LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w94 11/1 p. 28-32
  • Ngāue Mālohi ki he Fakamoʻui ʻo Ho Fāmilí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ngāue Mālohi ki he Fakamoʻui ʻo Ho Fāmilí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngaahi Mātuʻa Kalisitiané mo Honau Ngaahi Ngafá
  • Tokanga ki Heʻenau Ngaahi Fiemaʻu Fakaeongó
  • Tokanga ki Heʻenau Ngaahi Fiemaʻu Fakalaumālié
  • Akonakiʻi ʻi he Māʻoniʻoni
  • Ngaahi Fāmili ʻo e Mātuʻa Taʻehoá mo e Ngaahi Fāmili ʻo e Mali ʻo ʻEte Tamaí pe Faʻeé
  • Hanganaki Ngāue ki he Fakamoʻui ʻo Ho Fāmilí!
  • Akoʻi Hoʻo Kiʻi Tamá mei he Kei Siʻí
    Ko e Fakapulipuli ʻo e Fāmili Fiefiá
  • ʻOku Lava ke Lavameʻa ʻa e Ngaahi Fāmili Mātuʻa-Taʻehoá!
    Ko e Fakapulipuli ʻo e Fāmili Fiefiá
  • Ko e ʻAonga ʻo Hono Akonakiʻi mo Tautea ʻi he ʻOfá
    Ko Hono ʻAi Hoʻo Moʻui Fakafāmilí ke Fiefia
  • Ngaahi Mātuʻa​—Akoʻi Hoʻomou Fānaú ʻi he ʻOfa
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
w94 11/1 p. 28-32

Ngāue Mālohi ki he Fakamoʻui ʻo Ho Fāmilí

“Hanganaki tauhi hake kinautolu ʻi he akonaki mo e fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihová.”​—ʻEFESŌ 6:4, NW.

1, 2. Ko e hā ʻa e ngaahi faingataʻa ʻoku fehangahangai mo e ngaahi mātuʻa ʻo e ʻaho ní?

NAʻE ui ia ʻi ha makasini ʻiloa ko ha fuʻu liliu. Naʻe hā ʻeni ʻi ha kupu naʻá ne fakamatala ki he ngaahi liliu fakaʻohovale kuo fakahoko ʻi he fāmilí ʻi he ngaahi taʻu ki mui ní. Ko e ngaahi liliu ko ʻení naʻe pehē “ko e ola ia ʻo e mahaki fakaʻauha ko e vete mali, toe nofo mali, toe vete mali, fānau tuʻutāmaki, mo e ngaahi fakakulukia foʻou ʻi he ngaahi fāmili ʻoku kei fakatahá.” Ko e ngaahi meʻa fakakulukia pehē ʻoku ʻikai ke fakaʻohovale ia, he naʻe kikiteʻi ʻi he Tohi Tapú ia ko e kakaí te nau fehangahangai mo e “ngaahi taimi faingataʻa” lolotonga ʻa e “kuonga fakamui” ni.—2 Tīmote 3:​1-5.

2 Ko ia ai, ko e ngaahi mātuʻa ʻo e ʻaho ní ʻoku nau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻaʻia naʻe ʻikai ke hoko ia ʻi he ngaahi toʻutangata ki muʻá. Pea neongo ko e ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ʻi hotau lotolotongá naʻa nau tauhi hake ʻa ʻenau fānau ʻi he ngaahi founga ʻa e ʻOtuá mei he kei “valevale,” ko e ngaahi fāmili tokolahi kuo nau toki kamatá ni ke “laka ʻi he moʻoni.” (2 Tīmote 3:15; 3 Sione 4) Naʻe kamata nai ʻe he ngaahi mātuʻá ia hono akoʻi ʻa e ngaahi founga ʻa e ʻOtuá ki he fānaú kuo nau lalahi. ʻIkai ko ia pē, ʻoku fakautuutu ʻa e tokolahi ʻo e ngaahi fāmili ʻo e mātuʻa taʻehoa mo e ngaahi fāmili ko e mali hono ua ʻo ʻete tamaí pe ko ʻete faʻeé ʻoku ʻi hotau lotolotongá. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa ho ngaahi tuʻungá, ʻoku lava ke ngāueʻaki pē ai ʻa e enginaki ʻa e ʻaposetolo ko Paulá: “Hanganaki tauhi hake kinautolu ʻi he akonaki mo e fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihová.”​—ʻEfesō 6:4, NW.

Ngaahi Mātuʻa Kalisitiané mo Honau Ngaahi Ngafá

3, 4. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi tefitoʻi meʻa kuó ne ʻai ke hōloa ai ʻa e ngafa ʻo ngaahi tamaí? (e) Ko e hā ʻoku pau ai ki he ngaahi tamai Kalisitiané ke ʻoua ʻe ngata pē ʻi he ngāue ke maʻu ha meʻa ke moʻui mei ai ʻa e fāmilí?

