Taimi ʻe Fai Ai ʻa e Finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi he Māmaní
ʻI HE taimi naʻe akoʻi ai ʻe Sīsū ʻa ʻene kau ākongá ke nau lotu, “Ke fai ho Finangalo hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani,” naʻá ne lea ʻi he tuʻunga ko e tokotaha ʻa ia naʻe moʻui ʻi hēvani mo e Tamaí. (Mātiu 6:10; Sione 1:18; 3:13; 8:42) ʻI he ʻi ai ʻa Sīsū ki muʻa ke hoko ko e tangatá, naʻá ne aʻusia ai ʻa e taimi ʻa ia ko e meʻa kotoa pē naʻe hoko fakatouʻosi ʻi hēvani pea mo māmaní naʻe fehoanaki mo e finangalo ʻo e ʻOtuá. Ko e ngaahi taimi fakafiefia ia ʻo e lavameʻa mo e fiemālie.—Palovepi 8:27-31.
Ko e ʻuluaki ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá ko e ngaahi meʻamoʻui laumālié, “ʻa ʻene kau angelo na, haʻa toʻa kaukaua ʻoku fai ʻene ngaahi lea.” Naʻa nau hoko pea ʻoku nau hoko ko e ‘kau ngaue ʻoku nau fakahoko hono finangaló.’ (Sāme 103:20, 21) Naʻa nau maʻu taki taha ʻa e tauʻatāina ke filí? ʻIo, pea ʻi hono tanupou ʻo e māmaní, naʻe “hiki mavava kotoa pe ʻa e ngaahi foha [ko eni] ʻo e ʻOtua.” (Siope 38:7) Ko ʻenau mavavá naʻe tapua mei ai ʻa e fiefia fakafoʻituitui ʻi he meʻa naʻe finangalo ki ai ʻa e ʻOtuá, pea naʻa nau fai ki hono finangaló.
Hili hono tanupou ʻa e māmaní, naʻe teuteuʻi ia ʻe he ʻOtuá ke nofoʻi ʻe he tangatá pea fakatupu fakaʻosi ʻa e ʻuluaki tangatá mo e fefiné. (Senesi, vahe 1) Naʻe toe taau mo eni ke fai ai ha mavava? ʻOku pehē ʻe he fakamatala fakamānavaʻí: “Pea naʻe ʻafio ʻa e ʻOtua ki he meʻa kotoa pe kuo ne ngaohi, pea tā kuo lelei ʻaupito,” ʻio, ʻo taʻemele pea mo haohaoa.—Senesi 1:31.
Ko e hā ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ki heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá mo ʻena fānaú? Fakatatau ki he Senesi 1:28, naʻe lelei ʻaupito mo ia foki: “Naʻe tapuakiʻi ʻakinaua ʻe he ʻOtua, pea naʻe folofola kiate kinaua ʻe he ʻOtua, ʻo pehe, Mo fakatupu, mo fakatokolahi, mo fakafonu ʻa mamani, pea ikuna ia: pea mo pule ki he ika ʻo e tahi, mo e manupuna ʻo e langi, pea mo e meʻa moʻui kotoa pe ʻoku totolo ʻi he fonua.” Ke fakahoko ʻa e fekau fakaofo ko iá, ʻe fiemaʻu ki heʻetau muʻaki ongo mātuʻá ke hokohoko atu ʻena moʻuí—ʻo taʻengata—pea pehē foki ki heʻena fānaú. Naʻe ʻikai fakahuʻunga ʻi ha meʻa ha mamahi, fakamaau taʻetotonu, loto-mamahi, pe ko e mate.
Ko ha taimi eni ʻa ia naʻe fai ai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi hēvani pea ʻi he māmaní. Ko e faʻahinga ʻoku nau fakahoko ʻa hono finangaló te nau maʻu ʻa e fiefia lahi ʻi hono fai iá. Ko e hā naʻe fehālaakí?
Naʻe malanga hake ai ha pole taʻeʻamanekina ki he finangalo ʻo e ʻOtuá. Ka, naʻe ʻikai ke taʻealafakaleleiʻi ia. Neongo ia, naʻá ne ʻomai ha vahaʻa taimi lōloa ʻo e loto-mamahi mo e mamahi ʻa ia te ne fakatupunga ʻa e puputuʻu lahi fekauʻaki mo e finangalo ʻo e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Kuo tau hoko kotoa ko e kau maʻukovia ʻo e meʻá ni. Ko e hā ʻa e pole ko iá?
