Tuli ki he Anga-Leleí ʻi ha Māmani Fakafili
“Ko e fakaʻamu ʻa ha tangata ko ʻene [ʻalo]ʻofa ia.”—PALOVEPI 19:22.
1. Ko e hā ʻoku lava ai ke hoko ʻo faingataʻa ke fakahāhā ʻa e anga-leleí?
ʻOKÚ KE fakakaukau ko ha tokotaha anga-lelei koe? Kapau ko ia, ko e moʻui ʻi he māmani he ʻaho ní ʻe lava ke hoko ia ʻo faingataʻa. Ko e moʻoni, ko e anga-leleí ʻoku fakahaaʻi ia ʻi he Tohi Tapú ko e konga ʻo e “fua ʻo e Laumalie,” ka ko e hā ʻoku mātuʻaki faingataʻa ai ke fakahāhā ʻa e anga-leleí naʻa mo e ʻi he ngaahi fonua ʻoku taku ko e fonua Kalisitiané? (Kaletia 5:22) Hangē ko ia kuo tau fakatokangaʻi ʻi he kupu ki muʻá, ko e talí ʻe lava ke ʻiloʻi ʻa hono konga ʻi he meʻa naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Sioné—ko hono kotoa ʻo e māmaní ʻoku puleʻi ia ʻe ha tokotaha laumālie anga-kovi, ko Sētane ko e Tēvoló. (1 Sione 5:19) Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa Sētane ko e “ʻeiki [pe pule] ʻo māmani.” (Sione 14:30) Ko ia ai, ʻoku hehema ʻa e māmani ko ení ke hangē ko hono pule angatuʻú, ʻa ia ko ʻene fakakaukaú ʻoku fakaʻilongaʻi ia ʻaki ʻa e anga-fakamanu.—Efeso 2:2.
2. Ko e hā ʻa e ngaahi faingataʻa ʻe lava ke ne uesia ʻetau fakahāhā ʻa e anga-leleí?
2 Ko ʻetau moʻuí ʻoku uesia kovi ia ʻi he taimi ʻoku fai mai ai ʻe he niʻihi kehé kia kitautolu ha tōʻonga anga-koví. Ko e anga-koví ʻe lava ke fakahaaʻi ia ʻe ha ngaahi kaungāʻapi loto-kovi, kau sola ʻikai anga-fakakaumeʻa, naʻa mo e ngaahi kaumeʻa mo e ngaahi mēmipa ʻi he fāmilí, ʻa ia ʻoku nau ngāue taʻefakakaukau nai ʻi ha ngaahi taimi. Ko e faingataʻa ʻo e fetuʻutaki mo e kakai ʻa ia ʻoku anga-taʻefakaʻapaʻapa pea ʻoku nau fekālangaʻi mo feleakoviʻakí ʻoku faʻa fakatupunga ai ʻa e mamahi lahi. Ko e anga-kovi pehē ʻa e niʻihi kehé ʻoku lava ke ne ʻai ke tau ongoʻi fakafili ʻia kitautolu, pea te tau fakakaukau nai ai ke fetongiʻaki ʻa e anga-koví ʻa e anga-kovi. ʻE iku nai ia ki he ngaahi palopalema fakalaumālie pe ko e palopalema ʻi he moʻui lelei fakaesinó.—Loma 12:17.
3. Ko e hā ʻa e ngaahi palopalema mafatukituki ʻoku fehangahangai mo e kakaí ʻa ia ʻokú ne ʻahiʻahiʻi ʻenau loto-lelei ke hoko ʻo anga-leleí?
3 Ko e ngaahi tuʻunga fakalotomafasia ʻi he māmaní ʻe toe lava ke ne ʻai ke faingataʻa kia kitautolu ke fakahāhā ʻa e anga-leleí. Ko e fakatātaá, ko e faʻahinga ʻo e tangatá fakalūkufua ʻoku nau ongoʻi loto-mafasia koeʻuhi ko e ngaahi fakamanamana mo e ngaahi ngāue fakaetautoitoí, pea pehē ki he malava ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻatau siemú pe niukiliá ʻe he ngaahi kulupu fakapuleʻanga kehekehe. Tānaki atu ki ai, ʻoku masiva ʻangoʻango ʻa e kakai ʻe laui miliona, ʻo maʻu pē ʻa e meʻakai, maluʻanga, vala pea mo e tokangaʻi fakafaitoʻo siʻisiʻi. Ko e tuli ki he anga-leleí ʻoku hoko ia ko ha pole ʻi he taimi ʻoku hā ngali ʻikai ala fakaleleiʻi ai ʻa e tuʻungá.—Koheleti 7:7.
