Kau Fanongonongo ʻo e Puleʻangá ʻOku Ngāue ʻi Māmani Kātoa
“Te mou hoko ko ʻeku kau fakamoʻoni, . . . ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo māmani.”—NGĀUE 1:8.
1. Ko e hā ʻa e pōpoaki naʻe pehē ʻe Sīsū ʻe fanongonongo atu ʻe hono kau muimuí ʻi hotau ʻahó ni?
ʻI HONO fakamatalaʻi ʻa e ngāue naʻe fekauʻi ʻe Sihova ke fai ʻe hono ʻAló ʻi māmaní, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Kuo pau ke u ʻave ʻa e ongoongolelei . . . ʻo tala ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtua.” (Luke 4:43) ʻI he founga meimei tatau, ʻi heʻene fakahā ʻo kau ki he ngāue ʻe fai ʻe heʻene kau ākongá ʻi māmani ʻi heʻene toe foki mai ʻi he mafai fakatuʻí, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Bea koe ogoogolelei ni oe buleaga e malaga aki i mamani kotoabe, koe mea fakamooni ki he buleaga kotoabe, bea e toki hoko mai ae ikuaga.”—Mātiu 24:14, PM.
2. (a) Ko e hā ʻoku mahuʻinga fau ai ke fakahāhā lahi ʻa e pōpoaki ʻo fekauʻaki mo e Puleʻangá? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻoku totonu ke tau ʻeke hifo kiate kitautolu kātoa?
2 Ko e hā ʻoku mahuʻinga fau ai ʻa e ongoongo ʻo kau ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá? Ko e hā ʻoku fie maʻu ai ke fakahāhā lahi fau ʻo kau ki he Puleʻangá? Koeʻuhi he ko e Puleʻanga faka-Mīsaiá te ne fakatonuhiaʻi ʻa e tuʻunga hau fakaleveleva ʻo Sihová. (1 Kolinitō 15:24-28) Fakafou mai ʻi he Puleʻangá, ʻe fakahoko ʻe Sihova ʻa e fakamaau ki he ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu fakasētane lolotonga ní pea fakahoko ʻene talaʻofá ke tāpuakiʻi ʻa e ngaahi fāmili kotoa ʻo e māmaní. (Sēnesi 22:17, 18; Tāniela 2:44) Fakafou ʻi hono fai ha fakamoʻoni ʻo kau ki he Puleʻangá, kuo ʻilo ʻe Sihova ʻa e faʻahinga kuó ne pani ke hoko ko e kaungāʻea mo hono ʻAló. ʻOku toe fakahoko ʻi he ʻahó ni ʻa e ngāue vahevahe ʻo fakafou ʻi hono fanongonongo atu ʻa e Puleʻangá. (Mātiu 25:31-33) ʻOku loto ʻa Sihova ke fai fakatokanga ki he kakai ʻo e ngaahi puleʻangá kotoa ʻo fekauʻaki mo ʻene taumuʻá. ʻOkú ne loto ke nau maʻu ʻa e faingamālie ke nau fili ʻa e moʻuí ʻo hoko ko e kakai ʻe pule mai ki ai ʻa hono Puleʻangá. (Sione 3:16; Ngāue 13:47) ʻOkú ke kau kakato ʻi hono fanongonongo atu ʻa e Puleʻanga ko ení?
Ko e Fakatuʻamelie ki he Ngataʻanga ʻo e Kuonga ʻo e Senitailé
3. (a) Ko e hā ʻa e kaveinga feʻunga mālie naʻe fakaeʻa ʻe C. T. Russell ʻi ha tomuʻa fononga ke ne fokotuʻu ʻa e ngaahi kulupu ki he ako Tohi Tapú? (e) Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hoko ʻo ʻilo ʻe he kau Ako Tohi Tapu ko iá ʻo kau ki he tuʻunga ʻoku totonu ke maʻu ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi heʻenau moʻuí?
