LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w95 7/1 p. 3-5
  • Ngaahi Mana ʻa Sīsuú—Hisitōlia pe Talatupuʻa?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ngaahi Mana ʻa Sīsuú—Hisitōlia pe Talatupuʻa?
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1995
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • ʻIkai Malava?
  • Ko e Fakamoʻoni ʻa Hono Moʻoní
  • Kaungāfakamoʻoni Fakamāmani
  • Ko e Ngaahi Mana ʻa Sīsuú—Ko e Hā ʻe Lava Ke Ke Akó?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2004
  • Ngaahi Maná—Moʻoni pe Loi?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2005
  • ʻE Lava Ke Ke Tui ki he Ngaahi Mana Kuo Lēkooti ʻi he Tohi Tapú?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2012
  • Ko e Hā Ke Mahuʻingaʻia Ai ʻi he Ngaahi Maná?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2012
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1995
w95 7/1 p. 3-5

Ngaahi Mana ʻa Sīsuú—Hisitōlia pe Talatupuʻa?

“Pea ʻi hono fa ʻo e uasi ʻi he po ko ia, naʻe ʻalu atu ʻa Sisu kiate kinautolu ʻoku ne haʻele ʻi he tahi.”​—Mātiu 14:25.

KI HE laui miliona ʻi he māmaní, ko ʻenau tui ki he ngaahi mana naʻe fai ʻe Sīsuú ʻoku meimei mahuʻinga tatau pē ia mo e tui ki he ʻOtuá tonu. Ko e kau tohi Kōsipelí​—Mātiu, Maʻake, Luke, mo Sione​—ʻoku nau fakamatala ki he ngaahi mana ʻa Sīsū ʻe 35. Kae kehe, naʻe pehē ʻe heʻenau ngaahi fakamatalá naʻá ne fai ʻa e ngaahi touʻanga lahi ange naʻe mahulu hake ʻi he tangata.​—Mātiu 9:35; Luke 9:11.

Ko e ngaahi mana ko ʻení naʻe ʻikai fai ia ke fakafiefiaʻi ʻa e kakai. Naʻe mahuʻinga ia ki hono fakamoʻoniʻi ʻo e taukaveʻi ʻe Sīsū ko e ʻAlo ia ʻo e ʻOtuá, ko e Mīsaiá ʻa ia naʻe fuoloa ʻa e tatali ki ai. (Sione 14:11) Naʻe fai ʻe Mōsese ʻa e ngaahi maná ko ha fakaʻilonga ia ʻo ʻene fakahā ia ki he puleʻanga ʻo ʻIsileli naʻa nau nofo pōpulá. (ʻEkisoto 4:​1-9) ʻOku ʻuhinga totonu, ko e Mīsaiá, ʻa e tokotaha naʻe kikiteʻí ʻe lahi ange ʻia Mōsesé, ʻe ʻamanekina foki ke ne fai ha fakaʻilonga ʻoku poupouʻi ia ʻe he ʻOtuá. (Teutalōnome 18:15) ʻOku ui ʻe he Tohi Tapú ʻa Sīsū “ko e tangata ia naʻe fakamoʻoni maʻana mei he ʻOtua kiate kimoutolu [ko e kau Siú], ʻaki ha ngaahi mana mo e ngaahi meʻa fakaofo mo e ngaahi fakaʻilonga.”​—Ngāue 2:22.

ʻI he kuo hilí, naʻe tali pē ʻe he kakaí ia ʻo ʻikai toe fehuʻia ʻa e fakamatala ʻi he Tohi Tapú ko Sīsū ko e tokotaha naʻá ne fai ʻa e ngaahi maná. Ka ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu ki muí ni maí, ko e ngaahi fakamatala ʻa e Kōsipelí kuo fakaangaʻi ia ʻe he kau fakaangá. ʻI heʻene tohi ko e Deceptions and Myths of the Bible, naʻe lave ai ʻa Lloyd Graham ki he fakamatala ʻa e Tohi Tapú ki he ʻalu ʻa Sīsū ʻi he fukahi vaí peá ne hoko atu ʻo pehē: “Ko e mātuʻaki taʻeʻilo lahi ia ke tui ki he fakamatala ko ʻení ko e meʻa naʻe hoko, ka ko e laui miliona ʻoku nau tui naʻe hoko ia. Pea ʻi he hā mei he laui miliona ʻa e taʻeʻilo peheé ʻoku ʻikai te tau ofo ai ʻi he kovi pehē ʻa hotau māmani. Ko e hā ʻa e māmani lelei ange te ke ʻamanekina mei he taʻeʻilo peheé?”