4. Ko e hā ʻa e fakamulituku hala ʻoku ʻohake nai ʻe he niʻihi ʻi he taimi ʻoku nau fakakaukau ai fekauʻaki mo hono fakahāhā ʻo e anga-leleí ki he niʻihi kehé?
4 ʻE lavangofua ke fakamulitukuʻaki ʻe ha taha ko hono fakahāhā ʻo e anga-leleí ʻoku ʻikai moʻoni ko ha meʻa ia ke fakamuʻomuʻa pea ko ha fakaʻilonga nai ia ʻo e vaivai. ʻOku lava ke ne ongoʻi ʻoku fai taʻetotonu kiate ia, tautefito ʻi he taimi ʻoku ʻikai tokanga ai ʻa e niʻihi kehé ki heʻene ngaahi ongoʻí. (Sāme 73:2-9) Kae kehe, ʻoku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ʻa e fakahinohino totonu kia kitautolu ʻi heʻene pehē: “Ko e tali malū ʻoku lolou ai ʻa e houhau: ka ko e lea masila ʻoku ne langaʻi ʻa e ʻita.” (Palovepi 15:1) Ko e anga-maluú mo e anga-leleí ko e ongo tafaʻaki ia ʻe ua ʻo e fua ʻo e laumālié ʻa ia ʻokú na felāveʻi vāofi pea ʻoku ola lelei ʻi he fehangahangai mo e ngaahi tuʻunga faingataʻá pea hoko ko e polé.
5. Ko e hā ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻo e moʻuí ʻa ia ʻoku fiemaʻu ai ʻa e anga-leleí?
5 Koeʻuhi ko hono fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá ʻoku mātuʻaki mahuʻinga kia kitautolu ʻi he tuʻunga ko e kau Kalisitiané, ʻoku lelei ke tau fakakaukau ki he founga te tau fakahaaʻi nai ai ʻa e taha ʻo e ngaahi ʻulungāanga ko iá—ko e anga-leleí. ʻOku malava ke tuli ki he anga-leleí ʻi ha māmani fakafili? Kapau ko ia, ko e hā ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻa ia ʻe lava ke tau fakahaaʻi ai ʻoku ʻikai te tau fakaʻatā ʻa e tākiekina ʻa Sētané ke ne lōmia ʻetau anga-leleí, tautefito ʻi he ngaahi tuʻunga fakalotomafasiá? Tau lāulea angé ki he founga ke tuli ai ki he anga-leleí ʻi he fāmilí, ʻi he ngāueʻangá, ʻi he ʻapiakó, ki hotau ngaahi kaungāʻapí, ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú pea ʻi he haʻohaʻonga ʻo hotau ngaahi kaungātuí.
Anga-Lelei ʻi he Lotoʻi Fāmilí
6. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa e anga-leleí ʻi he lotoʻi fāmilí, pea ʻe lava fēfē ke fakahāhā ia?
6 Ke maʻu ʻa e tāpuaki mo e tataki ʻa Sihová, ko e fua ʻo e laumālié ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ia pea ʻoku fiemaʻu ke fakatupulekina kakato. (Efeso 4:32) Tau tokangataha ki he fiemaʻu tefito ki he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí ke fefakahāhāʻaki ʻa e anga-leleí. ʻI he ngaahi feangainga fakaʻahó, ko ha husepāniti mo ha uaifi ʻoku totonu ke na fakahāhā ha laumālie anga-lelei mo fetokangaʻaki ʻia kinaua pea mo ʻena fānaú. (Efeso 5:28-33; 6:1, 2) Ko e anga-lelei ko iá ʻoku fiemaʻu ke hā mahino ia ʻi he founga ʻo e feleaʻaki ʻa e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, ʻi hono fakaʻapaʻapaʻi mo ʻapasiaʻi ʻe he fānaú ʻenau ongo mātuʻá pea tōʻongafai ʻa e ongo mātuʻá ki heʻena fānaú ʻi he founga totonú. Vave ki he fakaongoongoleleiʻí, tuai ki he fakahalaiaʻí.
