Ko e Taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he Māmaní—ʻE Vavé Ni ke Fakahoko
ʻI HE taimi naʻe kei ʻi Palataisi ai ʻa ʻĀtama mo ʻIví, naʻá na maʻu ʻa e tuʻutuʻuni Fakaʻotua ko ení: “Mo fakatupu, mo fakatokolahi, mo fakafonu ʻa mamani, pea ikuna [pe puleʻi] ia: pea mo pule ki he ika ʻo e tahi, mo e manupuna ʻo e langi, pea mo e meʻa moʻui kotoa pe ʻoku totolo ʻi he fonua.”—Senesi 1:28.
Ko hono puleʻi ko ia ʻo e māmaní naʻe kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi hono ngoueʻi pē pe tokangaʻi ha kiʻi konga aí. Naʻe fiemaʻu ke fakalahi atu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi mo ʻena fānaú ʻa e Palataisí kae ʻoua kuo kāpui ʻa e foʻi māmaní kotoa. Kae kehe, ko e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá naʻá na faiangahala pea naʻe kapusi ai kinaua mei he ngoue ko ʻĪtení. (Senesi 3:23, 24) Ka naʻe ʻikai ʻuhinga iá heʻikai ʻaupito ke toe puleʻi ʻa e māmaní ia.
ʻE malava ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻo puleʻi ʻa e māmaní koeʻuhi ʻe tāpuakiʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá. ʻI he taimi naʻe tāpuakiʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e kakai ʻo ʻIsileli ʻi he kuonga muʻá, naʻe foha lelei ai ʻenau ngoué pea fua lelei ʻaupito ʻenau ʻakau fuá. ʻE hoko ʻa e ngaahi tuʻunga meimei tatau ʻi he taimi ʻe iku ai ʻo hoko ko ha palataisi ʻa hotau māmaní. Hangē ko ia ʻoku talaʻofaʻaki mai ʻi he Folofola fakamānavaʻi ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohi Tapú, ʻe “foaki ʻe he kelekele hono fua: ʻe tapuakiʻi kitautolu ʻe Elohimi ko hotau ʻOtua.” (Sāme 67:6) Ko hono olá, ʻe fiefia ʻa e musie mo e ʻotu moʻunga ʻo e māmaní, ʻa hono ʻuluʻakaú mo hono ngaahi matalaʻiʻakaú, ʻa hono ngaahi vaitafé mo e tahí. (Sāme 96:11-13; 98:7-9) ʻE fonu hotau foʻi māmaní ʻi he mohuku lau maʻuiʻui, fanga manupuna lanu kehekehe, fanga monumanu fakaofo mo e kakai loto-ʻofa.
ʻE Vavé Ni ke Hoko Mai ha Māmani Foʻou!
ʻOku tau ofi he taimí ni ki he māmani foʻou kuo talaʻofaʻaki mai ʻe Sihova ko e ʻOtuá. “ʻI he funga ʻo e talaʻofa ʻa ʻEne ʻAfio ʻoku tau ʻamanaki ki ha ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou, ʻa ia ʻoku nofoʻanga ai ʻa maʻoniʻoni,” ko e tohi ia ʻa e ʻapositolo ko Pitá. (2 Pita 3:13) Hili hono lau ʻa e ngaahi lea ko ia ʻa Pitá, ʻe fakaʻosiʻaki nai ʻe he niʻihi heʻikai ʻaupito hoko ʻa e palanite ia ko ení ko ha palataisi. ʻOku nau fakakaukau nai ʻe fetongi ʻa e langi mo e māmani fakamatelié. ʻE lava ke hoko ha meʻa pehē?
