Ko e ʻOfa kia Sihová ʻOkú Ne Ueʻi ʻa e Lotu Moʻoni
“Ko eni ia ʻa e ʻofa ki he ʻOtua, ʻa ʻetau tauhi ki heʻene ngaahi tuʻutuʻuni.”—1 SIONE 5:3.
1, 2. Ko e hā ʻoku totonu ke ne ueʻi hotau lotó ke tau tauhi ʻa Sihova?
KO HA kulupu ʻo e kau ʻaʻahi ʻe toko 80 mei Siapani naʻa nau ʻalu ʻo mamata takai ʻi he Assembly Hall ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi Kalefōnia, U.S.A. Ko e ʻātakai fakatupu-fiefia, kau ki ai mo ha ngoue naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi faʻahinga manupuna kehekehe ʻo kau ai mo e fanga lupe, naʻá ne ʻai kinautolu ke nau ongoʻi vāofi ange ki honau Tokotaha-fakatupu Maʻongoʻongá, ko e ʻOtua ko Sihová. Naʻe vave ʻa hono fakatokangaʻi ʻe honau tokotaha taki mamatá ko e meimei tokotaha kotoa pē ʻi he kulupú ʻoku nau ngāue taimi-kakato ʻi he tuʻunga ko e taaimuʻa. Ko ia, ki mui ai naʻe ʻeke ange ki he kulupú ha fehuʻi ʻa ia kuo faʻa fai: “Ko e hā ʻoku tokolahi fau ai ʻa e kau taaimuʻa ʻi Siapaní?” Naʻe ʻi ai ʻa e sīlongo ʻi ha mōmeniti. Pea ko ha finemui ʻe taha naʻá ne tali leva ʻo pehē: “Koeʻuhi ko ʻemau ʻofa kia Sihová.”
2 Ko e ʻofa kia Sihova—ko e toki meʻa ē ke ne ueʻi kitautolu ke tau faivelenga ʻi heʻene ngāué! Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai lava ʻa e tokotaha kotoa pē ke taaimuʻa. Ko hono moʻoni, ko e tokolahi taha ʻo ʻetau kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻoku lahi hake ʻi he toko fā milioná kuo ʻikai lava ke nau ʻai ke kau ki he monū ko ʻení. Ka ʻoku kakapa atu ki he ngāué ni ʻa e tokolahi ʻoku fakaʻatā kinautolu ʻe honau ngaahi tuʻungá. Ko e toenga ʻo kitautolú ʻoku toe lava foki ke “falala . . . kia Sihova, ʻo fai lelei,” ʻo fakahā ʻa ʻetau ʻofá ʻaki ha kau ki ha tafaʻaki pē ʻo e ngāue ngaohi-ākongá. (Sāme 37:3, 4) Pea ʻoku lava ʻa e kau lotu fakatapui kotoa pē kia Sihova ke kau ʻi hono poupouʻi ʻa e laumālie ʻo e taaimuʻá, ʻaki hono fai ʻa e poupou anga-ʻofa kiate kinautolu ʻoku nau taaimuʻá.—Mātiu 24:14; 28:19.
3. Ko e hā ʻa e faikehekehe ke fakatokangaʻi ʻi he vahaʻa ʻo e tokolahi taha ʻo e kau Kalisitiane lau pē pea mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
3 ʻI hono faikehekehe mo e tokolahi taha ʻo e kau Kalisitiane lau pē, ʻa ia ʻoku nau pehē ko e lotú ko ha meʻa pē ʻoku fakapipiki ki heʻenau moʻuí, ʻoku fakahāhā ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ia ʻa e ʻofa tautakele ki he ʻOtuá ʻa ia ʻokú ne ueʻi kinautolu ke nau hanganaki “kumi muʻa ki hono puleʻanga, mo e maʻoniʻoni ʻaʻana.” Kuo fiemaʻu ki ai ʻa e feilaulauʻi-kita, ka ko ha toki ʻaonga ē kuo fakahoko mai ʻe he feilaulau ko iá! (Mātiu 6:33; 16:24) ʻOku feʻungamālie eni mo e ʻuluaki fekau lahi, ʻa ia naʻe ʻuluaki fakahā ʻe Mōsese pea naʻe toe ʻai ʻe Sīsū Kalaisi: “Ko Jihova ko ho tau Otua ko Jihova oku taha be: Bea ke ofa kia Jihova ko ho Otua aki ho loto kotoa, bea mo ho laumalie kotoa, mo ho atamai kotoa, mo ho malohi kotoa.”—Maʻake 12:29, 30, PM; Teutalōnome 6:4, 5.
