AKO 15
Lelei ʻa e Fōtunga Fakafoʻituituí
KO HO fōtunga fakafoʻituituí ʻokú ne tala ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo koe. Lolotonga ʻoku sio ʻa Sihova ki he tuʻunga ʻo e lotó, ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e ngaahi fakamulituku mei he “meʻa ʻoku hā ki he matá.” (1 Sam. 16:7, NW) ʻI he taimi ʻokú ke maʻa mo teuteu lelei aí, ngalingali ʻe fakaʻosiʻaki ʻe he niʻihi kehé ʻokú ke maʻu ʻa e tokaʻi-kita, pea te nau hehema ange ai ke fanongo kia koe. Ko hoʻo vala tāú ʻe toe tapua lelei atu ai ʻa e kautaha ʻokú ke fakafofongaʻí pea ʻi he vakai ʻa hoʻo kau fanongó ki he ʻOtua ʻokú ke lotu ki aí.
Ngaahi Fakahinohino ke Ngāueʻaki. ʻOku ʻikai ke fokotuʻu ʻe he Tohitapú ha ngaahi lao lahi fekauʻaki mo e fōtunga fakafoʻituituí. Ka ʻokú ne tokonaki mai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mafamafatatau ʻa ia ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ai ʻa e ngaahi fili lelei. Ko e meʻa mahuʻinga ki he meʻa kotoa ko ení ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo ʻetau ‘fai ha meʻa, ʻo fai kotoa pe ke ongoongolelei ai ʻa e ʻOtuá.’ (1 Kol. 10:31) Ko e hā ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku kaunga ki hotau fōtunga fakafoʻituituí?
ʻUluakí, ʻoku fakalotolahiʻi kitautolu ʻe he Tohitapú ke tau hoko ʻo maʻa, fakatouʻosi ʻi hotau sinó pea ʻi hotau valá. ʻI heʻene Lao ki ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, naʻe fokotuʻu ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻo fekauʻaki mo e tuʻunga maʻá. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻe fai fatongia ai ʻa e kau taulaʻeikí, naʻe pau ke nau kaukau mo fō honau ngaahi kofú ʻi he ngaahi taimi kuo vaheʻí. (Liv. 16:4, 24, 26, 28) Ko e kau Kalisitiané ʻoku ʻikai te nau ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻa Mōsesé, ka ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku kau ki aí ʻoku kei ʻaonga pē. (Sione 13:10; Fkh. 19:8) Tautefito ʻi he taimi ʻoku tau ʻalu ai ki ha feituʻu faiʻanga lotu pe kau ʻi he malaʻe fakafaifekaú, ko hotau sinó, ko ʻetau mānavá, mo hotau valá ʻoku totonu ke maʻa koeʻuhi ke ʻoua te tau fakatupu ʻita ai ki he niʻihi kehé. Ko e faʻahinga ʻoku nau fai ha ngaahi malanga pe kau ʻi he ngaahi fakahāhā ʻi muʻa ʻi he fakatahaʻangá ʻoku totonu ke nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei fekauʻaki mo e meʻá ni. Ko e tokanga ki hotau fōtunga fakafoʻituituí ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ʻapasia kia Sihova pea ki heʻene kautahá.
Uá, ʻoku enginaki kitautolu ʻe he Tohitapú ke fakatupulekina ʻa e anga-fakanānā mo e fakakaukau lelei. Ko e ʻapositolo ko Paulá naʻá ne naʻinaʻi ki he kakai fefine Kalisitiané ke “nau teuʻaki kinautolu ʻa e . . . angamā [“anga-fakanānā,” NW] mo e angafakamaʻumaʻu [“fakakaukau lelei,” NW]: ʻo ʻoua ʻe fai ʻaki ʻa e fafatu ʻo e louʻulu, pe ko e koula mo e mataʻitofe mo e kofu mahuʻinga; ka nau fai ke teungaʻia ʻi he ngaahi ngaue lelei, ʻa ia ko e meʻa ʻoku tāu mo e kau fefine ʻoku nau lavutu ke tauhi ki he ʻOtua.” (1 Tim. 2:9, 10) Ko e anga-fakanānaá mo e fakakaukau leleí ʻoku toe mahuʻinga ia ʻi he valá pea mo e teuteu ʻa e kakai tangatá.
