AKO 12
Fakahaaʻi ʻa e Ngaue ʻo e Sinó pea mo e Matá
KO E kakai ʻi he ngaahi sivilaise ʻe niʻihi ʻoku ngaue tauʻatāina ange honau sinó ʻi he faʻahinga mei he ngaahi ʻātakai kehé. Neongo ia, ʻoku meimei ko e tokotaha kotoa ʻoku talanoa ia fakataha mo e ngaahi feliliuaki ʻo e fakahaaʻi ʻa e matá mo e founga ʻo e ngaue ʻa e sinó. ʻOku moʻoni eni fakatouʻosi ʻi he fetalanoaʻaki fakafoʻituituí pea ʻi he malanga ki he kakaí.
Naʻe fakanatula kia Sīsū mo ʻene muʻaki kau ākongá ʻa e ngaue ʻo e sinó. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe fakahā ai ʻe ha taha kia Sīsū ko ʻene faʻeé mo hono fanga tokouá naʻa nau loto ke talanoa mo ia. Naʻe tali ange ʻe Sīsū: “Ko hai ia ʻeku faʻe? pea ko hai ʻa kinautolu ko hoku ngāhi tokoua?” ʻOku tānaki mai leva ʻe he Tohitapú: “Pea ne mafao atu hono nima ki heʻene kau ako, ʻo ne pehe, Ko eni ia ʻeku faʻe mo hoku ngāhi tokoua!” (Mt. 12:48, 49, fakaʻītali ʻamautolu.) ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatala kehé, ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ʻi he Ngāue 12:17 mo e 13:16 ko e ongo ʻapositolo ko Pita mo Paulá naʻá na toe ngāueʻaki fakanatula ʻa e ngaue ʻo e sinó.
Ko e ngaahi fakakaukaú mo e ongoʻí ʻoku fakafetuʻutaki ia ʻo ʻikai ʻaki ʻa e leʻó pē kae toe pehē foki fakafou ʻi he fakahaaʻi ʻa e ngaue ʻo e sinó pea mo e matá. Ko e taʻemalava ke ngāueleleiʻaki ení ʻe fakahaaʻi nai ai ʻa e tuʻunga ʻo e taʻetokanga ʻi he tafaʻaki ʻa e tokotaha ʻoku malangá. Ka ʻi he taimi ʻoku fakatahaʻi lelei ai ʻa e ngaahi founga ko eni ʻo e fetuʻutakí, ʻoku fakaleleiʻi lahi ai ʻa e tuʻunga ola lelei ʻo e leá. Naʻa mo e ʻi hoʻo lea ʻi he telefoní, kapau ʻokú ke ngāueʻaki feʻungamālie ʻa e fakahaaʻi ʻo e ngaue ʻo e sinó pea mo e matá, ʻe mateuteu ngofua ange ai ho leʻó ke fakahaaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo hoʻo pōpoakí pea pehē ki hoʻo ngaahi ongoʻi fakafoʻituitui fekauʻaki mo e meʻa ʻokú ke leaʻakí. Ko ia ai, pe ʻokú ke lea fakatuʻupakē pe lautohi, pe ʻoku sio atu ʻa hoʻo kau fanongó kiate koe pe ki heʻenau ngaahi tatau tonu ʻo e Tohitapú, ʻoku mahuʻinga ʻa e fakahaaʻi ʻa e ngaue ʻo e sinó pea mo e matá.
Ko hoʻo fakahaaʻi ʻa e ngaue ʻo ho sinó pea mo ho matá ʻoku totonu ke fakanatula ia ʻo ʻikai hangē ko e ako mei ha tohí. Kuo ʻikai ʻaupito ke ke ako ki he founga ke kata aí pe founga ke ʻita aí. ʻOku toe totonu ke fakahaaʻi ʻi he ngaue ʻa e sinó ʻa e ngaahi ongoʻi ʻoku ʻiate koé. Ko e fakanatula ange ʻa e ngaahi ngaue ʻo ho sinó, ko ʻene lelei angé ia.
Ko e ngaue ʻa e sinó ʻoku kau ai ʻa e ongo tafaʻaki lalahi ʻe ua: ko e fakamatalaʻi mo e fakamamafaʻi. Ko e ngaue ʻo e sinó ke fakamatalaʻí ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ngāue pe fakahaaʻi ʻa e lahi pea mo e feituʻu. ʻI he akó, ʻi hoʻo ngāue ki hono ngāueʻaki ʻa e ngaue ʻa e sinó, ʻoua ʻe fiemālie ʻi he tuʻo tahá pē pe ko e tuʻo uá. Feinga ke ngaue ʻa e sinó ʻi ha founga fakanatula ʻi he kotoa ʻo hoʻo malangá. Kapau ʻokú ke faingataʻaʻia ʻi hono fai ení, te ke ʻiloʻi nai ʻe tokoni ke kumi ki ha ngaahi foʻi lea ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e fakahinohino, mamaʻo, lahi, feituʻu, pe ngaahi tuʻunga ʻoku kaunga ki aí. Kae kehe, ʻi he ngaahi tuʻunga lahi, ko e meʻa pē ʻe fiemaʻu ke ke faí ko e hoko ʻo nōfoʻi ʻi hoʻo malangá, ʻo ʻikai hohaʻa fekauʻaki mo e fakakaukau ki he meʻa ʻokú ke faí, ka ko hono leaʻaki mo hono fai ʻa e ngaahi meʻá ʻo hangē ko ia te ke fai ʻi he moʻui fakaʻahó. ʻI he taimi ʻoku fiemālie ai ha tahá, ʻoku hoko fakanatula mai ʻa e ngaue ʻo e sinó.