Finangalo ʻo e ʻOtuá Lolotonga ha Taimi ʻo e Angatuʻu
Ko e taha ʻo e “ngaahi foha [laumālie] ʻo e ʻOtua” naʻá ne sio ki he ala lava ke kaunoa ʻi he finangalo ʻo e ʻOtuá ki he tangatá, ko ʻene palaní ke maʻu ai ha ngaahi ʻaonga maʻana. Ko e lahi ange ʻa e fakakaukau ki ai ʻa e meʻamoʻui laumālie ko ení, ko ʻene hā ngali malava angé ia pea ko ʻene hoko ia ʻo fakamānako angé. (Semisi 1:14, 15) Naʻá ne fakaʻuhinga nai kapau ʻe malava ke ne ʻai ʻa e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá ke fanongo kiate ia kae ʻikai ki he ʻOtuá, ʻe fakamālohiʻi leva ai ʻa e ʻOtuá ke ne makātakiʻi ha tuʻunga-hau feʻauʻauhi. Naʻá ne fakakaukau nai ʻe ʻikai ke fakaʻauha kinaua ʻe he ʻOtuá, he ʻe ʻuhinga iá ko e taʻelavameʻa ʻi he taumuʻa ʻa e ʻOtuá. ʻI hono kehé, naʻe pau ke feʻunuʻaki ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa ʻene taumuʻá, ʻo tali ʻa e tuʻunga ʻo e foha fakalaumālie ko ení ʻa ia ʻe talangofua ki ai he taimi ko ení ʻa ʻEne fakatupu fakaetangatá. ʻI heʻene feʻungamālié, naʻe ui ki mui ʻa e angatuʻu ko iá ko Sētane, ʻa ia ʻoku ʻuhingá ko e “Tokotaha-Talitekeʻi.”—Siope 1:6.
ʻI he ngāue ʻo fakatatau ki heʻene holí, naʻe fakaofiofi ʻa Sētane ki he fefiné. Naʻá ne fakaʻaiʻai ia ke ne tukunoaʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá pea hoko ʻo tauʻatāina fakaeʻulungāanga, ʻi heʻene pehē: “ʻOku ikai mooni te mo mate. . . . te mo hage koe otua, ke ilo ai ae lelei moe kovi.” (Senesi 3:1-5, PM) Ki he fefiné, naʻe hā ngali tauʻatāina eni, pea naʻá ne tali ia ʻi heʻene hā ko ha founga lelei ange ia ʻo e moʻuí. Ki mui ai, naʻá ne fakalotoʻi hono husepānití ke ne kau fakataha mo ia.—Senesi 3:6.
Naʻe ʻikai ko e finangalo eni ʻo e ʻOtuá ki he ongo meʻá. Ko hona loto pē ia ʻo kinaua. Pea ʻe ʻomai ai ʻa e ngaahi nunuʻa fakatupu ʻauha. Naʻe ʻosi tala ange ʻe he ʻOtuá kia kinaua ko ha ʻalunga pehē ʻe iku ia ki heʻena maté. (Senesi 3:3) Naʻe ʻikai fakatupu kinaua ke na hoko ʻo tauʻatāina lavameʻa mei he ʻOtuá. (Selemaia 10:23) Tānaki atu ki ai, te na hoko ʻo taʻehaohaoa, pea ko e taʻehaohaoá mo e maté ʻe tuku atu ia ki heʻena fānaú. (Loma 5:12) Naʻe ʻikai lava ke fakafoki ʻe Sētane ʻa e ngaahi nunuʻa ko ení.
Naʻe liliu taʻengata ʻe he ngaahi meʻa ko eni naʻe hokó ʻa e taumuʻa, pe finangalo ʻo e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá pea mo e māmaní? ʻIkai. (Aisea 55:9-11) Ka naʻa nau langaʻi ai ha ngaahi ʻīsiu ʻa ia naʻe fiemaʻu ke fakaleleiʻi: ʻE lava ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo “hage koe otua, ke ilo ai ae lelei moe kovi,” ʻo hangē ko ia naʻe taukaveʻi ʻe Sētané? ʻI hono toe fakalea ʻe tahá, ʻi hono ʻomai ʻa e taimi feʻungá, ʻe lava ke tau fakapapauʻi pē ʻia kitautolu ʻa e meʻa ʻoku tonú mo halá, ʻaongá mo fakatupu maumaú, ʻi he tafaʻaki kotoa pē ʻo e moʻuí? ʻOku tuha ʻa e ʻOtuá mo e talangofua kakato, koeʻuhi ko ʻene founga-pulé ʻa e lelei tahá? ʻOku tuha ʻa hono finangaló ke talangofua kakato ki ai? ʻE fēfē haʻo tali?