7, 8. (a) Ko e hā ʻa e faʻahinga ʻulungāanga ʻoku pau ke tau fakaʻehiʻehi mei ai kapau ʻoku fiemaʻu ke tau fakahāhā ʻa e anga-lelei moʻoní ʻi he fāmilí? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e fetuʻutaki leleí ki ha haʻi fakafāmili mālohi? (f) ʻE lava fēfē ke ke fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi ho fāmilí?
7 Ko e anga-lelei ki he faʻahinga ʻi hotau fāmilí ʻoku kau ki ai ʻa e muimui ʻi he ekinaki ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Ke mou tuku ʻe kimoutolu foki ʻa e meʻa pehe kotoa pe, ʻa e ʻita, ʻa e lili, ʻa e lotokovi; taʻofi homou ngutu mei he lauʻikovi mo e kape.” ʻI he ʻaho kotoa pē, ʻoku totonu ki he ngaahi fāmili Kalisitiané ke nau fetuʻutaki fakaekinautolu ʻi ha tōʻonga fakaʻapaʻapa. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko e fetuʻutaki leleí ʻa e meʻa mahuʻinga tefito ki he ngaahi fāmili mālohi mo moʻui leleí. ʻI he malanga hake ʻa e ngaahi loto-kehekehé, ke fakasiʻisiʻi ʻa e fepakí, feinga ke solova ʻa e palopalemá kae ʻikai ko hono ikunaʻi ʻa e fakakikihí. Ko e ngaahi mēmipa fiefia ʻi he fāmilí ʻoku nau fai ha feinga fakamātoato ke pouaki ʻa e anga-leleí mo e fakaʻatuʻí ʻia kinautolu.—Kolose 3:8, 12-14.
8 Ko e anga-leleí ʻoku pau ia pea ʻokú ne ʻai kitautolu ke tau loto ke failelei ki he niʻihi kehé. Ko ia, ʻoku tau feinga ai ke hoko ʻo ʻaonga, fakaʻatuʻi pea tokoni ʻi ha founga felotoi mo e ngaahi mēmipa kehe ʻi he fāmilí. ʻOku fiemaʻu fakatouʻosi ʻa e feinga fakatāutaha mo fakakātoa ke fakahāhā ʻa e faʻahinga anga-lelei ʻa ia ʻoku tapua lelei atu ai ha fāmilí. Ko hono olá, ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻenau maʻu ʻa e tāpuaki ʻa e ʻOtuá, ka ʻi he fakatahaʻangá pea ʻi he koló, te nau fakalāngilangiʻi ai ʻa e ʻOtua ʻo e anga-leleí, ʻa Sihova.—1 Pita 2:12.
Anga-Lelei ʻi he Ngāueʻangá
9, 10. Fakamatala ki ha ngaahi palopalema ʻa ia ʻe lava ke malanga hake ʻi he ngāueʻangá, pea fakamatala ki he founga ʻe lava ke ngāue ai ki ai ʻi he anga-leleí.
9 Ki ha Kalisitiane, ko e founga-tuʻumaʻu fakaʻaho ʻo e ngāué ʻe ʻomai nai ai ʻa e pole ko hono fakahāhā ʻa e anga-lelei ki he kaungāngāué. Ko e feʻauʻauhi ʻi he lotolotonga ʻo e kau ngāué ʻe iku nai ki hono ʻai ʻe ha kaungāngāue ʻoku ngāue kākā mo olopoto ke ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa ʻete ngāué, ʻo maumauʻi ai ʻa hoto ongoongó ki he pule ngāué. (Koheleti 4:4) ʻOku ʻikai faingofua ke fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi he ngaahi taimi peheé. Neongo ia, manatuʻi ko e anga-leleí ʻoku faʻa hoko ko e meʻa totonu ia ke faí, ko ha sevāniti ʻa Sihova ʻoku totonu ke ne feinga ʻi he lahi taha ʻe ala lavá ke ikuʻi mai ʻa e faʻahinga ʻoku ʻikai faingofua ke fetaulaki mo iá. Ko hono fakahāhā ha fakakaukau tokangá ʻe tokoni nai ia ʻi he meʻá ni. Mahalo pē ʻe lava ke ke fakahāhā ʻa e tokanga kapau ʻoku puke ʻa e kaungāngāué pe ʻoku puke ha ngaahi mēmipa ʻi hono fāmilí. Naʻa mo hono ʻeke pe ʻoku fēfeé ʻe lava ke ʻi ai ʻa e ola lelei ki he tokotaha ʻe tahá. ʻIo, ʻoku totonu ke feinga ʻa e kau Kalisitiané ke pouaki ʻa e feongoongoí mo e melinó ʻo kapau ʻe ala lava. ʻI he taimi ʻe niʻihi ko ha foʻi lea ʻi he anga-lelei ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e tokanga mo e hohaʻá ʻe tokoni ia ki he tuʻungá.
