ʻE Fēfē Ho Kahaʻú?
KAPAU ko e ʻOtua Māfimafi-Aoniú ʻoku tokaimaʻananga, ʻo ʻafioʻi ʻa e meʻa kotoa ko ia ʻi he kuohilí, lolotongá, mo e kahaʻú, ʻikai ko e ngaahi meʻa kotoa pē kuo ʻosi fakapapauʻi ke hoko ʻo hangē tofu pē ko ia kuo tomuʻa ʻafio ki ai ʻa e ʻOtuá? Kapau kuo tomuʻa ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá mo tuʻutuʻuni ʻa e ʻalunga mo e tufakanga fakaʻosi ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, ʻe lava moʻoni ke pehē ʻoku tau tauʻatāina ke fili ʻa e ʻalunga ʻo ʻetau moʻuí, ʻa hotau kahaʻú?
Ko e ongo fehuʻí ni kuo fai ai ʻa e tipeiti ʻi he laui senituli. Ko e fekīhiakí ʻokú ne kei vahevahe ʻa e ngaahi lotu lalahí. ʻE lava ke fehoanakimālie ʻa e malava ʻa e ʻOtuá ʻo tomuʻa ʻafioʻi ʻa e kahaʻú mo e tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke filí? Ko fē ʻoku totonu ke tau hanga ki ai ki ha ngaahi talí?
Laui miliona ʻa e kakai takatakai ʻi he kolopé te nau loto-tatau kuo fetuʻutaki ʻa e ʻOtuá mo e faʻahinga ʻo e tangatá fakafou ʻi heʻene Folofola kuo tohi, hangē ko ia kuo fakahoko mai ʻo fakafou ʻi heʻene kau tangata-lea, ko e kau palōfitá. Ko e fakatātaá, ʻoku lave ʻa e Kōlaní ki he ngaahi meʻa fakahaá ko e haʻu mei he ʻOtuá: ko e Taurāh (Tolā, ko e Lao, pe ngaahi tohi ʻe nima ʻa Mōsesé), ko e Zabūr (ko e Sāme), pea mo e Injīl (ko e Kōsipelí, Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané, pe “Fuakava Foʻoú”), pea pehē foki ki he meʻa naʻe fakahā ki he kau palōfita ʻo ʻIsilelí.
ʻI he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané, ʻoku tau lau ai: “Ko e potu Folofola kotoa pe ne fakamanava mei he ʻOtua, ʻoku ʻaonga foki ki he akonaki, ki he fakaʻilo hala, ki he fakatonutonu.” (2 Timote 3:16) ʻOku hā mahino, ko ha faʻahinga tataki pē pe fakamaama ʻoku tau maʻu ʻoku totonu ko e haʻu fakamulituku ia mei he ʻOtuá tonu. ʻIkai ʻoku fakapotopoto leva ke sivisiviʻi ʻa e ngaahi tohi ʻa e kau palōfita ki muʻa ange ʻa e ʻOtuá? Ko e hā ʻoku nau fakahā mai fekauʻaki mo hotau kahaʻú?
Tohi ki Muʻa ʻa e Kahaʻú
Ko ha taha pē kuó ne lau ʻa e ngaahi Konga Tohitapu Māʻoniʻoní ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku ʻi ai moʻoni ʻa e ngaahi kikite ʻe laui ngeau. Ko e ngaahi meʻa naʻe hoko fakahisitōlia ko ia hangē ko e tō ʻa Pāpilone ʻo e kuonga muʻá, ko hono toe langa ʻo Selusalemá (ʻi he senituli ono ki he nima K.M.), pea mo e mahiki hake mo e tō ʻa e ngaahi tuʻi ʻo Mītia-Pēsia mo Kalisi ʻi he kuonga muʻá, naʻe tomuʻa tala fakaikiiki kotoa ia. (Aisea 13:17-19; 44:24–45:1; Taniela 8:1-7, 20-22) Ko e fakahoko ʻo e ngaahi kikite peheé ko e taha ia ʻo e ngaahi fakamoʻoni mālohi taha ko e ngaahi Konga Tohitapu Māʻoniʻoní ko e Folofola moʻoni ia ʻa e ʻOtuá, he ko e ʻOtuá pē tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e mafai fakatouʻosi ke tomuʻa sio pea ke ne fakapapauʻi ʻa e meʻa ʻe hoko ʻi he kahaʻú. ʻI he ʻuhingá ni ko e moʻoni ʻoku lēkooti ʻo tohi ki muʻa ʻe he ngaahi Konga Tohitapu Māʻoniʻoní ʻa e kahaʻú.
