Toʻutupu—Tuku ke Tokoniʻi Koe ʻe Hoʻo Mātuʻá ke Maluʻi Ho Lotó!
ʻOKÚ KE fakakaukau ko e hā ʻa e pole faingataʻa taha ʻoku fehangahangai mo ha kapiteni ʻo ha vaka? Ko e kolosi ʻo hao ʻi ha fuʻu ʻōseni kāfakafa? ʻOku ʻikai ke faʻa pehē ia. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi vaka ngotó ʻoku hoko ia ofi ki he matāʻutoʻutá, ʻo ʻikai ʻi he tahi moaná. Ko hono moʻoní, ko hono fakatautau ʻo ha vaka ʻe lava ke hoko ia ʻo fakatuʻutāmaki ange ʻi hono fakatautau hifo ʻo ha vakapuna. Ko e hā hono ʻuhingá?
Ki muʻa ke lava ʻo fakatautau ʻe ha ʻeikivaka ʻa hono vaká ke haó, kuo pau ke ne fakaʻehiʻehi mei he fakatuʻutāmaki kotoa ʻoku tuʻu mai nai ʻi ha taulanga tefito. ʻOku fiemaʻu ke ne ʻiloʻi ʻa e ngaahi ʻau ʻi he lalo tahí lolotonga ʻene fakaʻuli ʻo fakahaohao mei he ngaahi vaka kehé. Kuo pau foki ke ne takai ʻi tuʻa ʻi ha ngaahi moʻunga ʻoneʻone, ngaahi fuʻu maka, pe ngaahi vaka ngoto ʻoku pulia ʻi he lalo tahí. Pea ko ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ange, mahalo ko ʻene ʻuluaki ʻaʻahi eni ki he taulangá.
Ke tokoni ʻi hono ikuʻi ʻa e ngaahi palopalemá ni, ko ha ʻeikivaka poto te ne fakakau mai nai ʻa e ngaahi ngāue ʻa ha pailate ʻa ia ʻokú ne ʻiloʻi lelei ʻa e tahi fakalotofonuá. ʻOku tuʻu ʻa e pailaté ʻi he tuʻuʻanga ʻo e ʻeikivaká ʻi hono tafaʻakí ʻo fai ha fakahinohino pōtoʻi. ʻOkú na lāulea fakataha ki he ngaahi fakatuʻutāmakí pea fakaʻuliʻi ʻa e vaká fakafou ʻi ha ngaahi fouʻanga fāsiʻi pē ki he taulangá.
Ko e pōtoʻi mahuʻinga taʻehanotatau ʻa e pailaté ʻoku fakatātaaʻi ʻaki ia ʻa e tokoni mahuʻinga lahi, ʻoku ala maʻu ki he toʻutupu Kalisitiane, ʻa ia kuo pau ke nau palani ha halanga fakafou ʻi he ngaahi tahi fakatuʻutāmaki ʻo e moʻuí. Ko e hā ʻa e tokoni ko ení? Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ia ʻe he kau taʻu hongofulu tupú?
Tau hokohoko atu ʻi he fakatātā ki he vaká. Kapau ko ha toʻutupu koe, ʻokú ke ʻi ha tuʻunga hangē ko e ʻeikivaka ʻo ha vaka, koeʻuhi kuo pau ke iku ʻo ke fua ʻa e fatongia ki hoʻo moʻuí. Pea ʻoku maʻu ʻe hoʻo ongo mātuʻá ha ngafa ʻoku meimei tatau mo e ngafa ko ia ʻo ha pailate ʻi ha vaká, ʻi heʻena feinga ke tataki koe fakafou he niʻihi ʻo e ngaahi tuʻunga faingataʻa taha ʻe faifai ange pea ke fehangahangai mo ia ʻi he moʻuí. Kae kehe, lolotonga ʻa e ngaahi taʻu hongofulu tupú, te ke ʻiloʻi nai ai ʻoku faingataʻa ke tali ʻa e faleʻi ʻoku ʻoatu kia koe ʻe hoʻo ongo mātuʻá. Ko e hā ʻoku pehē aí?
