Ko e Fāmilí—Ko ha Fiemaʻu Pau ʻa e Tangatá!
ʻOKU taukaveʻi ʻo pehē ʻoku lelei ʻa e sōsaieti ʻo e tangatá ʻi he taimi ʻoku lelei ai ʻa e ngaahi fāmilí. ʻOku fakahā ʻe he hisitōliá ʻi he mōlia atu ʻa e fokotuʻutuʻu fakafāmilí, ʻoku vaivai ʻa e mālohinga ʻo e ngaahi feituʻú mo e ngaahi puleʻangá. ʻI hono fakaʻauha ʻe he kovi fakaeʻulungāngá ʻa e ngaahi fāmili ʻi Kalisi ʻo e kuonga muʻá, naʻe movete ʻa ʻene sivilaisé, ʻo ʻai ai ia ke ikunaʻingofua ʻe he kau Lomá. Naʻe nofoʻaki mālohi ʻa e ʻEmipaea Lomá ʻi he mālohi ʻa e ngaahi fāmilí. Ka ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí, naʻe vaivai ʻa e moʻui fakafāmilí, pea naʻe hōloa hifo ʻa e mālohinga ʻo e ʻemipaeá. “Ko e taumuʻa tefito ʻo e sivilaisé, mo e taumuʻa fakaʻosi ʻo e maʻu ha ngāué ko e malu mo e tuʻunga māʻolunga ʻa e fāmilí pea mo e moʻui fakafāmilí,” ko e lau ia ʻa Charles W. Eliot, ko e palesiteni ki muʻa ʻo e ʻUnivēsiti ko Harvard.
ʻIo, ko e fāmilí ko ha fiemaʻu pau ia ʻa e tangatá. ʻOkú ne uesia fakahangatonu ʻa e tuʻumaʻu ʻa e sōsaietí mo e tuʻunga lelei ʻa e fānaú mo e toʻutangata ʻi he kahaʻú. ʻOku ʻikai ha veiveiua, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi faʻē taʻemali tokolahi ʻaupito ʻoku nau ngāue mātuʻaki mālohi ke ʻohake ha fānau lelei, pea ʻoku totonu ke fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau ngāue mālohí. Kae kehe, ʻoku hā ʻi he ngaahi fekumí ʻoku faʻa lelei ange ʻa e fānaú ia kapau ʻoku nau nofo ʻi ha fāmili, mo e ongo mātuʻá fakatouʻosi.
Ko ha ako ʻi ʻAositelēlia ki he talavou mo e finemui laka hake he toko 2,100 naʻe ʻilo ai ko e “ngaahi taʻu hongofulu tupu mei he ngaahi fāmili kuo moveté kuo lahi ange fakalūkufua ʻenau ngaahi palopalema fakaemoʻuileleí, ngalingali te nau fakahaaʻi lahi ange ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e palopalema fakaeongo, pea ngalingali ʻe lahi ange ʻenau fai longomoʻui ʻa e fehokotaki fakasinó ʻi he kau leka mei he ngaahi fāmili ʻoku ʻikai uesiá.” Ko ha ako naʻe fai ʻe he Ngaahi Fokotuʻutuʻu Fakapuleʻanga ʻo e Sitētisitika ki he Moʻui Leleí ʻa e U.S. naʻe fakahaaʻi ai ko e fānau mei he ngaahi ʻapi kuo moveté ko e “peseti ʻe 20-30 ngalingali lahi ange ke nau hokosia ʻa e fakatuʻutāmaki, peseti ʻe 40-75 ngalingali lahi ange ke nau tuʻo ua ʻi he kalasi tatau he akoʻangá, pea peseti ʻe 70 ngalingali lahi ange ʻe tuli mei he akó.” Pea ʻoku līpooti ʻe ha taha faiʻanalaiso lao ko e “fānau mei he ngaahi ʻapi mātuʻa pē ʻe tahá ʻoku ngalingali lahi ange ke nau kau ʻi he faihiá ʻi he faʻahinga ko ia ʻoku nau tupu hake ʻi he ngaahi ʻapi tukufakaholó.”
