LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w94 11/1 p. 23-27
  • ʻAi Hoʻo Nofo Malí ke Tuʻuloa

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻAi Hoʻo Nofo Malí ke Tuʻuloa
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Tolonga ʻa e Nofo Malí
  • Ko e Tuʻunga-ʻUlú mo e Anga-Nofó
  • Ko e Fetalanoaʻakí ​—ʻA e Ivi Moʻui ʻo ha Nofo Mali
  • Fakaleleiʻi ʻa e Ngaahi Loto-Kehekehé
  • Nofo Feangatonuʻaki
  • ʻAi ke Lavameʻa ʻa e Nofo Mali Kalisitiané
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2016
  • ʻOua ʻe Fakamāvae ʻa e Meʻa Kuo Fakahoko ʻe he ʻOtuá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • Ko e Hā ʻa e Meʻa ʻOku Leaʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻo Fekauʻaki mo e Nofo Malí?
    Tali ʻo e Ngaahi Fehuʻi Fakatohitapú
  • Ko e Ongo Kī ʻe Ua ki ha Nofo Mali Tuʻuloa
    Ko e Fakapulipuli ʻo e Fāmili Fiefiá
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
w94 11/1 p. 23-27

ʻAi Hoʻo Nofo Malí ke Tuʻuloa

“Pea ko e meʻa kuo fakahoko ʻe he ʻOtua, ke ʻoua naʻa fakamavae ʻe ha tangata.”​—MĀTIU 19:6.

1. Ko e hā ʻa e makatuʻunga ki he lavameʻa ʻa e nofo mali ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiane moʻoni ʻi he ʻaho ní?

KO E toko laui afe ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa Sihová ʻi he ʻahó ni ʻoku nau nofo mali fiefia mo ikuna. Kae kehe, ko e mafola lahia pehē ʻo e lavameʻá ʻoku ʻikai ko ha hokonoa mai pē ia. ʻOku lakalakaimonū ʻa e ngaahi nofo mali Kalisitiané ʻi he fakatou fai ʻe he ongo meʻa malí ʻa e (1) ʻapasia ki he vakai ʻa e ʻOtuá ki he malí mo (2) feinga ke moʻuiʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi heʻene Folofolá. ʻIkai ko ia pē, ko e ʻOtuá tonu pē naʻá ne fokotuʻu ʻa e fokotuʻutuʻu ʻo e nofo malí. Ko ia ʻa e Tokotaha ‘ʻoku tauhingoa ki ai ʻa e fāmili kotoa pē ʻi he māmaní.’ (ʻEfesō 3:​14, 15) Koeʻuhi ko Sihova ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e meʻa ke lavameʻa ai ʻa e nofo malí, ʻoku tau maʻu ʻa e ʻaonga ʻi he muimui ki heʻene tatakí.​—ʻAisea 48:17.

2. Ko e hā ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e ʻikai ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mei he Tohi Tapú ʻi he nofo malí?

2 Ko hono kehe ʻaupitó, ko e ʻikai ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú ʻe lava ke hoko ai ʻa e loto-mamahi ʻi he nofo malí. ʻOku tui ʻa e kau mataotao ʻe niʻihi ko e tokolahi ko e vahe tolu ʻe ua ʻo kinautolu ʻoku nau mali he ʻahó ni ʻi he ʻIunaite Seteté ʻe faifai atu pē pea te nau vete mali. Naʻa mo e kau Kalisitiané ʻoku ʻikai te nau hao mei he ngaahi meʻa fakakulukia ʻoku faingataʻa ke fekuki mo ia ʻi he “ngaahi taimi faingataʻa.” (2 Tīmote 3:1) Ko e ngaahi faingataʻa fakaʻekonōmiká mo e ngaahi mafasia ʻo e ngaahi ngāueʻangá ʻoku lava ke hoko ko e uesia fakatuʻutāmaki ʻi ha nofo mali pē. Ko e kau Kalisitiane ʻe niʻihi kuo nau loto-mamahi ʻaupito ʻi he ʻikai ke ngāueʻaki ʻe honau hoá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú. Naʻe pehē ʻe ha uaifi Kalisitiane ʻe taha: “ʻOku ou ʻofa kia Sihova, ka ko ʻeku nofo malí kuo fonu ʻi he ngaahi palopalema ʻi he taʻu ʻe 20. ʻOku siokita ʻa hoku husepānití pea ʻoku ʻikai loto ia ke ne fai ha ngaahi liliu. ʻOku ou ongoʻi kuó u ʻefihia.” ʻOku tokolahi ʻa e ngaahi husepāniti mo e ngaah uaifi Kalisitiane kuo nau fakahāhā ʻa e ngaahi lau meimei tatau. Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fehālaakí? Pea ko e hā ʻe tokoni ki ha nofo mali mei he ʻauhia atu ki he ʻikai toe mahuʻingaʻiá pe mātuʻaki fakafilí?