4, 5. Ko hai ʻoku totonu ke lau ʻoku nau tauhi angatonú, pea ʻoku anga-fēfē nai ʻa hono fakahāhā ʻa e tauhi angatonú?
4 Naʻe lea ki muí ni mai ʻa e tokotaha ʻo e kau ngāue ʻi he ʻuluʻi ʻōfisi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kia F. W. Franz, ko e palesiteni ia ʻo e Watch Tower Society ʻokú ne taʻu 98 pea kuo lahi hake ʻi he taʻu ʻe 70 ʻa ʻene kau ki he ngāue fakafaifekau taimi-kakató ʻo ne pehē: “ʻE Tokoua Franz, kuó ke hoko ko e faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he tauhi angatonú.” Naʻe tali ange ʻe Tokoua Franz: “ʻIo! Kuo pau ke tauhi angatonu.” Ko e fakamatala fakanounou mo feʻunga eni ʻo kau ki he meʻá ni. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻo e ngāue ʻo e Puleʻangá ʻoku tau ngāue ai, ʻe lava ke tau tauhi angatonu ai.—1 Kolinitō 4:2; Kalētia 3:9.
5 Ko e moʻoni ʻoku saiʻia ʻa e tokolahi ke lahi ange ʻa ʻenau kau ki he ngāue ʻa Sihová, ka koeʻuhi ko e ngaahi fatongia faka-Tohitapú pe ko e ngaahi faingataʻaʻia fakasino ʻoku fakangatangata nai ai kinautolu. Kaekehe, ko kinautolu ʻoku ʻikai lava ke nau taaimuʻá, ʻe ʻikai ke lau kinautolu ʻoku siʻi ange ʻa ʻenau tauhi angatonú. Ko e niʻihi kuo nau nofo mateaki ʻi he ngaahi tuʻunga mātuʻaki faingataʻa lahi ʻaupito ʻi he ngaahi taʻu lahi. ʻIo, naʻa nau tauhi angatonu! Kuo nau fakahāhā ʻa e ʻofa kia Sihova pea nau ngāue tōtōivi ʻi hono poupouʻi ʻaufuatō ʻa ʻene ngaahi fokotuʻutuʻu fakateokalatí. Kuo nau fakahā ʻa e mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he ngāue ʻa e kau taaimuʻá pea mo fakalototoʻaʻi kinautolu ʻoku teu ke hoko ko e kau taaimuʻá, ʻoku faʻa hoko ko ʻenau fānaú tonu, ke nau feinga atu ki he ngāue taaimuʻá ko ha ngāue tuʻumaʻu ʻa ia ʻoku tuʻu-ki-muʻa ia ʻi he ngaahi ngāue tuʻumaʻu kehé.—Fehoanaki mo Teutalōnome 30:19, 20.
6, 7. ʻOku anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻi he ʻahó ni ʻa e meʻa naʻe hoko ki muʻa ko ha sīpinga ʻa ia ʻoku ʻasi ʻi he 1 Sāmiuela 30:16-25?
6 Ko e fāʻūtaha anga-ʻofa ʻi he ngāue ʻa e kakai kotoa ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho ní ʻe fakatātaaʻi nai ia ʻaki ʻa e fakamatala ʻi he 1 Sāmiuela 30:16-25. ʻI he faitau mo e kau ʻAmalekí, “pea taaʻi kinautolu ʻe Tevita mei he ataata ʻo e ʻaho ko ia, ʻo aʻu ki he efiafi” pea naʻa nau maʻu ʻa e koloa lahi. ʻI heʻenau foki ki he ʻapitangá, naʻe kole ʻe he niʻihi ʻo e kau tangata faitau ʻa Tēvitá ke ʻoua naʻa ʻave ha koloa kiate kinautolu naʻe ʻikai te nau kau mo kinautolu ʻi he taú. Ka naʻe tali ʻe Tēvita ʻo ne pehē: “Pea ko hai ʻe fakaongo kiate kimoutolu ʻi he meʻa ni? he hange ko e ʻinasi ʻo ia ʻoku ʻalu hifo ki he tau ʻe pehe ʻa e ʻinasi ʻo ia ʻoku nofo ʻi he ngaʻotoʻota: te nau ʻinasi tatau pe.”
