LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w01 6/1 p. 17-22
  • Ko e Ngaʻunu Atu ki Muʻa ki he Ikuna Fakaʻosí!

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko e Ngaʻunu Atu ki Muʻa ki he Ikuna Fakaʻosí!
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko ha Sōsaieti Māmani Foʻou ʻOku Faʻu
  • Ko Hono Fakatonutonu ʻa e Ngaahi Maʻu Halá
  • Ko Hai Ke Tau Hanga ki Ai ki ha Fakafiemālié?
  • Ko e Kau Faitau Fakafepaki ki he ʻOtuá ʻe ʻIkai Te Nau Ikuna!
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2000
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
w01 6/1 p. 17-22

Ko e Ngaʻunu Atu ki Muʻa ki he Ikuna Fakaʻosí!

“Vakai, pea ta ko e hoosi hinehina: pea ko ia naʻe heka ai naʻa ne toʻo ha kaufana; pea naʻe ʻange kiate ia ha kalauni: pea naʻa ne ʻalu atu, ko e ikuna pea ke ne ikuna.”—FAKAHĀ 6:2.

1. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻi he kahaʻú naʻe sio ki ai ʻa Sione ʻi he vīsoné?

ʻI HE fakamānavaʻi fakaʻotuá naʻe malava ai ʻa e ʻapositolo ko Sioné ke sio ki he taʻu nai ʻe 1,800 ki he kahaʻú pea fakamatalaʻi ʻa e fakanofo ʻo Kalaisi ko e Tuʻí. Naʻe fiemaʻu kia Sione ʻa e tui ko e meʻa ko ia naʻá ne sio ai ʻi he vīsoné ʻe fakahoko. ʻOku tau maʻu ʻi he ʻahó ni ʻa e fakamoʻoni māʻalaʻala ko e fakanofo tuʻi ko ʻeni naʻe tomuʻa talá naʻe hoko ia ʻi he 1914. ʻAki ʻa e mata ʻo e tuí, ʻoku tau sio ai kia Sīsū Kalaisi ʻokú ne ʻalu atu “ko e ikuna pea ke ne ikuna.”

2. Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa e Tēvoló ki he fokotuʻu ʻo e Puleʻangá, pea ʻoku fakamoʻoni ʻa e meʻá ni ki he hā?

2 ʻI he hili hono fokotuʻu ʻa e Puleʻangá, naʻe kapusi hifo ʻa Sētane mei hēvani, ʻo fakatupunga ai ia ke ne faitau mālohi ange fakataha mo e ʻita lahi ange kae ʻikai ʻaupito pē ke laka ki muʻa ai ʻa hono ngaahi faingamālie ki he lavameʻá. (Fakahā 12:​7-12) Kuo hanga ʻe heʻene ʻitá ʻo fakatupunga ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e māmaní ke tupulaki ʻo toe faingataʻa ʻaupito ange. ʻOku hā ʻoku movetevete ʻa e sōsaieti ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e fakamoʻoni māʻalaʻala ʻeni ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko honau Tuʻí ʻoku ngaʻunu atu ki muʻa “ke ne ikuna.”

Ko ha Sōsaieti Māmani Foʻou ʻOku Faʻu

3, 4. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi liliu fakaekautaha kuo fai ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané talu mei hono fokotuʻu ʻo e Puleʻangá, pea ko e hā naʻe fiemaʻu ai kinautolú? (e) Ko e hā ʻa e ʻaonga ʻo e ngaahi liliu ko ʻení, hangē ko ia naʻe tomuʻa tala ʻe ʻAiseá?