ʻOku fakahā ʻe he ʻOtuá tonu: “Ko au pe ʻa Ela, pea ʻoku ʻikai hano ua; ko e ʻOtua au, pea ʻoku ʻikai haku tuha; heʻeku tala mei he kamataʻanga ʻa e meʻa ʻe hoko ʻamui, mo tala mei he kuonga muʻa ʻa e meʻa kuo teʻeki fai; ʻo u pehe, Ko ʻeku fakakaukau ʻe tuʻu, pea ko e meʻa kotoa ʻoku ou loto ki ai, te u fai. . . . naʻe ʻikai te u lea pe, ka ʻoku ʻou fakahoko foki; naʻa ku teu, pea u fai foki.” (Aisea 46:9-11; 55:10, 11) Ko e hingoa moʻoni ko ia naʻe fakahaaʻiʻaki ia tonu ʻe he ʻOtuá ki heʻene kau palōfita ʻi he kuonga muʻá ko e Sihová, ʻa ia ʻoku ʻuhinga moʻoní ko e “ʻOkú Ne ʻAi ke Hoko.”a (Senesi 12:7, 8; Ekisoto 3:13-15; Sāme 83:18) ʻOku fakahaaʻi ia tonu ʻe he ʻOtuá ko e Tokotaha ʻokú ne hoko ko e Tokotaha-Fakahoko ʻo ʻene folofolá, ko e Tokotaha ʻa ia ʻokú ne ʻai maʻu pē ke hoko ʻa ʻene ngaahi taumuʻá.
Ko ia ai, ʻoku ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa hono mafai ʻo e tomuʻa ʻafioʻi ki muʻá ʻi hono fakahoko ʻa ʻene ngaahi taumuʻá. Kuó ne faʻa ngāueʻaki ia ke fakatokanga ki he fulikivanú fekauʻaki mo e fakamaau ka hoko maí, pehē foki ki hono ʻoange ki heʻene kau sevānití ʻa e ʻamanaki ki he fakamoʻuí. Ka ʻoku ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e mafai ko ʻení ʻi he founga taʻefakangatangata? ʻOku ʻi ai ha fakamoʻoni ʻi he ngaahi Konga Tohitapu Māʻoniʻoní ʻo kau ki ha ngaahi meʻa kuo fili ʻe he ʻOtuá ke ʻoua te ne tomuʻa ʻafioʻi?
ʻOku Tomuʻa ʻAfioʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e Meʻa Kotoa Pē?
Ko e ngaahi fekīhiaki kotoa pē ʻi hono poupouʻi ʻo e tomuʻa fakapapauʻi ʻo e tufakangá ʻoku makatuʻunga ia ʻi he fakamahamahalo koeʻuhi ko e taʻealafakaʻikaiʻi ʻa e maʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e mafai ke tomuʻa ʻafioʻi mo fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he kahaʻú, kuo pau pē ʻokú ne tomuʻa ʻafioʻi ʻa e meʻa kotoa pē, ʻo kau ai ʻa e ngaahi ngāue ʻa e tokotaha tāutaha kotoa pē ʻi he kahaʻú. Kae kehe, ʻoku totonu ʻa e fakamahamahalo ko ʻení? Ko e meʻa ko ia ʻoku fakahā ʻe he ʻOtuá ʻi heʻene ngaahi Konga Tohitapu Māʻoniʻoní ʻokú ne fakahaaʻi ʻe ia ʻa e meʻa kehe.
Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻe he ngaahi Konga Tohitapú naʻe “sivi ʻa Epalahame ʻe he ʻOtua” ʻaki hono fekauʻi ia ke feilaulauʻaki ʻa hono foha ko ʻAisaké ko ha feilaulau tutu. ʻI he taimi naʻe teu ai ke feilaulauʻi ʻe ʻĒpalahame ʻa ʻAisaké, naʻe taʻofi ia ʻe he ʻOtuá peá ne folofola ange: “ʻOku ou ʻilo eni ko e toko taha koe ʻoku ke ʻapasia ki he ʻOtua, koeʻuhi naʻe ʻikai te ke mamaeʻi meiate au ho foha, ʻa hoʻo meʻa pe taha.” (Senesi 22:1-12, fakaʻītali ʻamautolu.) Naʻe mei fai ʻe he ʻOtuá ʻa e lea ko iá kapau naʻá ne ʻafioʻi ki muʻa ʻe talangofua ʻa ʻĒpalahame ki heʻene fekaú? ʻE hoko ia ko ha ʻahiʻahi faitotonu?
ʻIkai ngata ai, ʻoku fakamatala ʻa e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá naʻe toutou folofola ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo ia tonu ʻokú ne ‘fakatomala’ ʻi ha meʻa kuó ne faí pe naʻá ne fakakaukau ke faí. Ko e fakatātaá, naʻe folofola ʻa e ʻOtuá ko iá kuó ne “fakatomala [mei he foʻi lea Hepelū ko e na·chamʹ] . . . ʻi heʻene fakanofo ʻa Saula ke Tuʻi Isileli.” (1 Samiuela 15:11, 35; fakafehoanaki mo Selemaia 18:7-10; Siona 3:10.) Koeʻuhi ʻoku haohaoa ʻa e ʻOtuá, ko e ngaahi veesi ko ʻení heʻikai lava ke ʻuhinga ia naʻe fai ʻe he ʻOtuá ha hala ʻi hono filiʻi ʻa Saula ke hoko ko e ʻuluaki tuʻi ʻo ʻIsilelí. Ka, ʻoku pau pē ʻoku nau fakahaaʻi naʻe ongoʻi loto-mamahi ʻa e ʻOtuá ʻi he tafoki ʻa Saula ʻo taʻetui mo talangataʻá. Ko hono ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ha kupuʻi lea pehē ʻi he lave kiate ia tonú ʻe hoko ko e launoa ia kapau naʻá ne tomuʻa ʻafioʻi ʻa e ngaahi tōʻonga ʻa Saulá.
Ko e kupuʻi lea tatau ʻoku hā ʻi he ngaahi Konga Tohitapu motuʻa taha ʻi he kuonga muʻá ʻa ia, ʻi he lave ki he taimi ʻo Noá, ʻoku pehē ai: “Pea naʻe fakatomala ʻa Sihova ʻi heʻene ngaohi ʻa e tangata ʻi mamani, ʻo ne fakamamahi ʻi hono finangalo. Pea folofola ʻa Sihova, Te u tafi mei he funga ʻo mamani ʻa e tangata kuo u fakatupu; . . . he kuo u fakatomala ʻi heʻeku ngaohi kinautolu.” (Senesi 6:6, 7) ʻOku toe fakahaaʻi heni, ko e ngaahi tōʻonga ʻa e tangatá ʻoku ʻikai ke tomuʻa fakapapauʻi ia ʻe he ʻOtuá. Naʻe ongoʻi fakatomala ʻa e ʻOtuá, loto-mamahi, pea aʻu ʻo mamahiʻia, ʻikai koeʻuhi naʻe fehālaaki ʻa ʻene ngaahi ngāué, ka koeʻuhi he naʻe hoko ʻo hulu fau ʻa e fulikivanu ʻa e tangatá. Naʻe fakatomala ʻa e Tokotaha-Fakatupú ʻi heʻene pau ke hoko ʻo fakaʻauha ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá tuku kehe ʻa Noa mo hono fāmilí. ʻOku fakapapauʻi mai kiate kitautolu ʻe he ʻOtuá: ‘Oku ikai teu fiemalie i he mate ae agahalá.’—Isikeli 33:11, PM; fakafehoanaki mo Teutalonome 32:4, 5.
