Talanoa ki he Moʻuí
Monūʻiaā ka ko e Tokotaha ʻOkú Ne ʻOtuaʻaki ʻa Sihová
FAKAMATALA FAI ʻE TOM DIDUR
Ne ʻosi totongi ʻa e holo fakakoló. Ko e toko 300 nai naʻe ʻamanekina ki he ʻasemipilī ʻi Tokalelei Porcupine, Saskatchewan, Kānata. ʻI he Pulelulú naʻe kamata ke sinou, pea ʻi he Falaité naʻe ʻi ai ha afā sinou he feituʻú ʻo ʻikai malava ai ke fai ha sio lelei. Naʻe tō ʻa e fua māfaná ki he tikilī mainasi Selosiasi ʻe 40. Ko e toko 28 naʻe ʻi aí, ʻo kau ai ha fānau tokosiʻi pē. Ko ʻeku ʻuluaki ʻasemipilī eni ʻi he tuʻunga ko e ʻovasia sēketi foʻoú, pea ko ha tokotaha taʻu 25 loto-siʻi au. Ki muʻa ke u tala atu ʻa e meʻa naʻe hokó, tuku ke u fakamatala ki he founga ʻo ʻeku hoko ʻo maʻu ʻa e monū makehe ko eni ʻo e ngāué.
KO HONO fitu au ʻi he fānau ʻe toko valu, ko e tamaiki tangata kotoa. Ko e lahi tahá ko Bill, hoko ai ʻa Metro, John, Fred, Mike mo Alex. Naʻe fāʻeleʻi au ʻi he 1925, pea ko Wally ʻa e siʻisiʻi tahá. Naʻa mau nofo ʻo ofi ki he kolo ko Ukraina, Manitoba, ʻa ia ko ʻeku ongo mātuʻá, ʻa Michael mo Anna Didur, naʻe ʻi ai ʻena kiʻi faama. Naʻe ngāue ʻa e tangataʻeikí ʻi he halanga lēlué ko ha tangata naʻá ne tokangaʻi ha halanga pau. Koeʻuhi ko ha kiʻi fale mohe ʻi ha halanga lēlue mamaʻó ko ha feituʻu taʻefeʻunga ia ke tauhi hake ai ha fuʻu fāmili tokolahi, naʻa mau nofo pē ʻi he fāmá. Naʻe mamaʻo ʻa e tangataʻeikí mei ʻapi ʻi he lahi taha ʻo e taimí, ko ia naʻe maʻu ʻe he fineʻeikí ʻa e ngāue ko hono tauhi hake kimautolu. ʻI he taimi ki he taimi, naʻá ne mavahe ai ke nofo mo e tangataʻeikí ʻi ha uike pe lōloa ange ai, ka naʻá ne fakapapauʻi ʻoku mau poto he feimeʻatokoní, taʻo meʻá pea mo fai ʻa e ngaahi ngāue fakaʻapí. Pea koeʻuhi ko e mēmipa kimautolu ʻo e Siasi Katolika Kalisí, ko e konga ʻo homau ʻuluaki akoʻi ʻe he fineʻeikí naʻe kau ai ʻa hono ako maʻuloto ʻa e ngaahi lotú pea kau ʻi he ngaahi ouau kehe.