3 ʻI he 1880, ko Charles Taze Russell, ko e ʻuluaki ʻetita ʻo e makasini ko e Taua Leʻó, naʻá ne fononga ʻi he tokelau hahake ʻo e ʻIunaite Seteté ke ne fakalototoʻaʻi ʻa hono fokotuʻu ʻa e ngaahi kulupu ki he ako Tohi Tapú. Naʻe feʻunga mālie ʻa e kaveinga naʻá ne lea ʻo kau ki aí ʻa ia ko e “Ngaahi Meʻa ʻOku Fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” ʻOku hangē ko ia naʻe hā ʻi he ʻuluaki ngaahi tatau ʻo e Taua Leʻó, ko e Kau Ako Tohi Tapú (ʻa ia ko hono ui ia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he taimi ko iá) naʻa nau hoko ʻo ʻilo, ke nau taau ke kau ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá kuo pau ke nau fakamuʻomuʻa ʻa e Puleʻangá, ʻo fiefia ke ngāueʻaki ʻenau moʻuí, ʻenau ngaahi malavá, mo e ngaahi meʻa ʻoku nau maʻú ʻi he ngāue ʻo fekauʻaki mo e Puleʻangá. Naʻe pau ke fika ua ʻa e meʻa kehe kotoa ʻi heʻenau moʻuí. (Mātiu 13:44-46) Naʻe kau ki honau fatongiá ʻa e fie maʻu ke nau fanongonongo atu ki he niʻihi kehé ʻa e ongoongo lelei ʻo kau ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. (ʻAisea 61:1, 2) Ko e hā hono lahi ʻo ʻenau fai peheé ki muʻa ʻi he ngataʻanga ʻo e Kuonga ʻo e Senitailé ʻi he 1914?
4. Ko e hā hono lahi ʻo hono tufa ʻe he Kau Ako Tohi Tapu tokosiʻí ʻa e ngaahi tohi ʻo kau ki he Tohi Tapú ki muʻa he 1914?
4 Naʻe tokosiʻi pē ʻa e kau Ako Tohi Tapú mei he ngaahi taʻu 1870 tupú ʻo aʻu mai ki he 1914. ʻI he aʻu mai ki he 1914, ko e toko 5,100 pē naʻa nau kau longomoʻui ʻi he fai fakamoʻoni fakahāhaá. Ka ko ha toki ngāue fakamoʻoni taha kehe lahi ē naʻe fai! ʻI he 1881, ko e taʻu ʻe ua pē hili ʻa hono ʻuluaki pulusi ʻa e Taua Leʻó, naʻa nau kamata ke tufa ʻa e tohi peesi ʻe 162 ko e Food for Thinking Christians. ʻI he vahaʻa taimi ko e ngaahi māhina siʻi pē, naʻa nau tufa ʻa e ngaahi tatau ʻe 1,200,000. ʻI he ngaahi taʻu siʻi pē, naʻe tufa ʻi he taʻu taki taha ʻa e ngaahi tuleki ʻe laui hongofulu miliona ʻi he ngaahi lea lahi.
5. Ko hai ʻa e kau colporteur, pea ko e hā ʻa e faʻahinga loto naʻa nau fakahāhaá?
5 Naʻe toe kamata foki ʻi he 1881 ʻa e loto-lelei ha niʻihi ke nau ngāue ko e kau ʻevangeliō colporteur. Ko e fakamelomelo kinautolu ʻo e kau tāimuʻá ʻi he ʻahó ni (kau ʻevangeliō taimi kakato). Ko e niʻihi ʻo e kau colporteur, naʻa nau fononga lalo pe heka pasikala, ʻo nau fai fakamoʻoni ʻi he meimei feituʻu kotoa pē ʻo e fonua naʻa nau nofo aí. Naʻe aʻu ʻa e niʻihi kehe ki he ngaahi fonua mulí pea nau hoko ko e ʻuluaki faʻahinga ke fakahā ʻa e ongoongo leleí ʻi he ngaahi fonua ʻo hangē ko Finilani, Barbados, mo Pema (ʻa ia ko Mienimā he taimí ni). Naʻa nau fakahāhā ʻa e faivelenga fakamisinale ʻo hangē ko ia naʻe ʻia Sīsū Kalaisi pea mo ʻene kau ʻaposetoló.—Luke 4:43; Loma 15:23-25.
6. (a) Ko e hā hono lahi ʻo e ngaahi fononga ʻa Tokoua Russell ke ne fakamafola ʻa e moʻoni mei he Tohi Tapú? (e) Ko e hā mo ha toe meʻa naʻe fai ke fakalahi atu ʻa hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻi he ngaahi fonua mulí ki muʻa pea hoko ʻa e ngataʻanga ʻo e Kuonga ʻo e Senitailé?