Ko ha taha ʻa ia ʻoku anga-fakanānā ʻoku tokanga ia fekauʻaki mo e ʻikai ke fakaʻitaʻi taʻetotonu ʻa e niʻihi kehé pea ʻoua ʻe tohoaki mai ha tokanga taʻetotonu kiate ia. Ko e fakakaukau leleí ʻoku iku ia ki he fakapotopoto, pe fakafuofua lelei. Ko e tokotaha ʻokú ne fakahāhā ʻa e ongo ʻulungāngá ni ʻokú ne maʻu ʻa e mafamafatatau ʻa ia ʻoku tupu mei he ʻapasia ki he ngaahi tuʻunga fakaʻotuá. Ko hono fakahāhā ʻa e ongo ʻulungaanga ko ení ʻoku ʻikai ke fakangata ai ʻa e tui vala ʻi ha founga fakamānakó, ka ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakapotopoto ʻi hotau fōtungá pea ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi sīpinga tōtuʻa ʻo e valá mo e teuteú. (1 Sione 2:16) ʻOku fiemaʻu ke tau ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ení ʻo tatau ai pē pe ʻoku tau ʻi ha feituʻu faiʻanga lotu, kau ʻi he malaʻe fakafaifekaú, pe kau ʻi ha ngaahi ngāue kehe. Naʻa mo e ʻi hotau vala fakaʻahó ʻoku totonu ke tapua mei ai ʻa e anga-fakanānā mo e fakakaukau lelei. ʻI he ʻapiakó pe ʻi heʻetau ngāue fakamāmaní, ʻe ʻi ai ʻa e ngaahi faingamālie ke fai ai ʻa e fakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení. Lolotonga ʻe ʻikai nai ke tau tui vala ʻi he founga tatau mo e taimi ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi fakatahá, ngaahi fakataha-lahí, mo e ngaahi ʻasemipilií, ʻoku totonu ke kei maau pē hotau valá, maʻa mo fakanānā.
Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke tau tui vala tatau kotoa. ʻOku ʻikai ʻamanekina ke tau fai pehē. ʻOku kehekehe ʻa e ngaahi manako ʻa e kakaí, pea ʻoku mātuʻaki totonu eni. Ka ʻoku totonu ke ngāueʻaki maʻu pē ʻa e ngaahi tataki faka-Tohitapú.
Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Pitá ko e meʻa ʻoku toe mahuʻinga ange ia ʻi he sīpinga ʻo e ʻulú mo e kofu tuʻá ko e teunga ʻoku fekauʻaki mo e “tangata fufū ʻo e loto.” (1 Pita 3:3, 4) ʻI he taimi ʻoku fonu ai hotau lotó ʻi he ʻofa, fiefia, melino, anga-ʻofa, mo e tui ʻa ia ʻoku makatuʻunga fefeká, ʻe hoko ʻa e ngaahi meʻá ni kia kitautolu ko e ngaahi teunga fakalaumālie ʻa ia ʻoku fakalāngilangiʻi moʻoni ai ʻa e ʻOtuá.
Tolú, ʻoku naʻinaʻi mai ʻa e Tohitapú kia kitautolu ke fakakaukau pe ʻoku napanapangamālie hotau fōtungá. ʻI he 1 Timote 2:9 (NW), ʻoku fai ai ʻa e lave fekauʻaki mo e “kofu napanapangamālié.” Lolotonga naʻe lave ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he teuteu ʻa e kakai fefiné, ʻoku ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni tatau ki he kakai tangatá. Ko ha meʻa ʻoku napanapangamālie ʻoku maau ia mo taau. Tatau ai pē pe ʻoku tau tuʻumālie pe ʻikai, ʻe lava ke tau maʻu ha fōtunga maau.
Ko e taha ʻo e ngaahi ʻuluaki tafaʻaki ʻo e fōtunga fakafoʻituitui ʻa ia ʻoku fakatokangaʻi ʻe he niʻihi kehé ko hotau ʻulú. ʻOku totonu ke taau, pe napanapangamālie. Ko e tōʻonga fakalotofonuá fakatouʻosi mo e ngaahi meʻa tefito tukufakaholó ʻoku ʻi ai ʻene kaunga ki he anga hono ngaohi ʻe he kakaí honau ʻulú. ʻI he 1 Kolinito 11:14, 15, ʻoku tau maʻu ai ʻa e akonaki mei he ʻapositolo ko Paulá ki he ngaahi sīpinga ʻo e ʻulú, ʻa ia ʻoku hā mahino ʻoku fai ʻa e vakai fakatouʻosi ai ki he ongo meʻa tefito ko ení. Kae kehe, ʻi he taimi ʻoku fakahaaʻi ai ʻe ha sīpinga ʻulu ʻo e fefiné pe tangatá ʻa e tuʻunga ʻokú ne feinga ke hā ʻo hangē ʻa e fefiné ko ha tangatá pe tangatá ʻo hangē ha fefiné, ʻoku fepaki ʻa e meʻá ni mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú.—Teu. 22:5.