Ko e Taulanga Ū ʻa ʻApi
ʻOku ʻomai ʻe he fokotuʻutuʻu fakafāmilí ha ʻapi fiefia, fakatupu langa hake, mo fakamānako ki he tokotaha kotoa. “Ko e matavai mahuʻinga taha ʻo e fiefiá mo e tuʻumālié ʻoku ʻikai ko e ngāué, ngaahi meʻá, manakó pe kaungāmeʻá ka ko e fāmilí,” ko e taukaveʻi ia ʻa ha tokotaha maʻu mafai Suēteni.
ʻOku fakahā ʻe he Tohitapú ko e fāmili kotoa pē ʻi he māmaní ʻoku nau moʻuaʻaki honau hingoá ki he Tokotaha-Fakatupu Maʻongoʻonga ʻo e ngaahi fāmilí, ko Sihova ko e ʻOtuá, koeʻuhi he naʻá ne kamataʻi ʻa e fokotuʻutuʻu fakafāmilí. (Senesi 1:27, 28; 2:23, 24; Efeso 3:14, 15) Kae kehe, ʻi he ngaahi Konga Tohitapu fakamānavaʻí, naʻe tomuʻa tala ai ʻe Paula ha ʻoho fakamālohi ki he fāmilí, ʻo iku ki ha movete ʻa e tuʻunga fakaeʻulungāngá pea mo e sōsaieti ʻo e tangatá ʻi tuʻa ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. Naʻá ne pehē ʻe fakaʻilongaʻiʻaki ʻa e “kuonga fakamui” ʻa e taʻemateaki, mole ʻa e “ʻofa ki hoʻota,” mo e talangataʻa ki he mātuʻá, naʻa mo e ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ko ia “ʻoku maʻu ʻa e ngeʻesi ʻo e lotu.” Naʻá ne enginaki ki he kau Kalisitiané ke fulituʻa ki he faʻahinga peheé. Naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsū ʻe māvahevahe ʻa e ngaahi fāmilí ʻi he fakafepaki ki he moʻoni ʻa e ʻOtuá.—2 Timote 3:1-5; Matiu 10:32-37.
Neongo ia, kuo ʻikai liʻaki kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻo ʻikai ʻi ai ha tokoni. Ko e konga lahi ʻi heʻene Folofolá, ʻoku ʻomai ai ʻa e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e ngaahi vahaʻangatae ʻi he fāmilí. ʻOku tala mai ai kiate kitautolu ʻa e founga ʻe lava ke tau ʻai ai ke lavameʻa ʻa e fāmilí pea hoko ʻa e ʻapí ko ha feituʻu fakafiefia ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻa e fatongia ʻo e mēmipa taki taha ʻi he fāmilí ke fakahoko ki he niʻihi kehé.a—Efeso 5:33; 6:1-4.
ʻOku ala lava ke maʻu ha vahaʻangatae fiefia pehē ʻi he ʻahó ni ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai ʻa e fakatuʻutāmaki kakaha ki he fāmilí? ʻIo, ʻoku pehē! ʻE lava ke ke lavameʻa ʻi hono ʻai ho fāmilí ke hoko ko ha feituʻu maʻuiʻui, fakafiefia ʻi he māmani anga-fefeka hangē ha toafa ko ʻení. Ka ʻoku fiemaʻu ʻi he meʻá ni ha meʻa mei he tokotaha kotoa pē ʻi he siakale ʻo e fāmilí. ʻOku hoko hake heni ʻa e fokotuʻu ʻe niʻihi.
