Anga-Fēfē Hoʻo Ngāue ki he Mālualoí?
ʻI HE ngoue ko Ketisemaní, naʻe ʻalu atu ai ʻa Siutasi ʻIsikaliote kia Sīsū ʻo ne “ʻuma lolomi kiate ia.” Ko ha fakahāhaaʻi anga-maheni eni ʻo e ʻofa māfaná. Ka ko e fakaʻilonga ʻa Siutasí ko ha fakangalingali pē ia ke fakahaaʻi ai ʻa Sīsū ki he faʻahinga naʻa nau haʻu ʻi he poʻulí ke puke iá. (Mātiu 26:48, 49) Ko Siutasí ko ha tokotaha mālualoi—ko ha tokotaha ʻa ia ʻoku fakangalingali ki ha meʻa ʻa ia ʻoku ʻikai te ne pehē, ko ha taha ʻokú ne fufū ʻa ʻene ngaahi taumuʻa koví ʻi ha meʻa fakapuli ʻo e loto-moʻoní. Ko e foʻi lea faka-Kalisi ʻoku fakalea ko e “mālualoí” ʻoku ʻuhingá ko e “tokotaha ʻa ia ʻokú ne fai ʻa e tali” pea ʻoku toe ʻuhinga ia ki ha tokotaha ʻeti ʻi he siteisí. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe hoko ai ʻa e foʻi leá ʻo ʻuhinga ki ha taha pē ʻa ia naʻá ne mātuʻaki fai ha fakangalingali koeʻuhi ke kākaaʻi ai ʻa e niʻihi kehé.
ʻOku anga-fēfē hoʻo fakafeangai ki he mālualoí? Ko e fakatātaá, ʻokú ke ʻita, ʻi he taimi ʻokú ke sio ai ki he kau ngaohi sikaletí ʻoku nau fakalotolahiʻi ʻa e ifí neongo ʻa e fakamoʻoniʻi fakafaitoʻo ʻoku fakatupu maumau ʻa ʻenau koloá? ʻOkú ke ongoʻi ʻita ʻi he mālualoi ʻa e kau tauhi fānau ʻa ē ʻoku nau ngaohikoviʻi ʻa e faʻahinga ʻoku tuku atu ke nau tokangaʻí? ʻOkú ke ongoʻi loto-lavea ʻi he ʻosi angé ʻoku taʻemateaki ha kaumeʻa ʻa ia naʻá ke fakakaukau ʻoku loto-moʻoni? ʻOku anga-fēfē hono uesia koe ʻe he mālualoi fakalotú?
“Malaia Akimoutolu . . . Malualoi!”
Fakakaukau atu ki he ʻātakai fakalotu naʻe ʻi ai ʻi he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsuú. Naʻe fakangalingali ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí ko e kau faiako mateaki kinautolu ʻo e Lao ʻa e ʻOtuá, ka ko hono moʻoní, naʻa nau fakafonu ʻa e ʻatamai ʻo e kakaí ʻaki ʻa e ngaahi akonaki fakaetangata ʻa ia naʻá ne tohoaki mamaʻo ʻa e tokangá mei he ʻOtuá. Naʻe kīvoi tōtōivi ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí ʻi he ʻuhinga ʻo e laó, ka naʻa nau tukunoaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni tefito ʻa ia naʻe tapua atu ai ʻa e ʻofá mo e manavaʻofá. ʻI he ʻao ʻo e kakaí, naʻa nau fakangalingali ai ʻoku nau līʻoa ki he ʻOtuá, ka ʻi he fakaekinautolú naʻa nau fonu ʻi he kovi. Naʻe ʻikai ʻaupito ke fehoanaki ʻenau ngaahi ngāué mo ʻenau leá. Ko e taumuʻa ʻo ʻenau fai ʻa e ngaahi meʻá “ke mamata ki ai ae kakai.” Naʻa nau hangē ai ko e “fonualoto kuo vali hinehina, aia oku matamata lelei mooni i tua, ka oku fonu i loto i he gaahi hui oe kakai mate, moe mea fakalielia kotoabe.” ʻI hono fakaeʻa loto-toʻa ʻenau mālualoí, naʻe toutou pehē ange ʻe Sīsū kiate kinautolu: “Malaia akimoutolu, koe kau tagata tohi moe Falesi, koe malualoi!”—Mātiu 23:5, 13-31, PM.