3 Fakatokangaʻi naʻe fai ʻe Paula ʻa ʻene lea ʻi he ʻEfesō 6:4 fakatautefito ki he “ngaahi tamai.” ʻOku fakamatala ʻe ha tangata tohi ko e ngaahi toʻutangata ki muʻá ko e “fatongia ʻo e ngaahi tamaí ke tauhi hake ʻa ʻenau fānaú ʻi he ʻulungāanga lelei mo e fakalaumālie foki; ko e ako ʻa e fānaú ko e fatongia ʻo e ngaahi tamaí. . . . Ka naʻe toʻo atu ʻe he Fuʻu Liliu Fakaengāueʻangá ʻa e fekoekoeʻi ko ʻení; naʻe tuku ʻe he ngaahi tamaí ia ʻa ʻenau ngaahi faama mo e ngaahi fale koloa, ʻalu mei honau ngaahi ʻapí ke ngāue ʻi he ngaahi fale ngāue pea ki mui mai ʻi he ngaahi ʻōfisi. Kuo fai ʻe he ngaahi faʻeé ʻa e ngaahi fatongia ʻa ia naʻe fai ia ki muʻa atu ʻe he ngaahi tamaí. Kuo fakautuutu ʻa e hoko ʻa e tuʻunga tamaí ia ko ha fakakaukau pē ka ʻoku ʻikai ke ngāueʻaki ia.”

4 Ki he kau tangata Kalisitiané: ʻOua te mou fiemālie pē ʻi he ngāue ke maʻu ha meʻa ke moʻui mei ai ʻa e fāmilí, ʻo tuku kotoa ʻa e akoʻí mo e tauhi ʻo hoʻomou fānaú ki homou ngaahi uaifí. Naʻe enginaki ʻa e Palōvepi 24:27 ki he ngaahi tamai ʻi he kuonga ko ē: “Tokonaki hoʻo ngaue ʻi tuʻa, pea teuteu maʻau ʻi he vao; hili ia pea ke nofo ke langa hao fale.” ʻOku pehē pē ʻi he ʻahó ni, ko ha tangata ngāue, ʻoku fiemaʻu nai kiate koe ke ke ngāue fuoloa mo mālohi ke tauhiʻaki ʻa e anga ʻo e nofó. (1 Tīmote 5:8) Kae kehe, ʻi he ʻosi ko iá, kātaki ʻo vaheʻi ha taimi ke “langa hao fale”​—fakaeongo mo fakalaumālie.

5. ʻOku anga-fēfē leva ke ngāue ʻa e ngaahi uaifi Kalisitiané ki he fakamoʻui ʻa honau ngaahi fāmilí?

5 Ko e ngaahi uaifi Kalisitiané: ʻOku pau ke mou ngāue mālohi foki ki he fakamoʻui ʻo homou ngaahi fāmilí. ʻOku pehē ʻe he Palōvepi 14:1: “Ko e poto ha fefine ʻoku kau ke maʻumaʻuluta ai hono fale.” Koeʻuhi ko e hoa malí, ko koe mo ho husepānití ʻokú mo kaunga ki he fatongia ʻo hono akoʻi hoʻomo fānaú. (Palōvepi 22:6; Malakai 2:14) ʻOku kau nai heni ʻa e akonekina ʻa hoʻomo fānaú, teuteuʻi ke nau kau ki he ngaahi fakataha Kalisitiané mo e ngāue fakamalangá, pea naʻa mo hono fai ʻo e ako fakafāmilí ʻi he ʻikai lava ke fai ia ʻe ho husepānití. ʻOku toe lava foki ke ke kau lahi ki hono akoʻi ki hoʻomo fānaú ʻa e ngaahi pōtoʻi ngāue fakaeʻapi, ngaahi ʻulungāanga lelei, fakamaʻa fakaesino, mo e ngaahi meʻa ʻaonga lahi kehe pē. (Taitusi 2:5) ʻI he ngāue fakataha ʻa e ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí ʻi he founga ko ʻení, ʻoku lelei ange ai ʻa e malava ke aʻusia ʻa e ngaahi fiemaʻu ki heʻenau ngaahi fānaú. Pea ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fiemaʻu ko iá?