Fetuʻutaki mo e Moʻoni Faka-Tohitapú
Ko ʻeku holi ke mahinoʻi ʻa e Tohitapú naʻe tafunaki ia ʻi heʻeku kei talavoú. Ko ha kaungāʻapi, ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ne toutou ʻaʻahi mai ki homau fāmilí ke lau ʻa e ngaahi konga ʻo e Tohitapú ʻoku kau ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻĀmaketone pea mo e ngaahi tāpuaki ʻo e māmani foʻoú. Naʻe ʻikai ʻaupito mahuʻingaʻia ʻa e fineʻeikí ʻi he meʻa naʻá ne leaʻakí, ka naʻe fakamānako ʻa e pōpoakí kia Mike mo Alex. Ko hono moʻoní, ko e meʻa naʻá na akó naʻe ueʻi ai kinaua ke na fakafisingaʻi ʻa e ngāue fakakautaú ʻi he tuʻunga ko e ongo fakafisi fakakonisēnisi lolotonga ʻa e tau hono ua ʻa māmaní. Naʻe iku ai ʻo tautea ʻa Mike ki ha tuku pilīsone taimi nounou, lolotonga ia naʻe ʻave ʻa Alex ki ha kemi fakapōpula ʻi Ontario. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe toe tali ʻe Fred mo Wally ʻa e moʻoní. Kae kehe, ko hoku fanga tokoua lalahi ʻe toko tolú naʻe ʻikai. ʻI ha ngaahi taʻu lahi, naʻe aʻu ʻo fakafepakiʻi ʻe he fineʻeikí ʻa e moʻoní ka naʻá ne fakaʻohovaleʻi kimautolu kotoa ki mui ʻi heʻene tuʻu maʻa Sihová. Naʻe papitaiso ia ʻi hono taʻu 83. Naʻe taʻu 96 ʻa e fineʻeikí ʻi heʻene maté. Naʻe toe leleiʻia foki mo e tangataʻeikí ʻi he moʻoní ki muʻa ke ne maté.
ʻI hoku taʻu 17, naʻá ku fononga ai ki Winnipeg ke kumi ki ha ngāue pea ke feohi mo e faʻahinga ʻa ia ʻe lava ke nau tokoniʻi au ke ako ʻa e Tohitapú. Naʻe tapui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová he taimi ko iá, ka naʻe fai tuʻumaʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá. Ko e ʻuluaki fakataha naʻá ku kau ki aí naʻe fai ia ʻi ha ʻapi fakatāutaha. Koeʻuhi naʻe ʻohake au fakatatau ki he tui faka-Katolika Kalisí, ko e meʻa naʻá ku fuofua fanongo ki aí naʻe ongo faikehe. Neongo ia, naʻe māmālie ʻa ʻeku mahinoʻi ʻa e ʻuhinga naʻe taʻefakatohitapu ai ʻa e fokotuʻutuʻu fakafaifekau mo lāuvalé pea mo e ʻuhinga naʻe ʻikai hōifua ai ʻa e ʻOtuá ki hono tāpuakiʻi ʻe he haʻa faifekaú ʻa e ngaahi feinga ʻi he taú. (Aisea 2:4; Mātiu 23:8-10; Loma 12:17, 18) Ko e moʻui ʻi he Palataisi he māmaní ne hā ʻaonga mo ʻuhinga lelei lahi ange ia ʻi he ʻalu taʻengata ki ha feituʻu mamaʻó.
ʻI he tuipau ko e moʻoní ení, naʻá ku fai ʻeku fakatapui kia Sihová peá u papitaiso ʻi he 1942 ʻi Winnipeg. ʻI he aʻu mai ki he 1943 naʻe toʻo ai ʻa e tapui ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Kānatá, pea naʻe hoko ai ʻo ngaholo ʻa e ngāue fakamalangá. Naʻe toe hoko ʻo maongo loloto ange ʻa e moʻoni faka-Tohitapú ki hoku lotó. Naʻá ku maʻu ʻa e monū ke ngāue ko ha sevāniti ʻi he fakatahaʻangá pea pehē foki ke kau ʻi he ngaahi feinga malanga fakahāhaá pea ke ngāueʻi ʻa e feituʻu kuo teʻeki vaheʻi ki ha tahá. Ko e kau ki he ngaahi fuʻu fakataha-lahi ʻi he ʻIunaite Seteté naʻe tokoni lahi ʻaupito ia ki heʻeku laka ki muʻa fakalaumālié.
Fakalahi ʻo ʻEku Ngāue kia Sihová
ʻI he 1950, naʻá ku hū ai ʻo hoko ko ha faifekau tāimuʻa, pea ʻi Tīsema ʻo e taʻu ko iá, naʻe fakaafeʻi ai au ke u ngāue ko ha ʻovasia sēketi. Naʻá ku maʻu ʻa e monū ke fakahoko ʻa hoku akoʻi fakasēketí ofi ki Toronto ʻe Charlie Hepworth, ko ha tokoua taukei mo mateaki. Naʻá ku toe maʻu foki ʻa e fiefia ʻi hono fakamoleki ʻa e uike fakaʻosi ʻo hoku akoʻí fakataha mo hoku tokoua ko Alex, ʻa ia naʻá ne ʻosi ʻi he ngāue fakasēketí ʻi Winnipeg.