10 ʻI he ngaahi taimi kehé, ʻe fakamālohiʻi nai ai ʻe ha pule ngāue ʻa ʻene ngaahi fakakaukaú ki heʻene kau ngāué pea loto nai ke kau ʻa e tokotaha kotoa ʻi ha meʻa fakapuleʻanga pe ʻi ha kātoanga ʻoku natula taʻefakatohitapu. ʻI he taimi ʻoku ʻikai fakaʻatā ai ʻe he konisēnisi ʻo ha Kalisitiane ʻa ia tonu ke ne kaú, ʻe iku nai eni ki ha fepaki. ʻI he mōmeniti ko iá ʻe fakapotopoto nai ke fakamatala fakaikiiki fekauʻaki mo e hala ke fai ki he ngaahi fakaʻamu ʻa e pule ngāué. He ko ē, ki he faʻahinga ʻoku ʻikai te nau kau ʻi he ngaahi tui faka-Kalisitiané, ko e kau ʻi he meʻa ʻoku faí ʻoku hā ngali ko e meʻa totonu nai pē ia ke faí. (1 Pita 2:21-23) Mahalo pē ʻe lava ke ke fakamatalaʻi ʻi he anga-lelei ʻa hoʻo ngaahi ʻuhinga ki he ʻikai ke ke kau fakafoʻituitui ki aí. ʻOua ʻe taliʻaki ʻa e fakamatala fakaangá ʻa e fakamatala fakaanga. ʻOku lelei ki ha Kalisitiane ke muimui ʻi he faleʻi lelei ʻa e Loma 12:18: “Mou nofo melino pe mo e kakai kotoa pe, ʻo kapau ʻe ala lava.”
Anga-Lelei ʻi he ʻApiakó
11. Ko e hā ʻa e ngaahi pole ʻoku fehangahangai mo e toʻutupú ʻi hono fakahāhā ʻa e anga-lelei ki he kaungāakó?
11 ʻE lava ke hoko ko ha pole moʻoni ki he toʻutupú ke nau fakahāhā ʻa e anga-lelei ki he kaungāakó. ʻOku faʻa fakaʻamu ʻa e toʻutupú ke tali kinautolu ʻe he kaungā kalasí. ʻOku fai ʻe he tamaiki tangata ʻe niʻihi ha tōʻonga fakaaoao koeʻuhi ke leleiʻia ai ʻa e kau ako kehé, ʻo aʻu ki heʻenau houtamaki ki he niʻihi kehe ʻi he ʻapiakó. (Mātiu 20:25) ʻOku saiʻia ʻa e niʻihi ke fiehā ʻi he akó, ʻi he ngaahi sipotí, pe ʻi he ngaahi ngāue kehé. ʻI he fiehā ʻaki ʻenau ngaahi pōtoʻí, ʻoku nau faʻa tōʻongafai anga-kovi ki he faʻahinga ʻi he kalasí, ʻo fakakaukau hala ʻoku ʻai ʻe he meʻá ni tonu kinautolu ke nau ʻi ha tuʻunga māʻolunga ange. ʻOku totonu ki ha toʻutupu Kalisitiane ke ne tokanga ke ʻoua ʻe faʻifaʻitaki ki he faʻahinga tāutaha ko iá. (Mātiu 20:26, 27) Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá “oku kataki fuoloa ae ofa, bea oku agalelei” pea ko e ʻofá ʻoku “ikai fielahi . . . be fakafuofuo lahi.” Ko ia ai, ʻoku fakafatongiaʻi ha Kalisitiane, ke ʻoua ʻe muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga kovi ʻa e faʻahinga ʻoku tōʻonga anga-koví, kae pipiki ki he ekinaki Fakatohitapú ʻi heʻene ngaahi feangainga mo e kaungāakó.—1 Kolinito 13:4, PM.