Kapau naʻá ke moʻui ʻi he ngaahi ʻaho ko iá, ʻi he hangē ko e kakai loto-totonu kehé naʻá ke mei hoko nai ʻo fakaliliʻa moʻoni ʻi he mālualoi fakalotu peheé. (Loma 2:21-24; 2 Pita 2:1-3) Ka naʻá ke mei fakangofua ʻa e mālualoi ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí ke ne ʻai ke kona ho lotó ʻo aʻu ai ki he tuʻunga te ke talitekeʻi ʻa e lotu kotoa pē, ʻo kau ai ʻa ē naʻe akoʻi mo tōʻongaʻaki ʻe Sīsū Kalaisi mo ʻene kau ākongá? ʻIkai naʻe mei hoko ia ʻo fakatuʻutāmaki kiate koe?
Ko e ʻulungaanga mālualoi ʻi he tafaʻaki ʻa e kakai lotú te ne fakatafokiʻi nai ai kitautolu mei he lotú ʻi he ongoʻi fakaliliʻa. Kae kehe, ko e tali ko ení te ne toe fakakuihi ai kitautolu mei hono ʻiloʻi ʻa e loto-moʻoni ʻa e kau lotu moʻoní. Ko e ngaahi fakangatangata tofu pē ko ia ʻoku tau fokotuʻu ki hono maluʻi kitautolu mei he mālualoí, ʻe lava ke iku ʻo fakatafokiʻi ai kitautolu mei he ngaahi kaumeʻa moʻoní. Ko ia, ko ʻetau tali ki he mālualoí, ʻoku totonu ke ʻuhinga lelei mo mafamafatatau.
“Mou ʻA ʻo Vakai”
ʻUluakí, kuo pau ke tau ako ke ʻiloʻi ʻa e kau mālualoí. ʻOku ʻikai ke faingofua maʻu pē eni. Naʻe ʻiloʻi eni ʻe ha fāmili ʻe taha ʻi he hoko ha mole lahi kiate kinautolu. Naʻe hoko ʻo ʻikai ke toe ʻilo ʻe he faʻeé ha meʻa. ʻI hono faile ha keisi ʻi he fakamaauʻangá ki he ngāue taʻetokanga ʻa e falemahaki ʻa ia naʻe hoko ai ení, naʻe haea ai ʻe he fāmilí ha loea ʻa ia ko ha faifekau foki ia ʻi ha siasi fakalotofonua. Neongo naʻe totongi ʻe he falemahakí ʻa e US$3.4 miliona ʻi he tuʻutuʻuni fakalaó, naʻe toe kovi ange ʻa e mamahi ia ʻa e fāmilí. Naʻe mate masiva ʻangoʻango ʻa e faʻeé, pea naʻe ʻikai ha paʻanga ke totongiʻaki ʻa e fai ʻo hono putú. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi he naʻe kaihaʻasi ʻe he loeá ʻa e konga lahi taha ʻo e paʻangá. ʻI he fekauʻaki mo e loeá ni, naʻe pehē ʻe ha pepa ʻe taha ʻi he laó: “Kapau naʻá ne malangaʻaki ʻa e faʻahinga tōʻonga ʻokú ne faí . . . , naʻe mei peheni ʻa ʻene pōpoakí: tau kaihaʻa.” ʻE lava fēfē ke tau maluʻi kitautolu mei he kakai hangē ko iá?
“Mou ʻa ʻo vakai,” ko e faleʻi ia naʻe ʻoange ʻe Sīsū ki he faʻahinga ʻi hono ʻahó ʻa ia naʻa nau fehangahangai mo e mālualoi fakalotú. (Mātiu 16:6; Luke 12:1) ʻIo, kuo pau ke tau tokanga. ʻE fakapapauʻi nai ʻe he kakaí ʻa e ngaahi taumuʻa fakaʻeiʻeiki pea fakahāhā ʻa e loto-moʻoni lahi tahá, ka ʻoku fiemaʻu ke tau fai ʻa e tokanga lelei pea ʻoua ʻe tali leva ʻa e tokotaha kotoa pē ʻo taʻefai ha fakakaukau lelei ki ai. ʻIkai te tau vakaiʻi lelei ʻetau ngaahi lauʻi paʻangá kapau ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku vilo takai holo ha paʻanga loi?
