Maluʻanga Moʻoni—He Taimí Ni pea Taʻengata
ʻOKU ʻikai toe fehuʻia ʻoku malava ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻo tokonaki mai ʻa e maluʻanga ki heʻene kakaí. ʻOkú ne “Mafimafi.” (Sāme 68:14, PM) ʻOku ʻuhinga ʻa hono huafa laulōtahá “ʻOkú Ne Fakatupunga ke Hoko.” ʻOku fakapapauʻi ai ʻe he meʻá ni ʻa ia tonu ko e Tokotaha pē ia ʻi he ʻuniveesí ʻoku malava ke ne ikuʻi ha faʻahinga faingataʻaʻiaʻanga pē kae lava ke fakahoko ʻa ʻene ngaahi talaʻofá mo hono finangaló. ʻOku fakahā ʻe he ʻOtuá tonu: “ʻE pehe pe mo ʻeku lea ʻoku ʻalu atu mei hoku ngutu: ʻe ʻikai foki ngeʻesi mai, kaeʻoua ke ne fai ʻa e meʻa ne u loto ki ai, mo fakaaʻu ʻa e meʻa ne u fekau atu ai ia.”—ʻAisea 55:11.
ʻOku tokonaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e maluʻanga maʻá e faʻahinga ʻoku nau falala kiate iá. ʻOku fakapapauʻi mai ʻeni ʻe heʻene Folofolá. “Ko e huafa ʻo Sihova ko e taua malohi,” ko e lea ia ʻa e tuʻi poto ko Solomoné ʻi hono fakamānavaʻi fakaʻotuá. “ʻOku lele ki ai ʻa e faitotonu ʻo ne malu ai.” Naʻá ne toe pehē: “Ko ia ʻoku tuʻu ʻene falala kia Sihova, ʻe maluʻi.”—Palōvepi 18:10; 29:25.
Maluʻanga Maʻá e Kau Sevāniti ʻa e ʻOtuá
Kuo tokonaki mai maʻu pē ʻe Sihova ʻa e maluʻanga maʻá e faʻahinga ʻoku falala kiate iá. Ko e fakatātaá, naʻe aʻusia ʻe he palōfita ko Selemaiá ʻa e maluʻi ʻa Sihová. ʻI he taimi naʻe ʻākoloʻi ai ʻe he kau tau Pāpiloné ʻa Selusalema tafoki mei he moʻoní, naʻe pau ki he kakaí ke nau “kai ʻenau meʻakai kuo fua, ʻo kai mo e hohaʻa.” (ʻIsikeli 4:16) Naʻe hoko ʻa e tuʻungá ʻo faingataʻa lahi ʻaupito ʻo hanga ai ʻe he kau fefine ʻe niʻihi ʻo haka ʻenau fānau pē ʻanautolú ʻo kai. (Tangilāulau 2:20; 4:10) Neongo naʻe leʻohi ʻa Selemaia koeʻuhi ko ʻene malanga taʻemanavaheé, naʻe ʻai ʻe Sihova ke fakapapauʻi ʻoku “ʻange kiate ia ha foʻi ma ʻi he ʻaho kotoa pe mei he hala ʻo e kau taʻo ma, kaeʻoua ke ʻosiʻosingamalie ʻa e ma ʻi he kolo.”—Selemaia 37:21.
ʻI he tō ʻa Selusalema ki he kau Pāpiloné, naʻe ʻikai ke tāmateʻi pe taki pōpula ai ʻa Selemaia ki Pāpilone. Ka, naʻe “ʻange kiate ia ʻe he ʻeiki [Pāpilone] ʻo e kaʻate ha ʻinasi mo ha meʻaʻofa, ʻo ne tukuange.”—Selemaia 40:5.
