Ngaahi Mātuʻa, Ko e Hā ʻOku Akoʻi ʻe Hoʻo Faʻifaʻitakiʻangá?
“Ke faifaitaki akimoutolu ki he Otua, o tāu moe fānau ofeina; bea aeva i he ofa.”—EFESO 4:32, 33 (5:1, 2, PM).
1. Ko e hā ʻa e ngaahi faʻahinga fakahinohino naʻe tokonaki ʻe Sihova ki he ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá?
KO SIHOVA ʻa e Tupuʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu fakafāmilí. ʻOku moʻuaʻaki ʻe he fāmili kotoa pē ʻenau ʻi aí kiate ia koeʻuhi he naʻá ne fokotuʻu ʻa e ʻuluaki fāmilí pea ʻoange ʻa e ngaahi mālohi fakafanau ki he ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá. (Efeso 3:14, 15) Naʻá ne tokonaki ange kia ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e ngaahi fakahinohino tefito fekauʻaki mo hona ngaahi fatongiá pea toe fakaʻatā ange kiate kinaua ʻa e faingamālie feʻunga ke na tomuʻa ngāueʻaki fakafoʻituitui ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi meʻá ni. (Senesi 1:28-30; 2:6, 15-22) Hili ʻa e faiangahala ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ko e ngaahi tuʻunga ʻa ia naʻe pau ke fekuki mo e ngaahi fāmilí naʻe hoko ia ʻo toe faingataʻa ange. Neongo ia, naʻe tokonaki anga-ʻofa mai ʻe Sihova ʻa e ngaahi tataki ko ia te ne tokoniʻi ʻa ʻene kau sevānití ke fekuki ai mo e ngaahi tuʻunga peheé.
2. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi founga kuo ʻai ai ʻe Sihova ke mālohi ʻa e akonaki kuo hikí fakataha mo e fakahinohino tala ngutú? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻoku fiemaʻu ke ʻeke hifo ʻe he ngaahi mātuʻá kiate kinautolú?
2 ʻI hono tuʻunga ko hotau Tokotaha-Fakahinohino Maʻongoʻongá, kuo fai ʻe Sihova ʻa e meʻa mātuʻaki lahi ange ʻi hono tokonaki mai pē ʻa e ngaahi tataki kuo hiki fekauʻaki mo e meʻa ʻoku totonu ke tau faí mo e meʻa ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí. ʻI he kuonga muʻá naʻá ne fakatahaʻi ʻa e fakahinohino kuo hikí fakataha mo e fakahinohino tala ngutu fakafou ʻi he kau taulaʻeikí mo e kau palōfitá pea fakafou ʻi he ngaahi ʻulu ʻo e fāmilí. Ko hai ʻokú ne ngāueʻaki ke tokonaki mai ai ʻa e akonaki tala ngutu pehē ʻi hotau taimí? Ko e kau mātuʻá mo e ngaahi mātuʻa tauhi fānau Kalisitiané. Kapau ko ha mātuʻa tauhi fānau koe, ʻokú ke fai hoʻo tafaʻakí ke fakahinohino ho fāmilí ki he ngaahi founga ʻa Sihová?—Palovepi 6:20-23.
3. Ko e hā ʻe lava ke ako ʻe he ngaahi ʻuluʻi fāmilí meia Sihova fekauʻaki mo e akonaki ola leleí?
3 ʻOku totonu ke anga-fēfē hono fai ʻo e fakahinohino peheé ʻi loto he fāmilí? ʻOku fokotuʻu ʻe Sihova ʻa e sīpingá. ʻOkú ne fakamatalaʻi mahino ʻa e meʻa ʻoku leleí mo e meʻa ʻoku koví, pea ʻokú ne ngāueʻaki loto-fiefoaki ʻa hono toutou leaʻakí. (Ekisoto 20:4, 5; Teutalonome 4:23, 24; 5:8, 9; 6:14, 15; Siosiua 24:19, 20) ʻOkú ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi fakatupu fakakaukau. (Siope 38:4, 8, 31) Fakafou ʻi he ngaahi talanoa fakatātaá mo e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga moʻoni ʻi he moʻuí, ʻokú ne ueʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hotau lotó mo oʻi hotau ngaahi lotó. (Senesi 15:5; Taniela 3:1-29) Ngaahi mātuʻa, ʻi he taimi ʻoku mou akoʻi ai hoʻomou fānaú, ʻoku mou feinga ke tatau mo e sīpinga ko iá?