12. (a) Ko e hā ʻe hoko nai ai ko ha pole ki he toʻutupú ke nau anga-lelei ki heʻenau kau faiakó? (e) Ko hai ʻe lava ke hanga ki ai ʻa e toʻutupú ki ha tokoni ʻi he taimi ʻoku tenge ai kinautolu ke nau anga-koví?
12 Ko e toʻutupú ʻoku totonu ke nau toe tōʻongafai anga-lelei ki heʻenau kau faiakó. ʻOku fiefia ʻa e kau ako tokolahi ʻi hono fakaʻitaʻi ʻenau kau faiakó. ʻOku nau fakakaukau ʻoku nau poto ʻi he taimi ʻoku nau fakavaivaiʻi ai ʻenau ʻapasia ki heʻenau kau faiakó ʻaki ʻenau kau ʻi he ngaahi ngāue ʻoku maumauʻi ai ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e ʻapiakó. Fakafou ʻi he fakamanamaná, ʻoku nau ʻai nai ai ʻa e niʻihi kehé ke kau mo kinautolu. ʻI he fakafisi ʻa ha toʻutupu Kalisitiane ke kau ki aí, ʻe tāketiʻi nai ia ke fai ki ai ʻa e manuki pe ngaohikovia. ʻI he fehangahangai mo e ngaahi tuʻunga pehē lolotonga ʻo ha taʻu fakaakó ʻoku ʻahiʻahiʻi ai ʻa e fakapapau ʻa ha Kalisitiane ke ne fakahāhā ʻa e anga-leleí. Ko ia ai, manatuʻi ʻa e mahuʻinga ko ia ke hoko ko ha sevāniti mateaki ʻa Sihová. ʻE lava ke ke fakapapauʻi te ne poupouʻi koe fakafou ʻi hono laumālié ʻi he ngaahi mōmeniti faingataʻa ko eni ʻi he moʻuí.—Sāme 37:28.
Anga-Lelei ki he Ngaahi Kaungāʻapí
13-15. Ko e hā ʻe lava ke ne taʻofi kita mei hono fakahāhā ʻa e anga-lelei ki hoto kaungāʻapí, pea ʻe lava fēfē ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi pole ko ení?
13 Pe ʻokú ke nofo ʻi ha fale, ko ha ʻapātimeni, ko ha tauʻanga taulani, pe ʻi ha feituʻu pē, ʻe lava ke ke fakakaukau ki ha ngaahi founga ke fakahāhā ai ʻa e anga-leleí pea ke fakahāhā ʻa e tokanga ki he lelei ʻa e ngaahi kaungāʻapí. ʻOku ʻikai foki faingofua maʻu pē mo eni.
14 Fēfē kapau ko ho ngaahi kaungāʻapi hoko maí ʻoku nau tomuʻa fehiʻa kia koe koeʻuhi ko ho matakalí, fonuá, pe ko e lotú? Fēfē kapau ʻoku nau anga-taʻefakaʻapaʻapa ʻi he taimi ʻe niʻihi pe mātuʻaki taʻetokaʻi koe? ʻI he tuʻunga ko ha sevāniti ʻa Sihová, ko hono fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi he lahi taha ʻe ala lavá ʻe ʻaonga ia. Te ke hā ai ʻokú ke kehe ʻi he tuʻunga fakaivifoʻou, ko ha fakahīkihiki moʻoni kia Sihova—ʻa e tokotaha ʻoku alafaʻifaʻitakiʻanga ʻi he anga-leleí. ʻOku ʻikai ʻaupito te ke ʻiloʻi ʻa e taimi ʻe liliu nai ai ʻa e fakakaukau ʻa e kaungāʻapí ko ha ola ia ʻo hoʻo anga-leleí. ʻE aʻu nai ʻo ne hoko ko ha tokotaha fakahīkihiki ʻo Sihova.—1 Pita 2:12.