Ko e Tolonga ʻa e Nofo Malí

3, 4. (a) Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻa e ʻOtuá ki he nofo malí? (e) Ko e hā ko ha ʻulungāanga lelei ai mo ʻaonga ʻa e tolonga ʻa e nofo malí?

3 Naʻa mo e ngaahi tuʻunga lelei tahá, ko e nofo malí ko e fakatahaʻi ʻo e ongo meʻa taʻehaohaoa. (Teutalōnome 32:5) Ko ia naʻe pehē ʻe he ʻaposetolo ko Paulá “ka ko e faʻahinga ko ia [te nau malí] ʻe ai ha fakamamahi ʻe to ki heʻenau moʻui.” (1 Kolinitō 7:28) Naʻa mo ha ngaahi tuʻunga mātuʻaki faingataʻa ʻe hoko nai ai ʻa e māvae pe vete mali. (Mātiu 19:9; 1 Kolinitō 7:​12-15) Kae kehe, ʻi he ngaahi tuʻunga lahi taha, ʻoku ngāueʻaki ʻe he kau Kalisitiané ʻa e akonaki ʻa Paulá: “Ke ʻoua naʻa mavae ʻa e fefine mo hono husepaniti: . . .  pea ke ʻoua naʻa tukuange ʻe he husepaniti hono uaifi.” (1 Kolinitō 7:​10, 11) Ko e moʻoni, ko e nofo malí naʻe ʻuhinga ia ko e haʻi tuʻuloa, he naʻe fakahā ʻe Sīsū Kalaisi: “Pea ko e meʻa kuo fakahoko ʻe he ʻOtua, ke ʻoua naʻa fakamavae ʻe ha tangata.”​—Mātiu 19:6.

4 Ki ha tokotaha ʻokú ne ongoʻi ʻefihia ʻi ha nofo mali fakafili pe ʻikai ke ʻi ai ʻa e ʻofá, ʻoku ngali fefeka nai mo ʻikai ha ʻuhinga lelei ʻa e tuʻunga ʻa Sihová. Ka ʻoku ʻikai. ʻOku ueʻi ʻe he tolonga ʻa e haʻi ʻo e nofo malí ha ongo meʻa mali ʻokú na manavahē ki he ʻOtuá ke na fehangahangai mo kumi ki ha fakaleleiʻanga ʻo ʻena ngaahi palopalemá, kae ʻoua ʻe liʻaki fakavavevave ʻa honau ngaahi fatongiá ʻi he ʻuluaki kamata pē ʻa e faingataʻá. Naʻe pehē ʻe ha tangata ʻe taha kuó ne nofo mali ʻo lahi ange ʻi he taʻu ʻe 20: “Heʻikai te mo lava ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi taimi faingataʻá. Heʻikai te mo fefiefiaʻaki maʻu ai pē ʻi he taimi hono kotoa. Ko e taimi ia ʻoku mahuʻinga moʻoni ai ʻa e tukupā.” Ko e moʻoni, ʻoku ongoʻi ʻe ha ongo meʻa mali Kalisitiane ʻa hona fatongia tefito kia Sihova ko e ʻOtuá, ko e Tupuʻanga ʻo e nofo malí.​—Fakafehoanaki mo Koheleti 5:4.