6 Naʻe fononga lahi ʻa Tokoua Russell ke ne fakamafola ʻa e moʻoní. Naʻá ne toutou ʻalu ki Kānata; naʻá ne lea ʻi Panamā, Samaika, mo Kiupa; naʻá ne fai ʻa e folau ʻe taha ua ki ʻEulope; peá ne takai ʻi he kolopé ʻi he fononga lōloa fakaʻevangelioó. Naʻá ne toe fekau atu ha kau tangata kehe ke nau kamata pea takimuʻa ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻi he ngaahi fonua muli. Naʻe fekau atu ʻa Adolf Weber ki ʻEulope ʻi he vaeua ʻo e ngaahi taʻu 1890 tupú, pea naʻe aʻu ʻa ʻene ngāue fakamalangá mei Suisalani ki Falanisē, ʻĪtali, Siamane mo Pelesiume. Naʻe fekau atu ʻa E. J. Coward ki he ʻOtu Motu Kalipiané. Naʻe fekau atu ʻa Robert Hollister ki he ngaahi fonua ʻi he Hahaké ʻi he 1912. Naʻe teuteu ai ʻa e ngaahi tuleki makehe ʻi he ngaahi lea ʻe hongofulu, pea naʻe tufaki ʻa e ngaahi tatau ʻe laui miliona ʻo e ngaahi tulekí ni ʻi ʻInitia, Siaina, Siapani, mo Kōlea ʻe he kakai ʻo e ngaahi fonua ko iá. Kapau naʻá ke moʻui ʻi he taimi ko iá, naʻe mei ueʻi koe ʻe ho lotó ke fai ha feinga tōtōivi ke aʻu ki he niʻihi kehé ʻi he feituʻu ʻokú ke nofo aí pea mo e feituʻu mamaʻo angé mo e ongoongo leleí?
7. (a) ʻI he founga fē naʻe ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi nusipepá ke ʻai ke lahi ange ʻa e ngāue fakamoʻoni naʻe faí? (e) Ko e hā ʻa e “Photo-Drama of Creation,” pea ko e kakai ʻe toko fiha naʻa nau sio ai ʻi he taʻu pē ʻe taha?
7 ʻI he fakaʻau ke ofi ʻa e ngataʻanga ʻo e ngaahi Kuonga ʻo e Senitailé, naʻe ngāueʻaki ʻa e ngaahi nusipepá ke pulusi ai ʻa e ngaahi malanga makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú naʻe fai ʻe Tokoua Russell. Naʻe ʻikai ke fakamamafaʻi tefito ʻi he ngaahi malangá ni ʻa e taʻu 1914, ka ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá pea mo ʻene pau ke hokó. Naʻe aʻu ki he ngaahi nusipepa ʻe 2,000 ʻi he taimi ʻe taha ʻa ia naʻe lau ʻe he kakai ʻe toko 15,000,000, naʻa nau faʻa pulusi ʻa e ngaahi malanga ko iá. Pea ʻi he kamata ʻa e taʻu 1914, naʻe kamata ai ke hulu fakahāhā ʻe he Sosaieté ʻa e “Photo-Drama of Creation.” ʻI he ngaahi konga ʻe fā naʻe taki houa ʻe 2, naʻe fakahā ai ʻa e ngaahi moʻoni mei he Tohi Tapú mei he fakatupú ʻo aʻu ki he Taʻu ʻe Taha Afé. ʻI he vahaʻa taimi ko e taʻu ʻe taha pē, naʻe toko hiva miliona tupu ʻi ʻAmelika Tokelau, ʻEulope, ʻAositelēlia mo Nuʻu Sila naʻa nau sio ai.
8. ʻI he aʻu ki he 1914, ko e ngaahi fonua ʻe fiha naʻe aʻu ki ai ʻa e Kau Ako Tohi Tapú mo e ongoongo leleí?
8 Fakatatau ki he ngaahi fakamatala ʻoku ala maʻú, ʻi he aʻu ki he konga ki mui ʻo 1914, ko e kau ʻevangeliō faivelenga ko ení naʻa nau fakamafola ʻa ʻenau fanongonongo atu ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he ngaahi fonua ʻe 68.a Ka ko e kamatá pē ia!
Ko Hono Fanongonongo Faivelenga Atu ʻa e Puleʻanga Kuo Fokotuʻu
9. Ko e hā ʻa e meʻa makehe naʻe hoko ʻi he ongo fakataha lalahi ʻi Cedar Point ʻa ia naʻá ne ʻai ke mālohi mo vave ange ʻa hono fai ʻa e ngāue fakamoʻoni ʻo kau ki he Puleʻangá?