4. Ko e hā ʻoku tau ako meia Sihová fekauʻaki mo hono fakahoko ʻa e akonekiná, pea ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e akonekiná?
4 ʻOku tuʻumaʻu ʻa Sihova ki he meʻa ʻoku totonú, ka ʻoku mahino kiate ia ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e taʻehaohaoá. Ko ia, ki muʻa ke ne faitauteá, ʻokú ne akoʻi mo toutou ʻomai ʻa e ngaahi fakatokanga mo e ngaahi fakamanatu ki he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá. (Senesi 19:15, 16; Selemaia 7:23-26) ʻI he taimi ʻokú ne akonekina aí, ʻokú ne fai ia ki hono lahi totonú, ʻo ʻikai fuʻu tōtuʻa. (Sāme 103:10, 11; Aisea 28:26-29) Kapau ko e founga ia ʻo ʻetau feangainga mo ʻetau fānaú, ʻokú ne ʻomai ʻa e fakamoʻoni ʻoku tau ʻiloʻi ʻa Sihova, pea ʻe faingofua ange ai kiate kinautolu ke nau hoko ʻo ʻiloʻi mo ia foki.—Selemaia 22:16; 1 Sione 4:8.
5. Ko e hā ʻoku lava ke ako ʻe he ngaahi mātuʻá meia Sihova fekauʻaki mo e fanongó?
5 ʻOku fakaofó, he ʻoku fanongo mai ʻa Sihova ʻi hono tuʻunga ko ha Tamai fakahēvani anga-ʻofá. ʻOku ʻikai te ne tuku mai pē ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní. ʻOkú ne fakalotolahiʻi mai kitautolu ke lilingi ange hotau lotó kiate ia. (Sāme 62:8) Pea kapau ko e ngaahi fakakaukau ʻoku tau fakahāhaá ʻoku ʻikai ke tonu matematē, ʻoku ʻikai te ne tali longoaʻa mai ʻaki ha valoki mei hēvani. ʻOkú ne akoʻi anga-kātaki kitautolu. Ko ia ai, he feʻungamālie moʻoni ko e akonaki ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Ke faifaitaki akimoutolu ki he Otua o tāu mo e fānau ofeina”! (Efeso 4:31–5:1, PM) He faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ia ʻoku fokotuʻu mai ʻe Sihova ki he ngaahi mātuʻá ʻi heʻenau feinga ke fakahinohinoʻi ʻenau fānaú! Ko ha faʻifaʻitakiʻanga ia ʻoku aʻu ki hotau lotó peá ne ʻai kitautolu ke tau loto ke ʻaʻeva ʻi heʻene founga ki he moʻuí.
Ko e Tākiekina ʻOku Fokotuʻu ʻe he Faʻifaʻitakiʻangá
6. ʻOku anga-fēfē hono tākiekina ʻe he fakakaukau mo e faʻifaʻitakiʻanga ʻa e ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú?
6 ʻI he tānaki atu ki he fakahinohino fakaeleá, ko e faʻifaʻitakiʻangá ʻoku ʻi ai ʻene tākiekina loloto ki he fānaú īkí. Tatau ai pē pe ʻoku saiʻia ai ʻa e ngaahi mātuʻá pe ʻikai, kuo pau ke faʻifaʻitaki kiate kinautolu ʻenau fānaú. ʻE fakafiefiaʻi nai ai ʻa e ngaahi mātuʻá—ʻe fakaʻohovaleʻi nai ai kinautolu ʻi he taimi ʻe niʻihi—ʻi heʻenau fanongo ki hono leaʻaki ʻe heʻenau fānaú ʻa e ngaahi meʻa naʻa nau leaʻaki ʻe kinautolu tonu. ʻI he taimi ʻoku tapua fakatouʻosi mai ai ʻi he ʻulungaanga mo e fakakaukau ʻa e ngaahi mātuʻá ʻa e houngaʻia loloto ki he ngaahi meʻa fakalaumālié, ʻoku ngāue ʻa e meʻá ni ko ha tākiekina pau ki heʻenau fānaú.—Palovepi 20:7.