7 ʻOku feʻungamālie ʻa e tefitoʻi moʻoni tatau pē ʻi he ʻahó ni. Ko e kau taaimuʻá ʻoku nau muʻomuʻa ʻi heʻetau faitau fakalaumālié. Ka ko e niʻihi kehe kotoa pē ʻi he fakatahaʻangá ʻoku nau pouaki ʻaufuatō mo mateaki ki ai. Pea ko e ola fakaofo ʻo ʻenau ngāue fakataha he lolotonga ʻo e 1991 ʻoku fakahā ia ʻi he fakahokohoko ʻoku hoko maí.
Ko ha Lipooti Tuʻu-Ki-Muʻa
8. (a) Ko e hā ʻoku fakahā ʻe he lipooti ʻi māmani lahi ʻo kau ki he fakakātoa ʻo e kau malangá mo e ngaahi houa naʻa nau fakamoleki ʻi he ngāue ʻa Sihová? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi poini mahuʻinga ʻokú ke fakatokangaʻi ʻi he ngaahi fonua ʻoku hā foʻou ʻi he lipootí?
8 ʻIo, ko e ngaahi peesi ʻe fā ki muʻa ʻo e makasiní ni ʻoku nau fakahā ʻa e founga kuo tokoni ai ʻa e feinga fāʻūtaha ʻa e kau lotu faivelenga kotoa ʻa Sihová ki he tupulaki lahi fakaofo ʻi he māmani lahí he lolotonga ʻo e 1991. Ko ha tumutumu foʻou mo lelei ʻaupito ʻo e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻe toko 4,278,820 kuo lekooti—ko ha tupu peseti ʻe 6.5 ia. Naʻe fakamoleki ʻe he faʻahinga ko ʻení ʻa e houa ʻe 951,870,021 (meimei taha piliona!) ki he ngāue fakamalangá. Pea fakatokangaʻi ʻa e feinga mātuʻaki moʻoni kuo fai ʻe hotau ngaahi tokouá ʻi he ngaahi fonua ʻoku toki hā foʻou ʻi he lipooti ʻi māmani lahí—Pulukālia, Kamaloni, Sekisolovākia, ʻItiopea, Mosemipīki, Nikalākuā, Luanata mo U.S.S.R.
9, 10. (a) Kuo anga-fēfē ʻa e tali ʻa e kau taaimuʻá ki he pole ʻo e ngaahi taimi faingataʻá? (e) Ko e hā ʻa e fakalototoʻa ʻoku tokonaki mai ke kau ki he ngāue taaimuʻá?
9 ʻI he ngaahi taʻu ki mui ni maí ko e laumālie ʻo e taaimuʻá kuo mafola ia ʻi māmani lahi. Naʻa mo e ngaahi fonua ʻa ia naʻe toki fakaʻataá ni pē ai ʻa e tauʻatāina ʻo e lotú, ʻoku fakautuutu ai ʻo tokolahi ʻa kinautolu ʻoku kau ki he ngāue taaimuʻá. Ko e ngaahi tuʻunga fakamamahi fakaʻikonōmiká ʻoku ʻikai te nau taʻofi ʻa e Kau Fakamoʻoni maʻumaʻuluta ko ʻení mei hono foaki honau kotoá ki he lotu ʻa Sihová. (Fehoanaki mo 2 Kolinitō 11:23, 27) ʻI he ʻavalisi fakamāhiná, ko e peseti ʻe 14 ʻo e kau malanga kotoa ʻo e Puleʻangá kuo nau taaimuʻa. Ko e tumutumu ʻo e tokolahi ʻo e kau taaimuʻá ko e toko 780,202, ʻa ia ko e peseti lelei ʻaupito ia ʻe 18 ʻo e kau malangá hono kotoa.
10 ʻI he vakai atu ki he fiefia ʻoku hokosia ʻe he kau taaimuʻá, kuo fakalotolahiʻi ai ʻa e niʻihi kehe foki ke nau kau ki he ngāue ko ʻení. Kapau ʻoku teʻeki ai ke ke taaimuʻa, ʻe lava ʻe hoʻo ʻofa kia Sihová ke ne ueʻi koe ke ke lea ʻo hangē ko ia ʻoku tau lau ʻi he ʻAisea 6:9 [6:8, PM], “Ko au eni; fekau au”? Pe fakafou ʻi hoʻo ako fakamākukanga ʻa e Tohitapú, ʻoku fakatupu nai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ha holi mafana ʻi ho lotó ke ke fai ha toe laka atu ke kau ki he ngāue taaimuʻá? Naʻa mo e ʻi ha taimi faingataʻa, ko e folofola ʻa Sihová naʻá ne ueʻi ʻa Selemaia, ʻo ʻikai te ne lava ke taʻotaʻofi ʻe ia ia.—Selemaia 20:9.