9 ʻI he fakatahataha mai ʻa e Kau Ako Tohi Tapú ki Cedar Point, Ohio, ʻi he 1919, ko J. F. Rutherford, ʻa ia ko e palesiteni ʻo e Watch Tower Society he taimi ko iá, naʻá ne fakahā: “Ko ʻetau ngāué ke fanongonongo atu ʻa e puleʻanga lāngilangiʻia ʻo e Mīsaiá ʻe hoko maí.” ʻI he fakataha hono ua ʻi Cedar Point ʻi he 1922, naʻe fakamamafaʻi ai ʻe Tokoua Rutherford ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia, ʻi he ngataʻanga ʻo e ngaahi Kuonga ʻo e Senitailé, ʻi he 1914, ‘ko e Tuʻi ʻo e lāngilangiʻia lahí naʻá ne maʻu ʻa e mafai lahi peá ne kamata ke pule.’ Naʻá ne toki fakahā mahino ki heʻene kau fanongó ʻa e pole, ʻo ne pehē: “ʻOkú ke tui kuo ʻosi kamata ʻa e pule ʻa e Tuʻi ʻo e lāngilangí? Ko ia, mou foki ki he malaʻé, ʻa kimoutolu ko e ngaahi foha ʻo e ʻOtua fungani māʻolungá! . . . Fanongonongo atu ki he mamaʻó ʻa e pōpoakí. Kuo pau ke ʻilo ʻe he māmaní ko Sihova ko e ʻOtuá ia pea ko Sīsū Kalaisí ko e Tuʻi ʻo e ngaahi tuʻi mo e ʻEiki ʻo e ngaahi ʻeiki. Ko e ʻaho mahuʻinga taha eni. Vakai, ʻoku pule ʻa e Tuʻí! Ko kimoutolú ko hono kau fakafofonga ke fakahāhā atu ʻa e meʻá ni.”
10, 11. Naʻe fēfē hono ngāueʻaongaʻaki ʻa e letiō, ngaahi kā mo e meʻa-fakaleʻolahi, pea mo e ngaahi fuʻu papa tohiʻanga fakamatalá ke aʻu ki he kakaí ʻa e moʻoni ʻo kau ki he Puleʻangá?
10 Kuo laka hake ʻi he taʻu ʻe 70 talu mei he ongo fakataha ko ia ʻi Cedar Point, pea ko e meimei taʻu ʻe 80 talu mei hono kamata ke fakahāhā ʻe Sihova ʻa hono tuʻunga haú ʻo fakafou mai ʻi he pule faka-Mīsaia ʻa hono ʻAló. Ko e hā hono lahi ʻo e fakahoko ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngāue naʻe fakahā ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá ke nau faí? Ko e hā ʻa hono lahi ʻo hoʻo kau ki he ngāué ni?
11 ʻI he konga ki muʻa ʻo e ngaahi taʻu 1920 tupú, naʻe hoko ʻo ala maʻu ʻa e letioó ko e meʻangāue ke ngāueʻaki ke fakahāhā lahi atu ʻa e pōpoaki ʻo kau ki he Puleʻangá. ʻI he ngaahi taʻu 1930 tupú, ko e ngaahi malanga ʻi he ngaahi fakatahá ʻa ia naʻe fakamamafaʻi ai ʻa e Puleʻangá ko e ʻamanakiʻanga ki he māmaní naʻe fakamafola ia ʻi he ngaahi fale fakamafola lea naʻe fekauʻakí, pe ʻi he ngaahi fale fakamafola naʻe fokotuʻu makehe kehe ki he ngaahi feituʻu lahi pea mo e ngaahi laine ki he telefoní naʻá ne takatakaiʻi ʻa e kolopé. Naʻe toe ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻalele ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa-fakaleʻolahi ke tā mei ai ʻa e ngaahi malanga kuo ʻosi hiki ʻo kau ki he Tohi Tapú ʻi he ngaahi feituʻu fakapuleʻangá. Pea ʻi he 1936, ʻi Glasgow, Sikotilani, naʻe kamata ai ke tui ʻe hotau ngaahi tokouá ʻa e ngaahi fuʻu papa tohiʻanga fakamatala ʻi heʻenau laka ʻi he ngaahi feituʻu fakapisinisí ke nau fakahāhā atu ʻa e ngaahi malanga fakahāhaá. Ko e ngaahi meʻa kātoa ko ení ko e ngaahi founga ola lelei ia ke fai fakamoʻoni ai ki he kakai tokolahi ʻi he taimi ko iá ʻa ia naʻa tau kei tokosiʻi pē aí.