Ki he kakai tangatá, ʻe kau nai ki ha fōtunga fakafoʻituituí ʻa e tele maʻa ʻo e kavá. ʻI he ngaahi feituʻu ʻa ia ko e kiʻi kava-teuteú ʻoku vakai lahi ki ai ko ha tuʻunga matamataʻeikí, ko ha taha pē ʻoku kava peheni ʻoku totonu ke ne tauhi ia ʻo kosikosi fakalelei.
Faá, ko hotau fōtungá ʻoku totonu ke ʻoua ʻe tapua mei ai ʻa e ʻofa ki he māmaní mo ʻene ngaahi foungá. Naʻe fakatokanga ʻa e ʻapositolo ko Sioné: “ʻOua te mou ʻofa ki mamani, ʻumaʻā ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi he mamani.” (1 Sione 2: 15-17) ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi holi angahalaʻia lahi ʻa e tuʻunga ʻo e māmani ko ení. ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻá ni ʻoku lave ai ʻa Sione fekauʻaki mo e holi ʻa e kakano angahalaʻiá pea mo e fakaʻaliʻali fakahāhā ʻa ʻete koloá. ʻOku toe tohoaki ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ʻa e tokangá ki he laumālie ʻo e angatuʻú, pe talangataʻa ki he tuʻunga mafaí. (Pal. 17:11; Ef. 2:2) Ko e ngaahi holi mo e fakakaukau ko ení ʻoku faʻa fakahāhā ia ʻi he founga ʻo e tui vala mo e teuteu ʻa e kakaí tonu. Ko hono olá, ko honau fōtungá ʻe taʻefakanānā, fakatupunga holi, fie hā, taʻemaau, taʻetokanga, pe ʻaiʻainoaʻia nai. ʻI he tuʻunga ko e kau sevāniti ʻa Sihová, ʻoku tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi sīpinga ʻoku tapua mei ai ʻa e ngaahi founga taʻefakakalisitiane peheé.
ʻI he ʻikai ke faʻifaʻitaki ki he māmaní, he lelei ange ē ke fakaʻatā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻa e kau tangata mo e kau fefine matuʻotuʻa fakalaumālie ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané ke nau tākiekina ʻa ho valá mo e teuteú! Ko e kau talavou ʻoku nau ʻamanaki ke hoko ʻi ha ʻaho ko e kau malanga ki he kakaí ʻe lava ke nau siofi ʻa e teuteu ʻa e faʻahinga kuo nau ʻosi taau ke fai ʻa e ngaahi malanga maʻá e kakaí. ʻOku lava ke ako ʻa e tokotaha kotoa mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻoku fokotuʻu ʻe he faʻahinga tāutaha kuo nau kau mateaki ʻi he ngaahi taʻu lahi ʻi he ngāue fakafaifekau ki he kakaí.—1 Tim. 4:12; 1 Pita 5:2, 3.
Nimá, ʻi hono fili ʻa e meʻa ʻoku feʻungamālié, ʻoku totonu ke tau manatuʻi “ko Kalaisi foki naʻe ʻikai te ne fai ʻa e meʻa naʻe ʻao mo ia.” (Loma 15:3) Ko e tokanga muʻomuʻa ʻa Sīsuú ko hono fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. Naʻe toe ʻai ʻe Sīsū ʻa hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻo muʻomuʻa ia ʻi heʻene fiemālie fakafoʻituituí. ʻI heʻene hoko mai ki he meʻa fekauʻaki mo e ngaahi sīpinga pau ʻi he valá mo e teuteú, kapau ʻe fakatupunga ʻe ha meʻa ha ʻā vahevahe ʻi hotau vahaʻa mo e kakai ʻa ia ʻoku tau ngāue ki ai he taimi ní, ko e hā ʻoku totonu ke tau faí? ʻI he faʻifaʻitaki ki he laumālie fakatōkilalo naʻe fakahāhā ʻe Kalaisí ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fili fakapotopoto. Naʻe fokotuʻu ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e tefitoʻi moʻoni: “Ke ʻoua naʻa ai ha tūkiaʻanga ʻe tupu ʻi haʻamau meʻa.” (2 Kol. 6:3) ʻI he ʻuhinga ko iá te tau liʻaki nai ai ʻa e ngaahi sīpinga ʻulu pe ngaahi tuʻunga ʻo e teuteú ʻe iku ʻo taʻofi ai ʻa e tokanga ʻa e kakai ko ia ʻoku tau loto ke faifakamoʻoni ki aí.