3 ʻI hono fokotuʻu pē ʻa e Puleʻangá, naʻe hoko leva ʻa e taimi ke ʻomai ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiane naʻe toe fakafoki maí—ʻa ia ʻoku tupulaki he taimí ni hono ngaahi fatongia ki he Puleʻangá—ʻo fehoanaki vāofi ange mo e sīpinga ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiane ʻo e ʻuluaki senitulí. Ko ia, ʻi he ʻīsiu ʻo Sune 1 mo e 15, 1938, naʻe sivisiviʻi ai ʻe he The Watchtower ʻa e founga ʻoku totonu ke ngāue ai ʻa e kautaha Kalisitiané. Ki mui mai, ʻi he ʻīsiu ʻo Tīsema 15, 1971, naʻe toe fakamatalaʻi māʻalaʻala ange ai ʻa e Kulupu Pule ʻi onopōní ʻi he kupu “Ko ha Kulupu Pule ʻOku Kehe Ia mei ha Kautaha Fakalao.” ʻI he 1972, naʻe fakanofo ai ʻa e ngaahi kulupu ʻo e kau mātuʻá ke nau tokonaki ʻa e tokoni mo e fakahinohino ki he ngaahi fakatahaʻanga fakalotofonuá.

4 Ko e toe fakafoki mai ʻo e tokangaʻi totonú naʻe fakaivimālohiʻi lahi ai ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané. Naʻe toe tokoni ki he meʻá ni ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu naʻe fai ʻe he Kulupu Pulé ke fakahinohinoʻi ʻa e kau mātuʻá ʻi honau ngaahi ngafá, ʻo kau ai ʻa hono akoʻi kinautolu ʻi he ngaahi meʻa fakaefakamāú. Ko e ngaahi fakalakalaka māmālie fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu fakaekautaha ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní pea mo ʻenau ngaahi ola leleí naʻe tomuʻa tala ia ʻi he Aisea 60:17 (NW): “Te u ʻomi koula ko e fetongi ʻo e kopá, pea te u ʻomi siliva ko e fetongi ʻo e ʻaioné, pea ko e kopá ko e fetongi ʻo e ʻakau, pea ko e ʻaioné ko e fetongi ʻo e maka; pea te u fokotuʻu ʻa e melinó ko ho kau ʻovasia pea ko e māʻoniʻoní ko ho kau vahe fatongia.” Ko e ngaahi liliu lelei ko ʻení naʻe tapua mei ai a e tāpuaki fakaʻotuá pea fakamoʻoniʻi ai ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ko ia naʻa nau hoko ʻo poupou faivelenga ki hono Puleʻangá.

5. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa Sētane ki he tāpuaki ʻa Sihova ki Hono kakaí? (e) ʻI he fehoanaki mo e Filipai 1:​7, kuo anga-fēfē ʻa e tali ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ki he ʻita ʻa Sētané?

5 Ko e tokanga mo e tataki anga-ʻofa naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá ki hono kakaí ʻi he hili hono fokotuʻu ʻa e Puleʻangá naʻe ʻikai ke taʻefakatokangaʻi ia ʻe Sētane. Ko e fakatātaá, ʻi he 1931 naʻe hoko atu ai ʻe he kiʻi kulupu ko ʻeni ʻo e kau Kalisitiané ʻa hono talaki fakahāhā naʻe ʻikai ko ha Kau Ako Tohitapu pē kinautolu. ʻI he fehoanaki mo e Aisea 43:​10, ko kinautolú ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova! Pe naʻe hoko fakataha pe ʻikai, naʻe tuku ange atu ʻe he Tēvoló ha peau ʻo e fakatanga taʻehanotatau takatakai ʻi he foʻi kolopé. Naʻa mo e ngaahi fonua naʻe ʻiloa anga-maheni ʻi he tauʻatāina fakalotú, ʻo hangē ko e ʻIunaite Seteté, Kānata, mo Siamané, naʻe toutou fakamālohiʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoní ke nau fai ha ngaahi faitau fakalao ke pukepuke ʻaki ʻenau tauʻatāina ki he lotú. ʻI he aʻu mai ki he 1988, naʻe toe vakaiʻi ai ʻe he Fakamaauʻanga Lahi U.S. ʻa e ngaahi keisi ʻe 71 fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ko honau vahe tolu ʻe ua naʻe kau lelei ʻa e tuʻutuʻuní ia kiate kinautolu. ʻI he ʻahó ni, ʻi he kotoa ʻo e māmaní, ʻoku hokohoko atu ai ʻa e ngaahi faitau fakalao ʻo hoko ai, hangē pē ko ia ʻi he ʻuluaki senitulí, ke lava ʻo ʻi ai ha “taukapoʻi mo poupou [fakalao] ʻa e Kosipeli.”—Filipai 1:7.