Ko e Tuʻunga-ʻUlú mo e Anga-Nofó

5. Ko e hā ʻa e akonaki ʻe niʻihi ʻa Paula ki he ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí?

5 Ko ia ai, ʻi he hoko ha ngaahi palopalema, ko e taimi ia ke kumi ai ki ha founga lelei ange ke ngāueʻaki ai ʻa e akonaki ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, kae ʻikai ko e kalo mei ai. Ko e fakatātaá, fakatokangaʻi ʻa e ngaahi lea ko ʻeni ʻa Paula ʻoku hā ʻi he ʻEfesō 5:​22-25, 28, 29: “ʻA e kau fefine, mou anganofo ki siʻomou ngaahi husepaniti, ʻo hange ki he ʻEiki. He ko e husepaniti ko e ʻulu ʻo e uaifi, ʻo hange foki ko Kalaisi ko e ʻulu ʻo e Siasi; ʻio ko ia ia ko e fakamoʻui ʻo e sino. Ka neongo ia, kae hange ʻoku anganofo ʻa e Siasi kia Kalaisi, ke pehe foki mo e kau fefine ki honau ngaahi husepaniti ʻi he meʻa kotoa. ʻA e kau tangata, mou ʻofa ki homou ngaahi uaifi, ʻo hange foki ko Kalaisi ne ne ʻofaʻi ʻa e Siasi, ʻo ne liʻoa ʻa ʻEne ʻAfio koeʻuhi ko ia: ʻOku totonu ke pehe foki ʻa e ʻofa ʻa e ngaahi husepaniti ki siʻonau ngaahi uaifi, he ko siʻonau sino kinautolu. Ko ia ʻoku ne ʻofa ki hono uaifi ʻoku ne ʻofa kiate ia. Seuke, ʻanefē ʻa e fehiʻa ʻa ha taha ki hono kakano oʻona; kaekehe ʻokú ne fafanga mo tauhi ia, ʻo hangē foki ko e fai ʻa Kalaisi ki he Siasi.”

6. ʻI he founga fē ke faikehekehe ai ʻa e ngaahi husepāniti Kalisitiané mei he kau tangata ʻo e māmaní?

6 Kuo faʻa ngāuehalaʻaki ʻe he kau tangata ʻa ʻenau pule ko e husepānití ʻo nau puleʻi fakamālohiʻi ʻa honau ngaahi uaifí. (Sēnesi 3:16) Kae kehe, naʻe naʻinaʻi ʻa Paula ki he ngaahi husepāniti Kalisitiané ke nau kehe mei he kau tangata ʻo e māmaní, ke nau hangē ko Kalaisí, kae ʻoua te nau pule kakaha ʻi he meʻa kotoa pē ki honau ngaahi uaifí. ʻIo, ko e tangata ko Sīsū Kalaisí naʻe ʻikai ʻaupito pē ke pule fakamamahi pe kakaha. Naʻá ne fakafeangainga ki hono kau muimuí ʻi he tokaʻi mo e ʻapasia, ʻo ne pehē: “Haʻu kiate au, ʻa kimoutolu kotoa pe ʻoku fakaongosia mo māfasia, pea te u fakamālōlō kimoutolu. ʻAi ʻeku ioke kiate kimoutolu, pea mou ako ʻiate au: he ʻoku ou faʻa kataki mo angafākatuʻa, pea te mou ʻilo ha mālōlō ʻi homou laumalie.”​—Mātiu 11:​28, 29.

7. ʻI he ngāue fakamāmani ʻa e uaifí, ʻe lava fēfē ke tuku atu ʻe he tangatá ha fakaʻapaʻapa kiate ia?

7 ʻOku tuku atu ʻe he husepāniti Kalisitiané ʻa e fakaʻapaʻapa ki hono uaifí ʻi hono tuʻunga ko ha ipu vaivai. (1 Pita 3:7) Ko e fakatātaá, kapau te tau pehē pē ʻoku ngāue fakamāmani ʻa e uafí. ʻE fakakaukau fakalelei ki ai ʻa e husepānití ke ne hoko ko e tokoni pea mo fakaʻatuʻi ʻi heʻene malava lahi tahá. Ko e ʻuhinga lahi ʻe taha ʻoku vete mali ai ʻa e kau fefiné ko e liʻaki ʻe he husepānití ʻa e fānaú pe ko e ʻapí. Ko ia ai, ko ha husepāniti Kalisitiane ʻokú ne feinga ke ne hoko ko ha tokoni ki he uaifí ʻi ha ngaahi founga mohu ʻuhinga lelei ʻo ʻaonga ki he fāmilí fakalūkufua.