Ko ia naʻe tomuʻa ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá pea naʻa mo hono tuʻutuʻuniʻi ʻa e tō ʻa ʻĀtama ki he angahalá, pehē ki he ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki ʻe ʻomai ʻe he meʻá ni ki he fāmili ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá? Ko e meʻa ko ia kuo tau vakai ki aí ʻoku hā ai ʻoku ʻikai lava ke moʻoni ʻa e meʻá ni. Ka ko e toe meʻa lahi angé, kapau naʻe tomuʻa ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻa kotoa ko ʻení, naʻá ne mei hoko ai ko e tupuʻanga ʻo e angahalá ʻi heʻene ngaohi ʻa e tangatá, pea ʻe tukuakiʻi pau ai ʻa e ʻOtuá ki he fulikivanu mo e faingataʻaʻia ʻa e tangatá. ʻOku hā mahino, ʻoku ʻikai lava ke fehoanakimālie ʻa e meʻá ni mo e meʻa ʻoku fakahaaʻi ʻe he ʻOtuá ʻo kau kiate ia tonu ʻi he ngaahi Konga Tohitapú. Ko e ʻOtua ia ʻo e ʻofa mo e fakamaau totonu ʻa ia ʻoku fehiʻa ki he fulikivanú.—Sāme 33:5; Palovepi 15:9; 1 Sione 4:8.
Tufakanga ʻe Ua ʻo e Tangatá
ʻOku ʻikai ke fakahā mai ʻi he ngaahi Konga Tohitapu Māʻoniʻoní ʻoku ʻosi fakapapauʻi ki muʻa ʻi ha founga ʻa hotau kahaʻú tāutaha, pe tomuʻa fakapapauʻi, ʻe he ʻOtuá. ʻI hono kehé, ko e meʻa kuo nau fakahaá kuo tomuʻa tala ʻe he ʻOtuá ko e foʻi tufakanga pē ʻe ua ʻoku ala lava maʻá e tangatá. ʻOku ʻoange ʻe he ʻOtuá ki he tangata kotoa pē ʻa e tauʻatāina ke fili pe ko e hā ʻa hono tufakangá. Naʻe fakahā fuoloa ʻe he palōfita ko Mōsesé ki he kau ʻIsilelí: “Kuo u fokotuʻu ʻi ho ʻao ʻa e moʻui mo e mate, . . . ko ia ke ke fili ki he moʻui ka ke moʻui, ʻa koe mo ho hako, ke ʻofa kia Sihova ko ho ʻOtua, ke fakaongo ki hono leʻo, pea ke pikitai kiate ia: he ko ia ia hoʻo moʻuiʻanga, mo e loloaʻanga ʻo ho ngaahi ʻaho.” (Teutalonome 30:19, 20, fakaʻītali ʻamautolu.) Naʻe tomuʻa fakatokanga ʻa e palōfita ʻa e ʻOtuá ko Sīsuú: “Mou hu ʻi he matapa fāsiʻi: he ʻoku fālahi ʻa e matapa, pea ʻatā ʻa e hala, ʻoku fakatau ki mala, pea toko lahi ʻa e kakai ʻoku hū atu ai: koeʻuhi ʻoku fāsiʻi ʻa e matapa, pea ʻefiʻefi ʻa e hala, ʻoku fakatau ki he moʻui; pea tokosiʻi ʻa e kakai ʻoku ʻilo ia.” (Mātiu 7:13, 14) Ko e ongo hala ʻe ua, ongo tufakanga ʻe ua. ʻOku fakafalala ʻa hotau kahaʻú ʻi heʻetau ngaahi tōʻonga ʻatautolú. Ke talangofua ki he ʻOtuá ʻoku ʻuhingá ko e moʻui, ke talangataʻa kiate ia, ʻoku ʻuhingá ko e mate.—Loma 6:23.