Tokanga ki Heʻenau Ngaahi Fiemaʻu Fakaeongó

6. Ko e hā ʻa e kaunga ʻa e ngafa ʻo e ngaahi faʻeé mo e ngaahi tamaí ʻi he fakalakalaka fakaeongo ʻa ʻenau fānaú?

6 Ko ha “fefine toutama ʻa ia ʻoku ne tauhi siʻene fanau aʻana,” ʻoku nau ongoʻi malu, nonga, mo ʻofaʻi. (1 Tesalonaika 2:7; Sāme 22:9) Ko e ngaahi faʻē tokosiʻi ʻoku lava ke nau talitekeʻi ʻa e oʻi ke tokanga lahi ki heʻenau kau valevalé. Naʻe ʻeke ʻe he palōfita ko ʻAiseá: “ʻE mangalo koā ʻi ha finemotuʻa ʻene tamasiʻi kei huhu, ke ʻoua te ne fakaʻatuʻi ʻa e tama ʻa hono manava?” (ʻAisea 49:15) Ko ia, ko e ngafa ʻo e ngaahi faʻeé ʻoku mahuʻinga ʻa ʻenau kaunga ki he fakalakalaka fakaeongo ʻa e fānaú. Ka neongo ia, ʻoku toe mahuʻinga foki mo e kaunga ʻo e ngafa ʻa e ngaahi tamaí ki he meʻa ko ʻení. ʻOku pehē ʻe ha tangata ako ʻo kau ki he fāmilí ko Paul Lewis: “Kuo teʻeki ai ke ʻi ai ha tokotaha ʻoku ngāue kau ki he kakaí kuó ne fanongo mei ha kiʻi [tama maumau-lao] ʻoku lelei ʻa honau vā mo ʻenau tamaí. Halaʻatā ha kiʻi tama ʻe taha mei he toko laui teau.”

7, 8. (a) Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ʻo e vā mālohi ʻia Sihova ko e ʻOtuá mo hono ʻAló? (e) ʻOku fēfē ke fokotuʻu ʻe he ngaahi tamaí ha vā ʻofa mo ʻenau fānaú?

7 Ko ia ai, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke tokanga ʻa e ngaahi tamai Kalisitiané ke fakatupulekina ha haʻi ʻofa mo ʻenau fānaú. Ko e fakatātaá, fakatokangaʻi ʻa Sihova ko e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi. ʻI hono papitaiso ʻo Sīsuú, naʻe fakahā ʻe Sihova: “Ko hoku ʻAlo Pele koe, ko koe kuo u hōifua ai.” (Luke 3:22) ʻOku lahi ʻa e meʻa ʻoku fakahāhaaʻi ʻi he ngaahi lea siʻi pē ko iá! Ko Sihova (1) naʻá ne fakamoʻoni ko hono ʻAlo, (2) fakahāhā ʻa ʻene ʻofa kia Sīsū, mo (3) ʻai ke ʻiloa ʻa ʻene hōifua kia Sīsū. Ka, naʻe ʻikai ko e taimi pē ʻeni naʻe fakahāhā ai ʻe Sihova ʻa ʻene ʻofa ki hono ʻAló. Naʻe pehē ʻe Sīsū ki mui ki heʻene Tamaí: “He naʻa ke ʻofa kiate au ʻi he teʻeki ke tanu pou ʻa māmani.” (Sione 17:24) Neongo, ko e moʻoni ia, ʻikai ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine talangofua kotoa pē ʻoku fiemaʻu kiate kinautolu ʻa e tokangaʻi, ʻofa, mo e fiemālie ʻiate kinautolu mei heʻenau ngaahi tamaí?

8 Kapau ko ha tamai koe, ʻoku ngali ʻe lava ke ke fokotuʻu ha vā ʻofa mo hoʻo fānaú ʻaki hono ngāuetotonuʻaki maʻu pē ʻa e ngaahi fakahāhā ʻo e ʻofá ʻi he lea mo e ngaahi meʻa ʻokú ke fai kiate kinautolú. ʻOku moʻoni, ʻoku faingataʻa ki he kau tangata ʻe niʻihi ke fakahā ʻa ʻenau ongoʻi ʻofá, tautefito kapau kuo ʻikai ke fakahāhā kiate kinautolu ʻa e ongoʻi ʻofá ʻe heʻenau ngaahi tamaí tonu. Ka naʻa mo ha feinga pē ke fakahā ʻa e ʻofa ki hoʻo fānaú ʻoku lava ke ʻi ai hono kaunga mālohi. ʻIkai ko ia pē, “ko e ʻofa ko e meʻa langa hake.” (1 Kolinitō 8:1) Kapau ʻoku ongoʻi fiemālie ʻa hoʻo fānaú koeʻuhi ko hoʻo ʻofa fakaetamaí, te nau hehema lahi ange ke hoko ko e ‘foha mo e ngaahi ʻofefine moʻoni’ pea ongoʻi tauʻatāina ke falala kiate koe.​—Palōvepi 4:3.

