AKO 30
Fakahaaʻi ʻa e Mahuʻingaʻia ʻi he Tokotaha ʻe Tahá
ʻI HE vahevahe atu ʻa e ngaahi moʻoni faka-Tohitapú ki he niʻihi kehé, ʻoku fiemaʻu ke tau fai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi he fakahinohinoʻi pē ʻo e ʻatamaí. Kuo pau ke tau ʻai ke fakamānako ki he lotó. Ko e founga ʻe taha ke fai ai ení ko hono fakahaaʻi ha mahuʻingaʻia loto-moʻoni fakafoʻituitui ʻi heʻetau kau fanongó. Ko e mahuʻingaʻia peheé ʻe lava ke fakahāhaaʻi ia ʻi ha ngaahi founga kehekehe.
Tokanga ki he Fakakaukau ʻa Hoʻo Kau Fanongó. Naʻe tokanga ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he puipuituʻa pea mo e fakakaukau ʻa ʻene kau fanongó. Naʻá ne fakamatala: “ʻI heʻeku fai ki he kau Siu naʻa ku hange ko ha Siu, koeʻuhi ke u maʻu ai ha niʻihi Siu: pea ʻi he fai ki he faʻahinga ʻoku moʻulaloa ki he Lao, naʻa ku hange ha moʻulaloa ki he Lao—talaʻehai ko haʻaku ongoʻi kuo u moʻulaloa ki he Lao, ka koeʻuhi pe ke u maʻu ai ʻakinautolu ʻoku moʻulaloa ki he Lao; ʻi he fai ki he faʻahinga ʻi tuʻa Lao, naʻa ku hange ha toko taha ʻi tuʻa Lao—talaʻehai ko haʻaku ongoʻi kuo u ʻi he tuʻa lao ʻa e ʻOtua, kehe naʻa ku ʻi he loto lao ʻa Kalaisi, ka koeʻuhi pe ke u maʻu ai ʻa e faʻahinga ʻi tuʻa Lao. Naʻa ku hoko ko e vaivai ki he kau vaivai, heiʻilo te u maʻu ai ʻa e kau vaivai: kuo u hoko ko e meʻa kehekehe ki he kakai kehekehe, kehe ke u fakamoʻui hanau niʻihi. Pea ʻilonga ha meʻa ʻoku ou fai, ʻoku ou fai koeʻuhi ko e Kosipeli, koeʻuhi ke u ʻinasi ai fakataha mo e kakai kehe.” (1 Kol. 9:20-23) ʻE lava fēfē ke tau “hoko ko e meʻa kehekehe ki he kakai kehekehe” ʻi he ʻahó ni?
Kapau ʻokú ke maʻu ʻa e faingamālie ke siofi ʻa e niʻihi kehé, naʻa mo ha taimi nounou, ki muʻa ke talanoa mo kinautolú, te ke fakatokangaʻi nai ai ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo ʻenau ngaahi mahuʻingaʻiá mo honau ngaahi tuʻungá. ʻE lava ke ke tala ai pe ko e hā ʻenau ngāué? ʻOkú ke sio ai ki he fakamoʻoni ʻo ʻenau ngaahi tui fakalotú? ʻOku ʻi ai ha fakaʻilonga ʻo honau tuʻunga fakafāmilí? Makatuʻunga ʻi he meʻa ʻokú ke sio ki aí, ʻe lava ke ke feʻunuʻaki ai ʻa hoʻo malangá ke ʻai ia ke fakamānako ange ki hoʻo kau fanongó?
Ko hono ʻai hoʻo malangá ke fakamānako angé ʻoku fiemaʻu ai ke ke fai ha fakakaukau ki muʻa, ki he founga te ke fakaofiofi ai ki he kakai ʻi ho feituʻú. ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku kau ki he meʻá ni ʻa e faʻahinga kuo nau hiki mai mei ha ngaahi fonua muli. Kapau ʻoku nofo ha kakai pehē ʻi ho feituʻú, kuó ke maʻu ha founga ola lelei ke faifakamoʻoni ai kia kinautolu? Koeʻuhi ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá “ke maʻu moʻui ʻe he kakai kotoa pe, pea ke nau aʻusia ʻa e ʻilo kanokano ki he moʻoni,” ʻai ko hoʻo taumuʻá ia ke fakahoko ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ʻi ha founga fakamānako ki he faʻahinga kotoa ʻokú ke fetaulaki mo iá.—1 Tim. 2:4.