Ko ʻeku ʻuluaki ʻasemipilī fakasēketí, hangē ko ia naʻe fakamatalaʻi ʻi he kamatá, ʻoku ʻikai ngalo ia heʻeku manatú. Naʻá ku ongoʻi hohaʻa fakanatula pē fekauʻaki mo e olá. Neongo ia, ko ʻemau ʻovasia fakavahé, ko Tokoua Jack Nathan, naʻá ne hanganaki ʻai kimautolu kotoa ke mau femoʻuekina mo fiefia. Naʻa mau fakamatalaʻi fakanounou ʻa e polokalama ʻasemipilií fakataha mo e faʻahinga ne ʻi aí. Naʻa mau taufetongi ʻi he fakamatala ki he ngaahi meʻa naʻe hokosiá, ʻahiʻahiʻi ʻa e ngaahi tuʻuaki fale-ki-he-falé, fai ʻo e ngaahi toe ʻaʻahí mo fakahāhā ʻa e founga ke fai ai ʻa e ngaahi ako Tohitapu ʻi ʻapí. Naʻa mau hiva ʻa e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá. Naʻe lahi ʻa e meʻakaí. Naʻa mau maʻu ʻa e kofi mo e pai ʻi he meimei houa ʻe ua kotoa pē. Naʻe mohe ʻa e niʻihi ʻi he seá pea ʻi he funga peletifōmú, lolotonga ia naʻe mohe ʻa e niʻihi ʻi he falikí. ʻI he Sāpaté naʻe kiʻi holo hifo ai ʻa e afā sinoú ko ia naʻe ʻi ai ʻa e toko 96 ʻi he malanga maʻá e kakaí. Naʻe akoʻi au ʻe he meʻa naʻe hokó ke fekuki mo e ngaahi tuʻunga faingataʻá.
Ko hoku vāhenga-ngāue fakasēketi hokó naʻe ʻave ai au ki he fakatokelau ʻo Alberta, Kolomupia Pilitānia mo e Vāhenga Yukon, ko e fonua ʻo e laʻā tuʻuapoó. ʻI he fononga he tokakovi ʻo e Hala Lahi ʻAlasikaá mei Dawson Creek, Kolomupia Pilitānia, ki Whitehorse, Yukon (ko ha mamaʻo kilomita ʻe 1,477), mo faifakamoʻoni ʻi he fonongá naʻe fiemaʻu ki ai ʻa e kātaki mo e tokanga. Ko e holo hifo ʻa e sinoú, ngaahi tahifo hekeheke he moʻungá mo e kovi ʻa e sió tupu mei he puhi ʻa e sinoú ko ha pole moʻoni ia.
Naʻá ku ʻohovale ke sio ki he anga ʻo e aʻu ʻa e moʻoní ki he Tokelau Mamaʻó. ʻI he taimi ʻe taha, naʻá ku ʻaʻahi ai mo Walter Lewkowicz ki ha kiʻi fale feʻunga pē ofi ki Lower Post, Kolomupia Pilitānia, ʻi he Hala Lahi ʻAlasikaá ʻo ofi ki he kauʻāfonua ʻo e Vāhenga Yukon. Naʻá ma ʻiloʻi ʻoku nofo ʻa e tokotaha ʻi he kiʻi falé koeʻuhí naʻe lava ke ma sio ki ha kiʻi tatemeteme mai ha maama ʻi ha kiʻi matapā sioʻata. Ko e hivá efiafi nai ia, pea naʻá ma tukituki ʻi he matapaá. Naʻe kaila mai ha leʻoʻi tangata ke ma hū ange, ko ia naʻá ma hū ki loto. Ko ha meʻa fakaʻohovale moʻoni ē ke sio ki ha tangataʻeiki ʻoku fakaloloa mai ʻi hono mohengá ʻokú ne lolotonga lau ʻa e makasini Taua Leʻo! Ko hono moʻoní, naʻá ne maʻu ʻe ia ha ʻīsiu ki mui ange ʻi he makasini naʻá ma tuʻuakí. Naʻá ne fakamatala ʻokú ne maʻu vakapuna ʻa ʻene meilí. Koeʻuhi ne ma mamaʻo mei he fakatahaʻangá ʻo laka hake he ʻaho ʻe valu he taimi ko ení, ne teʻeki ai ke ma maʻu ʻa e ngaahi makasini fakamuimui tahá. Naʻe fakafeʻiloaki mai ia ʻe he tangatá ko Fred Berg, pea neongo kuó ne hoko ko ha tokotaha maʻu tukuhau ʻi he ngaahi taʻu lahi, ko ʻene ʻuluaki ʻaʻahi eni mei he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻe ʻai ʻe Fred ke ma nofo ai he pō ko iá. Naʻá ma malava ai ke vahevahe ʻa e ngaahi moʻoni Fakatohitapu lahi mo ia pea ke fokotuʻutuʻu ki ha Kau Fakamoʻoni kehe ʻa ia ʻoku nau toutou fou mai ʻi he feituʻú ke nau ʻaʻahi kiate ia.