6. Naʻe taʻofi ʻe he ngaahi tapuí mo e ngaahi fakangatangatá ʻa e kakai ʻa Sihová mei he ngaʻunu atu ki muʻá? Fakatātaaʻi.

6 ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi taʻu 1930 tupú, ʻi he ngaahi ʻaho naʻe taki atu ai ki he Tau II ʻa Māmaní, naʻe fokotuʻu ai ʻe he ngaahi founga-pule fakatikitató ʻa e ngaahi tapui pe fakangatangata ki he ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi Siamane, Sipeini, mo Siapani, ko e hingoa pē ʻeni ʻe tolu ʻoku lave ki aí. Ka ʻi he taʻu 2000, ko e ngaahi fonua pē ko ʻení ʻe tolu naʻa nau maʻu ʻa e kau fanongonongo longomoʻui ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻe meimei toko 500,000. Ko e meimei liunga hongofulu ia ʻo e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoní ʻi he māmaní fakakātoa ʻi he 1936! ʻOku hā mahino, ko e ngaahi tapuí mo e ngaahi fakangatangatá ʻoku ʻikai malava ke nau taʻofi ʻa e kakai ʻa Sihová mei he ngaʻunu atu ki muʻa ʻi he malumalu ʻo honau Taki ikuná, ko Sīsū Kalaisi.

7. Ko e hā ʻa e meʻa tuʻu-ki-muʻa naʻe hoko ʻi he 1958, pea ko e hā ʻa e liliu fakaofo naʻe hoko talu mei aí?

7 Ko ha fakahāhā lahi ē ʻo e ngaʻunu atu ko ʻeni ki muʻá ʻi he 1958, ʻi he mātā ai ʻe he Kolo Niu ʻIoké ʻa e fakataha-lahi lahi taha naʻe fai ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻa e ʻAsemipilī Fakavahaʻapuleʻanga Finangalo Fakaʻotuá, mo ha tumutumu ko e kau maʻu fakataha ʻe toko 253,922. ʻI he aʻu mai ki he 1970, naʻe fakaʻatā ai ʻenau ngāué ʻi he fonua ʻe tolu naʻe lave ki ai ʻi ʻolungá, tuku kehe ʻa ia naʻe ʻiloa he taimi ko iá ko Siamane Hahaké. Ka naʻe kei ʻi he malumalu pē ʻo e tapuí ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻi he Sovieti ʻIunioni kāfakafá pea mo hono ngaahi fonua fakatahataha ʻi he talite Warsaw Pact. ʻI he ʻahó ni, ʻi he ngaahi fonua Kominiusi ko ʻeni ki muʻá, ʻoku laka hake ʻi he vaeua milioná ʻa e Kau Fakamoʻoni longomoʻui aí.

8. Ko e hā kuo hoko ko e ola ia ʻo e tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa hono kakaí, pea ko e hā naʻe leaʻaki ʻe he Watchtower ʻi he 1950 ʻo fekauʻaki mo e meʻá ni?