Ngāue Anga-ʻOfa ki he Faʻahinga ʻo e Tangatá
11. Kuo anga-fēfē ʻa e fakautuutu ʻo e ngāue ako Tohitapu ʻi he ngaahi ʻapí?
11 Ko e taha ʻi he ngaahi tafaʻaki tuʻu-ki-muʻa ʻo e lipooti he taʻu ní ko e tupulaki ʻo e ngaahi ako Tohitapu taʻe totongi ʻi he ngaahi ʻapí, ʻa ia ko e ako ʻe 3,947,261 naʻe fai tuʻumaʻu ʻi he māhina taki taha ʻi māmani lahi. Ko e fokotuʻutuʻu anga-ʻofa ʻeni he ʻoku toe foki ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he kau mahuʻingaʻia ʻoku nau ʻilo ʻi heʻenau ngāue fale-ki-he-falé. ʻOku tau fiefia ke fai ha ngaahi ako Tohitapu mo e kakai mei he ngaahi puleʻanga kehekehe mo e ngaahi ʻātakai fakaematakali kotoa pē, pea ʻoku tau ngāue fakamātoato tatau pē mo ia naʻe fakahā ʻe he ʻapositolo ko Paulá. Ko ʻene “talatalatonu ki he Siu mo e Kalisi fakatouʻosi” ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe fiemaʻu ha ngaahi houa lahi ki hono akoʻi ʻa e moʻoní. (Ngāue 20:20, 21) ʻOku tatau pē mo e ʻahó ni. ʻOku tokoni ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke “maʻu moʻui ʻe he kakai kotoa pe, pea ke nau aʻusia ʻa e ʻilo kanokano ki he moʻoni.”—1 Tīmote 2:4.
12-14. Ko e hā ʻa e ngaahi lipooti fakafiefia ʻoku haʻu mei ʻIulope?
12 Ko ha toki meʻa fakatoʻoaloto ē ka ko e ngaahi lipooti ʻo kau ki he fakautuutu ʻa e ngāue ako Tohitapú ʻi ʻIulope Hahake! ʻI he ngaahi hongofuluʻi taʻu ko hotau ngaahi tokoua ʻi aí naʻe pau ke nau fakataha kinautolu ʻi ha ngaahi kulupu tokosiʻi ange, pea mo maʻu ha tatau motuʻa pē ʻe taha nai ʻo ha Taua Leʻo naʻe hiki tatau maʻá e faʻahinga kotoa ʻi he kulupú. Ka ʻi he taimí ni ʻoku fuʻu hulu ʻa e ngaahi Tohitapu mo e ngaahi tohi faka-Tohitapu kuo ʻomai ki he ngaahi fonua ko iá. ʻOku fakamanatu mai kiate kita ʻa e Hiva ʻa Solomone 2:4, PM: “Naa ne [Kalaisi Sīsū] omi au ki he fale keinagaaga [fakalaumālie], bea nae fakamalu aki au ae fuka ae ofa.” ʻI he maʻu ʻa ʻenau ngaahi tatau taautaha ʻo e ngaahi makasiní, ko e tokolahi kuo nau hoko ʻo mateuteu lelei ke “tofa totonu ʻa e folofola ʻo e moʻoni.”—2 Tīmote 2:15.
13 Ko ha fakatahaʻanga ʻo e kau malanga ʻe toko 103 ʻi St. Petersburg, Lūsia, naʻa nau toki lipooti ki mui mai ʻa e ngaahi ako Tohitapu ʻoku laka hake ʻi he 300. ʻOku hā mei he ngāue ako Tohitapu ko ʻení ʻa e fua lelei, he ʻi he māhina pē ʻe valu naʻe papitaiso ai ʻa e Kau Fakamoʻoni foʻou ʻe toko 53. ʻOku laka hake ʻi he vaeua ʻo e fakatahaʻangá ko e māhina pē ʻeni ʻe valu pe siʻisiʻi ange ai ʻa ʻenau ʻi he moʻoní! Pea ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha kau mātuʻa—ko ha sevāniti pē ʻe tokotaha ke ne tokangaʻi ʻa ʻenau fakalakalaka fakalaumālié.
14 Naʻe ʻeke ʻe ha tokotaha ako Tohitapu ki ha tokotaha malanga ʻi ʻEsitonia pe te ne lava ʻo fakaafeʻi mai ha niʻihi ʻo hono ngaahi kaumeʻá ki he akó. ʻI he aʻu mai ʻa e tokotaha Fakamoʻoní ki he ʻapí ʻi he uike hono hokó, naʻe feʻunga mo e toko 50 naʻa nau fakatahataha ai! Ko e moʻoni, naʻe pau ke fai ha ngaahi fokotuʻutuʻu makehe ke hokohoko atu ʻa hono tokangaʻi ʻa e mahuʻingaʻia ko iá.