Naʻá ku ngāue ʻi he taʻu lahi ʻi he sēketi iiki ʻe tolu. Naʻe lele ia mei Grande Prairie, Alberta, ʻi he hahaké ki Kodiak, ʻAlasikā, ʻi he hihifó, ko ha mamaʻo laka hake he kilomita ʻe 3,500.
ʻI ha founga fakaʻofoʻofa, naʻá ku ʻiloʻi ai ʻi he ngaahi feituʻu mamaʻó, ʻo tatau pē ʻi ha toe feituʻu kehe, ko e ʻofa maʻataʻatā ʻa Sihová ʻoku maʻá e kakai kotoa pē pea ko e laumālie ʻo e ʻOtuá ʻokú ne ueʻi ʻa e ʻatamai mo e loto ʻo e faʻahinga ʻoku hehema totonu ki he moʻui taʻengatá. Ko ha tokotaha pehē ʻe taha ko Henry Lepine mei he Kolo Dawson, Yukon, ʻoku ui he taimí ni ko Dawson. Naʻe nofo ʻa Henry ʻi ha feituʻu mavahe. Ko hono moʻoní, ne teʻeki ai ke ne mavahe mei he feituʻu keliʻanga koulá ʻo laka hake he taʻu ʻe 60. Kae kehe, naʻe ueʻi ʻe he laumālie ʻo Sihová ʻa e tangataʻeiki taʻu 84 ko ení ke ne fononga ʻo laka hake he kilomita ʻe 1,600 ʻo ʻikai lau ai ʻa e fokí ki Anchorage ki ha ʻasemipilī fakasēketi, neongo ne teʻeki ai te ne maʻu ha fakataha fakaefakatahaʻanga. Naʻá ne fiefia ʻi he polokalamá pea hulu atu ʻene fiefiá ʻi he feohí. ʻI heʻene foki ki Kolo Dawson, naʻe hanganaki faitōnunga ai ʻa Henry ʻo au ki heʻene mate. Ko e tokolahi naʻa nau ʻiloʻi ʻa Henry, ne nau fifili pe ko e hā naʻá ne ueʻi ʻa e tangataʻeiki taʻumotuʻá ni ke ne fai ai ha fuʻu fononga lōloa peheé. Ko e fieʻilo ko ení naʻe iku ai ki hono tali ʻe ha faʻahinga taʻumotuʻa ʻe niʻihi ʻa e moʻoní. Ko ia, ʻi ha founga taʻefakahangatonu, naʻe malava ai ʻa Henry ke ne fai ha fakamoʻoni lelei.
Maʻu ʻa e ʻOfa Maʻataʻatā ʻa Sihová
ʻI he 1955, naʻá ku fiefia ai ke maʻu ha fakaafe ke kau ki he kalasi hono 26 ʻa e Akoʻanga Tohitapu Taua Leʻo ko Kiliatí. Naʻe fakaivimālohiʻi ʻe he akó ni ʻa ʻeku tuí pea tokoniʻi ai au ke u ʻunuʻunu ofi ange ai kia Sihova. ʻI heʻeku maʻu tohi fakamoʻoni akó, naʻe vaheʻi ai au ke u hokohoko atu pē ʻi he ngāue fakasēketi ʻi Kānatá.