Tokanga ki Heʻenau Ngaahi Fiemaʻu Fakalaumālié

9. (a) ʻI he founga fē, naʻe tokangaʻi ai ʻe he ngaahi mātuʻa ʻIsileli manavahē ki he ʻOtuá ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa honau ngaahi fāmilí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi faingamālie ʻoku maʻu ʻe he kau Kalisitiané ke akoʻi ai ʻa ʻenau fānaú ʻo ʻikai ʻi he founga anga mahení pē?

9 ʻOku ʻi ai foki ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa e fānaú. (Mātiu 5:3) Naʻe naʻinaʻi ʻe Mōsese ki he ngaahi mātuʻa ʻIsilelí: “Pea ko e ngaahi foʻi folofola ko eni ʻoku ou kouna atu he ʻaho ni ʻe fuesia ʻe ho loto, pea te ke uhuʻi ki hoʻo fanau, pea te ke lea ki ai ʻi hoʻo nofo ʻi ho fale, pea ʻi hoʻo ʻalu ʻi he hala, pea ʻi hoʻo tokoto hifo, pea ʻi hoʻo tuʻu kake.” (Teutalōnome 6:​6, 7) Kapau ko ha mātuʻa Kalisitiane koe, ʻoku lava ke ke fai ʻa e konga lahi ʻo hoʻo fakahinohinó ʻo ʻikai ʻi he founga anga mahení, “ʻi hoʻo ʻalu ʻi he hala.” Ko e taimi ʻoku ngāueʻaki ʻi he fononga ʻi he kā ʻa e fāmilí, fai fakatau, pe luelue fakataha mo hoʻo fānaú mei he matapā-ki-he-matapā ʻi he ngāue fakamalanga ʻa e Kalisitiané ʻoku maʻu ai ʻa e ngaahi faingamālie lelei ke ʻoange ai ʻa e fakahinohinó ʻi ha tuʻunga ʻoku fiemālie. Ko e ngaahi taimi kaí ko e taimi lelei ia ki he ngaahi fāmilí ke nau fetalanoaʻaki. “ʻOku mau ngāueʻaki ʻa e taimi kaí ke talanoa ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he ʻaho ko iá,” ko e fakamatala ia ʻa ha fefine.

10. Ko e hā ko ha pole ai ʻa e ako fakafāmilí ʻi he taimi ʻe niʻihi, pea ko e hā ʻa e fakapapau ʻoku pau ke maʻu ʻe he ngaahi mātuʻá?

10 Kae kehe, ko e fakahinohino fakalelei ʻoku fakafou ʻi he ako Tohi Tapu tuʻumaʻu mo hoʻo fānaú ʻoku mahuʻinga foki mo ia. Kuo fakahā ko e moʻoni, “ʻoku tāvani ʻa e vale ʻi he loto” ʻo e fānau. (Palōvepi 22:15) Ko e ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ʻoku nau pehē ʻoku faingofua ki heʻenau fānaú ke nau maumauʻi ʻa e ako fakafāmilí. ʻO anga-fēfē? ʻAki ʻa ʻenau taʻemanonga mo fakapipiko, ʻaki hono fakatupu ʻa e ngaahi fakaleluʻi fakatupu ʻita (ʻo hangē ko e ngaahi fetukitukiʻi ʻa e fānaú pē), pe ʻaki hono taʻeʻilo fievaleloi pē ʻa e ngaahi moʻoni tefito ʻi he Tohi Tapú. Kapau ʻe aʻu ki he tuʻunga ko e feʻauhi pe ko e loto ʻo hai ʻoku mālohi tahá, ko e loto ʻo e ongo mātuʻá ʻoku pau ko e mālohi tahá ia. ʻOku ʻikai totonu ke foʻi ʻa e ngaahi mātuʻa Kalisitiané ʻo tuku ki he fānaú ke nau puleʻi ʻa e fāmilí.​—Fakafehoanaki mo Kalētia 6:9.

11. ʻOku lava fēfē ke fakafiefia ʻa e ako fakafāmilí?

11 Kapau ʻoku ʻikai ke fiefia ʻa hoʻo fānaú ʻi he ako fakafāmilí, ʻe lava ke fai nai ha ngaahi liliu. Ko e fakatātaá, ʻoku ngāueʻaki nai ʻa e akó ko ha kalofanga ia ke lave ai ki he ngaahi tōnounou fakamuimui ʻa hoʻo fānaú? ʻE lelei taha nai ke fetalanoaʻaki fakafoʻituitui ki he ngaahi palopalema peheé. ʻOku fai maʻu pē ʻa hoʻo akó? Kapau ʻokú ke tuku ʻa e ako fakafāmilí koeʻuhi ko ha polokalama televīsone mālie pe ngaahi sipoti, ʻe ʻikai ke tokanga fakamātoato nai ʻa hoʻo fānaú ki he akó. ʻOkú ke fakamātoato mo loto-māfana ʻi hoʻo founga fai ʻo e akó? (Loma 12:8) ʻIo, ʻoku totonu ke fakafiefia ʻa e akó. Feinga ke fakakau ki ai ʻa e fānaú hono kotoa. ʻAi ke pau mo fakatupu langa hake, fakaongoongoleleiʻi māfana ʻa hoʻo fānaú ki heʻenau kau ki he akó. Ko e moʻoni, ʻoua ʻe lau pē ʻa e fakamatalá, kae feinga ke aʻu ki honau lotó.​—Palōvepi 23:15.