7. Ko e hā ʻa e faʻahinga faʻifaʻitakiʻanga fakaemātuʻa naʻe fokotuʻu ʻe Sēfita ki hono ʻofefiné, pea ko e hā hono olá?
7 Ko e ola lelei ʻo e faʻifaʻitakiʻanga fakaemātuʻá ʻoku fakatātaaʻi lelei ia ʻi he Tohitapú. Ko Sēfita ʻa ia naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ke ne taki ʻa ʻIsileli ke ne ikunaʻi ʻa e kau ʻĀmoní, ko ha tamai foki ia. Ko e lēkooti ʻo ʻene tali ki he tuʻi ʻo ʻĀmoní ʻoku fakahaaʻi ai kuo pau pē naʻe tuʻo lahi hono lau ʻe Sēfita ʻa e hisitōlia ʻo e ngaahi feangainga ʻa Sihova mo ʻIsilelí. Naʻe lava ke ne lave tuʻo lahi ki he hisitōlia ko iá, pea naʻá ne fakahāhā ʻa e tui mālohi kia Sihova. ʻOku ʻikai ha veiveiua, ko ʻene faʻifaʻitakiʻangá naʻá ne tokoniʻi ʻa hono ʻofefiné ke ne fakatupulekina ʻa e tui mo e laumālie feilaulauʻi-kita ko ia naʻá ne fakahāhaaʻi ʻi heʻene hū ki ha ngāue ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí ko ha fefine taʻemali naʻe līʻoa kia Sihova.—Fakamaau 11:14-27, 34-40; fakafehoanaki mo Siosiua 1:8.
8. (a) Ko e hā ʻa e fakakaukau lelei naʻe fakahāhā ʻe he ongo mātuʻa ʻa Sāmiuelá? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa e ʻaonga kia Sāmiuela ʻa e meʻa ko iá?
8 Naʻe alafaʻifaʻitakiʻanga ʻa Sāmiuela ʻi hono tuʻunga ko ha kiʻi tamá pea mo e anga-tonu ki he ʻOtuá ʻi hono tuʻunga ko ha palōfitá ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí. ʻOkú ke saiʻia ke hoko hoʻo fānaú ʻo hangē ko iá? ʻAnalaiso ʻa e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe he ongo mātuʻa ʻa Sāmiuelá, ʻa ʻElikena mo ʻAna. Neongo naʻe ʻikai ke haohaoa ʻa e tuʻunga ʻi hona fāmilí, naʻá na ʻalu maʻu pē ki Sailo, ki he feituʻu ʻa ia naʻe tuʻu ai ʻa e tāpanekale toputapú ki he lotú. (1 Samiuela 1:3-8, 21) Fakatokangaʻi ange ʻa e ongoʻi loloto ʻa ia naʻe lotuʻaki ʻe ʻAná. (1 Samiuela 1:9-13) Vakai ange ki he anga ʻo ʻena ongoʻi fakatouʻosi fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo hono fakahoko ha palōmesi pē naʻe fai ki he ʻOtuá. (1 Samiuela 1:22-28) Ko ʻena faʻifaʻitakiʻanga leleí naʻá ne tokoniʻi ʻo ʻikai ha veiveiua ʻa Sāmiuela ke ne fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungaanga naʻá ne ʻai ia ke ne malava ai ʻo tuli ki ha ʻalunga totonú—naʻa mo e ʻi he taimi naʻe fakahāhā ai ʻe he kakai takatakai ko ia ʻiate ia naʻa nau lau naʻa nau tauhi ʻa Sihová ʻa e taʻeʻapasia ki he ngaahi founga ʻa e ʻOtuá. Naʻe faai mai pē, ʻo tuku ʻe Sihova kia Sāmiuela ʻa e fatongia ko e hoko ko ʻEne palōfita.—1 Samiuela 2:11, 12; 3:1-21.
9. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi tākiekina ʻi ʻapi naʻá ne ueʻi lelei ʻa Tīmoté? (e) Ko e faʻahinga tokotaha fēfē naʻe hoko ki ai ʻa Tīmoté?