ʻI he ngaahi senituli ki mui aí, naʻe fakapapauʻi ʻe Sīsū Kalaisi ki he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá: “ʻOua te mou lotomoʻua, ʻo mou pehe, Te tau kai ai e ha mo inu e ha? mo kofuʻaki ʻa e ha? he ko e ngāhi mea ko eni ʻoku hehenga ki ai ʻa Senitaile: pea ʻoku meaʻi ʻe hoʻomou Tamai Fakalangi ʻoku tāu mo kimoutolu ʻa e ngāhi meʻa ko ia kotoa. Ka mou kumi muʻa ki hono puleʻanga, mo e maʻoniʻoni aʻana, pea ʻe ʻatu mo ia foki ʻa e ngāhi meʻa ko ia kotoa.”—Mātiu 6:31-33.
ʻOku ʻuhinga ʻení ʻe aʻusia ʻe he kau sevāniti ʻa Sihová ʻa e maluʻi fakaʻotua mei he faingataʻa kotoa pē ʻi he lolotonga ní? ʻIkai, ʻoku ʻikai pehē ia. ʻOku ʻikai ʻatā ʻa e kau anga-tonú ia mei he faingataʻá. ʻOku hoko ʻo puke ʻa e kau Kalisitiané, hokosia ʻa e fakatanga, hoko ʻo lavekovia ʻi he faihiá, mate ʻi ha ngaahi fakatuʻutāmaki, mo faingataʻaʻia ʻi ha ngaahi tafaʻaki kehe.
Neongo ʻoku teʻeki ai ke fakaai mai ʻe Sihova ia ʻa e maluʻanga kakato mei he faingataʻá, ʻoku hā mei he ngaahi fakamatalá ʻokú ne ngāueʻaki ʻa hono mālohí ki he tokonaki meʻa mai ki heʻene kau sevānití mo maluʻi kinautolu. ʻOku maluʻi foki ʻa e kau Kalisitiané mei he ngaahi palopalema lahi koeʻuhi ko ʻenau ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú ʻi heʻenau moʻuí. (Palōvepi 22:3) ʻIkai ngata aí, ʻoku nau fiefia ʻi he maluʻanga ʻo ha feohi ʻi māmani lahi ʻo e ngaahi tokoua mo e ngaahi tuofāfine anga-ʻofa, ʻa ia ʻoku nau fetokoniʻaki ʻi he ngaahi taimi ʻo e fiemaʻú. (Sione 13:34, 35; Loma 8:28) Ko e fakatātaá, ʻi he tali ki he faingataʻaʻia lahi ʻaupito ʻa honau ngaahi tokouá mei he tau ʻi Luanitaá, naʻe tānaki fakavavevave ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi ʻIulopé ʻa e tokoni pea ʻoatu mo e toni ʻe 65 ʻo e vala pea mo e faitoʻo, meʻakai, mo e ngaahi meʻa kehe ʻa ia naʻe feʻunga honau mahuʻingá mo e US$1,600,000.—Fakafehoanaki mo Ngāue 11:28, 29.
Neongo ʻoku fakaʻatā ʻe Sihova ʻa e ngaahi ʻahiʻahí ke hoko ki he kau Kalisitiane moʻoní, ʻoku nau maʻu ʻa e fakapapau te ne ʻoange kiate kinautolu ʻa e mālohi, tokoni, mo e poto ke nau kātaki. ʻI he tohi ki he kaungātuí, naʻe pehē ʻe he ʻaposetolo ko Paulá: “Kuo teʻeki ke moʻua kimoutolu ʻe ha faʻahinga ʻahiʻahi ʻoku taʻehoa mo e tangata: pea ko e ʻOtua ko e toko taha ʻoku fai ki heʻene lea, pea ʻe ʻikai te ne fakangofua ke ʻahiʻahiʻi kimoutolu ʻo makehe atu ʻi hoʻomou mafai; kae kehe, te ne ngaohi fakataha mo e ʻahiʻahi hono haoʻanga foki mei ai, koeʻuhi ke lava hono katakiʻi.”—1 Kolinitō 10:13.