Ko e hā ʻa e “ngaahi langi foʻou”? ʻOku ʻikai ko e ngaahi langi fakamatelie ia naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá. (Sāme 19:1, 2) Kuo ʻosi lave ʻa Pita ia ki he “ngaahi langi” fakaefakatātaá—ʻa e ngaahi puleʻanga fakaetangata ʻoku hiki hake pe hakeakiʻi kinautolu ʻo māʻolunga ʻi he kakai ʻoku nau puleʻí. (2 Pita 3:10-12) Kuo taʻelavameʻa ʻa e “ngaahi langi” ko ení ʻi hono puleʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea ʻe ngata ia. (Selemaia 10:23; Taniela 2:44) Ko e “ngaahi langi foʻou” te ne fetongi kinautolú ko e Puleʻanga ia ʻo e ʻOtuá ʻa ia ʻoku faʻuʻaki ʻa e tuʻí ko Sīsū Kalaisi pea mo hono ngaahi kaungāʻea ko e toko 144,000 ʻa ia kuo fokotuʻu hake ki he moʻui fakahēvaní.—Loma 8:16, 17; Fakahā 5:9, 10; 14:1, 3.
Ko e “fonua foʻou” naʻe lave ki ai ʻa Pitá ʻoku ʻikai ko ha palanite foʻou ia. Naʻe ngaohi ʻe Sihova ʻa e māmaní ke haohaoa ki he moʻui taʻengata ʻa e tangatá. (Sāme 104:5) ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku ngāueʻaki ai ʻe he Tohi Tapú ia ʻa e foʻi lea ko e “fonua” ʻo ʻuhinga iá ki he kakaí. (Senesi 11:1) Ko e māmani ʻe vavé ni ke fakaʻauhá ko e kakai kuo nau ʻai kinautolu ko ha konga ʻo e māmani fulikivanu ko ení. ʻI he tuʻunga meimei tatau, naʻe tofanga ha māmani ʻo ha kakai taʻefakaʻotua ʻi he fakaʻauha he Lōmaki ʻo e ʻaho ʻo Noá. (2 Pita 3:5-7) Ko e hā leva ʻa e “fonua foʻou”? Ko ha sōsaieti foʻou ia ʻo e kakaí—ko e kau lotu moʻoni ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku nau “agatonu i honau loto.” (Sāme 125:4, PM; 1 Sione 2:17) Ko e ngaahi lao kotoa ki he “fonua foʻou” ʻe fakahoko mai ia mei he “ngaahi langi foʻou.” Ko e kau tangata faitōnunga ʻi he māmaní te nau fakapapauʻi ʻe fakahoko ʻa e ngaahi lao ko ení.
Ngaahi Meʻa Foʻou mo Fakaofo!
Naʻe foaki tonu mai ʻe Sihova kia kitautolu ha ʻapi fisifisimuʻa ʻi heʻene teuʻi ko ia ʻa e māmaní ke moʻui ai ʻa e tangatá. Ko ia tonu naʻá ne pehē ko e kotoa ʻo ʻene ngāue ʻi hono teuʻi ʻa e māmaní naʻe “lelei ʻaupito.” (Senesi 1:31) Naʻe taki atu ʻe Sētane ko e Tēvoló ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ki he talangataʻa. (Senesi 3:1-5; Fakahā 12:9) Kae kehe, ʻe vavé ni ke ngāue mai ʻa e ʻOtuá koeʻuhí ke maʻu ʻe he faitotonú ʻa e “moʻui moʻoni.” ʻA ia ko e “moʻui taʻengata” ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga haohaoa ʻi he Palataisí. (1 Timote 6:12, 19) Tau lāulea he taimí ni ki he niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻe fai ai ʻa e fiefia ʻi he taimi ko iá.
Lolotonga ʻa e Pule Taʻu ʻe Afe ʻa Kalaisí, ʻe taʻofi ai ʻa Sētane ʻo ʻikai malava ke ne ʻomai ha mamahi ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku pehē ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “Pea u vakai ha angelo [ko e ʻāngelo-pule ko Maikelí, pe Sīsū Kalaisi] ʻoku ʻalu hifo mei he langi, ʻoku ʻiate ia ʻa e kī ʻo e Luo Taʻehanotakele, pea ʻoku ne toʻo ha fuʻu seini. Pea ne puke ʻa e Talakoni, ʻa e Ngata ʻo onoʻaho, ʻa ia ko e Tevolo foki mo Setane, pea ne haʻi ia ke ʻosi ha taʻu ʻe afe, pea ne li ia ki he Luo, ʻo ne tapuni ia ʻo silaʻi mei ʻolunga; koeʻuhi ke ʻoua te ne toe kākāʻi ʻa e kakai kaeʻoua ke kakato ʻa e [taʻu] ʻe taha afe.” (Fakahā 20:1-3; 12:12) Tuku kehe ʻa e tauʻatāina mei he tākiekina ʻa Sētane lolotonga ʻene ʻi he luo taʻehanotakelé, ʻe fiefia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he ngaahi tāpuaki lahi kehe ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻangá.