Anga ʻo e Tuʻú pe Tangutú. Ko e fōtunga fakafoʻituitui leleí ʻoku toe kau ki ai ʻa e anga ʻo e tuʻu pe tangutu totonú. Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke tau tuʻu pe tangutu kotoa ʻi he founga tatau, pea ʻoku ʻikai te tau feinga ke fai ki ha sīpinga pau. Kae kehe, ʻoku taau ke fakatokangaʻi ʻi he fakatatau ki hono ngāueʻaki ʻi he Tohitapú, ko e tuʻu hangatonú ʻoku fakahaaʻi ai ha ʻuhinga ʻo e tuʻunga ngeia fakafoʻituitui mo e fakatuʻamelie. (Liv. 26:13; Luke 21:28) Ka neongo ia, koeʻuhi ko e ngāue ʻi ha ngaahi taʻu ʻi ha tuʻunga hanoku pe koeʻuhi ko e ngaahi taʻu lahí pe vaivai fakaesinó, ʻe ʻikai nai malava ha tokoua pe tuofefine ke tuʻu hangatonu pe ʻe fiemaʻu nai ke falala ki ha meʻa ke ne tokoniʻi ia. Ka ki he faʻahinga ʻoku nau malava ke fai ení, ko e tuʻu hangatonu lelei ʻi he lea ki he niʻihi kehé ʻoku fakaongoongoleleiʻi ia koeʻuhi ke ʻoua ʻe fakahaaʻi ha taʻetokanga pe fakakaukau fakatomala. ʻI he tuʻunga tatau, lolotonga ʻoku ʻikai hala ki ha tokotaha malanga ke toutou hili hono ongo nimá ʻi he tuʻuʻanga malangá, ʻoku fakahaaʻi lahi nai ha tuʻunga lelei ange ki he kau fanongó kapau ʻe ʻikai te ne falala ʻi he tuʻuʻangá.
Meʻangāue Maau. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he totonu ke maʻa mo napanapangamālie ʻa hotau fōtunga fakafoʻituituí ka ko ʻetau meʻangāue ke ngāueʻaki ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻoku totonu ke toe maʻa ia mo maau.
Vakaiʻi hoʻo Tohitapú. ʻOku ʻikai malava ke tau maʻu kotoa ha Tohitapu foʻou ʻi he taimi kuo hoko ai ʻo mokulu haʻatautolú. Ka neongo ia, tatau ai pē pe ko e hā hono fuoloa ʻo ʻetau maʻu ʻetau Tohitapú, ʻoku totonu ke ne ʻoatu ʻa e fakamoʻoni naʻe tokangaʻi lelei ia.
Ko e moʻoni, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi founga lahi ke faʻo ai ha kato faifakamoʻoni, ka ʻoku totonu ke maau. Kuó ke sio ki ha ngaahi lauʻipepa ʻoku ngangana mai mei ha Tohitapu, ʻi he taimi ʻoku teuteu ai ha tokotaha malanga ke lau ha konga Tohitapu ki he tokotaha-ʻapí pe mahalo ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻe ha tokoua ha malanga ki he fakatahaʻangá? Naʻe fakahohaʻasi ai koe, ʻikai ko ia? Kapau ko e ngaahi lauʻipepa ʻoku tuku ʻi ha Tohitapú ko ha tupuʻanga ia ʻo ha fakahohaʻa, mahalo ko hoʻo tuku ia ʻi ha feituʻu kehé ʻe huʻufataha ia mo hono ʻai ke napanapangamālie hoʻo meʻangāué. Fakatokangaʻi foki, ko hono tuku ʻa e Tohitapú pe ko e ngaahi tohi fakalotu kehé ʻi he falikí ʻoku vakai ki ai ko ha meʻa mātuʻaki taʻefakaʻapaʻapa ia ʻi he ngaahi sivilaise ʻe niʻihi.
Ko e fōtunga lelei fakafoʻituituí ʻoku totonu ke mahuʻinga ia kia kitautolu. ʻOkú ne toe tākiekina ʻa e anga ʻo e vakai mai ʻa e niʻihi kehé kia kitautolú. Kae hiliō he meʻa kotoa, ʻoku tau fai ki ai ʻa e tokanga lelei koeʻuhi ʻoku tau holi ke “teungaʻia . . . ʻi he meʻa kotoa pe ʻa e tokateline ʻa hotau ʻOtua Fakamoʻui.”—Tai. 2:10.