Taimi mo ʻItāniti—Ko e Hā ʻOku Tau ʻIlo Moʻoni Fekauʻaki mo Kinauá?
“ʻOKU hangehangē ko e taimí ko e taha ia ʻo e ngaahi faʻunga fakamisiteli taha ʻo e meʻa ʻoku hokosia ʻe he tangatá,” ko e fakamatala ia ʻa e ʻenisaikolopētia ʻe taha. ʻIo, ke fakamatalaʻi ʻa e taimí ʻi ha ngaahi fakalea faingofua, ʻoku meimei taʻemalava ia. ʻOku tau pehē nai ko e taimí ʻoku “mahili atu,” “ʻalu,” “puna,” pea naʻa mo kitautolu tonu ʻoku tau ngaʻunu ʻi he “tukuʻau mai ʻa e taimí.” Ka ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai te tau ʻilo ʻa e meʻa ʻoku tau talanoa ʻo kau ki aí.
Kuo fakamatalaʻi ʻa e taimí ko e “mamaʻo ʻi he vahaʻa ʻo e meʻa ʻe ua ʻoku hoko.” Ka, ʻoku hangē ʻoku tala mai kiate kitautolu ia ʻe he meʻa ʻoku tau hokosiá ko e taimí ʻoku ʻikai fakafalala ia ʻi he ngaahi meʻa ʻoku hokó; ʻoku hā ʻoku hoko atu ia ʻo tatau ai pē pe ʻoku hoko ha meʻa pe ʻikai. ʻOku taukaveʻi ʻe he filōsefa ʻe taha ʻo pehē ko e taimí ʻoku ʻikai ke ʻi ai moʻoni ia ka ko e meʻa pē ia ʻoku fakakaukauloto ki ai. ʻOku lava ke pehē ko e meʻa ko ia ʻoku langa ai ʻa e konga lahi ʻo e meʻa ʻoku tau hokosiá ko ha fakasino pē ia ʻo ʻetau fakakaukaulotó?
Ko e Vakai ʻa e Tohitapú ki he Taimí
ʻOku ʻikai ke ʻomai ʻe he Tohitapú ia ha fakamatala fekauʻaki mo e taimí, ʻo fokotuʻu mai ʻoku mahulu atu nai ia mei he malava ʻa e tangatá ke mahinoʻi kakató. ʻOku hangē ia ko e mafola taʻengata atu ʻa e ʻataá, ʻa ē ʻoku tau toe ʻilo ʻoku faingataʻa ke tau makupusí. Ko e taimí, ʻoku hā mahino, ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻa ʻa ia ko e ʻOtuá pē taha ʻoku malava ke ne mahinoʻi kakató, he ko ia toko taha pē ʻoku “talu mei muʻa ʻo lauikuonga.”—Sāme 90:2.
Neongo ʻoku ʻikai ke fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú ʻa e taimí, ʻoku lea ia fekauʻaki mo e taimí ko ha meʻa moʻoni. Ke kamata ʻaki, ʻoku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e “ngaahi maamaʻanga”—ko e laʻaá, māhiná, mo e ngaahi fetuʻú—ko e ngaahi meʻa tala-taimi, ke “tuʻu moʻo ngaahi fakaʻilonga, pea moʻo ngaahi kuonga, pea moʻo ngaahi ʻaho mo ngaahi taʻu.” Ko e ngaahi meʻa lahi naʻe hoko ʻoku lēkooti ʻi he Tohitapú ʻoku fokotuʻu maʻu ia ʻi he tukuʻau mai ʻa e taimí. (Senesi 1:14; 5:3-32; 7:11, 12; 11:10-32; Ekisoto 12:40, 41) ʻOku toe lea ʻa e Tohitapú fekauʻaki mo e taimí ko e meʻa ʻoku totonu ke tau ngāue fakapotopoto ʻaki koeʻuhi ke kau ai ki he tāpuaki ʻa e ʻOtuá ko ha taimi laui ʻitāniti—ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengatá.—Efeso 5:15, 16.
Moʻui Tuʻuloá—ʻOku ʻUhinga Totonu?