15. Ko e hā ʻe lave ki ai ʻo kau ki he kau maʻu Fakamanatú mo e kau papitaisó?
15 Ko e tokolahi ʻo kinautolu ʻoku akó ko ʻenau ʻuluaki aʻusia ʻa e feohi faka-Kalisitiané ko ʻenau kau ki he Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Sīsuú. ʻI he taʻu kuo ʻosí, ko e ʻuluaki taimi ia naʻe lakasi ai ʻa e kau maʻu fakataha ʻi he toko 10,000,000, ko e toko 10,650,158 naʻa nau fakatahataha ʻi māmani lahi ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻe 66,207 ki he taimi fakafiefia ko ʻení. ʻI he ngaahi fonua ʻo ʻAmelika Latiná, ʻAfilika, mo ʻIulope Hahake, ko e kau maʻu fakamanatu aí naʻe liunga tolu pe fā ai ʻa e tokolahi ʻo e kau malanga ʻo e Puleʻangá. Kuo tau ʻosi fai ʻa e Fakamanatú ʻi he taʻú ni ʻi he Falaite, ʻEpeleli 17, pea ʻoku tau ʻamanaki ko e kau ako Tohitapu foʻou naʻa nau kau ki he Fakamanatú te nau hokohoko atu leva ke fai ʻa e fakalakalaka ki he papitaiso. Fekauʻaki mo e papitaisó, ʻi he 1991 naʻa tau toe sio ai ki he kau fakatapui ki he ʻOtua ko Sihová ʻo nau fakahāhā ia ʻaki ʻa e fakauku ʻi he vai, pea naʻe laka hake ʻi he toko 300,000.
Kau ʻOfa ki he Tauʻatāina Fakaʻotuá
16. Ko e hā ʻa e ngaahi lipooti fakatupufiefia ʻoku haʻu mei he ngaahi Fakataha Fakavahe “Kau ʻOfa ki he Tauʻatāina”?
16 Ko ha tafaʻaki ʻoku taau ke fai ha tokanga ki ai ʻi he taʻu fakangāue ʻo e 1991 ko e hokohoko ʻo e ngaahi Fakataha Fakavahe “Kau ʻOfa ki he Tauʻatāina,” kuo fakahoko ʻeni ʻi he Hemisefia Tokelaú ka naʻe hoko atu ʻi he 1992 ʻi he Hemisefia Tonga. Ko e ʻuluaki taimi ʻeni kuo fai ai ʻa e polokalama kakato ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻo ʻIulope Hahaké, ʻa ia ʻoku fiefia ai ʻa hotau ngaahi tokouá ke ngāueʻaki ʻa ʻenau tauʻatāina foʻou kuo maʻú ke fakalāngilangiʻi ai ʻa Sihova. ʻI ʻOkatopa 1991 ko e kau maʻu fakataha fakakātoa naʻe lipooti mai ki he ʻuluaki fakataha ʻe 705 ʻi he ngaahi fonua ʻe 54 naʻe toko 4,774,937.
17, 18. (a) Ko e hā ʻa e tauʻatāina ʻoku fiefia ai mo fakatuʻamelie ki ai ʻa e kau lotu ʻa Sihová? (e) ʻI he founga fē ʻoku kehe ai ʻa e tauʻatāina fakaʻotuá mei he tauʻatāina fakaemāmaní?
17 Naʻe tala ʻe Sīsū ki heʻene kau ʻapositoló: “Pea ʻe fakatauʻatāina ʻa kimoutolu ʻe he moʻoni.” (Sione 8:32) ʻI he ʻahó ni, kuo fakatauʻatāinaʻi ʻe he moʻoni ʻo e Tohitapú ʻa e kakai ʻe laui miliona mei he ngaahi tokāteline ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané. Ko e kakai ʻe laui miliona ko ʻení kuo nau ʻilo ko e tokonaki ʻa Sihova ko e feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú ʻe ʻai ke malava ai ki he faʻahinga ʻo e tangatá ke “fakaʻataʻatā mei heʻene popula ki he ʻauha, kae fakahoko ia ki he tauʻataina fakalangi ʻa e fanau ʻa e ʻOtua.” (Loma 8:19-22) Ko ha toki tauʻatāina maʻongoʻonga ē—ke moʻui ʻo taʻengata ʻi ha māmani palataisi ʻo fakatatau ki he ngaahi fakangatangata totonu kuo fokotuʻu anga-ʻofa ʻe Sihova!—ʻAisea 25:6-8; fehoanaki mo Ngāue 17:24-26.