Naʻe ʻi ai ʻa e founga pē taha ke fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi ʻīsiu ko ení ʻi he ʻao ʻo e meʻa fakatupu poto kotoa pē: Fakaʻatā ʻa e faʻahinga naʻe kumi tauʻatāiná ke nau feinga ke ʻai ia ke lavameʻa. Ko hono tāmateʻi pē kinautolú ʻe ʻikai ke fakaleleiʻi ai ʻa e ʻīsiú. Ko hono tuku ʻa e matakali ʻo e tangatá ke hokohoko atu ʻi ha vahaʻa taimi feʻungá ʻe fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi meʻá koeʻuhi ko e ngaahi olá ʻe hoko ia ʻo hā mahino. Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻOtuá te ne fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻá ʻi he foungá ni ʻi heʻene tala ki he fefiné te ne maʻu fānau. ʻE kamata leva ai ha fāmili fakaetangata. Koeʻuhi ko e meʻá ni, ʻoku tau kei moʻui ai he ʻahó ni!—Senesi 3:16, 20.
Kae kehe, naʻe ʻikai ʻuhinga eni iá, ʻe fakaʻatā ʻe he ʻOtuá ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea mo e foha laumālie angatuʻú ke nau fai kotoa ʻa e meʻa naʻa nau fakaʻamu ki aí. Naʻe ʻikai ke tukuange ʻe he ʻOtuá ʻa hono tuʻunga-haú, pea naʻe ʻikai te ne liʻaki ʻa ʻene taumuʻá. (Sāme 83:18) Naʻá ne ʻai ʻo hā mahino eni ʻaki hono tomuʻa tala ʻa hono laiki fakaʻosi ʻa e tokotaha fakaʻaiʻai ʻo e angatuʻú pea mo hono kaniseli ʻa e ngaahi nunuʻa koví kotoa. (Senesi 3:15) Ko ia ai, mei he kamatá, naʻe maʻu ʻe he fāmili fakaetangatá ʻa e talaʻofa ʻo e fakafiemālie.
Lolotonga iá, naʻe fakamavaheʻi ʻe heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá kinaua mo ʻena fānau ʻi he kahaʻú mei he tuʻunga-pule ʻa e ʻOtuá. Ki he ʻOtuá ke ne taʻofi ʻa e ngaahi nunuʻa fakamamahi kotoa ʻo ʻena filí ʻe fiemaʻu ai ke ne fakahoko ʻa hono finangalo kia kinauá ʻi he faingamālie kotoa pē. ʻE tatau ia mo e ʻikai tuku ke na ʻahiʻahiʻi ʻa e tauʻatāiná.
Ko e moʻoni, ʻe lava ke fili ʻa e faʻahinga tāutaha ki he tuʻunga-pule ʻa e ʻOtuá. ʻOku lava ke nau ako fekauʻaki mo e finangalo ʻo e ʻOtuá ki he kakaí lolotonga ʻa e vahaʻa taimi ko ení pea fai ki ai ʻi he ofi taha ʻe malavá. (Sāme 143:10) Ka neongo ia, ʻe ʻikai te nau hao mei he ngaahi palopalemá lolotonga ʻoku teʻeki ke solova ʻa e ʻīsiu ʻo e tauʻatāina kakato ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.
Ko e ola ʻo e fili fakafoʻituituí naʻe hoko ʻo hā mahino tōmuʻa. Ko e ʻuluaki fānau ʻa e fāmili fakaetangatá, ʻa Keini, naʻá ne tāmateʻi ʻa hono tehina ko ʻĒpelí koeʻuhi “naʻe kovi ʻene ngaahi ngaue aʻana, kae totonu ʻa hono tehina.” (1 Sione 3:12) Naʻe ʻikai ko e finangalo eni ʻo e ʻOtuá, he naʻe fakatokanga ʻa e ʻOtuá kia Keini pea naʻá ne tautea ia ki mui. (Senesi 4:3-12) Naʻe fili ʻe Keini ʻa e tauʻatāina fakaeʻulungāanga naʻe tuʻuaki ange ʻe Sētané; ko ia ai naʻá ne “tupu-mei-he-Fili.” Naʻe fai tatau mo ia ha niʻihi kehe.