ʻI he ongoʻi feifeitamaki ko ia ʻi he feinga ke mahino pe ko e hā koā ʻa e taimí, ʻoku fakapuputuʻu lahi taha ai ki he kakai tokolahi ʻa e foʻi fakakaukau ko ia ko e moʻui tuʻuloá, pe moʻui taʻengatá. Ko e ʻuhinga ʻe taha ki hení mahalo ko ʻetau hokosia ko ia ʻa e taimí kuo fekauʻaki maʻu pē ia mo e vilo takai ʻa e fāʻeleʻí, tupu haké, hoholo ke motuʻá, pea mo e maté. Ko ia, kuo tau hoko ʻo ʻiloʻi ʻa e ʻalu fakataha ʻa e taimí mo e hoholo ke motuʻá tonu. Ki he tokolahi, ke fakakaukau ʻi ha toe tafaʻaki kehe pē ʻe hā ia ko hono maumauʻi ʻa e foʻi fakakaukau tonu ki he taimí. ‘Ko e hā ke kehe ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ia mei he ngaahi meʻa moʻui fakatupu kehé ʻi he fekauʻaki mo e hoholo ke motuʻá?’ ko ʻenau ʻeké nai ia.
Ko e meʻa ʻoku faʻa ngalo ʻi he founga fakaʻuhinga ko ʻení ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ko e faʻahinga ʻo e tangatá kuo nau ʻosi kehe pē kinautolu mei he toenga ʻo e fakatupú ʻi ha ngaahi tafaʻaki lahi. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe he fanga manú ia ʻa e ngaahi malava fakaefakakaukau poto ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá. Neongo ha toe ngaahi taukaveʻi ʻe fai, ʻoku ʻikai te nau hoko fakaefakatupu kinautolu ʻo toe mahulu atu mei he meʻa ʻoku tataki kinautolu ʻe honau poto fakaenatulá ke nau faí. ʻOku ʻikai te nau maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa pōtoʻi fakaeʻātí pe ko e malava ke fakahāhā ʻa e ʻofa mo e houngaʻia ko ia ʻoku maʻu ʻe he tangatá. Kapau kuo foaki ki he tangatá ʻo mātuʻaki lahi ange fau pehē ʻi he ngaahi ʻulungaanga ko ʻení mo e ngaahi malava ʻokú ne ʻai ʻa e moʻuí ke mohu ʻuhingá, ko e hā ʻoku ʻikai malava ai ke pehē kuo toe ʻoange kiate kinautolu ʻa e taimi lahi ange ʻi heʻene hoko ki he moʻuí tonu?
ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻikai ʻoku ngali-kehe, ʻa e moʻui ʻa e ʻuluʻakaú ia, ʻa ē ʻoku ʻikai lava ke fakakaukaú, ʻi he ngaahi taʻu ʻe lauiafe ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, kae lava ʻo moʻui pē ʻa e tangata maʻu ʻatamai potó ia ʻi he ʻavalisi ko e taʻu pē ʻe 70 ki he 80? ʻIkai ʻoku ngali vale ka ʻoku moʻoni ko e fanga fonú, ʻa ia ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e ngaahi malava fakaefakatupú pe ʻātí, ʻoku malava ke nau moʻui ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe 200, lolotonga ia ko e faʻahinga ʻo e tangatá ia, ʻoku fakakoloaʻi lahi ʻaki ʻa e ngaahi malava ko ʻení, ʻoku nau moʻui pē ʻo mātuʻaki siʻi hifo ʻi he vaeua ʻo e lōloa ko iá?
Neongo ʻoku ʻikai malava ʻe he tangatá ke ne makupusi kakato ʻa e taimí mo ʻitāniti, ko e talaʻofa ko ia ʻo e moʻui taʻengatá ʻoku kei hoko pē ia ko ha ʻamanaki makatuʻunga lelei ʻi he Tohitapú. ʻI aí, ʻoku hā meimei tuʻo 40 ai ʻa e kupuʻi lea “moʻui taʻengata.” Ka ʻo kapau ko e taumuʻa ia ʻa e ʻOtuá ʻoku totonu ke moʻui taʻengata ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ko e hā kuo ʻikai ʻosi maʻu ai iá? ʻE fai ʻa e lāulea ki he fehuʻi ko ʻení ʻi he kupu hoko maí.