15 ʻE anga-fēfē nai hano fakahāhā ʻo e anga-leleí? Ko e meʻa ʻe taha, ʻaki ʻa e ʻulungāanga ʻi he lotoʻi fāmilí ʻi hono fakahāhā ʻe he tokotaha kotoa ʻa e fua ʻo e laumālié. ʻE fakatokangaʻi nai eni ʻe he ngaahi kaungāʻapí. ʻI he taimi ʻe niʻihi, te ke malava nai ai ke fai ha ngāue lelei ki ho kaungāʻapí. Manatuʻi ko e anga-leleí ʻoku ʻuhinga iá ko e mahuʻingaʻia longomoʻui ʻi he lelei ʻa e niʻihi kehé.—1 Pita 3:8-12.
Anga-Lelei ʻi Heʻetau Ngāue Fakafaifekaú
16, 17. (a) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻa e anga-leleí ʻi heʻetau ngāue fakafaifekau ki he kakaí? (e) ʻE lava fēfē ke fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi he ngaahi tafaʻaki kehekehe ʻo e malaʻe fakafaifekaú?
16 ʻOku totonu ke fakamatalaʻiʻaki ʻa e anga-leleí ʻa ʻetau ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané ʻi heʻetau fai ha feinga ʻosi fakapapauʻi ke aʻu ki he kakaí ʻi honau ngaahi ʻapí, ʻi heʻenau ngaahi pisinisí pea ʻi he ngaahi feituʻu fakapuleʻangá. ʻOku totonu ke tau manatuʻi ʻoku tau fakafofongaʻi ʻa Sihova, ʻa ia ʻokú ne anga-lelei maʻu pē.—Ekisoto 34:6.
17 Ko e hā ʻoku kau ʻi hoʻo ngaahi feinga ke fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú? Ko ha fakatātā, lolotonga ʻa e kau ʻi he faifakamoʻoni he halá, ʻe lava ke ke fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻaki ʻa e fakanounou mo fakaʻatuʻi ʻi he taimi ʻokú ke fakaofiofi ai ki he kakaí. Ko e ngaahi ʻaluʻangá ʻoku faʻa femoʻuekina ia ʻi he kakaí, ko ia tokanga ke ʻoua te ke fakafihiaʻi ʻa e ngaahi ʻaluʻangá. Pehē foki, ʻi hoʻo faifakamoʻoni ʻi he feituʻu pisinisí, fakahāhā ʻa hoʻo anga-leleí ʻaki ʻa hoʻo fakahoko nounou, ʻo manatuʻi ko e kau faifakataú kuo pau ke nau tokangaʻi ʻa e kau kasitomaá.
18. Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻoku fakahoko ʻe he ʻiloʻiló ʻi hono fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú?
18 ʻI he ngāue fakafaifekau fale-ki-he-falé, ngāueʻaki ʻa e fakapotopotó. ʻOua ʻe nofo ʻo fuoloa ʻi ha fale, tautefito kapau ʻoku kovi ʻa e ʻeá. ʻE lava ke ke ʻiloʻilo ki he taimi ʻa ia ʻoku hoko ai ʻo ʻikai kātaki ha tokotaha pe aʻu ʻo ne ʻita ʻi hoʻo ʻi aí? Mahalo pē ʻi ho feituʻu ʻi he māmaní, ʻoku faʻa toutou ʻaʻahi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Kapau ko e tuʻungá ia, fakahāhā ʻa e fakaʻatuʻi makehe, ʻo anga-lelei mo fiefia maʻu pē. (Palovepi 17:14) Feinga ke ʻiloʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai fanongo ai ʻa e tokotaha-ʻapí he ʻaho ko iá. Manatuʻi, ko e taha ʻo ho fanga tokoua pe tuofāfine Kalisitiané ʻoku ngalingali te ne ʻaʻahi ki he ʻapi ko iá ʻi he kahaʻu ofi maí. Kapau te ke fetaulaki mo ha taha ʻa ia ʻoku anga-taʻefakaʻapaʻapa, fai ha feinga makehe ke fakahāhā ʻa e anga-leleí. ʻOua ʻe hiki e tō ho leʻó pe mata-ʻita, kae lea ʻi ha founga mokomoko. Ko ha Kalisitiane anga-lelei ʻoku ʻikai te ne loto ke langaʻi ʻa e tokotaha-ʻapí ki ha fakakikihi. (Mātiu 10:11-14) Mahalo pē ʻe fanongo ʻa e tokotaha ko iá ʻi ha ʻaho ki he ongoongo leleí.