Laka hake ʻi he taʻu ʻe 1,500 ʻi he hisitōlia ʻo e tangatá, naʻe hoko ai ʻo “kaʻanga ʻa mamani ʻi he fofonga ki ai ʻa e ʻOtua, pea kuo opeope ʻi he fonua ʻa e fakamalohi.” (Senesi 6:11) Naʻe fiemaʻu ʻa e ngāue pau ke fakatolonga ʻa e foʻi māmaní mei he kaʻangá. Naʻe fai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngāue ʻaki hono ʻomai ha lōvai fakaemāmani lahi mo hono maluʻi ʻa e fāmili māʻoniʻoni ʻe taha naʻe kei moʻuí—Ko Noa, ko hono uaifí, ko hono ngaahi fohá mo honau ngaahi uaifí. (Senesi 7:1) Ko kitautolú kotoa ko hona hako.
Lolotonga ʻa e hisitōlia ʻo e tangatá talu mei ai, kuo tokonaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e tataki ki he faʻahinga ʻoku nau holi loto-moʻoni ke ʻiloʻi ʻa hono finangaló. Naʻá ne fakamānavaʻi ha kau tangata mateaki ke nau lēkooti ʻa ʻene ngaahi fetuʻutakí maʻá e niʻihi pē naʻe hanga kiate ia ki ha tataki. Ko e ngaahi fetuʻutakí ni ʻoku lēkooti ia ʻi he Tohi Tapú. (2 Timote 3:16) Naʻá ne fakaʻatā anga-ʻofa ʻa e faʻahinga faitōnunga ʻo e tangatá ke nau hoko ki ha vahaʻangatae mo ia, naʻa mo e hoko ko hono ngaahi kaumeʻa. (Aisea 41:8) Pea naʻá ne tokonaki kia kinautolu ʻa e mālohi naʻa nau fiemaʻú ke nau kātaki ʻi he malumalu ʻo e ngaahi ʻahiʻahi faingataʻa naʻe hokosia ʻe he tangatá lolotonga ʻa e ngaahi mileniume ko eni ʻo e tauʻatāiná. (Sāme 46:1; Filipai 4:13) He houngaʻia ē ʻe lava ke hoko kia kitautolu ʻi he kotoa ʻo e meʻá ni!
‘Ke Fai Ho Finangaló’—Fakalūkufua
Ko e meʻa kuo fai ʻe he ʻOtuá ʻo aʻu mai ki he taimi ní ʻoku ʻikai ko e fakakātoa ia ʻo hono finangalo ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo Kalisitiane ko Pitá: “ʻI he funga ʻo e talaʻofa ʻa ʻEne ʻAfio ʻoku tau ʻamanaki ki ha ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou, ʻa ia ʻoku nofoʻanga ai ʻa maʻoniʻoni.” (2 Pita 3:13) Ko e lea fakaefakatātā ko ení ʻoku ʻuhinga ia ki ha tuʻunga mafai pule foʻou ki he faʻahinga ʻo e tangatá mo ha sōsaieti fakaetangata foʻou ʻi he malumalu ʻo e founga-pule ko iá.
ʻI hono ngāueʻaki ʻa e lea mahinó, naʻe tohi ʻe he palōfita ko Tanielá: “ʻI he taimi ʻo e ngaahi tuʻi ko ia, ko e ʻOtua ʻo Langi te ne fokotuʻu ha puleʻanga ʻe ʻikai fulihi ʻo taʻengata; . . . te ne laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga ko ia, kae tuʻu pe ia ʻo taʻengata.” (Taniela 2:44) ʻOku tomuʻa tala ʻe he kikite ko ení ʻa e ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu taʻeʻaonga ʻo e ngaahi meʻá ʻi he ʻaho ní pea mo hono fetongi ʻe he Puleʻanga pe founga-pule ʻa e ʻOtuá. Ko ha ongoongo lelei ē ko e meʻá ni! Ko e ngaahi fepaki mo e tuʻunga siokita ʻoku fakafonuʻaki ai ʻa e māmani he ʻaho ní ʻa e fakamālohí pea toe fakamanamana ke nau maumauʻi ʻa e foʻi māmaní ʻe mole atu ia ki he kuohilí.