ʻIkai Malava?

Kae kehe, ko e ngaahi fakaanga peheé ʻoku ʻikai faituʻunga. ʻOku fakaʻuhingaʻi ʻa e maná ʻe he The World Book Encyclopedia ko “ha meʻa ʻoku hoko kuo ʻikai lava ke fakamatalaʻi ʻo fakafou ʻi he ngaahi lao ʻiloa ʻo natulá.” Fakatatau ki he fakaʻuhinga ko iá, ko ha TV fakalanu, teleletiō, pe ha komipiuta laptop naʻe pehē ko ha ngaahi mana ia ʻi he senituli pē ʻe taha kuo ʻosi! ʻOku ʻuhinga lelei ke fakamatemateé pea lau ha meʻa ʻoku ʻikai ke lava koeʻuhi pē he ʻoku ʻikai lava ke tau fakamatalaʻi ia ʻo fakatatau ki he ʻilo fakasaienisi lolotongá?

Ko e moʻoniʻi meʻa ʻeni ʻe taha ke fakakaukau ki ai: ʻI he lea faka-Kalisi totonu ʻa ia naʻe tohi ai ʻa e “Fuakava Foʻou,” ko e foʻi lea naʻe ngāueʻaki ki he “mana” ko e dyʹna·mis​—ko e foʻi lea ʻoku ʻuhinga tefito ko e “mālohi.” ʻOku toe liliu ia ko e “ngaahi ngāue mālohi” pe “malava.” (Luke 6:19; 1 Kolinitō 12:​10, NW; Mātiu 25:​15, NW) ʻOku taukaveʻi ʻi he Tohi Tapú ko e ngaahi mana ʻa Sīsuú ko ha fakahāhā ia ʻa e “mafimafi ʻo e ʻOtua.” (Luke 9:43) Ko e ngaahi ngāue peheé ʻe ʻikai taʻemalava ʻe ha ʻOtua mafimafiʻia​—ʻa e Tokotaha ʻoku “lahi hono ngaahi ivi”?​—ʻAisea 40:26.

Ko e Fakamoʻoni ʻa Hono Moʻoní

ʻI ha sivisiviʻi ofi ʻo e ngaahi Kōsipeli ʻe faá ʻoku maʻu mei ai ha toe fakamoʻoni ki he malava ke tau tui ai ki aí. Ko e meʻa ʻe taha ke tokanga ki aí, ko e ngaahi fakamatala ia ko ʻení ʻoku mahino lelei ai ʻa hono faikehekehé mei he ngaahi fanangá mo e ngaahi talatupuʻá. Ko e fakatātaá, naʻe movete ʻa e ngaahi talanoa loi ʻo fekauʻaki mo Sīsū ʻi he ngaahi senituli ki mui peá ne toki pekiá. Ko e ʻapokalifá “Kōsipeli ʻa Tōmasí” ʻoku pehē: “ʻI he taʻu nima ʻa e tamasiʻi ko ʻeni ko Sīsū . . . , naʻá ne ʻalu fano ʻi he kolo, pea naʻe lele mai ha tamasiʻi ʻo tau ʻi hono uma. Naʻe pāhia ʻa Sīsū peá ne pehē ki he tamasiʻí: ‘ʻE ʻikai te ke toe ʻalu ʻi ho hala,’ pea naʻe tō leva ki lalo ʻa e tamasiʻí ʻo mate.” ʻOku ʻikai ke faingataʻa ke ʻiloʻi ʻa e natula moʻoni ʻo e talanoa ko ʻení​—ko ha konga talanoa ʻoku ʻikai ke moʻoni. ʻIkai ko ia pē, ko e tamasiʻi loto-taʻemaau mo loto-fakatupu-mamahi kuo fakamatala ki ai ʻi hení ʻoku ʻikai haʻane tatau mo e Sīsū ʻi he Tohi Tapú.​—Fakahā ʻa e faikehekehé Luke 2:​51, 52.