18 Ko e tauʻatāina ʻoku fiefia ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he taimi ní, pea ʻamanekina ke fiefia ai ʻo fuʻu hulu ange ʻi he fokotuʻutuʻu foʻou ʻa e ʻOtuá, ko e ʻomai ia mei he ʻOtua ko Sihová. (2 Kolinitō 3:17) ʻOku ʻikai ke fakafalala ʻa e tauʻatāina ko ení ʻi ha kulupu fakapolitikale pe ha liukava. (Sēmisi 1:17) Ke ʻoua ʻe hoko ha taʻemahino ʻi he meʻa ko ʻení, ko e ngaahi kaati fakaʻilonga ʻi he fakataha ʻi he 1991 naʻe ngāueʻaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻo ʻIulope Hahaké naʻe pehē ʻa hono fakaleá “Kau ʻOfa ki he Tauʻatāina Fakaʻotua” kae ʻikai ko e pehē pē “Kau ʻOfa ki he Tauʻatāina.”
ʻOfa Tautakele kia Sihova
19. ʻOku anga-fēfē ʻa hono tokoniʻi kitautolu ʻe he faʻa lotu fekoekoeʻi mo Sihová?
19 Ko ʻetau ʻofa kia Sihová mo ʻetau falala kiate iá te ne ʻai kitautolu ke tau toe ofi kiate ia ʻaki ʻa e lotu. Ko e vā fekoekoeʻi ko eni mo Sihová kuó ne tokoniʻi hotau ngaahi tokoua ke nau kātekina ai ʻa e ngaahi faingataʻaʻia mo e ngaahi fakatanga. (Sāme 25:14, 15) ʻI he taimi ʻo e ʻahiʻahi lahi taha, naʻe tauhi maʻu ʻe Sīsū ʻa e vā fekoekoeʻi mo ʻene Tamaí ʻo fakafou ʻi he lotu. (Luke 22:39-46) Ko e faʻa lotu fekoekoeʻi pehē mo Sihová naʻá ne tokoniʻi ʻa Sitīveni he lolotonga ʻa e mamahi ʻo ʻene mate fakamaʻatá. Naʻá ne hanga hake ki he langí ʻi he panaki mai ke tolomakaʻi ia ke ne maté, ʻo ne pehē: “ʻOku ou sio ni ki he ngaahi langi kuo matangaki, pea ko e Fanautama ʻa tangata [Sīsū] ʻoku ne tuʻu mei he toʻomataʻu ʻo e ʻOtua.”—Ngāue 7:56.
20-22. ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakatātaaʻi ʻe ha meʻa naʻe hokosia, ʻoku fanongo mai ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi lotú?
20 ʻOku hangē pē ko ia kuo faʻa hokosia ʻe he kau lotu ʻa Sihová, ʻoku tali ʻe Sihova ʻa e ngaahi lotu ʻa ia ʻoku fehoanaki mo hono finangaló. Hangē ko ʻení, ʻi ha fonua ʻi ʻAfilika ʻa ia ʻoku tapui ai ʻa e ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoní, naʻe fononga ha taaimuʻa makehe ki he tokelaú ʻi ha pasi mo haʻane tangai ko e ngaahi tohi ʻo e Puleʻangá pea mo e ngaahi sila ke tufa. Naʻe ʻeke ange ʻe he toko taha naʻá ne fakahekeheka ʻa e pasí ki he tokouá: “Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku ʻi he tangaí?” Naʻe leaʻaki pē ʻe he tokouá ʻa e ʻuluaki meʻa naʻe haʻu ki heʻene fakakaukaú: “Meili.”
21 Lolotonga ʻa e fonongá, naʻe lele oma ʻa e pasí ʻo lakasi ʻa e feituʻu ʻoku taʻofi ai ʻa e ngaahi meʻalelé, pea naʻe tuli ia ʻe he kau polisi ki he fefonongaʻakí ʻo taʻofi ia, ʻo nau fakamahaloʻi ʻoku fakauta ai ha koloa ʻoku tapu ʻa hono ʻomaí. Naʻa nau tuʻutuʻuni ke hifo ki lalo ʻa e kau pāsese kotoa mei he pasí pea ke sivisiviʻi ʻa e ngaahi uta kotoa pē. Ko e taimi tauhaʻa moʻoni eni! Naʻe ʻalu ʻa e tokouá ʻo kiʻi mavahe atu mei he kau pāsese naʻe muhumuhú ʻo ne tūʻulutui, peá ne lotu kia Sihova. ʻI heʻene foki mai ki he kau pāsesé, ko e kato ʻa e tokotaha kotoa pē kuo lolotonga fakaava pea sivisiviʻi fakaʻāuliliki. ʻI he teuteu ke fakaava ʻa e tangai ʻa e tokouá, naʻá ne lotu fakalongolongo pē kia Sihova ki ha tokoni.