Tokoniʻi Ho Fāmilí ke Hao
Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ʻe lava ke nofo fāʻūtaha ai ʻa e fāmilí ko e fakamoleki ʻa e taimí fakataha. ʻOku totonu ki he mēmipa kotoa pē ke loto-lelei ke vaheʻi hono taimi ʻataá ki he fāmilí. ʻE ʻuhinga nai ʻeni ko e fai ʻo e ngaahi feilaulau. Ko e fakatātaá, ko kimoutolu kau taʻu hongofulu tupú, te mou feilaulauʻi nai ha polokalama TV ko homou manakó, ko e ngaahi sipoti, pe ko e ʻeva mo e kaungāmeʻá. Ko kimoutolu ʻa e ngaahi tamaí, ʻoku mou faʻa tokonaki lahi mai ʻa e meʻakaí, ʻoua ʻe ngāueʻaki homou taimi ʻataá ki hamou manako pē pe ngaahi mahuʻingaʻia fakafoʻituitui kehe. Palani ha meʻa ke fai mo e fāmilí, ko ha founga nai ke fai ʻi he fakaʻosinga ʻo e uiké pe folau mālōlō ʻeveʻeva fakataha. Ko e moʻoni, palani ha meʻa ʻe fakatuʻotuʻa atu ki ai ʻa e tokotaha kotoa pē ʻo fiefia ai.
ʻOku fiemaʻu ʻe he fānau ia ʻo lahi ange ʻi he taimi ʻoku taku ʻoku feʻungá, ʻa ia, ko e vaheʻi ha taimi-tēpile ʻo e haafe houa pe taimi pehē tuʻumaʻu ki he fānaú. ʻOku nau fiemaʻu ha taimi lahi. ʻOku tohi ʻe ha tokotaha-faʻu-kōlomu ʻi ha nusipepa Suēteni fakaʻaho: “Lolotonga ʻa e taʻu ʻe 15 ʻi hoku tuʻunga ko e tokotaha faiongoongó, kuó u fetaulaki ai mo e tokolahi ʻo e fānau talangataʻa . . . Ko ha anga-maheni ia ʻa e hā naʻe vaheʻi ha taimi siʻisiʻi pē kiate kinautolu ʻi hono tauhi hake kinautolú: ‘Naʻe ʻikai ha taimi ia ʻo ʻeku ongo mātuʻá.’ ‘Naʻe ʻikai ʻaupito te na fanongo.’ ‘Naʻe folau maʻu pē ʻeku tamaí.’ . . . ʻI he tuʻunga ko e mātuʻá, te ke lava ʻo fili maʻu pē ʻa e lahi ʻo e taimi te ke ʻoange ki hoʻo kiʻi tamá. ʻOku fakamāuʻi hoʻo filí ʻi he taʻu ʻe 15 ki muí ʻi ha kiʻi taʻu 15 taʻefaimeesi.”
Vakai Totonu ki he Paʻangá
ʻOku totonu ke toe fakatupu ʻe he kau mēmipá kotoa ha vakai totonu ki he paʻangá. ʻOku totonu ke nau mateuteu ke tānaki ʻa ia te nau malavá ke tokonaki ki he ngaahi fakamole anga-maheni ʻa e fāmilí. Kuo pau ki he kakai fefine tokolahi ke maʻu ha ngāue ke fakalatoʻaki ʻenau fiemaʻú, ka ko kimoutolu ngaahi uaifi, ʻoku totonu ke mou lāuʻilo ki he ngaahi fakatuʻutāmaki mo e ngaahi fakatauele te mou fetaulaki nai mo iá. ʻOku uki kimoutolu ʻe he māmani ko ʻení ke “fakahoko” hoʻomou malavá pe ke “fai ʻa e meʻa ʻoku mou loto ki aí.” ʻE fakatupunga nai ai kimoutolu ke hoko ʻo tauʻatāina pea taʻefiemālie ʻi homou ngafa kuo foaki ʻe he ʻOtuá ko ha faʻē mo e tauhi ʻapí.—Taitusi 2:4, 5.
Kapau ʻe lava kimoutolu ngaahi faʻeé ke mou ʻi ʻapi pea hoko ko ha tataki mo e kaumeʻa ki hoʻomou fānaú, ʻe tānaki lahi moʻoni atu ia ki hono langa ha ngaahi haʻi mālohi ʻa ia ʻe tokoni ke hanganaki fakatahaʻi homou fāmilí neongo ʻa e ngaahi faingataʻá. ʻE lava ke tokoniʻi ʻo taha kehe atu ha fefine ke ʻai ha ʻapi ke fiefia, malu mo maau. “ʻOku fiemaʻu ha kau tangata ʻe toko teau ke faʻu ha ʻapitanga, ka ʻoku lava ʻe ha fefine ʻe toko taha ke faʻu ha ʻapi,” ko e lau ia ʻa ha tokotaha politiki ʻi he senituli hono 19.