8. Ko e hā ʻoku tupu mei ai ʻa e anga-nofo ʻa e ngaahi uaifi Kalisitiané?

8 ʻI hono fakaʻapaʻapaʻiaʻí ʻoku faingofua ai ki he ngaahi uaifi Kalisitiané ke nau anga-nofo ki honau ngaahi husepānití. Kae kehe, ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ʻeni ia ko ha nofo pōpula. Naʻe tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ko e uaifí ke ʻikai ko ha pōpula, ka ko ha “fakakakato” (“hoa,” fakamatala ʻi lalo), ʻoku ʻuhinga ko ha meʻa ʻoku feʻunga ki he tangatá. (Sēnesi 2:​18, NW) ʻI he Malakai 2:​14, naʻe lave ai ki he uaifí ko ha “kaumeʻa.” Ko e ngaahi uaifi pehē ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú naʻa nau maʻu ʻa e tauʻatāina lahi. ʻI he fekauʻaki mo e “uaifi fita,” ʻoku pehē ʻi he Tohi Tapú: “ʻOku falala kiate ia ʻa e loto ʻo hono husepaniti.” Ko e moʻoni, naʻe tuku kiate ia ʻa e ngaahi meʻa ʻo hangē ko hono tokangaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakaʻapí, naʻá ne levaʻi ʻa e fakatau mai ʻo e meʻakaí, fakakaukau ki ha konga vao ke fakatau mai ia, pea fai mo ha kiʻi pisinisi.​—Palōvepi 31:​10-31.

9. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e fakahāhā ʻe he kau fefine manavahē ki he ʻOtuá ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú ʻa ʻenau anga-nofo moʻoní? (e) Ko e hā ʻe lava ke tokoni ki ha uaifi Kalisitiane ke kei anga-nofo ai pē ʻi he ʻaho ní?

9 Ka neongo ia, kuo tokaʻi ʻe he uaifi manavahē ki he ʻOtuá ia ʻa e pule ʻa hono husepānití. Ko e fakatātaá, ko Sela “naʻa ne talangofua kia Epalahame, ʻo ne ui ia ko hono ʻeiki,” ʻo ʻikai ko ha tōʻonga fakaʻapaʻapa, ka ko e fakahāhā moʻoni ʻo ʻene anga-nofó. (1 Pita 3:6; Sēnesi 18:12) Naʻá ne loto-lelei foki ke tuku ʻa hono ʻapi fakafiemālie ʻi he kolo ko ʻUá kae nofo tēniti mo hono husepānití. (Hepelū 11:​8, 9) Ka naʻe ʻikai ke ʻuhinga ʻa e anga-nofo ʻa e uaifí ʻo pehē ʻe ʻikai lava ke ne fai ha meʻa kapau naʻe mātuʻaki fiemaʻu. ʻI he ʻikai ke fai ʻa Mōsese ki he lao ʻa e ʻOtuá ʻi he kamú, ko hono uaifi ko Sīpolá, naʻá ne taʻofi ʻa e fakatuʻutāmakí ʻaki ʻa ʻene ngāue fakapotopoto. (ʻEkisoto 4:​24-26) ʻOku lahi ange ʻa e meʻa ʻoku kau ki aí ʻo ʻikai ko hono fakafiemālieʻi pē ʻa e tangata taʻehaohaoá. Ko e ngaahi uaifí kuo pau ke nau “anganofo ki [siʻonau] ngaahi husepaniti, ʻo hange ki he ʻEiki.” (ʻEfesō 5:22) ʻI he fakakaukau ʻa e uaifi Kalisitiané ki hono vahaʻangatae mo e ʻOtuá, ʻe tokoni ʻa e meʻa ko ʻení ke ʻoua te ne fakatokangaʻi ʻa e ngaahi mele iiki mo e ngaahi meʻa taʻefeʻunga ʻa hono husepānití, ʻo hangē pē ko ia ʻoku fiemaʻu ke fai ange ʻe he husepānití kiate iá.

Ko e Fetalanoaʻakí ​—ʻA e Ivi Moʻui ʻo ha Nofo Mali

10. ʻOku fēfē ʻa hono mahuʻinga ʻo e fetalanoaʻakí ʻi he nofo malí?