Tokanga ki he Kōsipelí he ko e ngaahi fakamatala moʻoní pē ia. ʻOku nau ʻatā mei he fakalahí mo e ngaahi fokotuʻu loí. Naʻe fai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi maná koeʻuhi ko e ngaahi fiemaʻu moʻoni, kae ʻikai ke fakafiemālieʻi ha liliu taʻeʻuhinga ʻo hono lotó. (Maʻake 10:​46-52) Naʻe ʻikai ʻaupito ke ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa hono ngaahi mafaí ke ʻaonga pē ki ai. (Mātiu 4:​2-4) Pea naʻe ʻikai ʻaupito te ne ngāueʻaki ia ko e fie hā. Ko hono moʻoní, ʻi he fieʻilo ʻa Tuʻi Hēlotá naʻá ne fiemaʻu ke fai ʻe Sīsū ha “meʻa fakaofo” ko ha mana kiate ia, ka ko Sīsū naʻe “ʻikai momoʻi tali ʻe ia ha meʻa.”​—Luke 23:​8, 9.

Ko e ngaahi mana ʻa Sīsuú ʻoku mātuʻaki faikehekehe ia mei he kau pōtoʻi ʻi he faimana kākaá, mo e kau lotu fakamoʻui mahakí. Naʻe fakalāngilangiʻi maʻu ai pē ʻa e ʻOtuá ia ʻe heʻene ngaahi ngāue fakaofó. (Sione 9:3; 11:​1-4) Ko ʻene ngaahi maná naʻe ʻatā ia mei he ngaahi tōʻonga fakaeongo, mo e ngaahi faimana tuputupulefanua, ngaahi fakahāhā pē, kākā, mo e fakamohé. ʻI he fetaulaki ʻa Sīsū mo ha kui naʻe moʻui kolekole pē ko hono hingoa ko Patimiosi ʻa ia naʻá ne kalanga, “Laponai, ke u ʻā muʻa,” naʻe pehē ange pē ʻe Sīsū kiate ia: “ʻAlu ā; kuo fakamoʻui koe ʻe hoʻo tui. Pea ne ʻā hake leva.”​—Maʻake 10:​46-52.

ʻOku fakahā ʻe he Kōsipelí naʻe fai ʻe Sīsū ʻene ngaahi ngāue fakaofó ʻo ʻikai ha kau poupou ia, pe ha ngaahi meʻa makehe pe maama ke fakataumuʻa ki he takiheeʻi. Naʻe fai fakahāhā pē ia, ʻo faʻa fai ʻi he ʻao ʻo e kau fakamoʻoni sio pau tokolahi. (Maʻake 5:​24-29; Luke 7:​11-15) ʻO ʻikai hangē ko e ngaahi feinga ʻa e kau lotu fakamoʻui mahaki ʻi onopooní, ko ʻene ngaahi feinga ke fai fakamoʻuí naʻe ʻikai taʻemalava koeʻuhi ko e ʻikai tui ʻa e tokotaha mahakí. ʻOku pehē ʻi he Mātiu 8:16: “Pea ne fakamoʻui mo kinautolu kotoa pē naʻe puke.”

ʻI heʻene tohi “Many Infallible Proofs:” The Evidences of Christianity, naʻe pehē ai ʻe ha mataotao ko Arthur Pierson ʻo kau ki he ngaahi mana ʻa Kalaisi: “Ko honau lahi, ko e tuai e kemo mo e kakato ʻo hono fai ʻa e fakamoʻui, pea mo e ʻikai ha fehālaaki ʻe taha ʻo aʻu ki he feinga ke fokotuʻu ʻa e maté, ʻoku faikehekehe taʻefakangatangata ai ʻa e ngaahi mana ko ʻení mo e ngaahi ngāue fakaofo loi ʻi he kuongá ni pe ko ha toe kuonga kehe.

Kaungāfakamoʻoni Fakamāmani

Naʻe toe ʻomai ʻe Pierson ha ʻuhinga ʻe taha ʻokú ne poupouʻi ai ʻa e ngaahi fakamatala ʻa e Kōsipelí ʻi heʻene pehē: “ʻOku ʻikai ha fakapapauʻi ʻo e ngaahi mana ʻi he Tohi Tapú ʻoku toe fakaofo ange ka ko e ʻikai ke fakaʻikaiʻi ia ʻe hono ngaahi fili ko e kau Siú. Ko e kau taki Siú naʻa nau maʻu ʻa e ʻuhinga mālohi ke ʻoua ʻe tui kia Sīsū, ka naʻe fuʻu ʻiloa ʻa ʻene ngaahi maná ʻo ʻikai lava ai ʻe he kau fakafepakí ke fakaʻikaiʻi ia. Ko e meʻa pē naʻa nau faí ko e taku ko e fai ʻo e ngaahi touʻanga peheé ʻi he ivi fakatēmeniō. (Mātiu 12:​22-24) ʻI he ʻosi ʻo e pekia ʻa Sīsuú ʻo laui senituli, naʻe hokohoko atu ʻa e kau faʻu tohi ʻo e Talamata ʻa e kau Siú ke lau ʻa e ngaahi mafai fakafou ʻi he maná naʻe fai ia ʻe Sīsū. Fakatatau ki he tohi ko e Jewish Expressions on Jesus, naʻe ʻikai te nau fakakau ia ki ha tokotaha naʻe “muimui ki he ngaahi toʻonga faimana.” ʻE fai ha fakamatala pehē kapau naʻe kiʻi faingofua ke fakaʻikaiʻi ʻa e ngaahi mana ʻa Sīsuú ko ha talatupuʻa?

