Meʻa ʻOku Fiemaʻu ʻe he Fānaú mei he Ongo Mātuʻá
KO E tamai mo e faʻē kotoa pē ʻokú na kau ʻi ha meʻa ʻoku mahulu atu ʻi he mahino kakato ʻa e tangatá. ʻOkú na foaki taki taha atu ha konga ʻo kinaua. Ko hono olá, ko e meʻa ʻoku tupu ʻi loto ʻi he faʻeé ko ha tokotaha moʻui ia kuo kakato. Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha ofo, ʻi he taimi ʻoku fāʻeleʻi ai ha pēpē, ʻoku lave ʻa e kakaí ʻo fekauʻaki mo e meʻa ko iá “ko e mana ʻo e fāʻelé.”
Ko e moʻoni, ko e fakatupu fānaú ko e kamataʻanga pē ia ʻo e ngafa ʻo e ngaahi mātuʻá. ʻI he ʻuluaki taimí, ʻoku meimei fakafalala kakato pē ʻa e fanga kiʻi pēpē fakaetangatá ki he mātuʻá, ka ʻi heʻenau tupu haké, ʻoku fiemaʻu kia kinautolu ʻa e meʻa lahi ange ʻi he tokangaʻi fakaesinó pē. ʻOku nau fiemaʻu ha tokoni ke nau tupu fakaeʻatamai, fakaeongo, fakaeʻulungaanga mo fakalaumālie ai.
Ke aʻusia ʻa e fakalakalaka leleí, ʻoku tautefito ʻa e fiemaʻu ʻe he fānaú ʻa e ʻofa ʻa e ongo mātuʻá. Neongo ʻoku mahuʻinga ʻa e ngaahi fakahaaʻi fakaelea ʻo e ʻofá, ʻoku fiemaʻu ʻa e ngāué ke ne poupouʻi ʻa e leá. ʻIo, ʻoku fiemaʻu ʻe he fānaú ha faʻifaʻitakiʻanga lelei fakaemātuʻa. ʻOku nau fiemaʻu ʻa e tataki fakaeʻulungaanga, ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ke nau moʻui ʻo fakatatau ki ai. Pea ʻoku nau fiemaʻu eni mei heʻenau kei taʻu siʻí ʻo faai hake ai. ʻOku malava pea ʻoku hoko ha ngaahi meʻa fakalavealoto ʻi he taimi ʻoku ʻikai maʻu ai ʻe he fānaú ha tokoni kae ʻoua kuo fuʻu tōmui.
Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni lelei taha ʻa ia ʻe lava ke maʻu ʻi ha feituʻu pē ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he Tohitapú. Ko e fakahinohino ʻoku makatuʻunga ʻi he Tohitapú ʻoku ʻi ai hono ngaahi ʻaonga laulōtaha. Fakafou ʻi he fakahinohino ko iá, ʻoku hoko ai ʻo ʻiloʻi ʻe he fānaú ko e meʻa ʻoku tala kia kinautolú, ʻoku ʻikai ko e lau ia ʻa ha tangata, ka ko e meʻa ia ʻoku leaʻaki ʻe honau Tokotaha Fakatupú, ʻa ʻenau Tamai fakahēvaní. ʻOku ʻoange ʻe he meʻá ni ki he akonakí ha mālohi ʻoku taʻealafakatataua.
ʻOku fakalototoʻaʻi ʻe he Tohitapú ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau ngāue mālohi ke ʻai ke maongo ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú ki he ʻatamai ʻo ʻenau fānaú. Kae kehe, ʻi he ʻalu ke lalahi ange ʻa e fānaú, ʻoku faʻa ʻiloʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻoku faingataʻa ke talanoa mo kinautolu ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá. Ko e tohí ni, ʻa e Ako mei he Faiako Lahí, ʻoku faʻufaʻu ia ke tokoni ki hono taʻofi ha tuʻunga pehē mei haʻane tupulekina. ʻE ʻoatu ai kiate koe mo hoʻo fānaú ha meʻa fakalaumālie ke mou lau fakataha. Tānaki atu ki aí, ʻoku totonu ke ne langaʻi ha fetalanoaʻaki ʻi he vahaʻa ʻo e fānaú mo e faʻahinga ʻoku nau lau fakataha mo kinautolu ʻa e tohí ni.