8 Kuo tāpuakiʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻaki ha tupulaki koeʻuhi kuo nau hokohoko atu ʻi he “fuofua kumi ae buleaga oe Otua, mo ene maonioni.” (Mātiu 6:​33, PM) ʻI ha founga moʻoni, kuo ʻosi fakahoko ai ʻa e kikite ʻa ʻAiseá: “Ko e kiʻi siʻi ʻe hoko ko e toko afe, pea ko e momoʻi meʻa ko e puleʻanga malohi: ko au Sihova te u fakavave ia ʻi hono taimi.” (Aisea 60:22) Pea ʻoku kei hokohoko atu pē ʻa e tupulakí ia. ʻI he lolotonga ʻo e hongofuluʻi taʻu pē kuo maliu atú, ko e tokolahi ko ia ʻo e kau poupou longomoʻui ʻo e pule ʻa e Puleʻangá naʻe tupulaki ia ʻo laka hake ʻi he toko 1,750,000. Kuo pole ʻa e faʻahingá ni ke nau hoko ko e konga ʻo ha kulupu ʻa ia naʻe fai ʻe ha Watchtower ʻo e 1950 ʻa e fakamatala fekauʻaki mo ia: “ʻOku teuʻi he taimí ni ʻe he ʻOtuá ha sōsaieti māmani foʻou. . . . Ko e kulupu tefito ko ʻení te nau hao atu ʻi ʻĀmaketone, . . . ko e ʻuluaki ia ʻe hā ʻi he feituʻu ʻo e ‘fonua foʻoú’ . . . kuo fokotuʻutuʻu maau fakateokalati, ʻo nau ʻosi maheni mo e ngaahi founga fakaekautahá.” Naʻe fakaʻosiʻaki ʻe he kupú: “Laka atu leva ki muʻa, mo tuʻumaʻu, ʻa kitautolu hono kotoa, ʻi he tuʻunga ko ha sōsaieti māmani foʻou!”

9. Kuo anga-fēfē hono fakamoʻoniʻi ʻa e ʻaonga ʻo e ngaahi meʻa kuo ako ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú?

9 ʻI he taimi tatau pē, ko e sōsaieti māmani foʻou tupulekina ko ʻení kuó ne maʻu ʻa e ʻilo ki he founga ʻo hono fai ʻa e ngaahi meʻá ke lele lelei mo ola leleí ʻa ia kuo fakamoʻoniʻi ʻa ʻene mahuʻinga he ʻaho ní pea naʻa mo ʻene aʻu nai ʻo pehē ʻi he lolotonga ʻa e ngāue ʻo e toe fakafoʻou ʻi he hili ʻa ʻĀmaketoné. Ko e fakatātaá, kuo ako ʻa e Kau Fakamoʻoní ke fokotuʻutuʻu ha ngaahi fakataha-lahi lalahi, ke ʻoatu ai ha tokoni fakavavevave ki ha meʻa fakatuʻupakē, pea ke langa vave ha ngaahi fale. Kuo hanga ʻe he ngāué ni ʻo fakatupunga ʻa e tokolahi ke nau vakai ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻaki ʻa e leleiʻia mo e fakaʻapaʻapa.

Ko Hono Fakatonutonu ʻa e Ngaahi Maʻu Halá

10, 11. Fakatātaaʻi ʻa e anga ʻo hono fakatonutonu ʻa e ngaahi maʻu hala fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

10 Ka neongo ia, ʻoku ʻi ai ʻa e kakai ʻoku nau tukuakiʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku ʻikai te nau fāitaha mo e sōsaieti fakaetangatá. ʻOku hoko ʻení tautefito koeʻuhi ko e tuʻunga, makatuʻunga faka-Tohitapu ʻo e Kau Fakamoʻoní ʻi he ngaahi meʻa hangē ko e huhu totó, tuʻu-ʻataá, ifi tapaká, mo e ngaahi meʻa fakaeʻulungāngá. Ka ʻoku fakautuutu ʻa e kamata ke tala ʻe he kakaí ko e ngaahi fakakaukau ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻoku taau ke tokanga ki ai. Ko e fakatātaá, naʻe telefoni ha toketā ʻi Pōlani ki he ʻōfisi fakahoko ngāue ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻo pehē ko ia mo hono ngaahi kaungāngāue ʻi he falemahakí ne nau fekīhiaki ʻi ha ngaahi houa ʻi he tuʻunga-lea fekauʻaki mo e huhu totó. Naʻe fakalanga ʻa e lāuleá ʻe ha kupu naʻe hā ʻi he ʻaho ko iá ʻi he Dziennik Zachodni fakaʻaho faka-Pōlaní. “ʻOku ou fakaʻiseʻisa ʻiate au tonu ʻi hono ngāueʻaki tōtuʻa ʻa e totó ʻi he malaʻe fakafaitoʻó,” ko e fakamatala ia ʻa e toketaá. “Kuo pau ke liliu ʻa e meʻá ni, pea ʻoku ou fiefia ʻi he tokotaha naʻá ne kamataʻi ʻa e lāulea ʻi he tuʻunga-leá. ʻOku ou saiʻia ke maʻu ha fakamatala lahi ange.”