ʻE hoko ʻafē ʻa e ngaahi meʻá ni? Naʻe ʻeke ʻe he kau ākonga ʻa Sīsuú: “[ʻE] hoko fakakū ʻa e ngāhi meʻa ko ia? pea ko e ha nai ʻa e fakaʻilonga ʻo haʻo ha mai, mo e faka ʻosi ʻo e kuonga?” ʻI he konga ʻo ʻene talí, naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻE ʻoua ke fanongonongo ki mamani katoa ʻa e ongoongolelei ko eni ʻo e puleʻanga, ke ai ha fakamatala ki he ngāhi kakai kotoa pe, pea toki hoko ʻa e ngataʻanga.”—Mātiu 24:3, 14.
Ko ha meʻa ia ʻoku ʻiloa ʻa hono fakahoko ʻi māmani lahi ʻa e ngāue fakamalanga ko ení. Ngalingali kuó ke sio ki ai ʻi ho feituʻu kaungāʻapí tonu. ʻI heʻene tohi ko e These Also Believe, ʻoku tohi ai ʻe Palōfesa Charles S. Braden: “Kuo kāpui moʻoni ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e foʻi māmaní ʻaki ʻenau faifakamoʻoní. . . . ʻOku ʻikai ha kulupu fakalotu ʻe taha ʻi he māmaní te ne fakahāhā ʻa e faivelenga mo e kīvoi lahi ange ʻi he feinga ke fakamafola ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ʻe laka ʻi he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.” ʻOku fanongonongo longomoʻui ʻe he Kau Fakamoʻoní ʻa e ongoongo lelei ko ení ʻi he fonua laka hake he 230 pea ʻi he meimei lea ʻe 400. Ko e ngāue ko eni ne tomuʻa talá naʻe ʻikai ʻaupito lavaʻi ia ki muʻa ʻi ha tuʻunga fakaemāmani lahi pehē. Ko e taha ia ʻo e ngaahi fakamoʻoni lahi ʻoku fakaofiofi mai he taimí ni ʻa e taimi ki he Puleʻanga ko iá ke ne fetongi ʻa e ngaahi founga-pule fakaetangatá.
Ko e Puleʻanga ko ia naʻe pehē ʻe Sīsū ʻe malangaʻí ko e taha tonu ko ia naʻá ne akoʻi kitautolu ke lotu ki ai ʻi heʻene sīpinga lotú: “Ke hoko hoʻo Pule, ke fai ho Finangalo, hange ko ia ʻi he langi ke pehe foki ʻi māmani.” (Mātiu 6:10) ʻIo, ko e Puleʻanga ko iá ʻa e meʻangāue ʻe ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ke fakahoko ʻa ʻene taumuʻá mo hono finangalo ki he faʻahinga ʻo e tangatá pea mo e foʻi māmaní.
ʻOku ʻuhinga ia ki he hā? Tuku ke tali ʻe he Fakahā 21:3, 4: “Pea ongo mai ha fuʻu leʻo mei he taloni, ʻoku ne pehē, Ko eni, ko e tapanekale ʻo e ʻOtua, ʻoku tuʻu mo e kakai. Pea ʻe nofo hono Sikaina mo kinautolu, pea te nau nofo ko hono kakai; pea ʻe nofo ʻe he ʻEne ʻAfio, ko e ʻOtua ʻoku kau maʻanautolu, ʻio, ko honau ʻOtua. Pea te ne holoholo ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau mata; pea ʻe ʻikai toe ai ha mate, pea ʻe ʻikai toe ai ha mamahi, pe ha tangi, pe ha ongosia; kuo mole ʻa e ngaahi meʻa muʻa.” ʻE fai leva ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi māmani pea ʻi hēvani—fakalūkufua.a ʻIkai te ke saiʻia ke hoko ko ha konga ʻo ia?
[Fakamatala ʻi lalo]
a Kapau te ke saiʻia ke ako lahi ange fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, kātaki ʻo fetuʻutaki ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi ho feituʻú pe tohi ki he taha ʻo e ngaahi tuʻasila ʻoku fakahokohoko ʻi he peesi 2 ʻo e makasini ko ení.
[Fakatātā ʻi he peesi 5]
Ko e tauʻatāina mei he finangalo ʻo e ʻOtuá ʻe ʻomai ai ʻa e mamahi