Ko ha Māmani Faitotonu ʻOku ʻIkai ko ha Misi!
“KO E fakamaau totonú ko e meʻa mahuʻinga lahi ia ki he tangatá ʻi he māmaní,” ko e lau ia ʻa ha taki fakapolitikale ʻAmelika ko Daniel Webster. Pea ʻoku pehē ʻe he Tohitapú: “ʻOku manako ʻe Sihova ki he fakatonutonu meʻa.” (Sāme 37:28) ʻI hono ngaohi ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá, naʻe maʻu ʻe he ʻuluaki ongo mātuʻá ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakaʻotua, ʻo kau ai ha ongoʻi ʻo e fakamaau totonu.—Senesi 1:26, 27.
ʻOku toe lau ʻa e ngaahi Konga Tohitapú ʻo kau ki he ‘Senitailé, ʻa e kakai ʻoku ʻikai te nau maʻu lao, ʻo ka ai haʻanau fai fakaenatula pe ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi he Laó.’ Ko ia ai, ʻoku “ha ʻi heʻenau anga kuo tohi ʻi honau loto ʻa e ngaue fakalao; ai mo e fakamoʻoni foki ʻe honau konisenisi, mo ʻenau fevakaiʻaki ʻa ʻenau toʻonga, ʻo nau fakahalaia, ʻio mo fakatonuhia foki.” (Loma 2:14, 15) ʻIo, ʻoku fakakoloaʻaki ʻa e tangatá ʻa e tufakanga ʻo e konisēnisí—ko ha ongoʻi ʻi loto ʻo e tonú mo e halá. ʻOku hā mahino, ko e fiemaʻu ʻo e fakamaau totonú ʻoku ʻi loto ia ʻi he tangatá mei hono fanauʻí.
ʻOku fekauʻaki vāofi mo e fiemaʻu ki he fakamaau totonú ʻa e kumi ʻa e tangatá ki he fiefiá, he ʻoku fakahā ʻe he Sāme 106:3: “Monuʻiaā ka ko ia ʻoku ne tauhi ʻa e konisitutone, ʻa e taha ʻoku fai totonu ʻi he taimi kotoa pe.” Ko e hā leva kuo ʻikai lava ai ʻe he tangatá ke fakahoko mai ha māmani faitotonú?
Ko e Hā Kuo Taʻemalava Ai ʻe he Tangatá?
Ko ha ʻuhinga tefito ki he taʻemalava ke maʻu ha māmani faitotonú ko e mele ko ia kuo tau maʻu tukufakaholo mei heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá, ʻa ʻĀtama mo ʻIvi. ʻOku fakamatala ʻa e Tohitapú: “Hoko ʻa e angahala ki mamani, ʻi he tangata pe taha; mo e hoko ʻa e mate ʻi he angahala; mo ʻene aʻusia pehe ʻa e kakai kotoa pe ʻe he mate, koeʻuhi ne angahala kotoa pe.” (Loma 5:12) Ko e melé ko e angahalá. Neongo naʻe fakatupu taʻemele, naʻe fakapapauʻi ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ke angatuʻu fakafepaki ki he ʻOtuá peá na ʻai ai kinaua ko e ongo angahala. (Senesi 2:16, 17; 3:1-6) Koeʻuhi ko e meʻá ni, naʻá na tuku ai ki heʻena fānaú ʻa e koloa tukufakaholo ʻo e angahalá, ko e ngaahi hehema fehālaaki.