11 ʻI he lolotonga ʻo ha konifelenisi naʻe fai ʻi he taʻu kuo ʻosí, naʻe lāulea ai ʻa e kau maʻu mafai fakafaitoʻo mei Kānata, ʻIsileli, ʻIulope, mo e ʻIunaite Seteté ki he fakamatala naʻe faʻufaʻu ke tokoni ki he kau toketaá ke nau faitoʻo ʻa e kau mahakí ʻo ʻikai ngāueʻaki ai ʻa e totó. Naʻe fakahaaʻi ʻi he fakataha ko ʻeni naʻe fai ʻi Suisalaní, ʻi he kehe mei he fakakaukau ʻoku manakoá, ko e tuʻunga lahi ʻo e mate ʻa e kau mahaki ʻa ia naʻa nau maʻu ha huhu totó ʻoku māʻolunga moʻoni ange ia ʻi he tuʻunga ʻo e kau mahaki naʻe ʻikai huhu totó. Ko e kau mahaki ʻa ia ko e Kau Fakamoʻoní naʻe faʻa malava ke nau mavahe vave ange mei he falemahakí ʻi he faʻahinga ko ia naʻe fai ki ai ʻa e huhu totó, ʻa ia ko hono olá naʻe faʻa siʻisiʻi hifo ai ʻa e fakamole ʻo e faitoʻó.

12. ʻOmai ha fakatātā ʻo e founga kuo fakahīkihikiʻi ai ʻe he faʻahinga tāutaha tuʻu-ki-muʻa ʻa e tuʻunga ʻoku fakahoko ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he fekauʻaki mo e tuʻu-ʻatā fakapolitikalé.

12 ʻOku lahi mo e ngaahi fakamatala lelei kuo fai ʻo fekauʻaki mo e tuʻu-ʻatā naʻe fai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ki muʻa pea mo e lolotonga ʻo e Tau II ʻa Māmaní ʻi he taimi naʻa nau kītaki ai ʻi he malumalu ʻo e ʻohofi ʻe he kau Nasí. Ko e foʻi vitiō Jehovah’s Witnesses Stand Firm Against Nazi Assault, naʻe faʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pea fuofua huluʻi feʻungamālie ʻi he kemi fakamamahi Ravensbrück ʻi Siamane ʻi Nōvema 6, 1996, naʻe ʻomai ai ʻa e ngaahi fakamatala lelei lahi. ʻI he kamataʻanga ʻo ha fakahāhā meimei tatau ʻi he kemi fakamamahi ongoongoa he faikoví ʻi Bergen-Belsen ʻi ʻEpeleli 18, 1998, ko e talēkita ʻo e Senitā ki he Ako Fakapolitikalé ʻi Lower Saxony, ko Dr. Wolfgang Scheel, naʻá ne tala moʻoni mai: “Ko e taha ʻo e ngaahi moʻoni fakamā ʻo e hisitōliá ko e talitekeʻi ko ia ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e Puleʻanga Fakaesōsialé ʻaki ʻa e fakapapauʻi lahi ange ia ʻi hono fai ʻe he ngaahi siasi Kalisitiané. . . . Tatau ai pē pe ʻoku fēfē nai ʻetau ongoʻi fekauʻaki mo e ngaahi akonaki mo e faivelenga fakalotu ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ko ʻenau tuʻumaʻu ʻi he lolotonga ʻo e pule faka-Nasí ʻoku taau ke fakaʻapaʻapaʻi.”