Akonakiʻi ʻi he Māʻoniʻoni

12. Ko e hā ʻoku ʻikai ai ko e akonakiʻí ia ke taaʻi maʻu pē?

12 ʻOku ʻi ai ʻa e fiemaʻu mālohi foki ki he fānaú ke akonakiʻi. Ko ha mātuʻa, ʻoku totonu ke ke fai ha ngaahi fakangatangata kiate kinautolu. ʻOku pehē ʻe he Palōvepi 13:24: “Ko ia ʻoku ne angakoviʻi ʻa e meʻa kinisi ʻoku ne fehiʻa ki heʻene tamasiʻi: Ka ko ia ʻoku ne ʻofa ki ai ʻoku ne tautea kei siʻi.” Kae kehe, ʻoku ʻikai ke ʻuhinga ʻa e Tohi Tapú ia, ko e akonakiʻí ke fai maʻu pē ʻaki hono taaʻi. ʻOku pehē ʻe he Palōvepi 8:33: “Tali ʻa e akonaki,” pea kuo tala mai kiate kitautolu “ko e valoki ʻo ha tangata poto ʻoku oʻo. ʻO lahi ʻi ha teauʻi loholoho ki ha vale.”​—Palōvepi 17:10.

13. ʻOku totonu ke fai ʻa e akonakiʻi ʻo e tamá ʻi he founga fē?

13 ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻe feʻunga ke akonakiʻi ʻaki hano taaʻi. Kae kehe, kapau ʻe fai ia ʻi he ʻita, ʻoku ngalingali ʻe fuʻu hulu mo ʻikai ke siaʻa. ʻOku fakatokanga ʻe he Tohi Tapú: “ʻA e ngaahi tamai, ʻoua te mou fakahohaʻasi hoʻomou fanau, naʻa faifai pea nau loto kina.” (Kolose 3:21) Ko e moʻoni, “ko e fakamalohia ʻoku meʻa mo sesele ai ʻa e tangata poto.” (Koheleti 7:7) Ko ha talavou kuo fakaʻitaʻi ʻe lava ke ne aʻu ʻo angatuʻu ki he ngaahi tuʻunga māʻoniʻoní. Ko ia, ʻoku totonu ke ngāueʻaki ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e Tohi Tapú ki he akonakiʻi ʻo ʻenau fānaú ʻi he māʻoniʻoni ʻi ha founga tuʻu maʻu mo mafamafatatau. (2 Tīmote 3:16) Ko e akonakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻoku faiʻaki ia mo e ʻofa mo e anga-malū.​—Fakafehoanaki mo 2 Tīmote 2:​24, 25.a

14. Ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe he ngaahi mātuʻá kapau ʻoku nau ongoʻi hehema ki he ʻita lahí?

14 Ko e moʻoni, “ʻoku lahi ʻa e meʻa ʻoku tau humu ai kotoa pe.” (Sēmisi 3:2) Naʻa mo ha mātuʻa anga-ʻofa ʻoku lava ke ne tō ʻi he taimi ko ia ʻoku faingataʻá ʻo leaʻaki ha lea taʻeʻofa pe fakahāhā ʻa e ʻitá. (Kolose 3:8) Kapau ʻoku hoko ʻo pehē, ʻoua te ke tuku ke tō ʻa e laʻaá ʻoku kei mamahi lahi pē ʻa hoʻo tamá pe ʻokú ke kei ʻi ha tuʻunga fakatupu ʻita. (ʻEfesō 4:​26, 27) Fakaleleiʻi ʻa e meʻa ko iá mo hoʻo tamá, fai ha kole fakamolemole kapau ʻoku ngali feʻunga ke fai. (Fakafehoanaki mo Mātiu 5:​23, 24.) Ko e fakahāhā ʻa e anga-fakatōkilalo peheé te ne tohoaki koe mo hoʻo tamá ke mo vāofi. Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻe ʻikai te ke lava ke mapuleʻi ʻa ho lotó pea ʻe iku ki he ʻita lahi, kumi ha tokoni mei he kau mātuʻa kuo fakanofo ʻi he fakatahaʻangá.