ʻIkai ko e ngaahi tōʻonga fakaeʻulungaanga pehē hangē ko e mānumanú mo e tomuʻa hehema ke fehiʻá ko e ngaahi ngāue ia ʻa e ngaahi hehema angahalaʻiá? Pea ʻikai ʻoku tānaki atu ʻa e ngaahi hehema ko ʻení ki he ngaahi fakamaau taʻetotonu ʻi he māmaní? Ko ia ai, ko e mānumanú ʻoku ʻi he tefito ia ʻo hono ngaohikoviʻi ʻiloʻilo pau ʻo e ʻātakaí mo e fakafeʻātungia fakaʻikonōmiká! Ko e tomuʻa hehema ke fehiʻá ʻoku teke mui moʻoni ia ʻi he vākovi fakakulupú mo e ngaahi fakamaau taʻetotonu fakamatakalí. ʻOku toe fakaʻaiʻai ʻe he ngaahi tōʻonga peheé ʻa e kakaí ke kaihaʻa, kākā, pea tōʻongaʻaki ʻa e anga ʻokú ne fakamamahiʻi ʻa e niʻihi kehé.
Naʻa mo e ngaahi feinga fakaueʻiloto lelei taha ke ngāueʻaki ʻa e fakamaau totonú pea ke fai leleí ʻoku faʻa taʻemalava ia koeʻuhi ko ʻetau ngaahi hehema angahalaʻiá. Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻaposetolo ko Paulá tonu: “Ko e lelei ʻoku ou fie fai ʻoku ʻikai te u fai; kaekehe, ko e kovi, ʻa ia ʻoku ʻikai te u fie fai, ko ia ia ʻoku ou feia.” ʻOkú ne hoko atu ke fakamatalaʻi ʻa e fetakaí, ʻo pehē: “ʻOku te kaungā-malieʻia mo e lao ʻa e ʻOtua, ʻa hoto tangata-ʻi-loto; ka ʻoku ha kiate au ha lao kehe ʻoku nofo i hoku ngaahi kupu, ʻo fai tau mo e lao ʻo hoku loto, mo takipopula au ki he lao angahalaʻia ʻoku nofo ʻi hoku ngaahi kupu.” (Loma 7:19-23) Hangehangē, ko kitautolu ʻi he ʻaho ní ʻoku tau maʻu ʻa e faitau tatau. Ko e ʻuhinga ia ʻoku hoko ʻo fuʻu lahi ai ʻa e fakamaau taʻetotonú.
Ko e founga ʻo e pule ʻa e tangatá kuo toe tānaki atu ia ki he fakamaau taʻetotonu ʻi he māmaní. ʻI he fonua kotoa pē, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi lao pehē ki he faʻahinga ʻoku nau fakahoko iá. Pea ko e moʻoni, ʻoku ʻi ai mo e kau fakamaau mo e ngaahi fakamāuʻanga. Ko hono moʻoní, kuo feinga ʻa e kau tangata mamahiʻi lao ʻe niʻihi ke poupouʻi ʻa e totonu ʻa e tangatá pea ke sio ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakamaau totonu ʻo tatau ki he tokotaha kotoa. Ka neongo iá, kuo taʻemalava ʻa e lahi taha ʻo ʻenau ngaahi feingá. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku kau ki heʻenau taʻemalavá ʻa hono fakatahatahaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga kehekehe, ʻoku pehē ʻi he Selemaia 10:23: “ʻOku ou ʻilo, ʻe Sihova, ʻoku ʻikai ʻi he tangata hono hala: ʻoku ʻikai ʻi he tangata ʻoku haʻele ke fakaʻuli ʻene ʻalu.” ʻI he mavahe mei he ʻOtuá, ʻoku hā mahino ai ʻa e taʻemalava ʻa e tangatá ke fokotuʻu ha māmani māʻoniʻoni mo faitotonu.—Palovepi 14:12; Koheleti 8:9.