Kuo hā ʻa e kau mālualoi naʻa mo e ʻi loto ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. Naʻe fakatokanga ʻa e ākonga ko Siutasí ʻo fekauʻaki mo kinautolu, ʻo pehē: “Ko eni ia ia ʻa e ngaahi hakau ʻoku tuʻu ʻi hoʻomou ngaahi katoanga ʻofa, heʻenau keinanga taʻeʻapasia, mo kimoutolu mo nau tauhi kinautolu pē. Ko e ngaahi ʻao taʻe hano vai kinautolu, ʻoku leleekina ʻe he ngaahi matangi; ko e ngaahi ʻakau ʻi fakaafumate ʻoku taʻe fua.”—Siutasi 12.
Ke ‘tau ʻa ʻo vakaí’ ʻoku ʻuhinga ia ke fakaʻehiʻehi mei he hoko ʻo kākaaʻi ʻe ha taha ʻa ia ʻoku fakangalingali ʻoku ʻofa ka ko hono moʻoní, ʻoku siokita peá ne pouaki ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku ʻikai makatuʻunga ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻI he hangē ha maka māsila ʻoku tokoto ʻi lalo hifo pē ʻi ha fukahi vai ʻoku tofu kií, ʻoku lava ke fakatupunga ʻe ha tokotaha pehē ʻa e tūkia fakalaumālie ki he faʻahinga ʻoku taʻetokangá. (1 Timote 1:19) ʻOku talaʻofa nai ʻe he mālualoí ʻa e fakaivifoʻou fakalaumālie lahi kae ʻosi angé ko e ‘ʻao taʻe hano vai’—ʻoku ʻikai te nau ʻomai ha ʻuha. ʻI he hangē ha fuʻu ʻakau taʻefuá, ʻoku ʻikai ke ʻomai ʻe he tokotaha kākaá ha fua faka-Kalisitiane moʻoni. (Mātiu 7:15-20; Kaletia 5:19-21) ʻIo, ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga fekauʻaki mo e faʻahinga kākā peheé. Ka, kuo pau ke tau fai ia ʻo ʻikai ke huʻuhuʻu ʻo fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻa e tokotaha kotoa pē.
“Oua Naa Mou Fakamāu”
He faingofua ē ki he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá ke nau tuhu ki he ngaahi hala ʻa e kakai kehé lolotonga ia hono tukunoaʻi haʻanautolú! Ko ia ai, ko e hehema ko ení, ʻokú ne ʻai kitautolu ke tau tōngofua ki he mālualoí. “Koe malualoi koe,” ko e lea ia ʻa Sīsuú. “Tomua, li ae fuu akau mei ho mata oou; bea te ke toki mamata totonu ke too ae malamalaʻi akau mei he mata o ho kaiga.” ʻOku lelei ke tau tokanga ki he akonaki ko ení: “Oua naa mou fakamāu, telia naa fakamāua akimoutolu. He koe aga koia oku mou fakamāu aki, e fakamāua ai akimoutolu . . . Bea koeha oku ke tokaga ai ki he malamalaʻi akau oku i he mata o ho kaiga, ka oku ikai te ke tokaga ki he fuu akau oku i ho mata oou?”—Mātiu 7:1-5, PM.