9 Te ke saiʻia ke hoko ho fohá ʻo hangē ko Tīmoté, ʻa ia ʻi he tuʻunga ko ha talavoú naʻá ne hoko ai ko ha takanga ʻo e ʻapositolo ko Paulá? Ko e tamai ʻa Tīmoté naʻe ʻikai ko ha tokotaha tui, ka ko ʻene faʻeé mo ʻene kui-fefiné naʻá na fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e houngaʻia ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. Ko e meʻá ni ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe tokoni ia ke fakatoka ha makatuʻunga lelei ki he moʻui ʻa Tīmoté ʻi hono tuʻunga ko ha Kalisitiané. ʻOku tala mai kiate kitautolu ko ʻene faʻeé, ʻa ʻIunisi, pea mo ʻene kui-fefiné ʻa Loisi naʻá na maʻu ʻa e “tui taʻeloi.” Ko ʻena moʻui ʻi he tuʻunga ko e ongo Kalisitiané naʻe ʻikai ke mālualoi; naʻá na moʻui moʻoni ʻo fehoanaki mo e meʻa naʻá na taku naʻá na tui ki aí, pea naʻá na akoʻi ʻa kiʻi Tīmote ke ne fai ʻa e meʻa tatau. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Tīmote naʻá ne alafalalaʻanga pea naʻá ne tokanga moʻoni fekauʻaki mo e lelei ʻa e niʻihi kehé.—2 Timote 1:5; Filipai 2:20-22.
10. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻi tuʻa ʻi he ʻapí ʻe lava ke ne uesia ʻetau fānaú? (e) ʻOku totonu ke fēfē ʻetau talí ʻi he taimi ʻoku hā ai ʻa e ngaahi tākiekiná ni ʻi he lea pe fakakaukau ʻa ʻetau fānaú?
10 Ko e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ko ia ʻokú ne uesia ʻetau fānaú ʻoku ʻikai te nau ʻi loto kotoa ʻi he ʻapí. ʻOku ʻi ai ʻa e fānau ʻa ia ʻoku nau kau ki he akó, ko e kau faiako ʻa ia ko ʻenau ngāué ia ko hono oʻi ʻo e fanga kiʻi ʻatamaí, ko e kakai ʻoku nau ongoʻi mālohi ʻoku totonu ke liliu ʻa e tokotaha kotoa ki he ngaahi anga-fakafonua kuo tō loloto fakamatakali pe fakafeituʻu, ko e kau sitā sipoti ʻa ia ʻoku failahia hono fakahīkihikiʻi ʻo ʻenau ngaahi lavameʻá, pea mo e kau ʻōfisa fakapuleʻanga ʻa ia ʻoku fakahāhaaʻi mai honau ʻulungāngá ʻi he ngaahi ongoongó. Kuo toe vakai ʻa e fānau ʻe laui miliona ki he anga-fakamamahi ʻo e taú. ʻOku totonu ke tau ofo kapau ʻe hā ʻa e ngaahi tākiekina ko ení ʻi he lea pe fakakaukau ʻa ʻetau fānaú? ʻOku totonu ke fēfē ʻetau talí ʻi heʻenau fai peheé? ʻE solova ʻa e palopalemá ʻi ha valoki mālohi pe ko ha fakaanga fefeka? ʻI he ʻikai ke fai ha tali vave ki heʻetau fānaú, ʻikai ʻe lelei ange ke tau ʻeke hifo kiate kitautolu, ‘ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻi he founga ʻo e feangainga ʻa Sihova mo kitautolú ʻe tokoni nai ia ʻi he ʻiloʻilo ki he founga ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e tuʻunga ko ení?’—Fakafehoanaki mo Loma 2:4.
11. ʻI he taimi ʻoku fai ai ʻe he ngaahi mātuʻá ha ngaahi fehālaakí, ʻe uesia fēfē nai ʻe he meʻá ni ʻa e fakakaukau ʻa ʻenau fānaú?
11 Ko e moʻoni, ʻe ʻikai ke feangainga maʻu pē ʻa e ngaahi mātuʻa taʻehaohaoá mo e ngaahi tuʻungá ʻi he founga lelei tahá. Te nau fai ʻa e ngaahi fehālaaki. ʻI hono ʻiloʻi ia ʻe he fānaú, ʻe mole ai ʻenau fakaʻapaʻapa ki heʻenau ngaahi mātuʻá? ʻE hoko nai ia, tautefito kapau ʻoku feinga ʻa e ngaahi mātuʻá ke fakamaʻamaʻaʻi ʻenau ngaahi halá ʻaki hano fakahaaʻi anga-fefeka honau tuʻunga mafaí. Ka ʻe mātuʻaki kehe nai ʻa e olá kapau ʻoku anga-fakatōkilalo ʻa e ngaahi mātuʻá pea fakahaaʻi tauʻatāina ʻenau ngaahi fehālaakí. ʻI he meʻá ni, ʻe lava ai ke nau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga mahuʻinga ki heʻenau fānaú, ʻa ia ʻoku fiemaʻu ke nau ako ke fai ʻa e meʻa tatau.—Semisi 4:6.