Te ke fakatokangaʻi ʻoku fiemaʻu ʻe he tohí ha tali mei he fānaú. ʻOku tokonaki atu ʻa e ngaahi fehuʻi feʻungamālie lahi ʻi he fakamatala kuo pulusí. ʻI hoʻo aʻu ki he ngaahi fehuʻi ko ení, te ke sio ai ki ha kohi (—). Ko ha fakamanatu eni ke ke kiʻi mālōlō pea fakaʻaiʻai ʻa e kiʻi tamá ke ne ʻomai ʻene fakakaukaú. ʻOku saiʻia ʻa e fānaú ke nau kau ʻi he meʻa ʻoku faí. ʻI he ʻikai ke kau ki aí, ʻe mole vave ai ʻa e tokanga ʻa ha kiʻi tama.
Neongo ia, ko e toe meʻa mahuʻinga angé, ʻe tokoni ʻa e ngaahi fehuʻí ni kia koe ke ke ʻiloʻi ai ʻa e meʻa ʻoku ʻi he ʻatamai ʻo e kiʻi tamá. Ko e moʻoni, ʻe ʻomai nai ʻe he kiʻi tamá ha ngaahi tali ʻoku hala. Ka ko e fakamatala kuo pulusi ʻoku hoko atu ʻi he fehuʻi taki taha ʻoku faʻufaʻu ia ke tokoniʻi ʻa e kiʻi tamá ke ne fakatupulekina ha ngaahi sīpinga fakaefakakaukau lelei.
Ko ha tafaʻaki makehe ʻo e tohí ko hono ngaahi fakatātā laka hake ʻi he 230. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakatātaá ni ʻoku ʻi ai hono ngaahi fakamatala ʻoku fiemaʻu ai ha tali mei he kiʻi tamá, ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa ʻokú ne sio ki aí mo ia kuó ne laú. Ko ia, vakaiʻi fakataha mo e kiʻi tamá ʻa e ngaahi fakatātaá. ʻE lava ke hoko ia ko ha tokoni fakafaiako lelei ʻa ia te ne fakamamafaʻi ai ʻa e ngaahi lēsoni ʻoku akoʻí.
ʻI he taimi ʻoku malava ai ke lautohi ʻa e kiʻi tamá, fakaʻaiʻai ia ke ne lau atu kia koe ʻa e tohí pea ki ai tonu. Ko e lahi ange ʻa ʻene lau iá, ko e lahi ange ia ʻa e maongo ʻa hono ngaahi akonaki leleí ki hono ʻatamaí mo e lotó. Ka ke ʻai ke mālohi ʻa e haʻi ʻo e ʻofa mo e tokaʻi ʻi he vahaʻa ʻoʻou mo hoʻo kiʻi tamá, ʻoku totonu ke mo lau fakataha ʻa e tohí, pea fai tuʻumaʻu ia.
ʻI ha founga naʻe hā ngali meimei taʻealafakakaukau ki ai ʻi he ngaahi taʻu siʻi kuo maliu atú, ʻoku fakaeʻa ai ʻa e fānaú ki he fehokotaki fakasino taʻefakalaó, fakahāʻele faʻahikehé mo e ngaahi tōʻonga ololalo kehé. Ko ia, ʻoku fiemaʻu kia kinautolu ha maluʻi, ʻa ia ʻoku tokoni ʻa e tohí ni ke ne ʻoatu ʻi ha tuʻunga ngeia kae hangatonu. Kae kehe, ʻoku fiemaʻu tautefito ke tataki ʻa e fānaú ki he Matavai ʻo e poto kotoa pē, ʻa ʻetau Tamai fakahēvani, ko Sihova ko e ʻOtuá. Ko e meʻa eni naʻe fai maʻu pē ʻe Sīsū, ko e Faiako Lahí. ʻOku mau ʻamanaki moʻoni ʻe tokoni ʻa e tohí ni kia koe mo ho fāmilí ke ne oʻi ʻa hoʻomou moʻuí koeʻuhi ke fakahōifua kia Sihova, pea ke mou maʻu ai ʻa e pale taʻengatá.