10 ʻI hono ʻeke pe ko e hā ʻa e ʻuhinga lahi taha ʻoku movete ai ha ongo meʻa mali, naʻe tali ʻe ha tangata fakafofonga lao ki he vete malí: “Ko e taʻemalava ke fetalanoaʻaki faitotonu, fakahā ʻa ʻena ngaahi fakakaukau totonu ʻi hona lotó mo feangainga ʻi he tuʻunga ko e kaumeʻa lelei taha.” ʻIo, ko e fetalanoaʻakí ko e ivi moʻui ia ʻo ha nofo mali mālohi. ʻO hangē ko e lau ʻa e Tohi Tapú, “ʻoku maumau fakakaukau ʻa e ʻikai fai ha alea.” (Palōvepi 15:22) Ko e ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí ʻoku fiemaʻu kiate kinautolu ʻa e ‘kaumeʻa mamae,’ maʻu ha felāveʻi māfana mo fekoekoeʻi. (Palōvepi 2:17) Ka, ko e ngaahi mali tokolahi ʻoku nau faingataʻaʻia ke fetalanoaʻaki, pea tafunaki ʻa e loto-mamahí ʻo aʻu ki ha hoko ai ha ʻita fakatupunga maumau. Pe ʻoku fakangalingali lelei pē ʻa e ngaahi hoa malí, ka ʻoku nau fefakamamaʻoʻaki fakaeongo ʻiate kinautolu pē.

11. ʻE anga-fēfē ke fakaleleiʻi ʻa e fetalanoaʻaki ʻa e husepānití mo e uaifí?

11 ʻOku ngalingali ko e konga ʻo e palopalemá ko e kau tangatá mo e kau fefiné ʻoku faʻa kehekehe ʻa e ngaahi founga ʻo ʻenau fetalanoaʻakí. Ko e kau fefine tokolahi taha ʻoku ngalingali ʻoku nau fiemālie ke fetalanoaʻaki ʻo kau ki he ngaahi ongoʻí, ka ko e kau tangatá ia ʻoku ngalingali ʻoku nau saiʻia ange ke fetalanoaʻaki ʻo kau ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa. ʻOku hehema lahi ange ʻa e kau fefiné ia ke fakahā ʻa e ongoʻi mo fai ha poupou fakaeongo, ka ko e kau tangatá ia ʻoku nau hehema ke kumi ki ha fakaleleiʻanga mo fai ha ngaahi fakamatala. Ka, ko e malava ke fetalanoaʻaki leleí ʻe hoko ia ʻi hono fakapapauʻi ʻe he ongo meʻa malí ke na fakatou “vave . . . he fanongo, fakatotoka ki he lea, pea fakatotoka ki he ʻita.” (Sēmisi 1:19) ʻAi ke mo fesiofaki mo e tokanga moʻoni. ʻAi ke mo fetalanoaʻaki tauʻatāina ʻaki hono fai ʻa e ngaahi fehuʻi fakaʻatuʻi. (Fakafehoanaki mo 1 Sāmiuela 1:8; Palōvepi 20:5.) Fanongo tokanga ʻi hoʻo feinga ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻá, kae ʻoua ʻe feinga ke ʻoatu ha fakaleleiʻanga fakavave ʻi hono fakahā ʻe ho hoá ha palopalema. Pea lotu fakataha ʻi he anga-fakatōkilalo ʻo kumi ki ha tataki mei he ʻOtuá.​—Sāme 65:2; Loma 12:12.

12. ʻE anga-fēfē ʻa hono fevahevaheʻaki ʻe ha ongo meʻa mali Kalisitiane ha taimi kiate kinaua?

12 ʻI he taimi ʻe niʻihi ko e ngaahi meʻa fakakulukia mo fakamafasia ʻo e moʻuí ʻokú ne ʻai ʻo hā ngali ʻoku ʻikai nai ke toe ʻi ai ha taimi ia pe ha ivi ki he ongo meʻa malí ke fai ai ha talanoa ʻoku ʻaongá. Kae kehe, kapau ʻe tauhi ʻe he kau Kalisitiané ʻa ʻenau nofo malí ke lauʻi lelei mo maluʻi mei hano ʻuliʻi, kuo pau ke na kei fevāofiʻaki pē. ʻOku fiemaʻu kiate kinaua ke na tauhi ʻa ʻena tahá ko ha mataʻikoloa, ʻoku mahuʻinga, pea kuo pau ke vaheʻi ha taimi ki ai pea pehē kiate kinaua. (Fakafehoanaki mo Kolose 4:5.) ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ko e founga ke maʻu ai ha taimi ki he talanoa ʻaongá ʻoku faingofua pē nai ia ʻo hangē ko hono tāmateʻi ʻo e TV. Ko e nofo hifo fakataha ʻo inu ha ipu ti pe kofí ʻe tokoni ia ki he ongo hoa malí ke na fetuʻutaki fakaeongo ai. ʻI he ngaahi taimi peheé ʻoku lava ke na ‘fealeaʻaki’ ai ʻi he ngaahi meʻa fakafāmili kehekehe. (Palōvepi 13:10) Pea ko ha meʻa fakapotopoto ē ke fakatupulekina ʻa e ʻulungāangaʻaki ʻa e talanoa ʻo kau ki he fanga kiʻi meʻa fakatupuʻita mo e ngaahi taʻefemahinoʻakí ki muʻa ke nau hoko ko e ngaahi tupuʻanga lahi ʻo e mafasiá!​—Fakafehoanaki mo Mātiu 5:​23, 24; ʻEfesō 4:26.