Ko e ngaahi ngaue ʻa e sinó ke fakamamafaʻí ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ongoʻi mo e tuipau. ʻOku nau fakaʻilongaʻi, ʻai ke longomoʻui, mo ʻai ke mālohi ʻa e ngaahi fakakaukaú. ʻOku mahuʻinga ʻa e ngaue ʻa e sinó ke fakamamafaʻí. Kae tokanga! Ko e ngaue ʻo e sinó ke fakamamafaʻí ʻe lavangofua ke hoko ia ʻo tōʻongaʻaki. Kapau ʻokú ke toutou ngāueʻaki ʻa e ngaue tatau ʻo e sinó, ʻe kamata nai ai ke tohoaki ʻa e tokangá ki ai kae ʻikai ko hono fakaleleiʻi hoʻo malangá. Kapau ʻoku fakahaaʻi atu ʻe hoʻo ʻovasia akó ʻokú ke maʻu ʻa e palopalemá ni, feinga ke ke fakangatangata tāfataha pē ki he ngaue ʻa e sinó ke fakamatalaʻí ʻi he taimi taki taha. Hili ha vahaʻa taimi, toe kamata leva ke ngāueʻaki ʻa e ngaue ʻa e sinó ke fakamamafaʻí.
ʻI hono fakapapauʻi ʻa e lahi ʻa ia ʻoku totonu ke ke ngāueʻaki ai ʻa e ngaue ʻo e sinó ke fakamamafaʻí pea mo e faʻahinga ngaue ʻo e sinó ʻoku feʻungamālié, fakakaukau ki he ngaahi ongoʻi ʻa e faʻahinga ʻokú ke lea ki aí. Ko e tuhu ki he kau fanongó te ne ʻai nai ke nau ongoʻi taʻefiemālie. Kapau ʻoku fai ʻe ha tangata ʻi he ngaahi sivilaise ʻe niʻihi ha ngaahi ngaue pau ʻo e sinó, hangē ko hono puke hono ngutú ke fakahaaʻi ha ʻohovale, ʻe vakai ki he meʻá ni ko ha anga-fakafefine ia. ʻI he ngaahi tapa ʻe niʻihi ʻo e māmaní, ʻoku vakai ki ai ʻoku taʻefakanānā ki he kakai fefiné ke ngaue tauʻatāina honau nimá. Ko ia ʻi he ngaahi feituʻu ko iá, ʻoku tautefito ʻa e fiemaʻu ai ki he fanga tuofāfiné ke ngāueleleiʻaki ʻa hono fakahaaʻi ʻi he matá. Pea ʻi he ʻao ʻo ha kiʻi kulupu tokosiʻi, ʻe vakai nai ki ha ngaahi ngaue fakalahi ʻa e sinó ko ha meʻa fakakata ia ʻi ha meimei feituʻu pē ʻo e māmaní.
ʻI hoʻo maʻu ʻa e taukeí pea hoko ʻo fiemālie ange ʻi he leá, ko ha ngaahi ngaue fakamamafaʻi pē ʻa e sinó ʻokú ke ngāueʻakí te ne fakahaaʻi fakanatula ʻa hoʻo ngaahi ongoʻi ʻi lotó, ʻo fakahāhaaʻi ʻa hoʻo tuipau mo e loto-moʻoni. Te nau tānaki atu ʻa e ʻuhinga ki hoʻo leá.
Ko e Fakahaaʻi ʻi Ho Matá. Laka hake ʻi ha toe tafaʻaki kehe ʻo e sinó, ko ho matá ʻoku faʻa fakahaaʻi ai ʻa e anga moʻoni ʻo hoʻo ongoʻí. Ko ho matá, ko e fuo ʻo ho ngutú, ko e tuʻunga ʻo ho ʻulú ʻoku nau fakahoko kotoa ha tafaʻaki. ʻI he ʻikai leaʻaki ha foʻi leá, ʻe lava ke fakahaaʻi ʻe ho matá ha fakataʻetaʻetokanga, fehiʻa, puputuʻu, ʻohovale, pe fiefia. ʻI he taimi ʻoku ʻalu fakataha ai ʻa e fakahaaʻi pehē ʻo e matá mo e foʻi lea ʻoku leaʻakí, ʻoku nau tānaki mai ki ai ʻa e fetuʻutaki mālohi ʻi he sió pea mo e ongoʻí. Kuo fokotuʻu ʻe he Tokotaha-Fakatupú ha tuʻunga uoua lahi ʻi ho matá—ʻo laka hake ʻi he 30 fakakātoa. Ko e meimei vaeua ʻo e ngaahi meʻá ni ʻoku ngāue ia ʻi he taimi ʻokú ke malimali aí.
Pe ʻokú ke ʻi he peletifōmú pe kau ʻi he malaʻe fakafaifekaú, ʻokú ke feinga ke vahevahe atu ki he kakaí ha pōpoaki ʻa ia ʻoku lelei, ko ha pōpoaki ʻe lava ke ne ʻai honau lotó ke fiefia. ʻOku fakapapauʻi ia ʻe ha malimali loto-māfana. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, kapau ʻoku ʻikai fakahaaʻi ʻe ho matá ha meʻa, ʻe langaʻi hake nai ʻe he meʻá ni ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo hoʻo loto-moʻoní.
ʻIkai ko ia pē, ʻoku tala ʻe ha malimali ki he niʻihi kehé ʻoku ʻi ai hoʻo ongoʻi ʻofa kia kinautolu. ʻOku mahuʻinga ia tautefito ʻi he ngaahi ʻahó ni ʻi he faʻa ilifia ʻa e kakaí ʻi he kau solá. Ko hoʻo malimalí ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau fiemālie pea ke nau ongongofua ange ki he meʻa ʻokú ke leaʻakí.