Kapau ʻe fāitaha kotoa ʻa e fāmilí ke moʻui ʻo fakatatau ki he paʻanga hūmai ʻa e fāmilí, te ne fakahaofi ai ʻa e fāmilí mei he ngaahi palopalema lahi. ʻOku totonu ke felotoi ha ongo meʻa ke tauhi ke faingofua ʻa e moʻuí pea ke fakamuʻomuʻa ʻa e meʻa mahuʻinga fakalaumālié. ʻOku totonu ke ako ʻa e fānaú ki he fiemālié, ʻo ʻoua ʻe kounaʻi ʻa e meʻa ʻa ia ʻe ʻikai lava ke mafeia ʻe he paʻanga ʻa e fāmilí. Tokanga ki he holi ʻo e matá! Ko e fakatauele ke fakatau ʻa e meʻa ʻoku ʻikai lava ke maʻu ʻa e paʻanga ki aí, ʻo hoko ai ʻo moʻuá, kuó ne taki atu ki he faingataʻaʻiá ʻa e ngaahi fāmili lahi. ʻE lelei nai ki he fāʻūtaha ʻa e fāmilí kapau ʻe tātānaki kotoa ʻenau paʻangá ki hano fakahoko fakataha ha meʻa—ko ha folau fakaivifoʻou, ko ha meʻangāue ʻaonga mo fakafiefia ki he ʻapí, pe ko ha tokoni ke poupouʻiʻaki ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané.
Ko e toe founga “tokoni” ʻe taha ki ha laumālie ʻo e fāmili fiefiá ʻa ia ʻoku totonu ke poupouʻi ʻe he ngaahi mēmipa kotoa ʻo e fāmilí ko e kau ʻi he ngāue fakamaʻa mo tauhi ʻapí—ʻo tokangaʻi ʻa e falé, ko e ngoué, ko e kaá, mo e hā fua. Ko e mēmipa taki taha ʻi he fāmilí, naʻa mo e fānau iiki angé, ʻe lava pē ke vaheʻi ki ai ha konga ʻo ha ngāue. Ko kimoutolu fānau, feinga ke ʻoua ʻe fakamoleki noaʻia homou taimí. ʻI hono kehé, fakatupulekina ha laumālie ʻo e faʻa tokoni mo e fāitaha; ʻe iku ʻa e meʻá ni ki he kaungāmeʻa mo e kaungāfeohi moʻoni, ʻa ia ʻokú ne langa hake ʻa e fāʻūtaha ʻi he fāmilí.
Mahuʻinga ʻo e Ako Fakatohitapú
ʻI ha fāmili Kalisitiane fāʻūtaha, ʻoku toe fakamamafaʻi foki ai ʻa e mahuʻinga ʻo e ako tuʻumaʻu ʻo e Tohitapú. Ko e lāulea fakaʻaho ki he ngaahi konga tohi ʻi he Tohitapú mo ha ako fakauike ʻo e ngaahi Konga Tohitapu Toputapú ʻoku tokonaki mai ai ha makatuʻunga ki ha fāmili fāʻūtaha. ʻOku totonu ke lāulea fakataha ki he ngaahi moʻoni mo e tefitoʻi moʻoni tefito ʻo e Tohitapú ʻi ha founga ʻa ia ʻokú ne ueʻi ʻa e loto ʻo e tokotaha kotoa ʻi he fāmilí.