13. (a) Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ʻi he ʻatā mo e faitotonu ʻa e fetuʻutakí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe niʻihi ʻe lava ke fevāofiʻaki ai ʻa e ongo meʻa malí?

13 Naʻe vete ʻe ha tangata ʻe taha: “ʻOku faʻa faingataʻa kiate au ke fakahāhā ʻa ʻeku ngaahi fakakaukau moʻoní mo tala moʻoni ki [hoku uaifí] ʻo tatau tofu pē mo e anga ʻo ʻeku ongoʻí.” Ka neongo ia, ko e fakahā ʻo kita tonú ko e kī mahuʻinga ia ki hono fakatupulekina ʻo e fekoekoeʻí. Fakatokangaʻi ʻa e ʻataʻatā mo e faitotonu ʻa e fetuʻutaki ʻa Sīsū mo e kau mēmipa ʻo ʻene fefine taʻané. Naʻá ne pehē: “ʻOku ʻikai te u kei lau kimoutolu ko e kau tamaioʻeiki; he talaʻehai ʻoku ʻilo ʻe he tamaioʻeiki ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe heʻene ʻeiki: ka kuo u ui kimoutolu ko hoku ngaahi kaumeʻa; koeʻuhi ʻilonga ha meʻa ne u fanongo mei heʻeku Tamai kuo u fakaʻilo kiate kimoutolu.” (Sione 15:15) Ko ia sio ki ho malí ko ho kaumeʻa. Falala ki ho hoá ʻaki ʻa hoʻo ngaahi ongoʻí. Fai ha feinga ke ʻai ha ngaahi fakahāhā faingofua mo faitotonu “ʻo e toʻonga ʻofa.” (Hiva ʻo e Hiva 1:2) Ko e ʻatā ʻa e fetalanoaʻakí ʻe faingatāmaki nai ʻi he taimi ʻe niʻihi, ka ʻi he fakatou feinga lahi ʻa e ongo meʻa malí, ʻe lahi ʻa e meʻa ʻe lava ki hono ʻai ʻa ʻena nofo malí ko ha haʻi tuʻuloa.

Fakaleleiʻi ʻa e Ngaahi Loto-Kehekehé

14, 15. ʻE anga-fēfē ke fakaʻehiʻehi mei he keé?

14 Ko e ngaahi loto-kehekehe moʻoní ʻoku pau ke hoko ia ʻi he taimi ki he taimi. Ka ʻoku ʻikai ke fiemaʻu ʻa ho ʻapí ke fakaʻaʻau ke kovi ʻo hoko ko e ‘fale ʻoku fonu ʻi he kē.’ (Palōvepi 17:1) Tokanga ke ʻoua ʻe fetalanoaʻaki ki he ngaahi meʻa fakafoʻituitui pē ʻo fanongo ki ai ʻa e fānaú, pea fakahā ʻa e fakaʻatuʻi ki he ngaahi ongoʻi ʻa ho hoá. ʻI hono fakahā ʻe Lesieli ʻa ʻene loto-mamahi ʻi hono tuʻunga ko e paʻá mo kole kia Sēkope ke ʻoange haʻane fānaú, naʻe tali ʻita ange ʻa Sēkope: “He kuo u fetongi ʻa e ʻOtua, ʻa ia kuo ne taʻofi meiate koe ʻa e fua ʻo e manava?” (Sēnesi 30:​1, 2) ʻI he hoko ha ngaahi palopalema fakaʻapi, ngāue ki he palopalemá, ʻoua ʻe ʻohofi ʻa e tokotaha ko ē. ʻI he lolotonga ʻo ha fetalanoaʻaki fakaekimoua, fakaʻehiʻehi mei he “lea taʻefakakaukauʻi” pe fefakahohaʻaʻaki ʻoku ʻikai ke fiemaʻú.​—Palōvepi 12:18, NW.