Ko e palopalemá ʻoku faʻa felāveʻi ia mo e lotó. Ko ho lotó te ne ueʻi nai koe ke ke holi ki he meʻa ʻoku tapuí pe fakafepaki ʻi ha meʻa pē ʻoku hā ngali fakaʻikaiʻi ai ʻa hoʻo tauʻatāiná. “Ko e filioʻi ʻo e loto ʻo e tangata,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú, “ʻoku kovi mei heʻene tamasiʻi.” (Senesi 8:21) ʻOku fakahaaʻi mahino ʻe Sihova ʻoku ʻi ai ha pole moʻoni ʻi muʻa kiate koe. “Ko e lotó ʻoku kākā ʻo hiliō ia ʻi he meʻa kotoa, pea fakatuʻutāmaki ʻa hono puleʻingataʻá,” ko ʻene fakatokangá ia. (Selemaia 17:9, Rotherham) Tānaki atu ki hono tukulotoa ʻa e ngaahi holi fehālaakí, ʻe lava ke kākaaʻi ʻe he lotó ha talavou ke fakakaukau ʻoku ʻilo lahi ange ia ʻi heʻene ongo mātuʻá, neongo ʻokú na maʻu ʻa e taukei lahi ange. Kae kehe, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei kia koe ke kumi ai ki he tokoni ʻa hoʻo ongo mātuʻá ʻi he faifolau ʻi he ngaahi taʻu hongofulu tupu faingataʻá.
Ko e Hā ke Talangofua Ai ki Hoʻo Ongo Mātuʻá?
Hiliō he meʻa kotoa, ko Sihova, ʻa e Tupuʻanga ʻo e fāmilí, ʻokú ne tala atu ʻoku totonu ke ke fanongo ki he tataki ʻa hoʻo ongo mātuʻá. (Efeso 3:15) Koeʻuhi kuo fakanofo ʻe he ʻOtuá ʻa hoʻo ongo mātuʻá ke na tokangaʻi koe, ʻokú ne ʻoatu kia koe ʻa e akonakí ni: “Fānau, ko e meʻa totonu ke mou faí ko e talangofua ki hoʻomou ngaahi mātuʻá he ko e faʻahinga ia kuo fakanofo ʻe he ʻEikí ke tokangaʻi kimoutolú.” (Efeso 6:1-3, Phillips; Sāme 78:5) Neongo ʻoku mou ʻi homou ngaahi taʻu hongofulu tupú nai he taimí ni, ʻoku kei maʻu pē ʻe hoʻomou mātuʻá ʻa e fatongia ke tataki kimoutolu, pea ʻoku mou maʻu ʻa e ngafa ke tokanga ki ai. ʻI he taimi naʻe tohi ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ko e fānaú ʻoku totonu ke nau talangofua ki heʻenau mātuʻá, naʻá ne ngāueʻaki ha foʻi lea faka-Kalisi ʻa ia ʻe lava ke ngāueʻaki ki he fānau ʻi ha taʻumotuʻa pē. Ko e fakatātaá, hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻi he Mātiu 23:37, naʻe lave ʻa Sīsū ki he kau nofo ʻi Selusalemá ko ʻene “fanau,” neongo ia ko e tokolahi tahá ko e kakai lalahi.
Ko e kau tangata taʻumotuʻa faitōnunga tokolahi ʻo e kuohilí naʻe hokohoko atu ʻenau talangofua ki heʻenau mātuʻá ʻi he taimi fuoloa hili ʻenau hoko ko e kakai lalahí. Ko Sēkope, neongo ko ha tangata taʻumotuʻa ia, naʻá ne mahinoʻi ʻoku totonu ke ne talangofua ki he fekau ʻa ʻene tamaí ke fakaʻehiʻehi mei he mali mo ha fefine ʻa ia naʻe ʻikai ko ha tokotaha lotu kia Sihova. (Senesi 28:1, 2) ʻOku ʻikai ha veiveiua, naʻe toe fakatokangaʻi ʻe Sēkope ko e fili ʻa hono tokouá ke mali mo e ongo fefine pangani Kēnaní naʻe fakatupunga ai ha loto-mamahi lahi ki heʻene ongo mātuʻá.—Senesi 27:46.