Ko e fulikivanú, fakamālohí mo e taú ʻe hoko pē ia ko e ngaahi meʻa ʻo e kuohilí. ʻOku talaʻofa mai ʻe he Tohi Tapú: “ʻOku toe siʻi pea mole ʻa ia ʻoku faikovi; ʻio te ke hakule ʻa e potu naʻe ʻi ai, ka ʻoku ʻikai. Ka ʻe maʻu ʻa e fonua ʻe he faʻa kataki; pea te nau fefiefiaʻi ʻi he melino lahi. Ko haʻa fai totonu te nau maʻu ʻa e fonua, pea te nau nofo ai ʻo tuputupuʻa.” (Sāme 37:10, 11, 29) Ko Sihova ko e ʻOtuá te ne “lolololo ʻa e ngaahi tau ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.” (Sāme 46:9) He fakapapauʻiʻanga fakaofo moʻoni ia ʻo e malú mo e melinó!
ʻE mahu ʻi heʻetau tēpilé ʻa e meʻakai fakatupu moʻui lelei mo ifo. Naʻe hiva ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Ke mafola mai ʻa e koane ʻi he fonua, pea lea hange ko Lepanoni hono fua ʻi he funga moʻunga.” (Sāme 72:16) ʻI he taimi ko iá, heʻikai fiemaʻu ki ha taha ke ne kātekina ʻa e ngaahi mamahi fakaʻulia ʻo e fiekaiá.
Heʻikai faingataʻaʻia ha taha ʻi he puké mo e mahaki pipihí. ʻOku ʻikai ha toe loi, ʻe “ʻikai ha nofo ai te ne pehe, ʻOku ou mahaki.” (Aisea 33:24; 35:5, 6) ʻI he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsū Kalaisí, naʻá ne faitoʻo ʻa e kau kiliá peá ne fakamoʻui ʻa e heké mo e kuí. (Mātiu 9:35; Maake 1:40-42; Sione 5:5-9) Fakaʻuta atu ki he meʻa te ne fai ʻi he māmani foʻoú! Fakakaukau atu ki he fiefia ʻe ʻi ai ʻi he taimi ʻe fakamoʻui ai ʻa e kuí, tulí, heké mo e noá.
ʻI he fakaʻaʻau ke haohaoa ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá, ʻe fakangata ai ʻa e ngaahi ola fakatupu maumau ʻo e taʻumotuʻá. Heʻikai toe ʻi ai ha matasioʻata, tokotoko, saliote ki he faingataʻaʻiá, falemahaki mo ha faitoʻo. He liliu moʻoni ē ʻe hokó ʻi heʻetau toe foki ki he longomoʻui fakatalavoú! (Siope 33:25) ʻI he pongipongi taki taha, te tau ʻā hake ai mei ha mālōlō lelei fakaivifoʻou ʻi he poʻulí, ʻo mateuteu ke kamata ha ʻaho foʻou ʻo e ngāue fakafiefia.
Ko e toetuʻu ʻa e ngaahi ʻofaʻangá mo e niʻihi kehé ʻe fiefia ai hotau lotó. (Sione 5:28, 29; Ngāue 24:15) He meʻa fakatoʻoaloto moʻoni ia ke talitali lelei mai ʻa ʻĒpeli, Noa, ʻĒpalahame, Sela, Siope, Mōsese, Lute, Tēvita, ʻIlaisiā, ʻĒseta mo e fuʻu tokolahi kehe! ʻE toe fokotuʻu hake foki ʻa e laui miliona kehe. Ko e tokolahi ʻo kinautolú naʻe teʻeki ai ʻaupito ke nau ako ʻo kau kia Sihova, ka ʻe talitali lelei kinautolu ʻe he kakai ʻoku nau loto-vēkeveke ke akoʻi kinautolu fekauʻaki mo e ʻOtuá, ko ʻene ngaahi taumuʻá, pea ki hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi. ʻI he hoko ʻo ʻiloʻi ʻe he faʻahinga kuo fokotuʻu haké ʻa honau Tokotaha-Fakatupú, ʻe kāpui moʻoni ai ʻa e māmaní ʻe he ʻilo kia Sihová.