12. Hangē ko ia ʻoku fakahā ʻe he Tohi Tapú, ko e hā ha taha ʻo e ngaahi founga ola lelei taha ke tau taki taha fai ai ha ngāue fakamoʻoní?
12 Ko e moʻoni, ʻoku ʻai ʻe he Tohi Tapú ke hā mahino, ʻi hotau tuʻunga ko e kau Kalisitiané ʻoku tau taki taha maʻu ʻa e fatongia ke fai fakamoʻoni. ʻOku ʻikai malava ke tau tuku pē ki he ngaahi konga ʻi he nusipepá pe ngaahi fakamafola letioó ke nau fai ʻa e ngāué ni. Kuo tali ʻa e fatongia ko iá ʻe he kau Kalisitiane mateaki ʻe laui afe, ko e kau tangata, kau fefine, mo e kau talavou. Ko hono olá, kuo hoko ʻa e ngāue fakamalanga fale-ki-he-falé ko e meʻa ʻokú ne fakaʻilongaʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.—Ngāue 5:42; 20:20.
Ko e Aʻu ki Māmani Kotoa ʻOku Nofoʻí
13, 14. (a) Ko e hā ʻoku hiki ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe niʻihi ki he ngaahi kolo kehe, pe aʻu ki he ngaahi fonua kehe ke nau hoko atu ai ʻenau ngāue fakamalangá? (e) ʻI he founga fē kuo tokoni ai ʻa e tokanga anga-ʻofa ki he kakai ʻi he fonua naʻe fāʻeleʻi ai ha tahá ki hono fakamafola ʻa e ongoongo leleí?
13 ʻI he ʻilo kuo pau ke malangaʻi ʻa e pōpoaki ʻo kau ki he Puleʻangá ki māmani kātoá, kuo toe fakakaukau fakamātoato ʻa e niʻihi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻo kau ki he meʻa ʻe lava ke nau fai ʻe kinautolu ke nau aʻu ai ki he ngaahi feituʻu kehé kae ʻikai ko honau vahefonuá pē.
14 Ko e kakai tokolahi kuo nau ako ʻa e moʻoní ʻi he hili ʻa ʻenau hiki mei he fonua naʻe fāʻeleʻi ai kinautolú. Neongo naʻa nau hiki nai ke maʻu ha lelei fakamatelie, ka naʻa nau ʻilo ai ha meʻa ʻoku mahuʻinga ange, pea kuo ueʻi ʻa e niʻihi ke nau foki ki he fonua pe feituʻu naʻe fāʻeleʻi ai kinautolú ke fakahā atu ai ʻa e moʻoní. Ko ia ai, ʻi he konga ki muʻa ʻo e senituli ko ení, naʻe fakalahi ai ʻa hono malangaʻi ʻo e ongoongo leleí ʻo aʻu ki Sikenitinēvia, Kalisi, ʻĪtali, ko e ngaahi fonua ʻo ʻEulope Hahaké mo e ngaahi feituʻu kehe. Naʻa mo e taimí ni, ʻi he ngaahi taʻu 1990 tupú, ʻoku fakamafola ʻa e pōpoaki ʻo kau ki he Puleʻangá ʻi he founga tatau.
15. ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi taʻu 1920 tupú mo e 1930 tupú, ko e hā ʻa e meʻa naʻe fakahoko ʻe he niʻihi ʻa ia ko e anga ʻo ʻenau fakakaukaú naʻe hangē ko ia ʻoku fakahā ʻi he ʻAisea 6:9?
15 ʻI he ngāueʻaki ʻe he niʻihi kehé ʻa e akonaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi heʻenau moʻuí, kuo nau fakaʻatā kinautolu ki he ngāue ʻi he ngaahi fonua naʻe ʻikai te nau nofo ai ki muʻa. Ko W. R. Brown (ʻa ia naʻa faʻa ui ko “Brown mo e Tohi Tapú”) ko e taha ia ʻo kinautolu. ʻI he 1923, naʻá ne hiki mei Tuliniteti ki ʻAfelika Hihifo ke tokoni ki he ngāue fakaʻevangelioó. ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi taʻu 1930 tupú, ko Frank mo Gray Smith, Robert Nisbet, pea mo David Norman naʻa nau kau ʻi he lotolotonga ʻo kinautolu naʻa nau ʻave ʻa e pōpoaki ʻo kau ki he Puleʻangá ki he matafonua hahake ʻo ʻAfeliká. Ko e niʻihi kehe naʻa nau tokoni ki hono ʻai ke tupu ʻa e ngāué ʻi ʻAmelika Tonga. ʻI he konga ki muʻa ʻo e ngaahi taʻu 1920 tupú, ko George Young, ko e tangata Kānata, naʻá ne kau ʻi he ngāue ʻi ʻAsenitina, Pelēsila, Polivia, Sili, mo Pelū. Ko Juan Muñiz, ʻa ia naʻá ne ngāue ʻi Sepeni, naʻá ne hoko atu ʻi ʻAsenitina, Sili, Palakuei, mo Ulakuei. Ko kinautolu kātoa naʻa nau fakahāhā ʻa e loto ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he ʻAisea 6:9 [ʻAi 6:8, PM]: “Ko au eni; fekau au.”