Tuku kehe ʻa hona fatongia naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá ke tataki koé, ko hoʻo ongo mātuʻa Kalisitiané ʻoku ngalingali ko e taau taha kinaua ke ngāue ko ho ongo faleʻí. ʻOku ʻuhinga tefito iá koeʻuhi ʻokú na ʻiloʻi lelei ʻaupito koe pea ʻoku ʻikai ha veiveiua ʻa hono fakahaaʻi ʻena ʻofa taʻesiokita kiate koe ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú. ʻI he hangē ko e pailate ʻo e vaká, ʻokú na lea mei he meʻa kuó na hokosiá. Kuó na hokosia tonu ʻa e “ngaahi holi fakatalavou.” Pea ʻi he tuʻunga ko e ongo Kalisitiane moʻoní, kuó na sio tonu ki he mahuʻinga ʻo e muimui ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú.—2 Timote 2:22.
ʻI he ofi ʻa e tokoni taukei peheé, ʻoku tokoniʻi ai koe ʻi hono fakahoko lavameʻa naʻa mo e ngaahi tuʻunga faingataʻa tahá. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki ho vahaʻangatae mo e tangatá pe ko e fefiné. ʻE lava fēfē ke tataki koe ʻe he ongo mātuʻa Kalisitiané ʻi he meʻa pelepelengesi ko ení?
Tohoakiʻi ki he Tangatá pe ko e Fefiné
ʻOku faleʻi ʻe he kau pailaté ʻa e kau ʻeikivaka ʻo e vaká ke mavahe ʻaupito mei he ngaahi moʻunga ʻoneʻone ʻoku lele ʻi lalo he tahí. ʻOku molū ʻa e ngaahi moʻunga ʻoneʻoné ka ʻoku toe fakatuʻutāmaki foki, koeʻuhi ʻoku hokohoko ngaʻunu ʻa honau tuʻuʻangá. ʻE saiʻia tatau foki ʻa hoʻo ongo mātuʻá ke ke tauhi ʻa hoʻo mamaʻo mei he ngaahi tuʻunga ʻa ia te ne fakataueleʻi fakaeongo nai koé. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻiloʻi ʻe he ongo mātuʻá ko e ngaahi ongoʻi ki he tangatá pe fefiné ʻoku loloto ia pea ʻe lava ke faingataʻa ʻa hono fakamatalaʻí. Ka ʻi hono langaʻí pē, ʻe lava ke fakatupunga koe ʻe he ngaahi ongó ni ke ke ngoto.
Ko e fakatātā fekauʻaki mo Tainá ʻoku fakatātaaʻi ai ha fakatuʻutāmaki ʻo e fakaʻuli ʻo fuʻu ofi ki he fakatuʻutāmakí. Mahalo pē ko e fieʻiló mo ha holi ke maʻu ha taimi fiefiá naʻe ueʻi ai ʻa Taina ke kumi ai ki he kaungāmeʻa mo e tamaiki fefine Kēnaní, ʻa ia ko honau tuʻunga fakaeʻulungāangá naʻe ʻikai ha veiveiua ʻa e ʻikai ke mālohí. Ko e meʻa ko ia naʻe ʻuluaki hā ngali fakaoli taʻehanomaumaú naʻe vave ʻa ʻene iku ki ha hokosia fakamamahi—naʻe tohotohoʻi ia ʻe he talavou “tuʻu kimuʻa” ʻi he koló.—Senesi 34:1, 2, 19, PM.