Ko ha fakangatangataʻanga lahi ki he feinga ʻa e tangatá ke fokotuʻu ha māmani faitotonú ko Sētane ko e Tēvoló. ʻOku fakahā mahino ʻe he Tohitapú ko e ʻāngelo angatuʻu ko ia ko Sētané ʻa e ʻuluaki “tamate-tangata” mo e “loi” pea ko e “kotoa ʻo mamani ʻoku ʻi he nima ʻo e Fili.” (Sione 8:44; 1 Sione 5:19) Naʻe fakamatalaʻi ia ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ko e “ʻotua ʻo e tuʻu ko eni.” (2 Kolinito 4:3, 4) ʻI heʻene hoko ko ha tokotaha fehiʻa ki he māʻoniʻoní, ʻoku fai ʻe Sētane ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku ala lavá ke poupouʻiʻaki ʻa e fulikivanú. Lolotonga ʻa ʻene puleʻi ʻa e māmaní, ʻe fakapōpulaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe he kalasi kehekehe kotoa ʻo e fakamaau taʻetotonú mo e ngaahi mamahi ʻoku nau fakatupungá.
ʻOku ʻuhinga kotoa ʻení ʻoku taʻealakalofi ʻi he sōsaieti ia ʻo e tangatá ʻa e fakamaau taʻetotonú? Ko ha misi taʻealamalava ia ha māmani faitotonu?
Ko ha Meʻa Moʻoni ha Māmani Faitotonu—Anga-Fēfē?
Ki he ʻamanaki fekauʻaki mo ha māmani faitotonu ke hoko ko ha meʻa moʻoni, kuo pau ke kumi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki ha matavai ʻe lava ke ne toʻo atu ʻa e ngaahi tupuʻanga ʻo e fakamaau taʻetotonú. Ka ko hai ʻe lava ke ne taʻaki fuʻu atu ʻa e angahalá pea fakangata ʻa Sētane mo ʻene tuʻunga-pulé? ʻOku hā mahino, ʻoku ʻikai ha tangata pe ko ha fakafofonga fakaetangata pē ʻe lava ke ne fakahoko ha fuʻu ngāue lahi fakaʻulia pehē. Ko e ʻOtua pē ko Sihová ʻokú ne lavá! Fekauʻaki mo iá, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú: “Ko Makatuʻu ia—ʻoku haohaoa ʻene ngaue; ko ʻene ngaahi founga kotoa ʻoku fakakonisitutone: ko e ʻOtua ʻo e Moʻoni, pea taʻehaʻane hala, ko e faitotonu ia mo haohaoa.” (Teutalonome 32:4) Pea ʻi heʻene hoko ʻo ‘manako ʻe ia ki he fakatonutonu meʻá,’ ʻoku fiemaʻu ʻe Sihova ke moʻui fiefia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi ha māmani faitotonu.—Sāme 37:28.
ʻI he lave ki he fokotuʻutuʻu ʻa e ʻOtuá ke fakahoko mai ha māmani faitotonú, naʻe tohi ʻe he ʻaposetolo ko Pitá: “ʻI he funga ʻo e talaʻofa ʻa ʻEne ʻAfio ʻoku tau ʻamanaki ki ha ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou, ʻa ia ʻoku nofoʻanga ai ʻa maʻoniʻoni.” (2 Pita 3:13) Ko e “ngaahi langi foʻou” ko ʻení ʻoku ʻikai ko e ngaahi langi fakamatelie foʻou. Naʻe ngaohi ʻe he ʻOtuá ʻo haohaoa ʻa hotau ngaahi langi fakamatelié, pea ʻoku nau ʻomai ʻa e lāngilangi kiate ia. (Sāme 8:3; 19:1, 2) Ko e “ngaahi langi foʻou” ko ha tuʻunga-pule foʻou ia ki he māmaní. Ko e “ngaahi langi” lolotongá ʻoku kau ki ai ʻa e ngaahi founga-pule faʻu ʻe he tangatá. Kuo vavé ni, ʻi he tau ʻa e ʻOtuá ʻi ʻĀmaketoné, ke fakaʻataʻatā atu ʻa e ngaahi meʻá ni ki he “ngaahi langi foʻou”—ʻa hono Puleʻanga fakahēvaní, pe founga-pulé. (Fakahā 16:14-16) Ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga ko iá ko Sīsū Kalaisi. ʻI hono ʻomai ha ngataʻanga tuʻuloa ki he tuʻunga-pule ʻa e tangatá, ʻe pule ʻa e founga-pule ia ko ʻení ʻo taʻengata.—Taniela 2:44.