13, 14. (a) Ko e hā ʻa e vakai fakapotopoto fekauʻaki mo e muʻaki kau Kalisitiané naʻe haʻu mei ha matavai taʻeʻamanekina? (e) ʻOmai ha ngaahi fakatātā ʻo e ngaahi fakamatala lelei kuo fai maʻá e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho ní.

13 ʻI he taimi ʻoku talaki ai ʻe ha faʻahinga tāutaha tuʻu-ki-muʻa pe ko ha ngaahi tuʻutuʻuni fakaefakamaauʻanga ʻo ʻi he tafaʻaki leleí ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi ha ngaahi ʻīsiu ʻoku fakakikihiʻi, ʻokú ne holoki hifo nai ai ʻa e ngaahi tomuʻa fehiʻá pea ʻai ʻa e Kau Fakamoʻoní ke vakai ki ai ʻi ha tuʻunga lelei ange. ʻOku faʻa fakaava ʻe he meʻá ni ʻa e faingamālie kiate kinautolu ke nau lea ai ki he kakai ʻa ia naʻe ʻikai ʻaupito te nau loto-lelei ke fanongo ki muʻá. Ko ia ai, ʻoku talitali lelei ʻa e ngaahi meʻa peheé, pea ʻoku houngaʻia moʻoni ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻOku fakamanatu mai ʻe he meʻá ni kiate kitautolu ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi he ʻuluaki senitulí ʻi Selusalema. ʻI he taimi naʻe loto ai ʻa e Sanetalimí, ko e fakamaauʻanga māʻolunga faka-Siú, ke tāmateʻi ʻa e kau Kalisitiané koeʻuhi ko ʻenau malanga faivelengá, naʻe hanga ai ʻe Kāmelieli, “ko e faiako ʻi he Lao ia, pea ko e toko taha naʻe tokangaekina ʻe he kakai kotoa pē,” ʻo fakaongo atu ha fakatokanga ʻo ne pehē: “ʻA Matāpule Isileli, mou meʻemeʻa lelei ki he meʻa ʻoku mou pehē ke fai ki he kau tangata ni. . . . Tuʻu ʻatā mo e kau tangata ni, pea tuku ai pe a kinautolu: he kapau ʻoku mei he tangata ʻa e fakakaukau ko eni mo e ngaue ni, ʻe ngata: ka ʻo kapau ʻoku mei he ʻOtua, ʻe ʻikai te mou lava ke fakangata kinautolu: kaeʻumaʻā foki naʻa ʻiloange ʻoku mou tauʻi ʻa e ʻOtua.”—Ngāue 5:​33-39.

14 ʻI he hangē ko Kāmelielí, kuo ʻi ai ha faʻahinga tāutaha tuʻu-ki-muʻa kuo nau toki fai ki muí ni ha lea loto-toʻa ʻo fekauʻaki mo e tauʻatāina fakalotu maʻá e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e fakatātaá, naʻe fakakikihiʻi ʻe he tokotaha sea ki muʻa ʻo e Akoʻanga Māʻolunga Fakavahaʻapuleʻanga ki he Tauʻatāina ʻa e Lotú mo e Tuí: “Ko e ngaahi totonu fakalotu ʻa ha lotu ʻoku totonu ke ʻoua ʻe fakaʻikaiʻi ia koeʻuhi pē ko ʻene ngaahi tuí ʻoku vakai ki ai ʻa e sōsaietí ia ʻoku ʻikai ala tali pe ʻoku kehe hono angafaí.” Pea ko ha palōfesa ʻo e ako fakasaienisi ki he lotú ʻi he ʻunivēsiti ʻo Leipzig naʻá ne ʻomai ha fehuʻi kaungatonu ʻi he fekauʻaki mo ha tuʻutuʻuni ʻa e puleʻanga Siamané naʻe fokotuʻu ke fakatotoloʻi ʻaki ʻa e ngaahi lotu ko ia naʻe lau ko e ngaahi lotu mavahé ʻo pehē: “Ko e hā ʻoku sivi fakalautelau ai pē ʻa e fanga kiʻi lotu īkí ia kae ʻikai peheʻi ʻa e ongo fuʻu siasi lalahí [ʻa e Siasi Katolika Lomá mo e Siasi Lūteló]?” Ki ha tali, ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke tau vakai atu ʻo toe mamaʻo mei he ngaahi lea ʻa ha ʻōfisa Siamane ki muʻa, ʻa ia naʻá ne tohi: “ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻoku tuʻu mei mui, ʻa e kau faivelenga ʻi he siasí ʻi hono tataki ʻa e ʻalunga fakapolitikale ko ia ʻoku fai ai ʻe he puleʻangá ʻene tuʻutuʻuní.”