Ko e Meʻa ʻOku Lava ke Akoʻi ʻe Heʻetau Faʻifaʻitakiʻangá
12, 13. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke ako ʻe he fānaú fekauʻaki mo e ʻofá, pea ʻoku lava fēfē ke akoʻi ʻa e meʻá ni ʻi he ola lelei tahá? (e) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ako ʻa e fānaú fekauʻaki mo e ʻofá?
12 ʻOku lahi ʻa e ngaahi lēsoni mahuʻinga ʻe lava ke akoʻi mātuʻaki ola lelei ʻi he taimi ʻoku ō fakataha ai ʻa e fakahinohino tala ngutú mo ha faʻifaʻitakiʻanga leleí. Vakai angé ki ha niʻihi.
13 Fakahāhaaʻi ʻa e ʻofa taʻesiokita: Ko e taha ʻo e ngaahi lēsoni mahuʻinga taha ke fakaivimālohi ʻaki ʻa e faʻifaʻitakiʻangá ko e ʻuhinga ʻo e ʻofá. “ʻOku tau ʻofa ʻe kitautolu, koeʻuhi naʻe tomuʻa ʻofa [ʻa e ʻOtuá] kiate kitautolu.” (1 Sione 4:19) Ko e Matavai ia mo e faʻifaʻitakiʻanga taupotu ʻo e ʻofá. Ko e ʻofa tuʻunga ʻi he tefitoʻi moʻoni ko ení, ʻa e a·gaʹpe, ʻoku lave ki ai ʻi he Tohitapú ʻo laka hake he tuʻo 100. Ko ha ʻulungaanga ia ʻokú ne fakaʻilongaʻi ʻa e kau Kalisitiane moʻoní. (Sione 13:35) Ko e ʻofa peheé ke fakahaaʻi ia ki he ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi pea pehē foki ke fai ʻe he tangatá ʻiate kinautolu—naʻa mo hono fai ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa ia ʻoku ʻikai nai te tau ongoʻi saiʻia ʻiate kinautolú. (Mātiu 5:44, 45; 1 Sione 5:3) Ko e ʻofá ni kuo pau ke ʻi hotau lotó pea fakamoʻoniʻi ia ʻi heʻetau moʻuí ki muʻa ke tau lava ʻo akoʻi ola lelei ia ki heʻetau fānaú. ʻOku lea pē ʻa ngāue. ʻI loto ʻi he fāmilí, ʻoku fiemaʻu ke sio mo hokosia ʻe he fānaú ʻa e ʻofa mo e ngaahi ʻulungaanga felāveʻi mo iá, hangē ko e saiʻiá. ʻI he ʻikai ke ʻi ai ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻe tuʻu ʻa e tupu fakaesino, fakaʻatamai, mo fakaeongo ʻa e kiʻi tamá. ʻOku toe fiemaʻu ke sio ʻa e fānaú ki he anga ʻo hono fakahāhaaʻi totonu ʻo e ʻofa mo e saiʻia ki he kaungā Kalisitiane ʻi tuʻa ʻi he fāmilí.—Loma 12:10; 1 Pita 3:8.
14. (a) ʻOku lava fēfē ke akoʻi ʻa e fānaú ke nau fai ʻa e ngāue lelei ko ia ʻokú ne ʻomai ʻa e fiemālié? (e) ʻE lava fēfē ke fai ʻa e meʻá ni ʻi he tuʻunga ʻo ho fāmilí?