15 Ko e moʻoni, ʻokú ke maʻu nai ha ngaahi ongoʻi mālohi ʻo fekauʻaki mo hoʻo fakakaukaú, ka ʻoku malava ke fakahāhā ia ʻo ʻikai ʻaki ʻa e “fakamahū kotoa pe mo e lili mo e ʻita mo e feʻiohoʻaki mo e lauʻikovi.” (ʻEfesō 4:31) ʻOku pehē ʻe ha husepāniti ʻe taha: “Fetalanoaʻaki ki hoʻomo ngaahi palopalemá ʻi homo leʻo anga mahení pē. Kapau ʻe leʻo lahi ha leʻo ʻo e tokotaha koeʻuhi ko ʻene ʻita, taʻofi ʻa e fetalanoaʻakí. ʻI he ʻosi ha taimi siʻi pea toe kamata ʻa e fetalanoaʻakí.” ʻOku ʻomai ha fakahinohino lelei ʻi he Palōvepi 17:14: “Ko ia ke ke ʻatā mai koe ʻi he teʻeki ke aʻu ki he feinaʻaki.” ʻI hoʻomo fakatou mokomoko hifó toe feinga ke fetalanoaʻaki ki he ngaahi meʻa ko iá.

Nofo Feangatonuʻaki

16. Ko e hā ko ha meʻa mamafa ai ʻa e tonó?

16 ʻOku pehē ʻi he Hepelū 13:4: “Ke lauʻi lelei ʻa e mali ʻe he kakai kotoa pe; pea ke taʻeʻuliʻi ʻa e mohenga: he ko e kau feʻauaki, mo e tonoʻunoho ʻe fakamāu kinautolu ʻe he ʻOtua.” Ko e tonó ko e hia ia ki he ʻOtuá. ʻOkú ne toe maumauʻi ʻa e nofo malí. (Sēnesi 39:9) Naʻe tohi ʻe ha fefine fakahinohino ki he nofo malí: “ʻI hono ʻiloʻí pē, ʻoku hoko leva ʻa e tonó ʻo hangē ha fuʻu afā ki he fāmilí fakakātoa, ʻo maumauʻi ʻa e ngaahi meʻa fakaʻapí, maumauʻi ʻa e falalá mo hoto mahuʻingá, ʻo fakatupu ʻa e maumau ki he fānaú.” Ko hono olá nai ko ha feitama pe ko hono maʻu ʻa e mahaki ʻoku pipihi ʻi he fehokotaki fakasinó.

17. ʻE anga-fēfē ke fakaʻehiʻehi pe talitekeʻi ʻa e hehema ki he tonó?

17 Ko e kakai ʻe niʻihi ʻoku nau pusiakiʻi ʻa e hehema ki he tonó ʻaki ʻenau maʻu ʻa e fakakaukau kovi ʻa e māmaní ki he fehokotaki fakasinó ʻo hangē ko ia kuo fakahā ʻi he ngaahi tohi, ʻi he televīsoné, mo e ngaahi heleʻuhilá. (Kalētia 6:8) Ka neongo ia, ʻoku pehē ʻe he kau fekumí, ʻoku faʻa hoko ʻa e tonó ʻo ʻikai ko e fie fehokotaki fakasino pē ka ko ha fiemaʻu ke fakamoʻoniʻi ko e tokotaha ko iá ʻoku kei manakoa pe ʻoku tupu mei ha holi ke ongoʻi ʻoku ʻofaʻi ʻo lahi ange. (Fakafehoanaki mo Palōvepi 7:18.) Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e ʻuhingá, kuo pau ki ha Kalisitiane ke ne talitekeʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻo e ʻulungāanga koví. Fetalanoaʻaki faitotonu ki hoʻo ngaahi ongoʻí mo ho hoá. Kapau ʻoku malava, kumi ha tokoni mei he kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá. ʻI he fai peheé ʻe fakaʻehiʻehi ai mei he tō ki ha angahala. ʻIkai ko ia pē, ʻoku fiemaʻu ki he kau Kalisitiané ke nau tokanga ʻi he feangainga ʻa e fefiné mo e tangatá. ʻOku fepaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú ke ʻosi mali mo ha tokotaha kehe kae sio mo manako ki ha tokotaha kehe. (Siope 31:1; Mātiu 5:28) ʻOku totonu ki he kau Kalisitiané ke nau tokanga tautefito ʻo fekauʻaki mo hono fakatupulekina ʻa e vāofi fakaeongo mo e kaungāngāué. Tauhi ke māfana ʻa e ngaahi vā peheé ka ʻi hono taumuʻa fakaengāué pē.