Ko e ngaahi konga fakafāmili peheé ʻoku totonu ke fai fakaeako ka ʻi he taimi tatau ke fakafiefia mo fakalototoʻa. Naʻe angaʻaki ʻe ha fāmili ʻi he fakatokelau ʻo Suētení ʻi hono ʻai ʻa e fānaú ke nau hiki ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku malanga hake he lolotonga ʻo e uiké. Ko e ngaahi fehuʻi ko ʻení naʻe fai leva ʻa e lāulea ki ai ʻi he ako Tohitapu fakauiké. Ko e ngaahi fehuʻí naʻe faʻa loloto mo fakatupu fakakaukau pea naʻe fakamoʻoniʻi ʻa ʻene hoko ko ha tapuaʻanga mai ia ʻo e malava fakaefakakaukau mo e houngaʻia ʻa e fānaú ki he akonaki ʻa e Tohitapú. Ko e fehuʻi ʻe niʻihi naʻe pehē: “Ko Sihova ʻokú ne ʻai ke tupu ʻa e meʻa kotoa ʻi he taimi kotoa pē, pe naʻá ne fai tā tuʻo taha pē?” “Ko e hā ʻoku pehē ai ʻe he Tohitapú naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ‘ʻi he imisi oʻoná’ koeʻuhi he ko e ʻOtuá ʻoku ʻikai ko ha tangata?” “ʻIkai naʻe mokosia ʻaupito ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he Palataisí lolotonga ʻa e faʻahitaʻu momokó koeʻuhi he naʻá na taʻesū pea naʻe ʻikai hana vala?” “Ko e hā ʻoku tau toe fiemaʻu ai ʻa e māhiná ʻi he poʻulí hili iá ʻoku totonu pē ia ke fakapoʻuli?” ʻOku tupu hake ʻa e fānaú he taimí ni pea ʻoku nau tauhi ʻa e ʻOtuá ʻi he tuʻunga ko e kau faifekau taimi-kakato.
ʻI hono tokangaʻi ʻa e ngaahi palopalema fakafāmilí, ko kimoutolu ngaahi mātuʻá ʻoku lelei ʻa hoʻomou feinga ke pau mo loto-fiefiá. Hoko ʻo anga-fakaʻatuʻi mo ngaofengofua, kae tuʻumaʻu, ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai ke tokanga ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻingá. Tuku ke sio ʻa e fānaú ko e ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻene ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú ʻokú ne puleʻi maʻu pē ʻa hoʻomou ngaahi filí. Ko e ʻātakai ʻi he akoʻangá ʻoku faʻa mātuʻaki fakalotomafasia mo fakalototaʻomia, pea ʻoku fiemaʻu ʻe he fānaú ʻa e fakalototoʻa lahi ʻi ʻapi ke fakafepakiʻiʻaki ʻa e tākiekina peheé.
Ngaahi mātuʻa, ʻoua ʻe fakangalingali ʻoku mou haohaoa. Fakahaaʻi ʻa e ngaahi fehālaakí pea kole fakamolemole ki hoʻomou fānaú ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu aí. Fānau, ʻi he taimi ʻoku fakahaaʻi ai ʻe he fineʻeikí mo e tangataʻeikí ha hala, fakatupulekina ʻa e ʻofa kiate kinaua.—Koheleti 7:16.
ʻIo, ko ha fāmili fāʻūtaha ʻoku tokonaki mai ai ha ʻapi ʻo e melino, malu, mo e fiefia. Naʻe pehē ʻi he taimi ʻe taha ʻe ha tokotaha faʻu maau Siamane ko Goethe: “Ko e tokotaha fiefia tahá, ko ha tuʻi pe tokotaha māʻulalo, ʻa ia ko ē ʻokú ne maʻu ʻi ʻapi ʻa e fiefiá.” Ki he ngaahi mātuʻa mo e fānau loto-houngaʻiá, ʻoku ʻikai totonu ke toe ʻi ai ha feituʻu ia ʻe tatau mo ʻapi.
Ko e moʻoni, ʻoku fakamanamanaʻi kakaha ʻa e fāmilí ʻi he ʻahó ni ʻe he ngaahi tenge ʻa e māmani ko ia ʻoku tau nofo aí. Ka koeʻuhi ko e fāmilí ʻoku mei he ʻOtuá, ʻe hao ia. ʻE hao ho fāmilí, pea mo koe foki kapau ʻokú ke muimui ʻi he ngaahi fakahinohino māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá ki he moʻui fakafāmili fiefiá.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ki ha fakaikiiki lahi ange ʻi he tuʻunga-lea ko ʻení, sio ki he tohi peesi-192 ko e The Secret of Family Happiness, naʻe pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.