16. Tuku kehe ʻa e ngaahi feituʻu lalahi naʻe nofo ai ʻa e kakaí, ko e fē ʻa e ngaahi feituʻu naʻe fai fakamoʻoni ai ki muʻa ʻi he taú?
16 Naʻa mo e ngaahi feituʻu mamaʻó naʻe aʻu ki ai ʻa hono malangaʻi ʻo e ongoongo leleí. Naʻe ʻalu ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻi he ngaahi vaka ki he ngaahi kolo iiki ki he toutaí ʻi Newfoundland, ko e matafonua ʻi Noauē ʻo aʻu ki he ʻĀketiká, ko e ʻotu motu ʻo e Pasifikí pea mo e ngaahi taulanga ʻo ʻĒsia Tonga-Hahaké.
17. (a) ʻI he aʻu mai ki he 1935, ko e ngaahi fonua ʻe fiha naʻe aʻu ki ai ʻa e Kau Fakamoʻoní? (e) Ko e hā naʻe teʻeki ai ke ʻosi ai ʻa e ngāué ʻi he aʻu ki he tuʻunga ko iá?
17 Ko e meʻa fakaofó, ʻi he aʻu mai ki he taʻu 1935, naʻe femoʻuekina ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he ngaahi fonua ʻe 115, pea naʻa nau ʻosi aʻusia ʻa e ngaahi fonua kehe ʻe 34 ʻi he ngaahi fononga ngāue fakamoʻoní pe ʻi hono lī atu ʻi he meilí ʻa e ngaahi tohi. Ka, naʻe ʻikai ke ʻosi ai ʻa e ngāué. ʻI he taʻu ko iá naʻe fakaava ai ʻe Sihova ʻa honau matá ki heʻene taumuʻa ke fakatahatahaʻi mai ha “fuʻu kakai lahi” ʻa ia te nau hao moʻui atu ki heʻene māmani foʻoú. (Fakahā 7:9, 10, 14) Naʻe kei toe lahi ʻa e ngāue fakamoʻoni ke faí!
18. ʻI he ngāue ʻo kau ki hono fanongonongo atu ʻa e Puleʻangá, ko e hā ʻa e ngafa kuo fakahoko ʻe he ʻApiako ko Kiliatí pea mo e ʻApiako Ako Fakafaifekaú?
18 Naʻa mo e lolotonga ʻa hono lōmekina ʻa e māmaní ʻe he Tau II ʻa Māmaní pea naʻe fakataputapui ai ʻa e ngaahi tohi pe ko e ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngaahi fonua lahí, naʻe kamata ai ʻa e Akoʻanga Tohi Tapu ʻa e Taua Leʻó ko Kiliatí ke akoʻi ai ʻa e kau teu misinalé ke nau fakahoko ha toe ngāue lahi ange ʻi he fekauʻaki mo e fanongonongo fakavahaʻa-puleʻanga ʻo kau ki he Puleʻangá. Kuo ngāue ʻa e faʻahinga naʻe lava ʻi he ako ʻi Kiliatí ʻi he ngaahi fonua ʻe 200 tupu ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni. Kuo ʻikai te nau tuku pē ha ngaahi tohi pea hiki ki ha toe feituʻu. Kuo nau fai ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu, fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi fakatahaʻanga, mo akoʻi ʻa e kakaí ke nau fua ʻa e fatongia fakateokalatí. Ki muí ni mai, ko e kau mātuʻa mo e kau sevāniti ʻa ia kuo nau lava mei he ʻApiako Ako Fakafaifekaú kuo nau toe tokoni ke fakalato ʻa e ngaahi fie maʻu mātuʻaki mahuʻingá ʻi he fekauʻaki mo ngāué ni ʻi he konitineniti ʻe ono. Kuo fokotuʻu ha makatuʻunga fefeka ki he tupu ʻo tokolahi ange.—Fakafehoanaki mo 2 Tīmote 2:2.
