuʻi 18:13-15; Luke 19:12-14) Kuo fai ʻe Kalaisi ʻa e meʻa tatau, ka ʻoku ʻi ai hono faikehekehe tefito ʻe ua. ʻUluakí, ko e kotoa ʻo hono kau muimuí ʻoku nau ngāue ko e kau ʻamipasitoa pe fakafofonga. Ko ia ai, naʻe lava ke tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá maʻa hono kaungā Kalisitiané: “Ko ia ai, ko e kau fakafofonga kimautolu ʻo fetongi ʻa Kalaisi.” (2 Kolinitō 5:20) ʻI he tuʻunga ko e kau ʻamipasitoa fakamelinó, naʻe ʻikai ke nau toʻo meʻatau. Uá, ko e kau muimui ʻo Sīsuú ʻoku nau lea ki he faʻahinga kotoa ʻa ia te nau fanongo ki heʻenau pōpoakí. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko e ongoongo lelei ko ʻeni ʻo e Puleʻangá ʻe malangaʻi ia ʻi he kotoa ʻo e māmani kuo nofoʻí ko ha fakamoʻoni ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē.” (Mātiu 24:14) Naʻá ne toe pehē: “Ko ia ai, mou ō ʻo ngaohi ko e kau ākonga ʻa e kakai ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē, . . . pea akoʻi kinautolu ke nau tauhi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kuó u fekau atu kiate kimoutolú.”—Mātiu 28:19, 20.
Ko e meʻa fakamamahí, ko e kau fakafeʻao ʻo Kalaisí ʻoku ʻikai maʻu pē ke talitali lelei māfana kinautolu. ʻI he ʻuhinga ko ení naʻe tohi ai ʻa Paula ki he ʻevangeliō Kalisitiane ko Tīmoté: “ʻI he tuʻunga ko ha sōtia lelei ʻa Kalaisi Sīsuú, mateuteu atu ke tofanga mamahi ʻi he fakafili ʻoku fai maí.” (2 Tīmote 2:3) Ko e moʻoni, ko e ngaahi meʻatau ʻa Tīmoté, naʻe natula fakalaumālie pea naʻe kau ai ʻa e Folofola tohi ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku ui ko e “heletā ʻo e laumālié.”—ʻEfesō 6:11-17.
Ko e Hā Ne Liliu Ai mei ʻIsileli ki he Fakatahaʻanga Kalisitiané?
ʻI he taʻu nai ʻe 1,500, naʻe maʻu ai ʻe he puleʻanga ʻIsilelí ha vahaʻangatae makehe mo e ʻOtuá, ko e taha naʻe makatuʻunga ʻi ha fuakava, pe aleapau. (ʻEkisoto 19:5) Ko e fuakava ko iá, ʻi he fakalaloa ai ʻa Mōsesé, naʻe kau ai ʻa e Fekau ʻe Hongofulú mo e ngaahi lao kehe, ʻa ia naʻe pouaki kotoa ai ʻa e lotu moʻoní mo e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungaanga māʻolunga. (ʻEkisoto 19:3, 7, 9; 20:1-17) Kae kehe, ko e meʻa fakamamahí, ko e puleʻanga ʻIsilelí naʻe hoko ʻo taʻefaitōnunga ki he ʻOtuá, ʻo aʻu ki he tuʻunga ko hono tāmateʻi ʻa ʻene kau palōfitá.—2 Kalonikali 36:15, 16; Luke 11:47, 48.
Faifai atu pē, naʻe fekauʻi mai ʻe Sihova ʻa hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi, ʻa ia naʻe fanauʻi ko ha Siu. ʻI he ʻikai talitali lelei ia ʻi hono tuʻunga ko e Mīsaiá, ko e puleʻanga Siú naʻá ne siʻaki ia. Ko hono olá, naʻe fakangata ai ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene fuakava tuʻuloa mo ʻIsilelí, pea ko e ʻā fakaefakatātā naʻá ne fakamavaheʻi ʻa e Siú mei he ʻikai ko e Siú naʻe holoki.a (ʻEfesō 2:13-18; Kolose 2:14) ʻI he taimi tatau nai, naʻe fokotuʻu ai ʻe he ʻOtuá ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané, ʻo fakanofo ʻa Sīsū ke hoko ko hono ʻUlu. ʻIkai ngata aí, ki muʻa he ngataʻanga ʻo e ʻuluaki senitulí, naʻe hoko moʻoni ai ʻa e fakatahaʻanga ko iá ko e kakai mei he ngaahi puleʻanga kehekehe. “ʻI he puleʻanga kotoa pē, ko e tangata ko ia ʻoku manavahē [ki he ʻOtuá] mo fai ʻa e meʻa ʻoku totonú, ʻokú ne tali ia,” ko e fakamatala ia ʻa e ʻapositolo Siu ko Pitá.—Ngāue 10:35.
Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau faʻifaʻitaki ki he muʻaki kau Kalisitiané. Ko ia ai, ʻoku ʻiloa ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻi heʻenau ngāue fakafaifekau ki he kakaí mo ʻenau tuʻu-ʻatā mei he politikí mo e tau fakakakanó. (Mātiu 26:52; Ngāue 5:42) ʻIo, ʻoku ʻikai te nau fakaʻatā ha meʻa ke ne fakaleluʻi kinautolu mei hono fanongonongo ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻa e founga-pule pē taha ʻa ia te ne toʻo ʻosi ʻa e koví pea ʻomai ʻa e melino tuʻuloa ki he māmaní. ʻI he fakakaukau ki he ʻamanaki maʻongoʻonga ko iá, naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻI he tuʻunga ko e kau fetongi ʻo Kalaisí ʻoku mau kole atu: ‘Mou hoko ʻo fakalelei ki he ʻOtuá.’” (2 Kolinitō 5:20) Ko e ngaahi lea ko iá ʻoku ʻi ai ha ongoʻi lahi ange ʻo e fakavavevave he ʻahó ni, he ʻoku tau fakaofi atu ki he ngataʻanga ʻo e ‘ngaahi ʻaho fakaʻosi’ ʻo e māmani fulikivanu lolotongá.—2 Tīmote 3:1-5.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e foʻi lea “Siu” naʻe ʻuluaki ngāueʻaki ia ki ha tokotaha naʻe kau ki he matakali Siuta ʻi ʻIsilelí. Ki mui ai, naʻe ngāueʻaki ʻa e hingoá ki he kau Hepelū kotoa pē.—Esela 4:12.
KUÓ KE FIFILI?
● Ko e hā e ʻulungaanga tuʻu-ki-muʻa ʻoku fiemaʻu ke fefakahāhāʻaki ʻe he kau Kalisitiané?—Sione 13:34, 35.
● Ko e hā ha “meʻatau” tefito ʻa ha Kalisitiane moʻoni?—ʻEfesō 6:17.
● Ko e kau fakafofonga ʻo Kalaisí ʻoku nau fanongonongo ʻa e pōpoaki mahuʻinga ko e hā?—Mātiu 24:14; 2 Kolinitō 5:20.
[Fakatātā ʻi he peesi 27]
Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku faʻuʻaki kinautolu ha fetokouaʻaki ʻi he puleʻanga kehekehe pea ʻoku tauhi maʻu ai e tuʻu-ʻatā ʻi he tau ʻa e ngaahi puleʻangá