Ko e hā leva ʻa e “fonua foʻou”? ʻOku ʻikai ko ha palanite foʻou ia, he naʻe ngaohi ʻe he ʻOtuá ʻa e fonuá ke haohaoa matematē maʻá e nofoʻanga ʻo e tangatá, pea ko hono finangaló ia ke tuʻumaʻu ʻo taʻengata. (Sāme 104:5) Ko e “fonua foʻou” ʻoku ʻuhinga ia ki ha sōsaieti foʻou ʻo e kakaí. (Senesi 11:1; Sāme 96:1) Ko e “fonua” ʻa ē ʻe fakaʻauhá ʻoku kau ki ai ʻa e kakai ʻa ia ʻoku nau ʻai kinautolu ko e konga ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tuʻu ní. (2 Pita 3:7) Ko e “fonua foʻou” ʻa ia ʻokú ne fetongi kinautolú ʻe faʻuʻaki ia ʻa e kau sevāniti moʻoni ʻa e ʻOtuá, ʻa ē ʻoku nau fehiʻa ki he fulikivanú pea ʻofa ki he māʻoniʻoní mo e fakamaau totonú. (Sāme 37:10, 11) Ko ia, ʻe mole atu ʻa e māmani ʻo Sētané.
Ka ko e hā ʻoku tuku tatali kia Sētané? Naʻe tomuʻa tala ʻe he ʻaposetolo ko Sioné: “Pea ne [Kalaisi Sīsū] puke ʻa e Talakoni, ʻa e Ngata ʻo onoʻaho, ʻa ia ko e Tevolo foki mo Setane, pea ne haʻi ia ke ʻosi ha taʻu ʻe afe, pea ne li ia ki he Luo, ʻo ne tapuni ia ʻo silaʻi mei ʻolunga; koeʻuhi ke ʻoua te ne toe kākāʻi ʻa e kakai.” (Fakahā 20:1-3) Ko e tākiekina ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe Sētane kuo haʻi sēiní ʻe ʻikai toe ʻi ai ia ʻo hangē pē ko ha tokotaha pōpula ʻi ha loki pōpula ʻi lolofonua. Ko ha fiemālie ē ʻe ʻi ai ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ʻi heʻene hoko mai ko ha fakamelomelo ʻo ha māmani faitotonu! Pea ʻi he ngataʻanga ʻo e taʻu ʻe taha afé, ʻe laiki ʻa Sētane ʻo ʻikai ke toe ʻi ai.—Fakahā 20:7-10.
Fēfē leva ʻa e angahala tukufakaholó? Kuo ʻosi tokonaki mai ʻe Sihova ia ha makatuʻunga ki hono taʻaki fuʻu ʻo e angahalá. “Ko e Fanautama ʻa Tangata [Sīsū Kalaisi] naʻe . . . haʻu . . . ke tuku ʻene moʻui ke huhuʻiʻaki ha tokolahi.” (Mātiu 20:28) Ko e foʻi lea “huhuʻi” ʻoku ʻuhinga ia ki he totongi naʻe fiemaʻu ki hono fakatauʻatāinaʻi ʻo e kau pōpulá. Naʻe ʻoatu ʻe Sīsū ʻa e totongi ʻo ʻene moʻui haohaoa fakaetangatá ko e huhuʻi ke fakatauʻatāinaʻiʻaki ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.—2 Kolinito 5:14; 1 Pita 1:18, 19.