Ko e Meʻa ʻOku Fai ʻe he ʻOtuá Maʻa Hono Kakaí
ʻI he ʻahó ni, ʻoku laui miliona ʻa e kakai ʻoku nau fiefia ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. ʻOku ʻikai ke fakamālohiʻi kinautolu ke nau tauhi ʻa e ʻOtuá; ʻoku nau fai ia koeʻuhi ʻoku nau ʻilo ia mo ʻofa kiate ia. Mei he tafaʻaki leva ʻe tahá, koeʻuhi ʻoku ʻofa ʻa Sihova ʻi heʻene kau sevāniti mateakí, ʻokú ne taumuʻa ke liliu ʻa e foʻi māmaní ko ha palataisi ʻa ia ʻe fiefia ai ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻi he melino, moʻui lelei, mo e maluʻanga ʻo taʻengata.—Luke 23:43.
ʻE fai ʻeni ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou mai ʻi ha founga-pule fakahēvani, fakataha mo ʻene Tuʻi kuo fakanofó, ko Sīsū Kalaisi, ko e Tokotaha-Pule ia aí. (Tāniela 7:13, 14) ʻOku lave ʻa e Tohitapú ki he founga-pule ko ʻení ko e “Puleʻanga ʻo e ʻOtua” pea ko e “Puleʻanga ʻo Hevani.” (1 Kolinitō 15:50; Mātiu 13:44) ʻE fetongi ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e ngaahi founga-pule fakaetangatá kotoa. ʻI he ʻikai ke lahi ʻa e ngaahi founga-pule ʻe ʻi he māmaní, ʻe taha pē ʻa e founga-pulé ia. Te ne pule mai ʻi he māʻoniʻoni ki he māmaní fakakātoa.—Sāme 72:7, 8; Tāniela 2:44.
ʻOku fakaaʻu mai ʻe Sihova ki he faʻahinga kotoa pē ʻa e fakaafe ke moʻui ʻi he malumalu ʻo e Puleʻanga ko iá. Ko e founga ʻe taha ʻokú ne fai ai ʻení ʻoku fakafou ia ʻi hono tufaki lahi ʻo e Tohitapú, ʻa e tohi ko ia ʻoku fakamatala ki he meʻa ʻe fai ʻe he Puleʻanga ko iá maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e Tohitapú ʻa e tohi ʻoku tufaki lahi taha ʻi he māmaní, pea ʻoku ala maʻu ia he taimí ni, ʻi he tuʻunga kakato pe ko ha konga pē, ʻi he ngaahi lea fakafonua ʻoku laka hake he 2,000.
ʻOku anga-ʻofa ʻa Sihova ko e ʻOtuá ʻo tokoni ki he kakaí ke mahino ʻa e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e Puleʻangá. ʻOkú ne fai ia ʻaki hono fakahinohinoʻi mo fekau atu ʻa e kakai ke nau fakamatalaʻi ʻa e ngaahi Konga Tohitapú ki he niʻihi kehé. ʻOku laka hake ʻi he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻe toko nima miliona tupu ʻoku nau lolotonga fanongonongo he taimí ni ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi fonua ʻoku laka hake he 230.
Maluʻanga Moʻoni ki he Faʻahinga Kotoa?
ʻE tali ʻe he tokotaha kotoa pē ʻa e fakaafe ke hoko ko ha taha ʻi he malumalu ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻaki ʻene muimui ki he ngaahi tuʻunga māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá? ʻIkai, koeʻuhi he ʻoku ʻikai ke mahuʻingaʻia ʻa e kakai tokolahi ia ʻi hono fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. ʻOku nau fakataleʻi ʻe kinautolu ʻa e ngaahi feinga ke tokoniʻi kinautolu ke liliu ʻenau moʻuí ke lelei angé. Ko e moʻoni, ʻoku nau fakahaaʻi ai kinautolu ʻoku nau tatau mo e faʻahinga naʻe pehē ʻe Sīsū ʻo fekauʻaki mo kinautolú: “Kuo fangapesi ʻa e loto ʻo e kakai ni, pea ongongataʻa honau telinga, pea ko honau mata kuo nau tapuni; naʻa ʻiloange te nau sio ʻaki honau mata, pea fanongo ʻaki honau telinga, pea ʻilo ʻaki honau loto, ʻo nau tafoki, [pea hanga ʻe he ʻOtuá ʻo] fakamoʻui ʻakinautolu.”—Mātiu 13:15.