Ko e ngaahi fakatuʻutāmaki peheé ʻoku fakalahiʻi ia ʻe he taimi fakamamafa ki he fehokotaki fakasinó ʻa ia ʻoku tau moʻui aí. (Hosea 5:4) Ko e tokolahi taha ʻo e toʻutupú ʻoku nau ʻomai ʻa e fakakaukau ko hono maʻu ʻa e fakaoli mo e tangatá pe fefiné ʻa e meʻa fakafiefia taha ʻoku ala lavá. ʻE fiefia nai ho lotó ʻi he fakakaukau atu ki he nofo tokotaha mo ha taha ʻokú ke vakai ki ai ʻoku fakaʻofoʻofa fakaesino. Ka ko e ongo mātuʻa ʻofá te na feinga ke maluʻi koe mei he feohi mo e toʻutupu ʻoku ʻikai te nau tokaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá.
ʻOku fakahaaʻi ʻe Laura ko e fieʻiló ʻe lava ke ne fakakuihi ʻa e kau taʻu hongofulu tupú mei he fakatuʻutāmakí. “ʻI hono tala mai ʻe he tamaiki fefine ʻi heʻeku kalasí naʻa nau hulohula mo ha tamaiki tangata talavou ʻo aʻu ki he valenga poó, ʻoku nau ʻai ia ke ongo hangē ha hokosia fakangalongataʻá. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku nau faʻa fakalahiʻi, ka ʻoku ou kei ongoʻi fieʻilo pē mo fakakaukau mahalo pē ʻoku ou tō mei ha fakaoli lahi. Neongo ʻoku ou ʻiloʻi ʻoku tonu ʻa ʻeku ongo mātuʻá ʻi he ʻikai tukuange ke u ʻalu ki he ngaahi feituʻu peheé, ʻoku ou kei ongoʻi pē ʻa e fakatauelé.”
ʻOku ʻikai ha ngaahi taʻofi ʻo ha vaka, ko ia ai, ʻoku fiemaʻu ʻa e taimi lōloa ke tuʻu ai. ʻOku ʻiloʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻoku meimei tatau ia mo e tōʻonga ʻa e holí. ʻOku fakatatau ʻe he tohi Palōvepí ha tangata ʻoku ueʻi ʻe he holi taʻemataʻofí ki ha pulu ʻoku taki atu ke tāmateʻi. (Palovepi 7:21-23) ʻOku ʻikai te ke loto ke fakaʻatā ha meʻa pehē ke hoko kiate koe, ʻo tataki atu koe ki ha ngoto fakaeongo mo fakalaumālie. ʻE ʻiloʻi nai ʻe hoʻo ongo mātuʻá ʻa e taimi ʻoku kamata ai ke takihalaʻi koe ʻe ho lotó ʻi he tafaʻaki ko ení pea te na ʻoatu nai kia koe ha faleʻi ʻo fakatatau ki ai. Te ke maʻu ʻa e poto ke fanongo kia kinaua pea kalofi ai ʻa e fakatamakí?—Palovepi 1:8; 27:12.
ʻOkú ke toe fiemaʻu foki ʻa e poupou ʻa hoʻo ongo mātuʻá ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke ke fekuki mo e tenge mei he toʻumeʻá. ʻE lava fēfē ke na tokoniʻi koe?
Ko e Mālohi Fakalotoʻi ʻa Ho Ngaahi Toʻumeʻá
ʻE lava ʻe ha kaupeau pe ʻau mālohi ke afeʻi ha vaka mei hono halangá. Ke fakafepakiʻi ʻa e mālohi ko ení, kuo pau ke afeʻi ʻa e vaká ki ha feituʻu ʻe taha. ʻI ha founga meimei tatau, ko e tākiekina fakalotoʻi ʻa e toʻutupu kehé ʻe lava ke ne tekeʻi koe mei he ʻalunga fakalaumālié kae ʻoua kuó ke fai hano ngaahi fakafepakiʻi.