Ko Hai Ke Tau Hanga ki Ai ki ha Fakafiemālié?

15, 16. (a) Ko e hā naʻe fakangatangata ai pē ʻa e tuʻunga ola lelei ʻo e meʻa naʻe fai ʻe Kāmelielí? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa e fakangatangata ʻa e faʻahinga ʻiloa kehe ʻe toko tolú ʻi he meʻa naʻe malava ke nau fai maʻa Sīsuú?

15 Ko e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Kāmelielí ko hono fakaeʻa mai pē ia ʻo e moʻoniʻi meʻa ko ia ko ha ngāue fakataha mo e poupou fakaʻotuá heʻikai malava ke taʻelavameʻa ia. Naʻe maʻu ʻaonga taʻetoeveiveiua ʻa e muʻaki kau Kalisitiané mei heʻene ngaahi lea ki he Sanetalimí, ka naʻe ʻikai ngalo ʻiate kinautolu naʻe toe moʻoni mo e ngaahi lea ko ia ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo hono fakatangaʻi ʻa hono kau muimuí. Naʻe hanga ʻe he meʻa naʻe fai ʻe Kāmelielí ʻo taʻofi ʻa e ngaahi palani ʻa e kau taki lotú ke tāmateʻi kinautolú, ka naʻe ʻikai ke toʻo kotoa atu ai mo e fakatangá ia, he ʻoku tau lau: “Pea nau tui kiate ia: pea nau ui ange ʻa e kau Aposetolo ʻo haha, ʻo nau fekau ke ʻoua te nau toe malangaʻaki ʻa e huafa ʻo Sisū, ʻo nau toki tuku ange.”—Ngāue 5:40.

16 ʻI hono hopoʻi ʻo Sīsuú, ko Ponitō Pailato, ʻi he ʻikai ke ne maʻu ha hala ʻiate iá, naʻá ne feinga ke tukuange ʻa Sīsū. Ka naʻe ʻikai te ne lavameʻa ai. (Sione 18:​38, 39; 19:​4, 6, 12-16) Naʻa mo e ongo mēmipa ʻo e Sanetalimí, ko Nikotīmasi mo Siosefa ʻo ʻAlemateá, ʻa ia naʻá na leleiʻia ʻia Sīsuú, naʻe fakangatangata pē ʻa e meʻa naʻá na malava ke fai ke taʻofi ʻa e fakamāuʻangá mei hono fai ha meʻa kia Sīsuú. (Luke 23:​50-52; Sione 7:​45-52; 19:​38-40) Ko e fakafiemālie ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he taimi ʻoku nau tuʻu ai ke taukapoʻi ʻa e kakai ʻa Sihová—ʻi ha faʻahinga ʻuhinga pē—ʻoku fakangatangata pē hono olá. ʻE hokohoko atu ʻa e māmaní ke fehiʻa ki he kau muimui moʻoni ʻo Kalaisí, ʻo hangē pē ko ʻenau fehiʻa kiate iá. Ko e fiemālie kakató ʻoku malava ke haʻu pē ia meia Sihova.—Ngāue 2:24.