22 Naʻe kaila ʻa e tangata polisí: “Ko e tangai ʻeni ʻa hai, pea ko e hā ʻa e meʻa ʻoku ʻi aí?” Ki muʻa ke lava ʻa e tokouá ʻo leá, naʻe tali atu ia ʻe he tokotaha naʻá ne fakahekeheka ʻa e pasí ʻo ne pehē: “Ko e meili mei he positi ʻōfisi ʻi ———— ki he positi ʻōfisi ʻi ————.” Naʻe pehē ʻe he ʻōfisá: “ʻOku lelei.” Naʻá ne toʻo mai ʻa e tangaí ʻo ne ʻoange ia ki he tokotaha fakahekeheka ʻo e pasí. Naʻá ne tuʻutuʻuni kiate ia: “Fakapapauʻi ke ke tauhi ʻeni ʻi ha feituʻu ʻoku malu lelei ki he fonongá.” Naʻe toe tūʻulutui ʻa e taaimuʻa makehé ke fakamālō ki he Tokotaha-fanongo ki he ngaahi lotú.—Sāme 65:2; Palōvepi 15:29.
23. Ko e hā kuo fakahāhaaʻi ʻe Sihova, ka ko e hā ʻokú ne fakaʻatā ai pē ʻa e fakatangá ke hoko kakato ʻi he taimi ʻe niʻihi?
23 Kaekehe, ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ʻeni ia ko e kau lotu ʻa Sihová ʻoku nau hao fakaʻaufuli mei he ngaahi faingataʻa ʻoku hokó. ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, fakatouʻosi ʻi he taimi ʻo e Tohitapú pea mo e ʻahó ni, kuo fakahāhā ʻe Sihova ʻokú ne malava ke fakahaofi ʻa hono kakaí. Ka ʻi he fekauʻaki mo hono fai ha ngāue ki he pole ʻo fekauʻaki mo e tauhi angatonú, ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ngalingali ʻokú ne fakaʻatā pē ʻa e fakatangá ke hoko kakato. (Fehoanaki mo Mātiu 26:39.) ʻIkai ko ia pē, ʻoku ʻikai maluʻi tuʻumaʻu maʻu pē ʻe Sihova ʻa hono kakaí mei he ngaahi fakatamakí, mo e fetauʻaki fakalotofonuá, pe faihiá, neongo ko hono ngāueʻaki ʻa e poto ʻaonga ʻoku makatuʻunga mei he Tohitapú ʻe lava ke hoko ʻo ʻaonga. (Palōvepi 22:3; Koheleti 9:11) Ka ʻe lava ke tau loto-maʻu, he tatau ai pē pe ʻe fakahaofi kitautolu mei he ngaahi tuʻunga faingataʻaʻiá pe ʻikai, ko ʻetau tauhi angatonú ʻe fakapaleʻi, ʻaki ʻa e toetuʻu ka ʻo ka fiemaʻu.—Mātiu 10:21, 22; 24:13.
24. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻaʻofa anga-ʻofa kuo tokonaki mai ʻe Sihová, pea ʻe anga-fēfē ʻa ʻetau tali nai ki heʻene ʻofá?