Hangē ko ia ʻoku fakatātaaʻi ʻe he meʻa naʻe hokosia ʻe Tainá, “kapau te ke fakakaumeʻa ki he kakai valé, ʻe hoko ai ʻa e maumau kiate koe.” (Palovepi 13:20, Today’s English Version) Manatuʻi ʻi hono ngāueʻaki Fakatohitapú, ko e tokotaha “valé” ko e tokotaha ia ʻoku ʻikai te ne ʻiloʻi ʻa Sihova pe ʻokú ne fili ke ʻoua ʻe ʻaʻeva ʻi hono ngaahi halá.
Kae kehe, ʻe ʻikai nai faingofua ke siʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau pe tōʻongafai ʻa ho kaungā kalasí. ʻOku fakamatala ʻa María José: “Naʻá ku loto ke tali au ʻe he toʻutupu kehé. Koeʻuhi naʻe ʻikai te u loto ke nau fakakaukau naʻá ku kehe, naʻá ku faʻifaʻitaki kia kinautolu ʻi he ofi taha ʻe ala lavá.” ʻI he ʻikai ke ʻiloʻí, ʻe uesia nai koe ʻe ho ngaahi toʻumeʻá—ʻi hoʻo fili ʻo e fasí, ʻi he vala ʻokú ke loto ke tuí, pe naʻa mo e founga ʻo hoʻo leá. Mahalo pē ʻokú ke ongoʻi fiemālie ʻi he toʻutupu ʻo ho toʻú. ʻOku fakanatula pē ia, ka te ke hoko ai ʻo tōngofua ki heʻenau tākiekina mālohí, ʻa ia ʻe hoko nai ʻo fakatupu ʻauha.—Palovepi 1:10-16.
ʻOku manatu ʻa Caroline ki he faingataʻa naʻá ne fehangahangai mo ia ʻi he ngaahi taʻu siʻi kuo maliu atú: “Mei hono taʻu 13, ko e tokolahi taha ʻo e tamaiki fefine naʻá ku feohi mo iá naʻe ʻi ai honau ngaahi kaumeʻa tangata, pea ʻi he ngaahi taʻu lahi naʻá ku ʻi he malumalu ai ʻo e tenge hokohoko ke muimui ʻi heʻenau faʻifaʻitakiʻangá. Kae kehe, naʻe tataki au ʻe heʻeku faʻeé ʻi he kotoa ʻo e taimi faingataʻa ko ení. Naʻá ne fakamoleki ʻa e ngaahi houa ʻi he fanongo kiate aú, ʻo fakaʻuhinga mo au pea tokoniʻi au ke sio ki he fiemaʻu ke toloiʻi ʻa e ngaahi vahaʻangatae peheé kae ʻoua kuó u matuʻotuʻa ange.”
ʻI he hangē ko e faʻē ʻa Caroline, ʻoku ongoʻi fakafatongiaʻaki nai ʻe hoʻo ongo mātuʻá ke fakatokanga kia koe fekauʻaki mo e tenge mei he toʻumeʻá pe aʻu ʻo taʻofi ʻa e ngaahi fakafiefia pe ngaahi kaumeʻa ʻe niʻihi. ʻOku manatuʻi ʻe Nathan ʻa e ngaahi fepaki lahi mo ʻene ongo mātuʻá ʻi he ngaahi ʻīsiu peheé. “Naʻe faʻa fakaafeʻi au ʻe hoku ngaahi kaumeʻá ke ō mo kinautolu,” ko ʻene fakamatalá ia, “ka naʻe ʻikai loto ʻa ʻeku ongo mātuʻá ke u nofo takai holo ʻi ha ngaahi kulupu tokolahi pe ʻalu ki ha ngaahi paati lalahi taʻetokangaʻi. ʻI he taimi ko iá, naʻe ʻikai lava ke u mahinoʻi ʻa e ʻuhinga naʻe fakangofua lahi ange ai ʻa e ngaahi mātuʻa kehé ʻi heʻeku ongo mātuʻá.”