ʻE lava fēfē leva ai ke ʻi ai ʻa e maluʻanga moʻoni ʻi he māmaní he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻoku nau fakafisi ke moʻui ʻo fehoanaki mo e ngaahi founga māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá? Heʻikai ke malava ia. ʻOku tuʻu ʻa e kakai anga-taʻefakaʻotuá ia ko e fakamanamana ki he maluʻanga ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku nau loto ke tauhi ʻa Sihová.
ʻOku ʻikai ke fakamālohiʻi ʻe he ʻOtuá ia ʻa e kakaí ke nau liliu, ka heʻikai te ne kātakiʻi ai ʻe ia ʻa e anga-fulikivanú ʻo taʻefakangatangata. Neongo ʻoku anga-kātaki ʻa Sihova ʻo kei hokohoko atu pē hono tuku atu ʻa ʻene Kau Fakamoʻoní ke akoʻi ʻa e kakaí ʻo fekauʻaki mo ʻene ngaahi foungá mo ʻene ngaahi taumuʻá, ʻe ʻikai te ne hokohoko ʻene fai iá ʻo fuʻu fuoloa. Naʻe tala ki muʻa ʻe Sīsū: “Pea ʻe ʻoua ke fanongonongo ki mamani katoa ʻa e ongoongolelei ko eni ʻo e puleʻanga, ke ai ha fakamatala ki he ngāhi kakai kotoa pe, pea toki hoko ʻa e ngataʻanga.”—Mātiu 24:14.
ʻE ʻuhinga ki he hā “ʻa e ngataʻanga” ki he faʻahinga ʻoku nau fakataleʻi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá? ʻE ʻuhinga ia ki hono fakamāuʻi fakafaingataʻaʻia mo fakaʻauha kinautolu. ʻOku lea ʻa e Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e “fai sauni ki he kau taʻeʻilo ʻOtua, pea ki he kau taʻetalangofua ki he Kosipeli ʻo hotau ʻEiki ko Sisu; ko e faʻahinga ia te nau kai hono nunuʻa ko e fakaʻauha taʻengata.”—2 Tesalonaika 1:6-9.
Fakaʻosí—Ko e Maluʻanga Moʻoni ʻo Taʻengata!
ʻI he hili ʻa hono fakaʻauha ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakataleʻi ʻa e ngaahi founga ʻa Sihova ki he melinó, ʻe ʻomai leva ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ha kuonga lāngilangiʻia ʻo e maluʻanga maʻá e kau māʻoniʻoni ʻi he māmaní. (Sāme 37:10, 11) Ko ha kehekehe lahi ē ʻi he maama foʻou ko iá mei he maama ko ʻeni ʻoku tau moʻui ai he ʻaho ní!—2 Pita 3:13.
ʻE ʻikai ke toe ʻi ai ha honge mo ha fiekaia. ʻE lahi fau ʻa e meʻa ke kai ʻe he tokotaha kotoa pē. ʻOku pehē ʻe he Tohitapú ‘ʻe maʻu fiefia ʻe he ngaahi kakai kotoa pe ha katoanga meʻa lolo.’ (ʻAisea 25:6) ʻE ʻikai ke ʻi ai ha nounou fakameʻatokoni, he “e i ai ae falukuga oe uite i he fonua i he tumutumu oe gaahi mouga.”—Sāme 72:16, PM.