17. Ko e hā ʻa e vakai moʻoni ʻoku maʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ka ko e hā ʻoku ʻikai te nau vaivai ai ʻi heʻenau fakapapau ke hokohoko atu hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí?

17 Ko hono moʻoní, ʻoku ʻamanekina ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻe hokohoko atu ʻa e fakatangá. ʻE toki ngata pē ʻa e fakafepakí ʻi he taimi ʻe mole atu ai ʻa e fokotuʻutuʻu ʻa Sētané ʻi hono ikunaʻi fakaʻosí. Ka neongo ia, ko e fakatanga ko ʻení, neongo ʻene koví, ʻoku ʻikai te ne fakatupunga ʻa e Kau Fakamoʻoní ke nau fakaʻehiʻehi ai mei hono fakahoko ʻa e fekau kiate kinautolu ke malangaʻi ʻa e Puleʻangá. Ko e hā ʻoku totonu ai ke peheé, he ʻoku nau maʻu ʻa e poupou fakaʻotuá? ʻOku nau hanga ki honau Taki loto-toʻá, kia Sīsū Kalaisi, ko e faʻifaʻitakiʻanga totonú.—Ngāue 5:​17-21, 27-32.

18. Ko e hā ʻa e faingataʻa ʻoku kei toka mai mei muʻa ki he kakai ʻa Sihová, ka ko e hā ʻa e ola ʻoku nau tuipau ki aí?

18 Mei hono kamataʻangá pē, kuo fehangahangai ai ʻa e lotu moʻoní mo e fakafepaki mālohi. ʻI ha taimi siʻi pē, te ne hoko ko e meʻa ke fakahangataha ki ai ʻa e ʻoho ʻa Kokí, ko Sētane ʻi hono tuʻunga māʻulalo talu mei hono kapusi ia mei hēvaní. Ka ʻe hao atu ʻa e lotu moʻoní. (Isikeli 38:​14-16) Ko e “ngaahi tuʻi ʻo mamani kātoa,” ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa Sētané, “te nau fai tau mo e Lami, pea ʻe ikuna kinautolu ʻe he Lami: he ko e ʻEiki ia ʻo e ngaahi ʻeiki, pea ko e Tuʻi ʻo e ngaahi tuʻi.” (Fakahā 16:14; 17:14) ʻIo, ko hotau Tuʻí ʻoku ngaʻunu atu ki muʻa ki he ikuna fakaʻosí pea ʻe vavé ni “ke ne ikuna.” Ko ha monū lahi ē ke ngaʻunu fakataha mo ia, ʻi he ʻiloʻi ʻoku vavé ni pea ʻe ʻikai ʻaupito ke toe fakafepaki ha taha ki he kau lotu ʻa Sihová ʻi he taimi te nau pehē ai: “Kuo kau ae Otua maa tautolu”!—Loma 8:​31, PM; Filipai 1:​27, 28.

ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?

• Ko e hā kuo fai ʻe Sihova ke fakaivimālohiʻi ʻaki ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané talu mei hono fokotuʻu ʻa e Puleʻangá?

• Ko e hā kuo fai ʻe Sētane ʻi he feinga ke taʻofi ʻa Kalaisi mei hono fakakakato ʻene ikuná, pea ko e hā ʻa e olá?

• Ko e hā ʻa e vakai mafamafatatau ʻoku totonu ke tau maʻu fekauʻaki mo e ngāue lelei ʻa e faʻahinga ʻoku ʻikai ko e Kau Fakamoʻoní?

• Ko e hā kuo vavé ni ke fai ʻe Sētané, pea ko e hā hono olá?

[Fakatātā ʻi he peesi 18]

Ko e ngaahi fakataha-lahí ko ha fakahāhā ia ʻo e ngaʻunu ki muʻa ʻa e kakai ʻa Sihová

[Fakatātā ʻi he peesi 20]

Ko e tuʻu-ʻatā ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻi he lolotonga ʻa e Tau II ʻa Māmaní ʻoku kei ʻomai ai pē ʻa e fakahīkihikí kia Sihova

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share