19. Ko e hā hono lahi ʻa hono tali ʻe he kau sevāniti ʻa Sihová ʻa e fakaafe ke ngāue ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fie maʻú?
19 ʻOku ʻi ai ha niʻihi kehe ʻoku malava ke nau tokoni ki hono ngāueʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi feituʻu naʻe ʻikai ke fai ha ngāue aí? ʻI he 1957, ʻi he ngaahi fakataha lalahi naʻe fai ʻi māmani lahí, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova naʻe matuʻotuʻa fakalaumālié, ko e niʻihi tāutaha pea mo e ngaahi fāmili, naʻe fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau fakakaukau atu ke hiki ki he ngaahi feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fie maʻú ʻo nofo ai pea hoko atu ai ʻenau ngāue fakamalangá. Ko e fakaafé ni naʻe hangē ko e fakaafe naʻe fai ʻe he ʻOtuá ki he ʻaposetolo ko Paulá, ʻa ia naʻá ne sio ʻi ha vīsone ki ha tangata naʻe kole kiate ia: “Laka mai ki Masitonia, ʻo tokoniʻi kimautolu.” (Ngāue 16:9, 10) Naʻe hiki ʻa e niʻihi he lolotonga ʻa e ngaahi taʻu 1950 tupú pea ko e niʻihi kehe ki mui mai ai. Naʻe aʻu ki he toko taha afe ʻa e kau Fakamoʻoni naʻe hiki ki ʻAealani mo Kolomupia; naʻe hiki ʻa e laui ngeau ki he ngaahi feituʻu kehe lahi. Ko e laui mano naʻa nau hiki ki he ngaahi feituʻu ʻi honau fonuá pē ʻa ia naʻe lahi ange ai ʻa e fie maʻú.—Sāme 110:3.
20. (a) Talu mei he 1935, ko e hā ʻa e meʻa kuo hoko ko hono fakahoko ia ʻo e kikite ʻa Sīsū ʻi he Mātiu 24:14? (e) ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuo maliu atú, ʻi he founga fē kuo fakavaveʻi ai ʻa hono fai ʻa e ngāué?
20 ʻI he tāpuaki ʻa Sihova ki heʻene kakaí, ʻoku hokohoko atu ʻo mātuʻaki fakaofo ʻa e laka ki muʻa ʻa e ngāue ko hono fanongonongo atu ʻa e Puleʻangá. Talu mei he 1935 kuo tupulaki ʻa e tokolahi ʻo e kau malangá ʻo meimei liunga valungofulu, pea ko e tupulaki ʻa e tokolahi ʻo e kau tāimuʻá kuo lahi ange ʻaki ʻe ia ʻa e peseti ʻe 60 ʻi he tupulaki ʻa e tokolahi ʻo e kau malangá. Naʻe kamata ʻi he ngaahi taʻu 1930 tupú ʻa e fokotuʻutuʻu ki hono fai ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu ʻi ʻapí. ʻI he taimí ni ʻoku fakaʻavalisi ʻa hono fai ʻa e ngaahi ako Tohi Tapú ʻoku lahi ange ʻi he fā miliona mo e konga ʻi he māhina taki taha. Talu mei he 1935 kuo lahi ange ʻi he houa ʻe 15 piliona kuo fakamoleki ʻi he ngāue ko hono fanongonongo atu ʻa e Puleʻangá. ʻOku lolotonga fai maʻu pē ʻa hono malangaʻi ʻo e ongoongo leleí ʻi he ngaahi fonua ʻe 231. ʻI hono fakaʻatā ʻa e ngaahi feituʻu ʻi ʻEulope Hahake mo ʻAfelika ke tauʻatāina ange ʻa hono malangaʻi ai ʻa e ongoongo leleí, kuo ola lelei ʻa hono ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi fakataha fakavahaʻa-puleʻangá ke fakahā ʻa e pōpoaki ʻo kau ki he puleʻangá ke vakai ki ai ʻa e kakaí. ʻOku hangē ko ia naʻe talaʻofa ʻe Sihova ʻi he kuo hilí ʻi he ʻAisea 60:22, ʻoku pau ʻa ʻene ‘fakavaveʻi ʻa e ngāué ʻi hono taimí.’ Ko ha monū lahi ē ʻoku tau maʻu ke kau ki ai!