14 Ako ʻa e founga ke ngāue aí: Ko e ngāué ko ha tafaʻaki tefito ia ʻo e moʻuí. Ke maʻu ha ongoʻi ʻo e fakamahuʻingaʻi-kitá, ʻoku fiemaʻu ki he tokotahá ke ako ki he founga ʻo hono fai ʻo ha ngāue lelei. (Koheleti 2:24; 2 Tesalonaika 3:10) Kapau ʻoku vaheʻi ki ha kiʻi tama ha ngaahi ngāue ʻa ia kuó ne maʻu ha fakahinohino mātuʻaki siʻisiʻi fekauʻaki mo ia pea tafuluʻi leva ʻi he ʻikai te ne fai lelei iá, ʻoku hangehangē ʻe ʻikai te ne ako ai ke fai ʻa e ngāue leleí. Ka ʻi he taimi ʻoku ako ai ʻa e fānaú ʻi he ngāue moʻoni ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau ngaahi mātuʻá pea ʻoku ʻoange kiate kinautolu ʻa e fakaongoongolelei feʻungá, ʻoku hangehangē te nau ako ai ke fai ʻa e ngāue ʻokú ne ʻomai ʻa e fiemālié. Kapau ʻoku ō fakataha ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa e ngaahi mātuʻá mo e fakamatala, ʻe ako nai ai ʻa e fānaú ʻo ʻikai ki he founga pē ke fai ai ha ngāue kae pehē foki ki he founga ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e ngaahi palopalemá, founga ke kīvoi ai ʻi ha ngāue kae ʻoua ke ʻosi, mo e founga ke fakaʻuhinga ai mo fai ha ngaahi fili. ʻI he tuʻunga ko ení ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ke nau fakahoungaʻi foki ko Sihová ʻoku toe ngāue, ʻa ia ʻokú ne fai ʻa e ngāue lelei, pea ʻoku faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki heʻene Tamaí. (Senesi 1:31; Palovepi 8:27-31; Sione 5:17) Kapau ʻoku fai ʻe ha fāmili ha ngoue pe fakalele ha pisinisi, ʻe ngāue fakataha nai ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí. Pe mahalo pē ʻoku lava ʻa e faʻeé ke akoʻi ʻa ʻene tamasiʻí pe taʻahiné ki he feimeʻatokoní pea ʻi hono fai ʻa e fakamaʻá hili ha houa kai. Ko ha tamai ʻa ia ko ʻene ngāué ʻoku mamaʻo ai mei he ʻapí ʻe lava ke ne palani ke ngāue ʻi ha ngaahi ngāue ʻi ʻapi mo ʻene fānaú. He ʻaonga moʻoni ē ko e taimi ʻoku fakakaukau ai ʻa e ngaahi mātuʻá ʻo ʻikai ki hono fai pē ʻo e ngaahi ngāue ʻi he taimi pē ko iá ka ko hono teuʻi ʻa e fānaú ki he moʻuí!
15. ʻI he ngaahi founga fē ʻe lava ke akoʻi ai ʻa e ngaahi lēsoni ʻi he tuí? Fakatātaaʻi.
15 Tauhi maʻu ʻa e tuí ʻi he fehangahangai mo e fakafilí: Ko e tuí foki ko ha tafaʻaki mahuʻinga ia ʻo ʻetau moʻuí. ʻI he taimi ʻoku fetalanoaʻaki ai ʻi he tuí ʻi ha ako fakafāmilí, ʻe ako nai ai ʻa e fānaú ki hono fakamatalaʻi iá. Te nau toe hoko nai ai foki ʻo lāuʻilo ki he fakamoʻoni ko ia ʻokú ne fakatupunga ʻa e tuí ke kamata ke tupu ʻi honau lotó. Ka ʻi he taimi ʻoku nau sio ai ki heʻenau ngaahi mātuʻá ʻoku nau fakahāhā ʻa e tui taʻeueʻia ʻi he fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi mamafá, ʻe tuʻuloa nai ʻa hono olá ʻi he kotoa ʻo ʻenau moʻuí. Naʻe fakamanaʻi ha tokotaha ako Tohitapu ʻi Panamā ʻe hono husepānití ʻaki hano tuli mei hona falé kapau heʻikai tuku ʻene tauhi kia Sihová. Neongo ia, naʻá ne luelue maʻu pē fakataha mo ʻene kiʻi fānau ʻe toko faá, ʻi he kilomita ʻe 16 pea toki heka ʻi ha pasi ʻi ha toe kilomita ʻe 30 ke aʻu ki he Fale Fakatahaʻanga ofi tahá. ʻI he fakalototoʻaʻi ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ko iá, kuo koloaʻaki ai ʻe he kau mēmipa nai ʻe toko 20 ʻo hono fāmilí ʻa e founga ʻo e moʻoní.