Ko ha toe fakamoʻoni mei ha tangata tohi hisitōlia ʻo e siasí ʻi he senituli hono faá ko Eusebius. ʻI heʻene tohi ko e The History of the Church From Christ to Constantine, naʻá ne lave kia Quadratus naʻá ne ʻave ha tohi ki he ʻemipolá ʻo taukapoʻi ai ʻa e lotu faka-Kalisitiané. Naʻe tohi ʻe he Quadratus: “Ko e ngaahi ngāue ʻo hotau Fakamoʻuí ʻoku malava ʻo mamata ki ai maʻu ai pē, he naʻe moʻoni​—ko e kakai naʻe ʻosi fakamoʻui mo fokotuʻu mei he maté, naʻe ʻikai fai ha sio pē ki ai ʻi he taimi naʻe fakamoʻui pe fokotuʻu aí, ka naʻa nau ʻi ai maʻu ai pē ke mamata ki ai, ʻo ʻikai ʻi he kei ʻi hotau lotolotonga ʻa e Fakamoʻuí, ka ʻi ha taimi fuoloa ʻi he hili ʻo ʻEne mavahe atú; ko e moʻoni naʻe kei moʻui ʻa e niʻihi ʻo kinautolu ʻi he taimi naʻá ku moʻui aí.” Naʻe pehē ʻe he mataotao ko William Barclay: “ʻOku pehē ʻe he Quadratus naʻe aʻu mai ki hono ʻahó ko e kau tangata naʻa nau maʻu ʻa e ʻaonga mei he ngaahi maná naʻa nau kei moʻui pea ʻe lava ke hoko ko e fakamoʻoni. Kapau naʻe ʻikai ke moʻoni ia ʻe faingofua ange ki he puleʻanga Lomá ke lau ʻa e taukaveʻi ʻa e kau fakamoʻoni sio paú ko ha loi ia.”

Ko e tui ki he ngaahi mana ʻa Sīsuú ʻoku faituʻunga, fakaʻatamai, mo fetāiaki kakato mo e fakamoʻoní. Ka neongo ia, ko e ngaahi mana ʻa Sīsuú ʻoku ʻikai ko ha hisitōlia pē ia ʻo ʻikai hano ʻaonga ʻi he ʻahó ni. ʻOku fakamanatu kiate kitautolu ʻi he Hepelū 13:8: “Ko Sisu Kalaisi ʻoku tatau ai pe he ʻaneafi, mo e ʻaho ni, ʻio, ʻo taʻengata.” ʻIo, ʻokú ne moʻui ʻi hēvani ʻi he ʻahó ni, ʻo malava ke ne ngāueʻaki ʻa e ivi fakafou ʻi he maná ʻo lahi ange ia ʻi he taimi naʻá ne ʻi māmani ai ko e tangatá. ʻIkai ko ia pē, ko e ngaahi fakamatala ʻa e Kōsipelí ki heʻene ngaahi maná (1) ʻoku akoʻi ai ʻo e kau Kalisitiané ki he ngaahi lēsoni ʻaonga ʻi he ʻahó ni, (2) ʻo fakahā ʻa e ngaahi tafaʻaki fakamānako ʻo e ʻulungaanga ʻo Sīsū, mo (3) taki ʻa e tokangá ki ha taimi ʻi he kahaʻu ofi maí ʻa ia ʻe fakahoko ai ʻa e ngaahi meʻa fakaofo angé!

Ko e kupu hono hoko mai ʻe fakahanga ia ki he ngaahi fakamatala ʻiloa ʻe tolu ʻi he Tohi Tapú ke fakatātaaʻi ʻa e ngaahi meʻá ni.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share