Naʻá ku ngāue ʻo feʻunga nai mo e taʻu ʻi he vahefonua Ontario. Hili iá, naʻe toe vaheʻi au ki he Tokelau fakaʻofoʻofá. ʻOku kei lava pē ke u sioloto atu ki he ngaahi hala lalahi fakaʻofoʻofa ʻoku fakateletele he ngaahi anovai maʻa mo fetapakí mo e lele hake he ʻotu moʻunga tumuʻaki sinoú. ʻI he faʻahitaʻu māfaná, ko e ngaahi teleʻá mo e ngaahi feituʻu musié ko ha kāpeti fakatoʻoaloto ia ʻo ha ngaahi matalaʻiʻakau vao lanu kehekehe. ʻOku foʻou ʻa e ʻeá pea maʻa ʻa e vaí. Ko e fanga peá, ulofí, tiá, fanga tia lalahí mo e fanga manu kaivao kehé ʻoku nau heva fiemālie holo ʻi honau nofoʻanga fakanatulá.
Kae kehe, ʻoku ʻomai moʻoni ʻi ʻAlasikā ʻa e ngaahi pole—ʻo ʻikai ko e feliliuaki pē ʻa e ʻeá kae toe pehē foki ki he ngaahi fuʻu vaha mamaʻó. Naʻe lele ʻa ʻeku sēketí ʻi he kilomita ʻe 3,200 mei he hahaké ki he hihifó. ʻI he taimi ko iá, ne ʻikai ha tokonaki ia ke maʻu ʻe he ʻovasia sēketí ha kā. Naʻe pole pē ʻa e fanga tokoua fakalotofonuá ke nau ʻave au mei he fakatahaʻanga ʻe taha ki hono hokó. Neongo ia, ʻi he taimi ʻe niʻihi, naʻe pau ai ke u taʻofi meʻalele ʻo heka mo e kau fakaʻuli lolí pe ko e kau folau ʻeveʻevá.
Ko ha tuʻunga pehē ʻe taha naʻe hoko ia ʻi he konga ʻo e Hala Lahi ʻAlasikaá ʻi he vahaʻa ʻo e Mangafā Tok, ʻAlasikaá, mo e Mile 1202, pe ko e feituʻu Scotty Creek. Ko e ʻōfisi kasitomu ʻi he ongo feituʻu ko ení naʻe kilomita nai ʻe 160 hona vāmamaʻó. Naʻá ku paasi he ʻōfisi kasitomu ʻa e ʻIunaite Setete ʻi Tok peá u heka ai ʻi he kilomita ʻe 50 nai. Hili iá naʻe ʻikai ke haʻu ha kā, pea naʻá ku lue ai ʻi he houa nai ʻe hongofulu ʻo laka hake he kilomita ʻe 40. Naʻá ku toki ʻilo pē ki mui, ʻi he taimi nounou hili ʻeku paasi ʻi he tuʻuʻanga kasitomú, naʻe taʻofi ʻa e meʻalele kotoa ʻi he konga ko eni ʻo e hala lahí koeʻuhí ko ha holo ʻa e sinoú ʻo kiʻi mamaʻo siʻi pē mei he kolosiʻanga ʻo e kasitomú. ʻI he aʻu ki he tuʻuapoó naʻe tō hifo ai ʻa e fua māfaná ki he tikilī mainasi Selosiasi ʻe 23 nai, pea naʻá ku kei ʻi he kilomita nai ʻe 80 ki he fakaūʻanga ofi tahá. Naʻá ku fiemaʻu vavale ke maʻu ha fakaūʻanga ʻa ia ʻe lava ke u mālōlō ai.