18. Ko e hā ʻoku faʻa hoko ko e tefito ia ʻo e ngaahi palopalema fekauʻaki mo e fehokotaki fakasino ʻi he nofo malí, pea ʻe fēfē ʻa hono fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení?

18 Ko ha maluʻi lahi angé ko ha vā māfana mo ʻatā mo ho hoá. ʻOku pehē ʻe he kau fekumi tokolahi ko e ngaahi palopalema fekauʻaki mo e fehokotaki fakasino ʻi he nofo malí ʻoku tātātaha ke tupu ia mei ha palopalema fakaesino ka ʻoku faʻa hoko pē ko e tupu mei he kovi ʻa e fetuʻutakí. Ko e ngaahi palopalema pehē ní ʻoku tātātaha pē ia ʻo ka fetalanoaʻaki tauʻatāina ʻa e ongo meʻa malí mo fai ʻa e fatongia ʻo e nofo malí ko hono fakahāhā ia ʻo e ʻofa kae ʻikai ko hono fai ʻo hangē ha fatongia.a ʻI he ngaahi tuʻunga totonu peheé, ko e ngaahi vā fekoekoeʻí ʻe lava ʻo hoko ia ko e fakatupu mālohi ki he haʻi ko e nofo malí.​—1 Kolinitō 7:​2-5; 10:24.

19. Ko e hā ʻa e “fakamaʻu ʻo e haohaoa,” pea ko e hā ʻe lava ke ne fai ʻi ha nofo mali?

19 Ko e ʻofá “ko e fakamaʻu ʻo e haohaoa” ʻi he loto fakatahaʻanga Kalisitiané. ʻI hono fakatupulekina ʻa e ʻofá, ʻe lava ai ʻe ha ongo meʻa mali ʻokú na manavahē ki he ʻOtuá ke na ‘hokohoko atu ʻa ʻena fekātakiʻaki mo e fefakamolemoleʻaki tauʻatāina.’ (Kolose 3:​13, 14) ʻOku tuʻu-ki-muʻa ʻa e ʻofá he ʻokú ne kumi ki he lelei ʻa e niʻihi kehé. (1 Kolinitō 13:​4-8) Fakatupulekina ʻa e ʻofa pehē. ʻE tokoni ia kiate koe ke fakatupu mālohi ai ʻa e haʻi ʻo hoʻo nofo malí. Ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú ʻi hoʻo nofo malí. Kapau te ke fai ia, ʻe fakamoʻoniʻi ai ʻa hoʻo nofo malí ko e haʻi tuʻuloa pea ʻe hoko ai ha fakafetaʻi mo ha fakalāngilangi kia Sihova ko e ʻOtuá.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ko e kupu ko e “Fetuʻutakí​—ʻOku ʻIkai Ngata pē ʻi he Talanoá,” ʻoku hā ʻi he The Watchtower ʻo ʻAokosi 1, 1993, naʻe fakahā ai ʻa e founga ʻe lavaʻi ai ʻe ha ongo meʻa mali ʻa e ngaahi palopalema ʻi he tafaʻaki ko ʻení.

Ko e Hā Haʻo Tali?

◻ Ko e hā ʻoku totonu ai ko e nofo malí ko ha haʻi tuʻuloa?

◻ Ko e hā ʻa e vakai ʻa e Tohi Tapú ki he tuʻunga-ʻulú mo e anga-nofó?

◻ ʻE anga-fēfē ke fakaleleiʻi ʻe he ongo meʻa malí ʻa e fetalanoaʻakí?

◻ ʻE anga-fēfē ke fakaleleiʻi ʻe ha ongo meʻa mali ʻa e ngaahi loto-kehekehé ʻi he anga faka-Kalisitiané?

◻ Ko e hā ʻe tokoni ke fakatupu mālohi ʻa e haʻi ko e nofo malí?

[Fakatātā ʻi he peesi 26]

Kapau ʻe ngāue fakamāmani ʻa e uaifí, ko ha husepāniti Kalisitiane heʻikai te ne tuku ke kavengaʻia ʻa e uaifí

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share