Fokotuʻu ha Faʻifaʻitakiʻanga ʻi Hono Lau Fakaʻaho ʻa e Tohitapú
16. Ko e hā ʻoku fakaongoongoleleiʻi ai ʻa e lau Tohitapu fakaʻaho fakafāmilí?
16 Ko e taha ʻo e ngaahi tōʻonga mahuʻinga taha ʻe lava ke fokotuʻu ʻe ha fāmili—ko ha tōʻonga ʻa ia ʻe ʻaonga ki he ongo mātuʻá pea hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ke faʻifaʻitaki ki ai ʻa e fānaú—ko hono lau maʻu pē ʻa e Tohitapú. Kapau ʻe malava, fai ha lau Tohitapu ʻi he ʻaho kotoa pē. ʻOku ʻikai ko e lautohi lahí ʻoku mahuʻinga tahá. ʻOku mahuʻinga mamaʻo ange ʻa hono fai maʻu peé pea mo e founga ko ia ʻo hono faí. Ki he fānaú, ʻe fakalahi atu nai ki he lau Tohitapú ʻa e fanongo ki he ngaahi foʻi tepi kāsete ʻo e Ko ʻEku Tohi ʻo e Ngaahi Talanoa Faka-Tohitapú kapau ʻoku ala maʻu kinautolu ʻi hoʻomou leá. Ko e lautohi mei he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho kotoa peé ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tauhi ke muʻomuʻa ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e ʻOtuá. Pea kapau ʻoku fai ʻa e ngaahi lau Tohitapu peheé ʻo ʻikai ngata pē ʻi he faʻahinga tāutahá kae fai ʻe he ngaahi fāmilí, ʻe lava ke tokoniʻi ʻe he meʻá ni ʻa e ngaahi fāmilí fakakātoa ke ʻaʻeva ʻi he ngaahi founga ʻa Sihová. Ko e tōʻongafai ko ení naʻe fakalototoʻaʻi ʻi he ngaahi Fakataha-Lahi ki muí ni ko e “Founga ʻa e ʻOtuá ki he Moʻuí” ʻi he tulama ko e Ngaahi Fāmili—ʻAi ʻa e Lau Tohitapu Fakaʻahó ko Hoʻomou Founga Moʻuí Ia!—Sāme 1:1-3.
17. ʻOku anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e lau Tohitapu fakafāmilí mo hono ako maʻuloto ʻo e ngaahi konga Tohitapu tefitó ki hono ngāueʻaki ʻo e akonaki ʻi he Efeso 6:4?
17 Ko e lau Tohitapu ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí ʻoku fehoanakimālie ia mo e meʻa naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene tohi fakamānavaʻi ki he kau Kalisitiane ʻi ʻEfesoó, ʻo pehē: “ʻA e ngaahi tamai, ʻoua te mou fakaʻitaʻi hoʻomou fānaú, kae hanganaki tauhi hake kinautolu ʻi he akonaki mo e fakatonutonu fakaʻatamai ʻa Sihová.” (Efeso 6:4, NW) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo iá? Ko e “fakatonutonu fakaʻatamai” ʻoku ʻuhinga totonú ko hono “tuku ki ai ʻa e fakakaukaú”; ko ia ko e ngaahi tamai Kalisitiané ʻoku enginakiʻi ke nau tuku ʻa e fakakaukau ʻa Sihova ko e ʻOtuá ki heʻenau fānaú—ke tokoniʻi ʻa e fānaú ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e ʻOtuá. Ko hono fakalototoʻaʻi ʻa e fānaú ke nau ako maʻuloto ʻa e ngaahi konga Tohitapu tefitó ʻe lava ke tokoni ia ke lavaʻi ai ʻa e meʻá ni. Ko e taumuʻá ke ʻai ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa Sihová ke ne tataki ʻa e fakakaukau ʻa e fānaú koeʻuhi ke hoko fakalakalaka ai ʻenau ngaahi holí mo e ʻulungāngá ʻo tapua mei ai ʻa e ngaahi tuʻunga fakaʻotuá tatau ai pē pe ʻoku fakataha ʻa e ngaahi mātuʻá mo e fānaú pe ʻikai. Ko e Tohitapú ʻa e makatuʻunga ki he fakakaukau peheé.—Teutalonome 6:6, 7.