ʻI heʻeku toketu atú, naʻá ku fakatokangaʻi atu ai ha kā liʻaki ʻi he veʻe halá, ʻoku ʻufiʻufi hono konga ʻe he sinoú. Naʻá ku fakakaukau kapau ʻe lava ke u hū ki loto ʻo mohe ʻi he fakamolū ʻo e seá, ʻe lava ke u moʻui ai ʻi he pō momokó ni. Naʻe lava ke u fakaʻataʻatā ha sinou feʻunga ke fakaava ai ʻa e matapaá, ʻo toki ʻiloʻi atu kuo tekelei ʻa loto ʻo toe pē ʻa e ukameá. Ko e meʻa fakafiefiá, ʻikai fuʻu mamaʻo atu he halá, naʻá ku ʻiloʻi ai ha kiʻi ngeʻesi fale. Hili ʻa e faingataʻaʻia ʻi he feinga ke lava ʻo hū ki lotó mo hono fakamoʻui ha afí, naʻe malava ai ke u mālōlō ʻi ha ngaahi houa siʻi. ʻI he pongipongí, naʻe malava ai ke u heka ʻi ha meʻalele ki he fale nofoʻanga hokó, ʻa ia naʻá ku maʻu ai ʻa e meʻakai naʻe fuʻu fiemaʻu lahí mo ha haʻihaʻi ki hoku ʻuluʻulu tuhu lavelaveá.
ʻOku ʻAi ʻe Sihova ke ʻI Ai ha Tupu ʻi he Tokelaú
Ko ʻeku ʻuluaki ʻaʻahi ki Fairbanks naʻe fakalototoʻa tahá. Naʻa mau fiefia ʻi he lavameʻa lelei ʻa e ngāue fakafaifekaú, pea ko e toko 50 nai naʻe kau ki he malanga maʻá e kakaí ʻi he Sāpate ko iá. Naʻa mau fakataha ʻi he kiʻi ʻapi misinale ʻa ia naʻe nofo ai ʻa Vernor mo Lorraine Davis. Naʻe fao mai e ʻulu ʻo e kakaí mei he peitó, loki mohé mo e hala vahaʻa lokí ke fanongo ki he malangá. Naʻa mau ʻiloʻi mei he tali lelei ko ení ʻe ʻai ʻe ha Fale Fakatahaʻanga ke tuʻu maʻu ʻa e ngāue fakamalangá ʻi Fairbanks. Ko ia ʻi he tokoni ʻa Sihová, naʻa mau fakatau ai ha fale lahi lelei, ko ha holo faiʻanga hulohula ki muʻa, pea hiki ia ki ha konga kelekele feʻunga. Naʻe keli ha vaitupu, pea naʻe fokotuʻu ʻa e ngaahi loki kaukau mo ha hita. ʻI loto ʻi he foʻi taʻu ʻe tahá, naʻe lele ai ha Fale Fakatahaʻanga ʻi Fairbanks. Hili hono fakalahi atu ki ai ha peito, naʻe ngāueʻaki ʻa e holó ki ha fakataha-lahi fakavahe ʻi he 1958, ʻo kau ki ai ʻa e toko 330.
ʻI he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1960, naʻá ku fai ai ha fononga kā lōloa ki he ʻuluʻi ʻapitanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Niu ʻIoké ke kau ki ha ako fakalakalaka maʻá e kotoa ʻo e kau ʻovasia fefonongaʻaki ʻi he ʻIunaite Seteté mo Kānatá. Lolotonga ʻeku ʻi aí, naʻe fakaʻekeʻeke ai au ʻe Tokoua Nathan Knorr mo e fanga tokoua fua fatongia kehe fekauʻaki mo e malava ke fakaava ha ʻōfisi vaʻa ʻi ʻAlasikā. ʻI ha ngaahi māhina siʻi ki mui ai, naʻa mau fiefia ai ʻi he fanongo ʻi Sepitema 1, 1961, ʻe maʻu ai ʻe ʻAlasikā hono ʻōfisi vaʻa pē ʻoʻona. Ko Tokoua Andrew K. Wagner naʻe vaheʻi ke ne tokangaʻi ʻa e ngaahi fatongia ʻi he vaʻá. Ko ia mo hono uaifí ko Vera, naʻá na ngāue ʻi Brooklyn feʻunga mo e taʻu ʻe 20 pea naʻá na maʻu foki ʻa e taukei ʻi he ngāue fefonongaʻakí. Ko e fokotuʻu ʻo e ʻōfisi vaʻa ʻAlasikaá ko ha fokotuʻutuʻu ia naʻe fakahoungaʻi, he naʻá ne fakasiʻisiʻi ʻa e lahi ʻo e fononga ʻa e ʻovasia sēketí pea ʻai ai ia ke ne malava ʻo tokanga lahi ange ki he ngaahi fiemaʻu pau ʻa e ngaahi fakatahaʻangá mo e ngaahi feituʻu mavahé.