Fanongo Tokanga. Neongo ʻoku ʻafioʻi ʻe Sihova ʻa e meʻa kotoa pē, ʻokú ne fanongo ki he niʻihi kehé. Naʻe maʻu ʻe he palōfita ko Maikaiá ha vīsone ʻa ia naʻe hā ai ʻa Sihova ʻokú ne fakalototoʻaʻi ʻa e kau ʻāngeló ke nau fakahāhā ʻenau fakakaukaú ʻi he ngāue ki ha meʻa pau. Naʻe fakaʻatā leva ʻe he ʻOtuá ʻa e taha ʻo e kau ʻāngeló ke ne fakahoko ʻa e fokotuʻu naʻe fai ʻe ha ʻāngelo. (1 Tuʻi 22:19-22) ʻI hono fakahaaʻi ʻe ʻĒpalahame ʻa e hohaʻa ki he fakamaau naʻe teu fakahoko ki Sōtomá, naʻe fanongo ʻa Sihova ʻi he manavaʻofa kiate ia. (Sen. 18:23-33) ʻI heʻetau ngāue fakafaifekaú, ʻe lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sihova ʻi he fanongó?
Fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé ke fakahaaʻi ʻenau fakakaukaú. ʻEke ha fehuʻi feʻungamālie, pea mālōlō lōloa feʻunga ke nau fai mai ha tali. Fanongo moʻoni. Ko hoʻo tokanga leleí ʻe fakalototoʻaʻi ai kinautolu ke nau lea tauʻatāina. Kapau ʻoku fakahaaʻi mei heʻenau talí ha meʻa fekauʻaki mo ʻenau ngaahi mahuʻingaʻiá, fakaʻekeʻeke ʻi ha tuʻunga fakapotopoto lahi ange. ʻI he ʻikai liliu ʻa e fetalanoaʻakí ki ha fehuʻi fuʻu fakafoʻituituí, feinga ke hoko ʻo ʻiloʻi lelei ange kinautolu. Fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau fakakaukaú kapau ʻe lava ke ke fai loto-moʻoni ia. Neongo kapau ʻoku ʻikai te ke loto-tatau mo ʻenau fakakaukaú, anga-ʻofa ʻi hono ʻiloʻi ʻenau ngaahi fakamatalá.—Kol. 4:6.
Kae kehe, ʻoku fiemaʻu ke tau ngāueʻaki ʻa e tokangá, ke ʻoua ʻe hoko ʻetau mahuʻingaʻia ʻi he kakaí ʻo fakalaka ia ʻi he meʻa ʻoku totonú. Ko e hohaʻa fekauʻaki mo e niʻihi kehé ʻoku ʻikai fakaʻatā ai kitautolu ke kaunoa ʻi heʻenau ngaahi meʻa fakafoʻituituí. (1 Pita 4:15) ʻOku fiemaʻu ke tau ngāueʻaki ʻa e tokanga ke ʻoua ʻe maʻuhala ha tokotaha ko e tangata pe fefine ʻi he mahuʻingaʻia anga-ʻofa ʻoku tau fakahāʻí. Koeʻuhi ko e meʻa ʻoku vakai ki ai ko ha tuʻunga feʻungamālie ʻo e mahuʻingaʻia ʻi he niʻihi kehé ʻoku kehekehe ia ʻi he fonua ki he fonua, naʻa mo e tokotaha ki he tokotaha, ʻoku fiemaʻu ʻa e fakafuofua leleí.—Luke 6:31.
Ko e teuteú ko ha tokoni ia ki he hoko ko ha tokotaha fanongo leleí. ʻI he taimi ʻoku mahino ai ʻetau pōpoakí ki hotau ʻatamaí, ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau ongoʻi fiemālie pea ke tau tokanga ai ki he niʻihi kehé ʻi ha founga fakanatula. ʻOku ʻai ʻe he meʻá ni ke nau fiemālie ai pea te ne ʻai nai ke nau hehema lahi ange ai ke fetalanoaʻaki mo kitautolu.
ʻOku tau fakahā ʻa e fakaʻapaʻapa ki he niʻihi kehé ʻi he fanongo kia kinautolú. (Loma 12:10) ʻOku ʻomai ai ʻa e fakamoʻoni ʻoku tau fakamahuʻingaʻi ʻenau fakakaukaú mo e ongoʻí. ʻE aʻu nai ʻo ne fakatupunga ke nau tokanga lelei ange ai ki he meʻa te tau leaʻakí. ʻI he ʻuhinga lelei leva, ʻoku akonaki mai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá kia kitautolu ke “vave ʻa e tangata fuape he fanongo, kae fakatotoka ki he lea.”—Sem. 1:19.