Ko e ʻOtuá “ʻoku ne fekau ki he kakai kotoa pe ʻi he potu kotoa pe ke nau fakatomala: koeʻuhi kuo ne kotofa ha ʻaho, ʻa ia ʻoku ne teu fakamāu ai ʻa māmani, ʻo ʻauʻautotonu.” (Ngāue 17:30, 31) Hangē pē ko e fili ʻa e tokolahi taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he taimi ʻo Noá ke talangataʻa ki he ʻOtuá pea nau ʻauhá, ʻoku pehē pē ʻi he ʻahó ni ko e tokolahi tahá ʻoku ʻikai te nau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Ka ʻoku ʻikai ke ʻosi fakapapauʻi ʻe he ʻOtuá ia pe ko hai ʻe fakaʻauhá pea ko hai te ne maʻu ʻa e fakamoʻuí. Ko hono moʻoní, ʻoku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku “ʻikai te ne finangalo ke ʻauha ha taha, ka ke aʻusia ʻa e fakatomala ʻe he kakai kotoa pe.” (2 Pita 3:9) Naʻa mo e kakai mātuʻaki fulikivanú ʻoku lava ke nau fakatomala, hoko ʻo talangofua, pea fai ʻa e ngaahi liliu ʻoku fiemaʻú ke maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá.—Aisea 1:18-20; 55:6, 7; Isikeli 33:14-16; Loma 2:4-8.
Ki he faʻahinga ko ia ʻoku talangofuá, ʻoku talaʻofa ʻa e ʻOtuá ki ai ʻa e moʻui taʻengata ʻi ha palataisi melino, ko ha māmani kuo fakamaʻa mei he fulikivanu kotoa, fakamālohi, mo e tau, ko ha māmani ʻa ia ʻe ʻikai ke toe ʻi ai ha fiekaia, mamahi, puke, mo e mate. (Sāme 37:9-11; 46:9; Aisea 2:4; 11:6-9; 25:6-8; 35:5, 6; Fakahā 21:4) Naʻa mo e kau maté te nau toetuʻu pea ʻoange kiate kinautolu ʻa e faingamālie ke tauhi ki he ʻOtuá.—Taniela 12:2; Sione 5:28, 29.
“Tokangaʻi ʻa siʻi haohaoa, pea vakavakai ʻa maʻoniʻoni e,” ko e lau ia ʻa e tokotaha-tohi-sāmé, “he ko e ʻamui ʻo e tangata ko ia ko e koto tuʻumalie. Ka ko e kau faihala ʻe fakaʻauha fakataha: ko e ʻamui ʻo e kau faihala ʻe motuhia.” (Sāme 37:37, 38) ʻE fēfē ho kahaʻú? ʻOku fakatuʻunga kotoa ia ʻiate koe. Ko e kau faipulusi ʻo e makasini ko ʻení te nau fiefia ke taufetuku atu kiate koe ʻa e fakahinohino lahi ange ke ʻai ai ke ke malava ʻo fakapapauʻi maʻau ha kahaʻu fiefia mo melino.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e huafa Sihová ʻoku hā ia ʻo laka hake ʻi he tuʻo 7,000 ʻi he ngaahi Konga Tohitapu Māʻoniʻoní; sio ki he tuleki ko e The Greatest Name, naʻe pulusi ʻi he 1995 ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Fakamatala ʻi he peesi 6]
ʻOku ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa hono mafai ʻo e tomuʻa ʻafioʻi ha meʻá ʻi hono fakahoko ʻo ʻene ngaahi taumuʻá
[Fakamatala ʻi he peesi 8]
Ko e ʻOtuá ʻoku “ʻikai te ne finangalo ke ʻauha ha taha, ka ke aʻusia ʻa e fakatomala ʻe he kakai kotoa pe.” 2 Pita 3:9
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
Kapau naʻe ʻafioʻi ki muʻa ʻe he ʻOtuá ʻe loto-lelei ʻa ʻĒpalahame ke feilaulauʻi ʻa hono fohá, ʻe pehē nai ko ha ʻahiʻahi faitotonu ia?