Ko e faʻahitaʻu māfana ʻo e 1962 ko ha taimi fakafiefia ia ʻi he Tokelaú. Naʻe fakatapui ai ʻa e vaʻa ʻo ʻAlasikaá pea naʻe ʻi ai ha fakataha-lahi fakavahe ʻi Juneau, ʻAlasikā. Naʻe langa ʻa e ngaahi Fale Fakatahaʻanga foʻou ʻi Juneau mo Whitehorse, Yukon pea naʻe toe fokotuʻu ai mo ha ngaahi kulupu mavahe foʻou.
Foki ki Kānata
ʻI ha ngaahi taʻu, naʻá ku fetohiʻaki ai mo Margareta Petras mei Kānata. Ko Reta, hangē ko ia ne uiʻaki maʻu pē iá, naʻá ne kamata ngāue tāimuʻa ʻi he 1947, maʻu tohi fakamoʻoni ako mei Kiliati ʻi he 1955, pea naʻe tāimuʻa ʻi he fakahahake ʻo Kānatá. Naʻá ku lea mali ki ai, pea naʻá ne tali. Naʻá ma mali ʻi Whitehorse ʻi Fepueli 1963. ʻI he aʻu mai ki he faʻahitaʻu fakatōlau ʻo e taʻu ko iá, naʻe vaheʻi ai au ke u ngāue fakasēketi ʻi he fakahihifo ʻo Kānatá, pea naʻá ma maʻu ʻa e fiefia ʻo e ngāue ai ʻi he taʻu ʻe 25 hoko maí.
ʻI ha ngaahi ʻuhinga fakaemoʻui lelei, ʻi he 1988 ne vaheʻi ai kimaua ki he ngāue tāimuʻa makehé ʻi Winnipeg, Manitoba. Naʻe kau heni ʻa hono tokangaʻi ha Holo ʻAsemipilī feʻunga nai mo e taʻu ʻe nima. ʻI he lahi ʻo e malavá, ʻokú ma kei kau pē ʻi he ngāue fakafiefia ʻo e ngaohi-ākongá. ʻI he ngāue fakasēketí, naʻá ma kamata ai ʻa e ngaahi ako Tohitapu lahi maʻá e niʻihi kehé ke nau fai. ʻI he taimí ni, ʻi he ʻofa maʻataʻatā ʻa Sihová, ʻokú ma kamata ai ia pea maʻu ʻa e fiefia lahi ange ʻo e sio ki he fakalakalaka ʻa e kau akó ki he fakatapuí mo e papitaisó.
ʻOku ou fakapapauʻi ko e tauhi kia Sihová ʻa e founga lelei taha ʻo e moʻuí. ʻOku mohu ʻuhinga ia mo fakafiemālie, pea ʻokú ne fakalolotoʻi ʻema ʻofa kia Sihová ʻi he ʻaho taki taha. Ko e meʻa eni ʻokú ne ʻomai ʻa e fiefia moʻoní. Ko e hā pē ha vāhenga-ngāue fakateokalati ʻokú ma maʻu, pe ko fē pē ʻokú ma ʻi ai ʻi he māmaní, ʻokú ma loto-tatau mo e tokotaha-tohi-sāmé ʻa ia naʻá ne pehē: “Monuʻiaā ka ko e kakai ʻoku ʻotua ʻaki ʻa Sihova!”—Sāme 144:15.
[Fakatātā ʻi he peesi 24, 25]
ʻI he ngāue fakasēketí
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
ʻAʻahi kia Henry Lepine ʻi he Kolo Dawson. Ko au ē ʻi he toʻohemá
[Fakatātā ʻi he peesi 26]
ʻUluaki Fale Fakatahaʻanga ʻi Anchorage
[Fakatātā ʻi he peesi 26]
Ko au mo Reta, 1998