Tokoniʻi ʻa e Niʻihi Kehé Ke Nau Fakalakalaka. Ko e tokanga ki he niʻihi kehé te ne fakatupunga ai ke tau hanganaki fakakaukau fekauʻaki mo e faʻahinga ʻoku nau fakahaaʻi ʻa e mahuʻingaʻiá pea ke toe ʻaʻahi kia kinautolu ke vahevahe mo kinautolu ʻa e ngaahi moʻoni faka-Tohitapu ʻokú ne mātuʻaki fakatōliʻa fakahangatonu ʻenau ngaahi fiemaʻú. ʻI he fakakaukauloto atu ki he ʻaʻahi hono hokó, fakakaukau ki he meʻa kuó ke ʻiloʻi fekauʻaki mo kinautolu lolotonga ʻa e ngaahi ʻaʻahi ki muʻá. Teuteu ha fakamatala ʻi ha tuʻunga-lea ʻoku nau tokanga ki ai. Fakamamafaʻi ʻa e ʻaonga moʻoni ʻo e fakamatalá, ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau sio ki he founga ʻe lava ke nau maʻu ʻaonga ai mei he meʻa ʻoku nau akó.—Ai. 48:17.
Kapau ʻoku fakahaaʻi ʻe hoʻo tokotaha fanongó ha tuʻunga pe palopalema kuó ne fakahohaʻasi ia, vakai ki he meʻá ni ko ha faingamālie makehe ia ke vahevahe ai mo ia ʻa e ongoongo leleí. Muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú, ʻa ia naʻá ne mateuteu maʻu pē ke fakafiemālieʻi ʻa e faʻahinga naʻe faingataʻaʻiá. (Mk. 6:31-34) Talitekeʻi ʻa e fakatauele ke ʻoatu ha fakaleleiʻanga vavé pe ke fai ha fakahinohino fakatamulu. ʻE fakatupunga nai ʻe he meʻá ni ke ongoʻi ʻe he tokotahá ʻoku ʻikai haʻo mahuʻingaʻia loto-moʻoni. ʻI hono kehé, fakahaaʻi ʻa e kaungāongoʻi. (1 Pita 3:8) Fai leva ha fekumi ʻi he ngaahi tohi makatuʻunga faka-Tohitapú, pea vahevahe atu ha fakamatala fakatupu langa hake ke tokoniʻi ʻa e tokotahá ke ne fekuki mo hono tuʻungá. Ko e moʻoni, ko e tokanga ʻofa ki hoʻo tokotaha fanongó te ne taʻofi ai koe mei hono fakahaaʻi ʻa e ngaahi meʻa fufū ʻokú ne vahevahe mo koé kae ʻoua kuo toki ʻi ai ha ʻuhinga lelei ke fai ai ia.—Pal. 25:9.
ʻOku tautefito ʻa e totonu ke tau fakahaaʻi ha mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻi he faʻahinga ʻoku tau fai ha ngaahi ako Tohitapu mo kinautolú. Fai ha fakakaukau fakamātoato ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e tokotaha ako taki taha, pea teuteu ki he akó fakataha mo e fakakaukau ki he ngaahi fiemaʻu ko iá. ʻEke hifo kiate koe, ‘Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke ne fai hono hokó ke tauhi maʻu ai ʻene fakalakalaka fakalaumālié?’ Tokoniʻi anga-ʻofa ʻa e tokotaha akó ke ne ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú mo e ngaahi tohi ʻa e “tamaioeiki agatonu mo boto” ʻo fekauʻaki mo e meʻá. (Mt. 24:45, PM) ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ko hono ʻoatu pē ha fakamatalá ʻe ʻikai nai ke feʻunga pē ia. ʻE fiemaʻu nai ke ke fakahaaʻi ki he tokotaha akó ʻa e founga ke ngāueʻaki ai ha tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu pau, ʻo fai moʻoni fakataha ha meʻa ʻoku fakahāhaaʻi ai ʻa hono ngāueʻakí.—Sione 13:1-15.
Ko e palanisí mo e fakafuofua leleí ʻoku fiemaʻu ia ʻi hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke ʻomai ʻenau moʻuí ke fehoanaki mo e ngaahi tuʻunga ʻa Sihová. ʻOku maʻu ʻe he kakaí ʻa e ngaahi puipuituʻa mo e ngaahi malava kehekehe, pea ʻoku nau fakalakalaka ʻi he tuʻunga kehekehe. Fakaʻatuʻi ʻi he meʻa ʻokú ke ʻamanekina mei he niʻihi kehé. (Fili. 4:5) ʻOua ʻe fakamālohiʻi kinautolu ke nau fai ha ngaahi liliu ʻi heʻenau moʻuí. Fakaʻatā ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá mo hono laumālié ke ne ueʻi kinautolu. ʻOku fiemaʻu ʻe Sihova ke tauhi ange ʻa e kakaí kiate ia mei ha loto-lelei, ʻo ʻikai ʻi he fakamālohiʻi. (Sāme 110:3) Fakaʻehiʻehi mei hono fakahaaʻi hoʻo ngaahi fakakaukau pē ʻaʻau fekauʻaki mo e ngaahi fili fakafoʻituitui ʻoku nau fehangahangai mo iá, pea neongo kapau ʻoku kole atu ʻe he niʻihi kehé ke ke fai ia, tokanga ke ʻoua ʻe fai ʻa e ngaahi fili maʻanautolú.—Kal. 6:5.