18. ʻI hono lau ʻa e Tohitapú, ko e hā nai ʻe fiemaʻu koeʻuhi ke (a) mahinoʻi lelei iá? (e) maʻu ʻaonga mei he akonaki ʻoku ʻi aí? (f) tali ʻa e meʻa ʻokú ne fakahaaʻi fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa Sihová? (h) maʻu ʻaonga mei he meʻa ʻokú ne tala fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi tōʻonga ʻa e kakaí?
18 Ko e moʻoni, kapau ʻe hoko ʻo laveʻi ʻe he Tohitapú ʻetau moʻuí, ʻoku fiemaʻu ke tau mahinoʻi ʻa e meʻa ʻokú ne leaʻakí. Ki he tokolahi, ʻe fiemaʻu nai ki he meʻá ni ʻa hono lau ʻa e ngaahi konga ʻo laka hake he tuʻo tahá. Ke maʻu ʻa e mahino maʻalaʻala ʻo ha ngaahi kupuʻi lea pau, ʻe fiemaʻu nai ke tau sio ki ha ngaahi foʻi lea ʻi ha tikisinale pe ʻi he Insight on the Scriptures. Kapau ʻoku ʻi he konga Tohitapú ha akonaki pe ko ha fekau, vaheʻi ha taimi ke talanoa ai fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga ʻi hotau taimí ʻa ia ʻokú ne ʻai ia ke feʻungamālié. Te ke toki ʻeke nai, ‘ʻE lava fēfē ke ʻaonga kiate kitautolu ʻa hono ngāueʻaki ʻo e akonakí ni?’ (Aisea 48:17, 18) Kapau ko e konga Tohitapú ʻoku lau fekauʻaki mo ha tafaʻaki ʻo e taumuʻa ʻa Sihová, ʻeke, ‘ʻOku anga-fēfē hono laveʻi ʻo ʻetau moʻuí ʻe he meʻá ni?’ Mahalo pē ʻoku mou lau ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau pea mo e tōʻonga ʻa e kakaí. Ko e hā ʻa e ngaahi tenge ʻi he moʻuí naʻa nau hokosiá? Naʻe anga-fēfē ʻenau feangai mo e ngaahi meʻá ni? ʻE lava fēfē ke tau maʻu ha ʻaonga mei heʻenau faʻifaʻitakiʻangá? Fakaʻatā maʻu pē ha taimi ke lāulea ai ki he ʻuhinga ʻa e fakamatalá ʻi he ʻahó ni ki heʻetau moʻuí.—Loma 15:4; 1 Kolinito 10:11.
19. ʻI he hoko ko e kau faʻifaʻitaki ki he ʻOtuá, ko e hā te tau tokonaki ai ki heʻetau fānaú?
19 He founga lelei ē ke ʻai ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e ʻOtuá ke maongo ki hotau ʻatamaí mo e lotó! Ko ia, ʻe tokoniʻi moʻoni ai kitautolu ke hoko ko e kau “faifaitaki . . . ki he Otua, o tāu moe fānau ofeina.” (Efeso 4:32e [5:1, PM]) Pea te tau tokonaki ai ha faʻifaʻitakiʻanga ʻa ia ʻoku taau moʻoni ke faʻifaʻitaki ki ai ʻetau fānaú.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ ʻOku lava fēfē ke maʻu ʻaonga ʻa e ngaahi mātuʻá mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sihová?
◻ Ko e hā kuo pau ai ke ō fakataha ʻa e fakahinohinoʻi fakaelea ʻo e fānaú mo e faʻifaʻitakiʻanga lelei fakaemātuʻá?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi lēsoni ʻe niʻihi ʻoku akoʻi lelei taha ʻaki ʻa e faʻifaʻitakiʻanga fakaemātuʻá?
◻ ʻE lava fēfē ke tau maʻu ʻa e ʻaonga kakato mei he lau Tohitapu fakafāmilí?
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
ʻOku fiefia ʻa e tokolahi ʻi he lau Tohitapu fakaʻaho ʻi he tuʻunga ko ha fāmilí