Kae kehe, naʻe mahinoʻi ia ʻe Nathan ki mui. “ʻOku ou ʻilo ʻi hoku tuʻungá ‘naʻe tāvani ai ʻa e valé ʻi he loto ʻo ha tamasiʻi,’” ko ʻene fakamatalá ia. “Ko e vale ko ení ʻoku hā ngali faingofua ʻene mahiki haké ʻi he taimi ʻoku nofo fakakulupu takai holo ai ʻa e tamaiki tangatá. ʻOku kamata ʻe ha taha ha meʻa ʻoku kovi, ʻoku fai ʻe ha taha kehe ha meʻa ʻoku kovi ange, pea ʻoku ʻai ʻe hono toko tolú ke toe kovi ange ia ai. ʻOku vave leva ʻa e holi ʻa e niʻihi kehé kotoa ke kau ki aí. Naʻa mo e fānau ʻoku nau fakahaaʻi ʻoku nau tauhi kia Sihová ʻe lava ke nau tō ki he tauhele ko ení.”—Palovepi 22:15.
Ko Nathan mo María José naʻá na fakatou faitau mo hona lotó ʻi he taimi naʻe ʻikai fakaʻatā ai kinaua ʻe heʻena ongo mātuʻá ke na fai ʻa e ngaahi meʻa naʻe fokotuʻu ange ʻe hona ngaahi toʻumeʻá. Neongo ia, naʻá na fanongo, pea ʻi he hili iá naʻá na fiefia ʻi heʻena fanongó. ʻOku pehē ʻe he palōvēpí: “Fanogo ho teliga, bea fanogo ki he lea ae boto, bea fakatokagaʻi ho loto ki he eku ilo.”—Palovepi 22:17, PM.
Taau ke Fakalāngilangiʻi
Ko ha vaka ʻoku fakatafa ʻoku faingataʻa ke feʻunuʻaki ia, pea kapau ʻoku fuʻu fakatafa lahi, ʻe lavangofua ke mafuli ia. Koeʻuhi ko hotau natula taʻehaohaoá, ʻoku tau hehema kotoa ai ki he siokitá pea ki he ngaahi meʻa ʻoku tapuí. Neongo ʻa e ngaahi hehema ko ení, ʻe kei lava pē ʻa e fānaú ke aʻu ki he taulangá, hangē ko e laú, kapau te nau muimui tokanga ki he tataki ʻenau mātuʻá.
Ko e fakatātaá, ʻe lava ke tokoniʻi koe ʻe hoʻo ongo mātuʻá ke ke siʻaki ʻa e fakakaukau ʻo pehē ʻoku ʻi ai ha hala ʻi loto ʻi he vahaʻa ʻo e hala fāsiʻi ki he moʻuí mo e hala fālahi ki he fakaʻauhá. (Mātiu 7:13, 14) ʻOku taʻemoʻoni ke fakakaukau ʻo pehē ʻe lava ke ke kiʻi fiefia ʻi ha meʻa ʻoku hala kae ʻikai maumauʻi kotoa ai e lao ʻa e ʻOtuá, ʻe lava ke ke “ahiʻahiʻi” kae ʻikai ke folo. Ko e faʻahinga ʻoku nau feinga ke muimui ʻi ha ʻalunga peheé ʻoku nau “lotolotoua”—ʻo tauhi kia Sihova ʻi ha tuʻunga pau kae toe ʻofa foki ʻi he māmaní mo e ngaahi meʻa ʻi he māmaní—pea lavangofua ai ke nau mafuli fakalaumālie. (1 Tuʻi 18:21; 1 Sione 2:15) Ko e hā ʻoku hoko ai iá? Koeʻuhi ko ʻetau ngaahi hehema angahalaʻiá.