ʻE ʻikai ke kei nofo ha kakai ʻi ha fanga kiʻi fale fakahekeheke mo ha ngaahi feituʻu masiva. ʻI he malumalu ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻe maʻu ʻe he faʻahinga kotoa ʻa e ngaahi ʻapi lelei, pea te nau kai ʻa e meʻakai naʻe tō ʻi he ʻapi pē ʻo kinautolú. ʻOku talaʻofa mai ʻa e Tohitapú: “Te nau langa fale, ʻo nofo ai; pea te nau to ngouevaine, pea kai hono fua.”—ʻAisea 65:21.
ʻI he ʻikai ke toe mafolalahia ʻa e taʻemaʻungāué, ʻe lahi ʻa e ngāué ia, pea ʻe sio ʻa e kakaí ki he ngaahi ola lelei mei ai. ʻOku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá: “E leleiia fuoloa ae kakai kuou fili i he gaue a ho nau nima. E ikai te nau gaue taeaoga.”—ʻAisea 65:22, 23, PM.
ʻI he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻangá, ʻe ʻikai ke faingataʻaʻia mo mate ʻa e kakaí mei ha mahaki. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá: “ʻOku ʻikai ha nofo ai te ne pehe, ʻOku ou mahaki.”—ʻAisea 33:24.
ʻI he Palataisi fakaemāmani ko ia ʻoku vavé ni ke hoko moʻoni maí, ko e faingataʻaʻiá mo e langá, mamahí mo e maté, ʻe mole atu ia mei ai. ʻIo, naʻa mo e maté! ʻE moʻui taʻengata ʻa e kakaí ʻi he Palataisí! ʻOku talamai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu ʻo pehē ko e ʻOtuá “te ne holoholo ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau mata; pea ʻe ʻikai toe ai ha mate, pea ʻe ʻikai toe ai ha mamahi, pe ha tangi, pe ha ongosia; kuo mole ʻa e ngaahi meʻa muʻa.”—Fakahā 21:4.
ʻI he malumalu ʻo e tuʻunga-pule ʻo Sīsū Kalaisí, ko e “ʻEiki ʻo e Melino,” ko e moʻui ʻi he māmaní ʻe faifai atu pē ʻo malu moʻoni. Ko e moʻoni, ko e maluʻanga ʻi māmani lahí ʻe ʻi ai ia ʻi he malumalu ʻo e pule māʻoniʻoni mo anga-ʻofa ʻa e founga-pule ʻe taha—ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.—ʻAisea 9:6, 7; Fakahā 7:9, 17.
[Fakamatala ʻi he peesi 4]
“ʻOku fakahaaʻi ʻe he maluʻanga fakaetangatá ʻa e tui falala ki he ʻapongipongí, . . . [tui falala ʻi he] tuʻumaʻu ʻa e tuʻunga fakapolitikalé mo e fakaʻikonōmiká.”—Ko ha fefine ʻoku nofo ʻi ʻĒsia
[Fakamatala ʻi he peesi 5]
“Ko e meʻa ʻokú ne ʻai koe ke ke ongoʻi taʻemalu lahi tahá ko e fakamālohí mo e anga-koví.”—Ko ha tangata ʻoku nofo ʻi ʻAmelika Tonga
[Fakamatala ʻi he peesi 6]
“Naʻe ʻikai te u ongoʻi malu he lolotonga ʻa e . . . ʻohofí. Kapau ʻoku tau ha fonua, ʻe anga-fēfē ha fakakaukau atu ʻoku ongoʻi malu ʻa e kakaí?”—Ko ha tokotaha ako lautohi ʻi he Hahake Lotolotó
[Fakamatala ʻi he peesi 7]
“Te u ongoʻi malu ʻi heʻeku ʻilo ʻe lava ke u luelue ʻi he ngaahi hala puleʻangá ʻi he poʻulí pea ʻikai tohotohoʻi au.”—Ko ha taʻahine ako ʻi ʻAfilika