Anga-Lelei ʻi he Ngaahi Fakataha ʻa e Fakatahaʻangá
19, 20. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ʻa e anga-leleí ʻi he fakatahaʻangá, pea ʻe lava fēfē ke fakahāhā ia?
19 ʻOku toe mahuʻinga ke fakahāhā ʻa e anga-lelei ki he kaungātuí. (Hepelu 13:1) Koeʻuhi ko e konga kitautolu ʻo ha fetokouaʻaki ʻi māmani lahi, ʻoku fiemaʻu ʻa e anga-leleí ʻi heʻetau feangaingaʻakí.
20 Kapau ʻoku vahevahe ʻe ha fakatahaʻanga ha Fale Fakatahaʻanga mo ha fakatahaʻanga ʻe taha, ua pe lahi ange, ʻoku mahuʻinga ke feangainga ʻi he anga-lelei mo e faʻahinga ʻi he ngaahi fakatahaʻanga kehé, ʻo ʻoange kia kinautolu ʻa e fakangeingeia ʻi hoʻo ngaahi feangainga mo kinautolú. Ko e feʻauʻauhí ʻoku ʻikai ke pouaki ai ʻa e fāʻūtahá ʻi heʻene hoko ki he fokotuʻutuʻu ki he ngaahi taimi fakatahá mo e ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻu hangē ko e fakamaʻá pe ko hono fakaleleiʻí. Anga-lelei mo fakaʻatuʻi neongo ʻe ʻi ai nai ha ngaahi faikehekehe ʻi he fakakaukaú. ʻI he foungá ni ʻe ikuna ai ʻa e anga-leleí, pea ʻe tāpuakiʻi moʻoni ʻe Sihova ʻa e mahuʻingaʻia ʻokú ke fakahāhā ki he lelei ʻa e niʻihi kehé.
Hokohoko Atu Hono Fakahāhā ʻo e Anga-Leleí
21, 22. Fakatatau ki he Kolose 3:12, ko e hā ʻoku totonu ke hoko ko ʻetau fakapapaú?
21 Ko e anga-leleí ko ha ʻulungāanga ia ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi he ʻokú ne tākiekina ʻa e tafaʻaki kotoa ʻo ʻetau moʻuí. Ko ia ai, ʻoku totonu ke tau ʻai ia ko ha konga tefito ʻo hotau angaʻitangata faka-Kalisitiané. Ko hono fakahāhā ʻa e anga-leleí ki he niʻihi kehé ʻoku totonu ke hoko ia ko ha tōʻonga.
22 ʻOfa ke tau anga-lelei kotoa ki he niʻihi kehé ʻi he ʻaho taki taha pea ngāueʻaki fakafoʻituitui ai ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Koia ko kimoutolu, koe maonioni moe ofeina, mou ai, o tāu moe kakai fili ae Otua, ae manavaofa, moe agalelei, moe loto agavaivai, moe agamalu, moe kataki fuoloa.”—Kolose 3:12, PM.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
• Ko e hā ʻokú ne ʻai ke faingataʻa ki ha Kalisitiane ke ne fakahāhā ʻa e anga-leleí?
• Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi hoto fāmilí?
• Ko e hā ʻa e ngaahi pole ʻi hono fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi he ʻapiakó, ʻi he ngāué pea ki he ngaahi kaungāʻapí?
• Fakamatalaʻi ʻa e founga ʻoku lava ke fakahāhā ai ʻe he kau Kalisitiané ʻa e anga-leleí ʻi heʻenau ngāue fakafaifekau ki he kakaí.
[Fakatātā ʻi he peesi 18]
Ko e anga-lelei ʻoku fakahāhā ʻe he faʻahinga kotoa ʻi he fāmilí ʻoku pouaki ai ʻa e fāʻūtaha mo e fāitaha
[Fakatātā ʻi he peesi 19]
ʻE lava ke ke fakahāhā ʻa e anga-leleí ʻi he taimi ʻoku hoko ai ʻa e puké ki ha kaungāngāue pe ko hono fāmilí
[Fakatātā ʻi he peesi 20]
ʻOku poupouʻi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakahāhā mateaki ʻa e anga-leleí neongo ʻa e manukí
[Fakatātā ʻi he peesi 21]
Ko hono fai ha tokoni ki ha kaungāʻapi faingataʻaʻiá ko ha tōʻonga ia ʻo e anga-leleí