ʻOange ʻa e Tokoni ʻAonga. Neongo naʻe tokanga tefito ʻa Sīsū ki he lelei fakalaumālie ʻa ʻene kau fanongó, naʻá ne ongongofua foki ki heʻenau ngaahi fiemaʻu kehé. (Mt. 15:32) Neongo kapau ʻoku siʻi ʻetau meʻa fakamatelié, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi founga ʻaonga lahi ʻa ia ʻe lava ke tau tokoni lahi ai.
Ko e mahuʻingaʻia ʻi he niʻihi kehé te ne ueʻi kitautolu ke tau hoko ai ʻo fakaʻatuʻi. Ko e fakatātaá, kapau ʻoku fakatupunga taʻefiemālie ki hoʻo tokotaha fanongó ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e ʻeá, ʻunu ki ha feituʻu ʻoku feʻungamālie angé, pe fokotuʻutuʻu ke hoko atu ʻa e talanoá ʻi ha taimi kehe. Kapau kuó ke ʻaʻahi atu ʻi ha taimi ʻoku ʻikai faingamālie, tala ange ke ke toki foki atu ʻamui. Kapau ʻoku puke pe ʻi he falemahakí ha kaungāʻapi pe ko ha taha naʻá ne fakahaaʻi ha mahuʻingaʻia, fakahaaʻi hoʻo tokangá ʻaki hono ʻave kiate ia ha kaati pe ko ha kiʻi tohi nounou pe fai ha ʻaʻahi kiate ia. Kapau ʻe feʻungamālie, te ke toe ʻave nai ha kiʻi meʻakai maʻamaʻa pe fai ha founga ngāue anga-ʻofa kehe.
ʻI he fakalakalaka ʻa e kau ako Tohitapú, te nau ongoʻi nai ha tuʻunga ngeʻesi koeʻuhi ko e ʻikai fakamoleki ha taimi lahi mo honau ngaahi kaumeʻa ki muʻá. Fakakaumeʻa kia kinautolu. Fakamoleki ha taimi ʻi he talanoa mo kinautolu hili ʻenau ako Tohitapú pea ʻi ha ngaahi taimi kehe. Fakalotolahiʻi kinautolu ke fakatupu ha ngaahi feohi lelei. (Pal. 13:20) Tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. Tangutu mo kinautolu ʻi he ngaahi fakataha ko iá, pea tokoniʻi kinautolu mo ʻenau fānaú koeʻuhi ke lava ʻo maʻu ʻaonga kakato ange ai ʻa e tokotaha kotoa mei he polokalamá.
Fakahaaʻi ʻa e Mahuʻingaʻia mei he Lotó. Ko hono fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he kakaí ʻoku ʻikai ko ha founga ia ke hoko ʻo pōtoʻi ai, ka ko ha tuʻunga ia ʻo e lotó. Ko e tuʻunga ʻo ʻetau mahuʻingaʻia ʻi he niʻihi kehé ʻoku hā mahino ia ʻi he ngaahi founga lahi. ʻOku fakahaaʻi ia ʻi he anga ʻo ʻetau fanongó pea mo e meʻa ʻoku tau leaʻakí. ʻOku fakaeʻa ia ʻi he anga-ʻofa mo e fakaʻatuʻi ʻoku tau fai ki he niʻihi kehé. Neongo kapau ʻoku ʻikai te tau leaʻaki pe fai ha meʻa, ʻoku fakaeʻa ia ʻi heʻetau fakakaukaú mo e meʻa ʻoku fakahaaʻi ʻi hotau matá. Kapau ʻoku tau tokanga moʻoni ki he niʻihi kehé, kuo pau ke nau malava ʻo tala ia.
Ko e ʻuhinga mahuʻinga taha ki hono fakahaaʻi ʻa e mahuʻingaʻia loto-moʻoni ʻi he niʻihi kehé he ko hono fai iá ʻoku tau faʻifaʻitaki ai ki he ʻofa mo e meesi ʻa ʻetau Tamai fakahēvaní. ʻOku tokoni ʻa e meʻá ni ke tohoaki ai ʻetau kau fanongó kia Sihova pea ki he pōpoaki kuó ne ʻomai kia kitautolu ke fakamafolá. Ko ia ai, ʻi hoʻo vahevahe atu ʻa e ongoongo leleí, feinga ke ʻoua ʻe tokanga ‘ki he meʻa ʻaʻaú pe, ka ki he meʻa ʻa e kakai kehé foki.’—Fili. 2:4.