24 He toki meʻa fakaofo ē ka ko e ngaahi meʻaʻofa anga-ʻofa ʻa Sihová! Ko ʻene meʻaʻofa ki he faʻahinga ʻo e tangatá ko e māmani ko ʻení pea mo e meʻa hono kotoa pē ʻoku ʻi aí ko ha fakahāhā tuʻu-ki-muʻa ia ʻo ʻene ʻofá. (Sāme 104:1, 13-16; 115:16) Ko e meʻaʻofa manavaʻofa ʻa e ʻOtuá ko hono ʻAló, ko Sīsū Kalaisi, ke huhuʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he angahalá mo e maté ko e meʻaʻofa anga-ʻofa lahi taha ia kuo fai ʻo taʻe hano tatau. “Ko eni ia ʻa e meʻa kuo fakaha ai ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtua ʻiate kitautolu, ʻa e fekau atu ki mamani ʻe he ʻOtua hono ʻAlo tofu-pe-taha-ne-faka-tupu, koeʻuhi ke tau moʻui ʻiate ia. Ko eni ia ʻa e meʻa ʻoku ʻi ai ʻa ʻofa, ʻo ʻikai ko e pehe naʻa tau feia ha ʻofa ki he ʻOtua ʻe kitautolu, ka ko ʻene ʻofaʻi kitautolu ʻe he ʻEne ʻAfio, mo ne fekau atu hono ʻAlo moʻo fakatupuhōifuaʻanga koeʻuhi ko ʻetau ngaahi hia.” (1 Sione 4:9, 10) Ke fai ha tali ki he ʻofa ko iá, ʻofa pē ke tau tuipau “ʻe ʻikai lava ʻe he mate, pe ko e moʻui, pe ko ha kau angelo, pe ko ha kau pule, pe ko ha ngaahi meʻa ʻoku lolotonga ni, pe ko ha ngaahi meʻa ka hoko mai, pe ko ha ngaahi malohi, pe ko ha maʻolunga, pe ko ha loloto pe ko ha meʻa ʻe taha ʻi natula, ʻe ʻikai te ne lava ke motuhi kitautolu mei he ʻofa ʻa e ʻOtua, ʻa ia ʻoku ʻia Kalaisi Sisu ko hotau ʻEiki.”—Loma 8:38, 39.
Fakamanatu ʻo e Kupú Ni
◻ Ko e hā ʻa e ʻuhinga ke tauhi angatonu ai?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e ngāue ʻoku tau faí ʻe fakahāhā nai ai ʻa e ʻofa kia Sihová?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻo e lipooti ki he taʻu fakangāué ʻokú ke mahuʻingaʻia lahi taha aí?
◻ ʻOku anga-fēfē nai ʻa ʻetau fakahāhā ʻa e houngaʻia ki he ngaahi meʻaʻofa anga-ʻofa ʻa Sihová?
[Puha ʻi he peesi 15]
KO E HĀ ʻOKU TOKOLAHI AI ʻA E KAU TAAIMUʻÁ?
Tokua, ʻi he taʻu ʻe 2,600 naʻe hoko ʻa e kau Siapaní ko ha kau lotu faivelenga ʻo honau kau ʻemipolá. ʻI he ngaahi tau ʻo e senituli hono 20 ni pē, naʻe lahi hake ʻi he kau tangata tau Siapani ʻe toko tolu miliona naʻa nau feilaulauʻi ʻa ʻenau moʻuí, he naʻa nau fakakaukau ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha lāngilangi ʻe lahi ange ka ko ʻenau mate maʻa honau ʻemipola-ʻotuá. Ka ʻi he foʻi ʻa e kautau faka-Puta mo faka-Sinitō ʻi he Tau II ʻa Māmani, pea hili iá naʻe liʻaki ʻe he ʻemipolá ʻa hono tuʻunga ʻotuá. Ko e hā naʻe lava ke ne fetongi leva ʻa e fiemaʻu fakaelotu ko ʻení? ʻOku fakafiefiá, he ko e ngaahi ako Tohitapu naʻe fai ʻe he kau misinale ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pea ki mui mai ʻe he Kau Fakamoʻoni ko e kakai totonu ʻo e fonuá naʻa nau tokoniʻi ai ʻa e tokolahi ke nau ʻilo ʻa e ʻOtua moʻoní, ko Sihova, pea ke nau fakatapui ʻa ʻenau moʻuí kiate ia. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e fakatapui ko ʻení ki he Kau Fakamoʻoni Siapani ko iá. Kapau ko e taimi ē ki muʻa atú naʻa nau feilaulauʻi ai ʻa ʻenau moʻuí ki he ʻemipola-ʻotuá, huanoa hano lahi ange ʻa ʻenau faivelenga ke foaki atu honau ivi ke nau hoko ko e kau taaimuʻa ʻi he lotu ki he ʻOtua moʻui mo e Tokotaha-fakatupu ʻo e ʻuniveesí—ko e Hau Fakaleveleva ko Sihová!
[Saati ʻi he peesi 10-13]
1991 LIPOOTI TAʻU FAKANGĀUE ʻA E KAU FAKAMOʻONI ʻA SIHOVÁ ʻI MĀMANI LAHI
(Sio ki he voliume)
[Fakatātā ʻi he peesi 16]
Kau ʻofa ki he tauʻatāina fakaʻotuá—Ko e kau lotu ʻa Sihova ʻi he fakataha lalahi ʻi Prague, ʻAokosi 9-11, 1991