Ngaahi Fāmili ʻo e Mātuʻa Taʻehoá mo e Ngaahi Fāmili ʻo e Mali ʻo ʻEte Tamaí pe Faʻeé

15. ʻI he founga fē ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻa e fānau ʻi he ngaahi fāmili ʻo e mātuʻa taʻehoá?

15 Kae kehe ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe he fānau kotoa pē ʻa e poupou ʻa e ongo mātuʻá fakatouʻosi. ʻI he ʻIunaite Seteté, ko e tama ʻe 1 ʻi he toko 4 kotoa pē naʻe tauhi hake ia ʻe ha mātuʻa taʻehoa. ʻI he ngaahi taimi ʻo e Tohi Tapú naʻe faʻa ʻi ai ʻa e ‘fānau tamai-mate,’ kuo toutou lave ki honau tokangaʻí ʻi he Tohi Tapú. (ʻEkisoto 22:22) ʻI he ʻahó ni, ko e ngaahi fāmili ʻo e mātuʻa taʻehoa Kalisitiané ʻoku fehangahangai tatau pē mo e ngaahi mafasia mo e ngaahi faingataʻa, ka ʻoku nau maʻu ʻa e fiemālie ʻi he ʻilo ko Sihova “ko e tamai ki he kau tamai mate, mo e fakamāu ʻoku tokanga ki he fefine uitou.” (Sāme 68:5) Naʻe naʻinaʻi ki he kau Kalisitiané ke “aʻahi ki he faʻahinga matuʻa-mate mo e kau uitou ʻi heʻenau mamahi.” (Sēmisi 1:27) ʻOku lahi ʻa e meʻa ke fai ʻe he kaungā tuí ke tokoni ki he ngaahi fāmili ʻo e mātuʻa taʻehoá.b

16. (a) Ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe he ngaahi mātuʻa taʻehoá ki honau fāmilí tonu? (e) Ko e hā ʻe faingataʻa nai ai ʻa e akonakiʻí, pea ko e hā kuo pau ai ke fakahoko iá?

16 Kapau ko ha mātuʻa taʻehoa koe, ko e hā te ke lava ʻe koe tonu ʻo fai ke ʻaonga ki ho fāmilí? ʻOku fiemaʻu ke ke fakamakukanga ʻo fekauʻaki mo e ako Tohi Tapu fakafāmilí, maʻu ʻa e fakatahá, mo e ngāue fakamalangá. Kae kehe, ko e akonakiʻí, ko ha pole faingataʻa nai ia. ʻOkú ke kei loto-mamahi nai ʻi he mole atu ʻa ho hoá ʻi he maté. Pe ʻokú ke fekuki mo e ngaahi ongoʻi halaia pe ʻita ʻi he nofo mali kuo māvae. Mahalo pe, ʻokú ke manavasiʻi naʻa saiʻia ange nai ʻa hoʻo tamá ke ne nofo mo ho hoa kuó ke māvae pe vete mo iá kapau ʻokú mo vahevahe fakalao ʻa e tokangaʻi ʻo e fānaú. Ko e ngaahi tuʻunga peheé ʻokú ne ʻai nai ke faingataʻa fakaeongo ke fai ʻa e akonakiʻi mafamafatataú. Kae kehe, ʻoku tala mai ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu “ko e tamasiʻi ʻoku tukuange noa ʻoku ne fakamaaʻi ʻene faʻe.” (Palōvepi 29:15) Ko ia ʻoua te ke foʻi ki he ongoʻi halaia, loto-lavea, pe mafasia fakaeongo mei ha hoa mali ki muʻa. Fokotuʻu ha ngaahi tuʻunga ʻuhinga lelei mo tuʻu maʻu foki. ʻOua te ke fakangaloku ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú.​—Palōvepi 13:24.

17. ʻI he founga fē ʻoku taʻemahino ai ʻa e ngaahi ngafa ʻo e ngaahi mēmipa ʻi ha fāmili ʻo e mātuʻa taʻehoa, pea ko e hā ʻoku lava ke fai ke fakaʻehiʻehi mei he meʻa ko ʻení?