ʻI he taimi ʻoku fai ai ʻe he niʻihi kehé ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hā ngali mālualoí, kuo pau ke tau tokanga ke ʻoua naʻa fakavave ke fakakalasi kinautolu ʻo pehē ko e kau mālualoi. Ko e fakatātaá, ko e ʻapositolo ko Pitá, “naʻa ne kamata fakaʻehiʻehi ʻo nofo kehe” mei he kaungātui Senitaile ʻi ʻAniteoké koeʻuhi ke fakahōhōʻiaʻi ʻa e kau ʻaʻahi ʻo e ʻātakai faka-Siu mei Selusalemá. Ko Panepasa ‘naʻe ʻauhia ia fakataha mo Pita mo e niʻihi kehé ʻi he malualoí ni.’ Naʻe fai eni ʻe Pita neongo ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo ʻene maʻu ʻa e monū ke fakaava ʻa e hala ki he kau Senitailé ke fakakau mai ki he fakatahaʻanga Kalisitiané. (Kaletia 2:11-14; Ngāue 10:24-28, 34, 35) Ka ko e hala taʻefakakaukauʻi ko eni ʻi he tafaʻaki ʻa Panepasa mo Pitá naʻe ʻikai moʻoni te ne ʻai ai kinaua ʻi he kalasi tatau mo ia naʻe ʻi ai ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí pe ko Siutasi ʻIsikaliote.
“Ke Taʻemālualoi Hoʻomou ʻOfá”
“ʻI hoʻomou failelei ki he kakai kehé,” ko e naʻinaʻi ia ʻa Sīsuú, “ʻoua ʻe haea mai ha tokotaha ifi talupite ke ʻalu muʻomuʻa ʻiate kimoutolu—ʻo hangē ko e kau fakangalingali ʻi he ngaahi sinakoké mo e ngaahi halá ʻa ē ʻoku nau fakapapauʻi ke leleiʻia mai ʻa e kakaí ʻiate kinautolú.” (Mātiu 6:2, Phillips) “Ke taʻemālualoi hoʻomou ʻofá,” ko e tohi ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá. (Loma 12:9, NW) Naʻá ne fakalotolahiʻi ʻa e talavou ko Tīmoté ke ne maʻu ʻa e “ofa mei he loto maa . . . moe tui taemalualoi.” (1 Timote 1:5, PM) Kapau ʻoku moʻoni ʻetau ʻofá mo e tuí—ʻo ʻikai fakameleʻi ʻe he siokitá mo e kākaá—ʻe falala mai ʻa e niʻihi kehé kiate kitautolu. Te tau hoko ai ko ha matavai ʻo e mālohi mo e fakalototoʻa moʻoni ki he faʻahinga takatakai ʻiate kitautolú. (Filipai 2:4; 1 Sione 3:17, 18; 4:20, 21) Pea hiliō he meʻa kotoa, te tau maʻu ai ʻa e hōifua ʻa Sihová.
ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e mālualoí, ʻe fakamoʻoniʻi ʻa ʻene iku ʻo fakatupu mate ki he faʻahinga ʻoku nau tōʻongaʻaki iá. ʻI he ikuʻangá, ʻe fakaeʻa fakahāhā ai ʻa e mālualoí. “ʻOku ʻikai ha meʻa kuo fufū ʻe taʻe fakahā,” ko e lea ia ʻa Sīsū Kalaisí, “pe lilo ʻe taʻe ʻiloa.” (Mātiu 10:26; Luke 12:2) Naʻe fakahaaʻi ʻe he tuʻi poto ko Solomoné: “He omi ʻe Elohimi ʻa e ngaue kotoa ki he fakamaau, kaeʻumaʻa ʻa e meʻa kotoa ʻoku fufū, pe ʻoku lelei ia pe kovi.”—Koheleti 12:14.
Lolotonga iá, ko e hā ʻoku tau fakaʻatā ai ʻa e mālualoi ʻa e niʻihi kehé ke ne uesia kitautolu ʻo aʻu ki he tuʻunga ʻoku tau fakamasivaʻi ai kitautolu mei he ʻofa moʻoni ʻa e ngaahi kaumeʻa moʻoní? ʻOku lava ke tau tokanga ʻo ʻikai ke hoko ʻo fuʻu huʻuhuʻu tōtuʻa. Pea ʻi he meʻa kotoa, tau feinga ke tauhi ʻa ʻetau ʻofá mo ʻetau tuí tonu ke ʻatā mei he mālualoí.—Semisi 3:17; 1 Pita 1:22.
[Fakatātā ʻi he peesi 22, 23]
Naʻá ke mei fakaʻatā ʻa e mālualoi ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí ke ne fakatafokiʻi koe meia Sīsū Kalaisi mo ʻene kau ākongá?