ʻOku hoko ʻetau ngaahi holi taʻehaohaoá ʻo mālohi ange kapau ʻoku tau ʻulutukua ki ai. Ko hotau ‘loto kākaá’ ʻe ʻikai fiemālie ia ʻi he ʻahiʻahiʻí pē. Te ne kounaʻi ʻe ia ʻa e meʻa lahi ange. (Selemaia 17:9) ʻI heʻetau tēkina fakalaumālié pē, ʻe ngāueʻaki leva ʻe he māmaní ʻa e tākiekina lahi ange kia kitautolu. (Hepelu 2:1) ʻE ʻikai nai te ke fakatokangaʻi ʻokú ke fakatafa fakalaumālie, ka ʻoku ngalingali ʻe ʻiloʻi ia ʻe hoʻo ongo mātuʻa Kalisitiané. Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai nai te na vave hangē ko koé ʻi hono ako ha polokalama fakakomipiuta, ka ʻokú na ʻiloʻi ʻa e meʻa lahi ange ia ʻia koe ʻo fekauʻaki mo e loto- kākaá. Pea ʻokú na loto ke tokoniʻi koe ke “fakahinohino ho loto i he hala” ʻa ia ʻe lava ke iku ki he moʻuí.—Palovepi 23:19, PM.
Ko e moʻoni, ʻoua ʻe ʻamanekina ʻe fakamāuʻi haohaoa ʻe hoʻo ongo mātuʻá ʻa e ngaahi meʻá ʻi he pau ke na ʻoatu kia koe ʻa e tataki ʻi he ngaahi tafaʻaki faingataʻá, hangē ko e fasí, fakafiefiá pea mo e teuteú. ʻOku ʻikai nai ke maʻu ʻe hoʻo ongo mātuʻá ʻa e poto ʻo Solomoné pe ko e kātaki ʻa Siopé. ʻI he hangē ko e pailate ʻo ha vaká, te na hala nai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi he feinga ke fakaʻehiʻehi mei he fakatuʻutāmakí. Neongo ia, ko ʻena tatakí ʻe fakamoʻoniʻi ʻa ʻene mahuʻingá kapau ʻokú ke tokanga ki he “akonaki ʻa hoʻo tamai, pea ʻouae hiki mei he ngaahi tala ʻa hoʻo faʻe.”—Palovepi 1:8, 9.
ʻOku talanoa nai ʻa e toʻutupu kehé ʻo tuku hifo ʻenau ngaahi mātuʻá. Neongo ia, kapau ʻoku feinga ʻa hoʻo ongo mātuʻá ke muimui ʻi he Tohi Tapú, ʻokú na tuʻu ʻi ho tafaʻakí, ʻi he anga ʻo e tuʻu kotoa pē ʻa e ʻeá, ʻi he taimi kotoa pē, ʻi hoʻo fehangahangai mo e faingataʻa kotoa pē. ʻI he hangē ko e kapiteni ʻo e vaká ʻa ia ʻoku fakahinohinoʻi ʻe ha pailate taukeí, ʻokú ke fiemaʻu ʻa hoʻo ongo mātuʻá ke na tataki koe, ke taki koe ʻi he hala ʻo e potó. Ko e ngaahi palé ʻe lava ke taʻealafakafuofua.
“Oka hu ae boto ki ho loto, bea malie ae ilo ki ho laumalie; E fakamoui koe e he faa fakakaukau, bea e tauhi koe e he boto: Ke fakamoui koe mei he hala oe tagata kovi, mei he tagata oku lea aki ae gaahi mea kovi; Aia oku liaki ae hala oe maonioni, kae alu i he gaahi hala oe fakabouli; . . . Koeuhi e nofo ae agatonu i he fonua, bea e nofo mau i ai ae haohaoa.”—Palovepi 2:10-13, 21, PM.
[Fakatātā ʻi he peesi 22]
Ko e tākiekina ʻa e toʻutupu kehé ʻe lava ke ne tekeʻi koe mei he ʻalunga fakalaumālié
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Manatuʻi ʻa e meʻa naʻe hokosia ʻe Tainá
[Fakatātā ʻi he peesi 24]
Hangē pē ko e kumi ʻa ha ʻeikivaka ʻo ha vaka ki he fakahinohino ʻa ha pailate taukeí, ʻoku totonu ke kumi ʻa e toʻutupú ki he tataki ʻa ʻenau ongo mātuʻá
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 24]
Faitā: www.comstock.com