17 Kae kehe, ʻoku lava ke hoko ʻa e ngaahi faingataʻa, kapau ʻoku ʻai ʻe he faʻē taʻehoá ia ʻa ʻene tamasiʻí ko ha fetongi ia ʻo hono hoa malí​—ko e tangata ia ʻo e falé—​pe ko ʻene taʻahiné ko ha taha ʻokú ne falala ki ai, ʻo fakakavengaʻiʻaki ia ʻene ngaahi palopalemá. Ko e fai peheé ʻoku ʻikai ke taau ia pea fakapuputuʻu ki he tamá. Kapau ʻoku ʻikai mahino ʻa e ngaahi ngafa ʻo e mātuʻá mo e fānaú, ʻe ʻikai lava lelei ʻa e akonaki ʻoku faí. ʻAi ke ne ʻilo ko koe ʻa e mātuʻá. Kapau ko ha faʻē koe ʻokú ke fiemaʻu ha fakahinohino makatuʻunga mei he Tohi Tapú, ʻe maʻu ia mei he kau mātuʻá pe mei ha tuofefine taʻumotuʻa matuʻotuʻa.​—Fakafehoanaki mo Taitusi 2:​3-5.

18, 19. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi faingataʻaʻia kuo fehangahangai mo e ngaahi fāmili ʻo e mali ʻo ʻete tamaí pe faʻeé? (e) ʻOku lava fēfē ke fakahāhā ʻe he ngaahi mātuʻa mo e fānau ʻo e ngaahi fāmili ʻo e mali ʻo ʻete tamaí pe faʻeé ʻa e potó mo e ʻiloʻiló?

18 Tatau pē mo e ngaahi fāmili ʻo e mali ʻo ʻete tamaí pe faʻeé ʻoku nau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa. ʻOku faʻa hoko, ʻo tātātaha ki he ngaahi mātuʻa ʻoku mali tuʻo uá ke nau “maʻu vave ʻa e ongoʻi ʻofa mei he fānau ʻo e ʻuluaki malí.” Ko e fakatātaá, ko e fānau ia ʻa hoto mali hono uá ʻoku nau mātuʻaki ongoʻingofua ha filifilimānako ki he fānau totonú. (Fakafehoanaki mo Sēnesi 37:​3, 4.) Ko hono moʻoní, ko e fānau mo hoto mali hono uá ʻoku nau kei fekuki nai mo e loto-mamahi ki he tokotaha ʻo e ongo mātuʻa kuo mavahé mo manavasiʻi ke fakahā ʻenau ʻofa ki he mali ʻo ʻenau tamaí pe faʻeé koeʻuhi ngalingali ʻoku ʻikai mateaki nai ia ki heʻenau tamai pe faʻē totonú. Ko e ngaahi feinga ke fai ha akonakiʻi ʻoku fiemaʻu kiate kinautolú ʻe hoko nai ai ʻa e fakamanatu anga-kakahá ni, ‘ʻOku ʻikai ko ʻeku tamai pe faʻē totonu koe!’

19 ʻOku pehē ʻi he Palōvepi 24:3: “Ko e poto pe ʻoku langa ai ha fale; pea ko e fai fakapotopoto ʻa ia ʻoku tuʻumaʻu ai.” ʻIo, ʻoku fiemaʻu ʻa e poto mo e ʻiloʻilo ki he tokotaha kotoa pē ʻi he fāmili ʻo e mali hono uá kae lavameʻa. Faifai atu pē, ʻoku pau ke tali ʻe he fānaú ʻa e moʻoniʻi meʻa ʻoku faʻa fakamamahi ko e ngaahi meʻá kuo liliu ia. Ko e ngaahi mātuʻa kuo mali tuʻo uá ʻoku fiemaʻu nai kiate kinautolu ke nau ako ke anga-kātaki mo kaungāongoʻi, ʻo ʻoua ʻe fakavave ke hoko ʻo loto-mamahi ʻi he fehangahangai mo hano ngali fakataleʻi nai. (Palōvepi 19:11; Koheleti 7:9) Ki muʻa ke fai ʻa e ngafa ʻo e tokotaha akonakí, fai ha feinga ke ke kaumeʻa mo e fānau ʻa ho malí. Ko e toki malava ke maʻu ʻa e vā ko iá, ʻe pehē nai ʻe he niʻihi ko e taimi lelei ia ke tuku ki he mātuʻa totonú ke ne fai ʻa e akonakiʻí. ʻI he hoko ha ngaahi hohaʻa, ʻoku pau ke fai ha ngaahi feinga ke fai ha fetalanoaʻaki. “Ko e fua ʻoku maʻu ʻe he kau tali faleʻi ko e poto,” ko e lau ia ʻa e Palōvepi 13:10.c

Hanganaki Ngāue ki he Fakamoʻui ʻo Ho Fāmilí!