Ko e Aʻu mo e Ongoongo Leleí ki he Toko Taha Kotoa ʻE Malavá
21, 22. Ko e hā ʻa e meʻa ʻe lava ke tau taki taha fai ka tau hoko ko e Kau Fakamoʻoni ola lelei ange ʻi ha feituʻu pē ʻoku tau ngāue ai?
21 Kuo teʻeki ai ke pehē mai ʻe he ʻEikí kuo ʻosi ʻa hono fai ʻa e ngāué. ʻOku kei ʻi ai ʻa e toko laui afe lahi ʻoku nau kamata ke tali ʻa e lotu moʻoní. Ko ia ai, ʻoku mālanga hake ʻa e fehuʻi, ʻOku tau fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku malavá ke ngāueleleiʻaki ʻa e taimi ʻa ia kuo fakaʻatā ʻe Sihova ʻi heʻene kātakí ki he ngāué ni?—2 Pita 3:15.
22 ʻOku ʻikai malava ke hiki kātoa ki he feituʻu ʻoku tātātaha ʻa hono ngāueʻí. Ka ʻokú ke ngāuekakatoʻaki ʻa e ngaahi faingamālie ʻokú ke maʻú? ʻOkú ke fai fakamoʻoni ki he kaungāngāué? ki he kau faiakó mo e kaungāakó? Kuó ke fai ha ngaahi liliu ke feʻunga mālie ki he ngaahi tuʻunga kuo liliu ʻi he feituʻu ʻokú ke ʻi aí? Kapau, koeʻuhi ko e liliu ʻo e ngaahi ngāué ʻoku tokosiʻi ai ʻa e kakai ʻoku nau ʻi ʻapi he lolotonga ʻa e ʻahó, kuó ke liliu ʻa hoʻo taimi-tēpilé kae malava ke ʻaʻahi kiate kinautolu ʻi he taimi poʻulí? Kapau ʻoku kamata ke taʻofi ʻa e malava ke hū ʻa e kakai kuo ʻikai ke fakaafeʻí ki he ngaahi falé, ʻokú ke fai ʻa e ngāue fakamoʻoní ʻaki ʻa e telefoni pe fakafou ʻi he meilí? ʻOkú ke toe ʻaʻahi ki he faʻahinga ʻoku nau fie fanongó pea tuʻuaki atu ʻa hono fai ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu ʻi ʻapí? ʻOku fakahoko kakato ʻa hoʻo ngāue fakamalangá?—Fakafehoanaki mo Ngāue 20:21; 2 Tīmote 4:5.
23. Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku totonu ke hoko ʻo hā mahino ʻi he fekauʻaki mo kitautolú, ʻi hono vakaiʻi ʻe Sihova ʻa e meʻa ʻoku tau fai ʻi heʻene ngāué?
23 ʻOfa ke tau fakahoko kātoa ʻa ʻetau ngāue fakamalangá ʻi ha founga ʻokú ne fakahā maeʻeeʻa lelei kia Sihova ʻa ʻetau houngaʻia ʻi he monū maʻongoʻonga ʻoku tau maʻu ko e hoko ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he taimi mahuʻinga ko ení. ʻOfa ke hoko nai ko hotau monū ia ke hoko ko e kau fakamoʻoni sio pau ki hono fakahoko ʻe Sihova ʻa e tautea ki he fokotuʻutuʻu motuʻa anga-fulikivanú ni pea mo hono fakahoko ʻa e Pule Taʻu ʻe Taha Afe lāngilangiʻia ʻa e Tuʻi ko Sīsū Kalaisí!
[Fakamatala ʻi lalo]
a Naʻe lau ʻo fakatatau ki hono vahevahe ʻa e māmaní ʻi he konga ki muʻa ʻo e ngaahi taʻu 1990 tupú.
Ko e Fakamanatu
◻ Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga lahi fau ai ʻa hono malangaʻi ʻa e pōpoaki ʻo kau ki he Puleʻangá?
◻ Ko e hā hono lahi ʻa hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻo aʻu mai ki he 1914?
◻ Ko e hā hono lahi ʻo e ngāue fakamoʻoni kuo fai talu mei hono fokotuʻu ʻa e Puleʻangá?
◻ Ko e hā te ne ʻai nai ʻa ʻetau kau ki he ngāue fakamalangá ke toe ola lelei ange?
[Fakatātā ʻi he peesi 16]
Naʻa mo e taimi naʻe kei tokosiʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoní naʻe aʻu ki he kakai tokolahi ʻa e pōpoaki ʻo kau ki he Puleʻangá