ʻOku lava ke ʻaonga kiate kitautolu naʻa mo e ʻi he taimí ni ʻa e feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú. ʻI hono ngāueʻi ʻa e tui ki aí, ʻoku lava ai ke tau fiefia ʻi he maʻa ʻetau tuʻu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. (Ngāue 10:43; 1 Kolinito 6:11) ʻI he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻe ʻai ʻe he huhuʻí ke ala lava ʻo fakaakeake kakato ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he angahalá. ʻOku fakamatala fakaefakatātā ʻa e tohi fakaʻosi ʻo e Tohitapú ki ha “vaitafe maa oe vai moui” ʻoku mapuna mai mei he taloni ʻo e ʻOtuá, pea ʻoku ʻi hono veʻe vaí ʻa e ngaahi ʻakau fua fakaefakaʻilonga pea ko hono laú “koe mea fakamoui oe gaahi buleaga.” (Fakahā 22:1, 2, PM) Ko e meʻa ʻoku fakamatalaʻi mai heni ʻe he Tohitapú ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e tokonaki fakaofo ʻa e Tokotaha-Fakatupú ki hono fakaakeake ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he angahalá makatuʻunga ʻi he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsuú. Ko hono ngāue kakato ʻaki ʻa e tokonaki ko ʻení ʻe fakatauʻatāinaʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangata talangofuá mei he angahalá mo e maté.
Moʻui ʻi ha Māmani Faitotonu
Fakakaukau atu ki he tuʻunga ʻe ʻi ai ʻa e moʻuí ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻangá. ʻE hoko ʻa e faihiá mo e fakamālohí ko e ngaahi meʻa pē ʻo e kuohilí. (Palovepi 2:21, 22) ʻE mole atu ʻa e fakamaau taʻetotonu fakaʻikonōmiká. (Sāme 37:6; 72:12, 13; Aisea 65:21-23) Ko e fakaʻilonga kotoa pē ʻo e faikehekehe fakasōsiale, fakamatakali, fakafaʻahinga, mo fakakulupú ʻe taʻaki fuʻu atu ia. (Ngāue 10:34, 35) Ko e ngaahi taú mo e ngaahi naunau taú ʻe ʻikai toe ʻi ai. (Sāme 46:9) ʻE toe fakafoki mai ʻa e laui miliona ʻo e kau maté ke moʻui ʻi ha māmani, ʻatā mei he fakamaau taʻetotonú. (Ngāue 24:15) ʻE fiefia ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he moʻui haohaoa mo longomoʻui. (Siope 33:25; Fakahā 21:3, 4) “Te ne fai moʻoni,” ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu, “ʻene fakahoko [ʻe Sīsū Kalaisi] ʻa e fakamaau.”—Aisea 42:3.
ʻI he ki muʻa iá, ʻoku lava ke tō mai kiate kitautolu ʻa e fakamaau taʻetotonú, kae ʻofa ke ʻoua naʻa tau totongi ʻaki ia ʻa e taʻefaitotonú. (Maika 6:8) Naʻa mo e ʻi he taimi kuo pau ke kātekina ai ʻa e fakamaau taʻetotonú, ʻofa ke tau tauhi maʻu ha vakai papau. Ko e māmani faitotonu naʻe talaʻofá ʻe vavé ni ke hoko ko ha meʻa moʻoni. (2 Timote 3:1-5; 2 Pita 3:11-13) Kuo folofolaʻaki ia ʻe he ʻOtua Māfimafi-Aoniú, pea ʻe “lavaʻi ia.” (Aisea 55:10, 11, PM) Ko e taimí ʻeni ke teuteu ai ki he moʻui ʻi he māmani faitotonu ko iá ʻaki ʻa e ako ki he meʻa ʻoku fiemaʻu mai ʻe he ʻOtuá meiate kitautolú.—Sione 17:3; 2 Timote 3:16, 17.
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
ʻE taʻaki fuʻu atu ʻa e fakaʻilonga kotoa pē ʻo e fakamaau taʻetotonú ʻi he maama foʻou naʻe talaʻofa ʻe he ʻOtuá