20. Ko e hā ʻoku totonu ke hokohoko atu hono fai ʻe he ngaahi ʻulu ʻo e fāmili Kalisitiané?

20 ʻOku ʻikai ke hokonoa mai pē ʻa e ngaahi fāmili Kalisitiane mālohí. Ko kimoutolu ko e ngaahi ʻulu ʻo e fāmilí ʻoku pau ke mou hokohoko atu ke ngāue mālohi ki he fakamoʻui ʻa homou ngaahi fāmilí. Ke faʻa leʻo, fakatokangaʻi ʻa e ʻulungāanga fakatupu mamahi pe ngaahi hehema fakaemāmaní. ʻAi ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he lea, ʻulungāanga, ʻofa, tui, mo e anga-maʻa. (1 Tīmote 4:12) Fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālie ʻo e ʻOtuá. (Kalētia 5:​22, 23) Ko e kātaki, fakaʻatuʻi, faʻa fakamolemole, mo e manavaʻofá ʻe tokoni mālohi ia ki hoʻo ngaahi feinga ke akoʻi ʻa hoʻo fānaú ʻi he ngaahi founga ʻa e ʻOtuá.​—Kolose 3:​12-14.

21. ʻOku anga-fēfē ke tauhi maʻu ʻi ha ʻapi ʻa e ʻatimosifia māfana mo fiefiá?

21 Fakataha mo e tokoni mei he ʻOtuá, feinga ke tauhi maʻu ʻa e māfana mo e fiefia ʻi ho ʻapí. Ngāueʻaki ha taimi ke fakatahataha ai mo e fāmilí kātoa, feinga ke mou kai fakataha tuʻo taha ʻi he ʻaho taki taha. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, ngāue fakamalangá, mo e ako fakafāmilí. Ka, ʻoku toe ʻi ai foki “mo e ʻaho ke kata . . . mo e ʻaho ke meʻe.” (Koheleti 3:​1, 4) ʻIo, fokotuʻutuʻu ha ngaahi vahaʻa taimi ʻo e fakafiefia fakatupu langa hake. ʻEva ki he ngaahi fea mo e ngaahi matātahi, mo e ngaahi feituʻu pehē ʻe hoko ko e fakafiefia ia ki he fāmilí kātoa. Pe tāmateʻi nai ʻa e TV kae fai ha hiva, fanongo ki he ngaahi fasi, fai ha ngaahi vaʻinga, mo talanoa. ʻOku tokoni ʻeni ke tohoaki ʻa e fāmilí ke nau vāofi ange.

22. Ko e hā ʻoku totonu ai ke ke ngāue mālohi ki he fakamoʻui ʻo ho fāmilí?

22 Ko kimoutolu hono kotoa ʻo e ngaahi mātuʻa Kalisitiané ʻofa ke mou hokohoko atu ʻi he ngāue ke fakahōifua kakato kia Sihova “ʻo mou fakatupu fua, ko e ngaahi ngaue lelei kehekehe; mo mou tupulekina ko e meʻa ʻi he ʻilo ki he ʻOtua.” (Kolose 1:10) Langa ho fāmilí ʻi he makatuʻunga mālohi ko e talangofua ki he Folofola ʻa e ʻOtuá. (Mātiu 7:​24-27) Pea mo fakapapauʻi ko hoʻo ngaahi feingá ke tauhi hake ʻa hoʻo fānaú “ʻi he akonaki mo e fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihova” ʻe hōifua ai.​—ʻEfesō 6:4, NW.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Sio ki he kupu “Ko e Vakai ʻa e Tohi Tapú: ‘Ko e ʻAkau ʻo e Akonaki’​—Kuo ʻOsi Hono Taimí?” ʻi he Awake! ʻo Sepitema 8, 1992.

b Sio ki he The Watchtower ʻo Sepitema 15, 1980, peesi 15-26.

c Sio ki he The Watchtower ʻo ʻOkatopa 15, 1984, peesi 21-25.

Ko e Hā Haʻo Tali?

◻ ʻI he founga fē ʻe lava ke ngāue fakataha ai ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi hono langa hake ʻa hona fāmilí?

◻ Ko e hā ʻa e ngaahi fiemaʻu fakaeongo ʻe niʻihi ʻa e fānaú, pea ʻe anga-fēfē ke fakalato ia?

◻ ʻOku lava fēfē ʻe he ngaahi ʻulu ʻo e fāmilí ke akoʻi ʻa ʻenau fānaú fakatouʻosi ʻi he founga maheni mo ʻikai ke anga maheni?

◻ ʻOku anga-fēfē ke akonakiʻi ʻi he māʻoniʻoni ʻe he ngaahi mātuʻá?

◻ Ko e hā ʻoku lava ke fai ke ʻaonga ki he ngaahi fāmili ʻo e mātuʻa taʻehoá mo e ngaahi fāmili ʻo e mali ʻo ʻete tamaí pe faʻeé?

[Fakatātā ʻi he peesi 29]

Ko e ʻofa mo e loto-lelei ʻa e tamaí ʻoku mahuʻinga ia ki he fakalakalaka fakaeongo ʻo e tamá

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share