Hiliō he meʻa kotoa, te tau malava ai ʻo lotu ki he ʻOtua moʻoni pē tahá ʻo taʻengata. Te tau maʻu ʻa e monū ʻo e “tauhi ʻa Sihova ʻaki ʻa e fiefia,” pea te tau ngāue fāitaha fakataha ʻi heʻetau langa ʻa e ngaahi ʻapi fakaʻofoʻofa, fakamolū ʻa e kelekelé pea faai atu pē ʻo tau puleʻi ʻa e māmaní kotoa. (Sāme 100:1-3; Aisea 65:21-24) He fiefia moʻoni ia ke moʻui taʻengata ʻi ha palataisi ʻoku mahu, nonga mo fakaʻofoʻofa ʻa ia ʻe ʻoatu ai ʻa e fakahīkihiki ki he huafa māʻoniʻoni ʻo Sihová!—Sāme 145:21; Sione 17:3.
Ko ha ʻAhiʻahi Fakaʻosi ki he Faʻahinga ʻo e Tangatá
Lolotonga ʻene Pule Taʻu ʻe Afé, ʻe fakahoko mai ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi ʻaonga ʻo ʻene feilaulau huhuʻí ki he faʻahinga talangofua kotoa ʻo e tangatá. ʻE faai atu pē, ʻo toʻo atu ʻa e angahalá kotoa, pea ʻe hikiʻi hake ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he tuʻunga haohaoá. (1 Sione 2:2; Fakahā 21:1-4) ʻI he mole fakaʻaufuli atu ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e angahala ʻa ʻĀtamá, ʻe moʻui ʻa e faʻahinga haohaoa ʻo e tangatá ʻo fehoanaki mo e ngaahi tuʻunga fakaesino, fakaeʻatamai, fakaeʻulungāanga mo fakalaumālie ʻa e ʻOtuá. Te nau “moʻui hake” ai ʻi he tuʻunga kakato tahá ʻi he taimi te nau aʻu ai ki he tuʻunga haohaoa taʻehaangahalá. (Fakahā 20:5) He fakalāngilangiʻi moʻoni ē ʻa Sihova ʻe he meʻá ni mo e māmani Palataisí!
ʻI ha kiʻi taimi nounou pē mei he ngata ʻa e Pule Taʻu ʻe Afe ʻa Kalaisí, ʻe tukuange mai ai ʻa Sētane ko e Tēvoló mo ʻene kau tēmenioó, pe kau ʻāngelo fulikivanú mei he luo taʻehanotakelé ʻa ia naʻe lī kinautolu ki ai ʻi ha ngaahi senituli nai ʻe hongofulu ki muʻá. (Fakahā 20:1-3) ʻE fakaʻatā kinautolu ke nau fai ha feinga fakaʻosi ke fakatafokiʻi ʻa e kakaí mei he ʻOtuá. Neongo ʻe tō nai ʻa e kakai ʻe niʻihi ki he ngaahi holi fehālaakí, heʻikai lavameʻa ʻa e angatuʻu ia ko ení. ʻE fakaʻauha ʻe Sihova ʻa e faʻahinga siokitá fakataha mo Sētane mo ʻene kau tēmenioó kotoa. Heʻikai ʻaupito toe ʻi ai ʻa e fulikivanú. ʻE mole atu ʻo taʻengata ʻa e kotoa ʻo e kau faihalá, pea ʻe maʻu ʻe he kau māʻoniʻoní ʻa e moʻui taʻengatá.—Fakahā 20:7-10.
Te Ke ʻi Ai?
ʻOku toka mei muʻa ha fiefia taʻengata ki he faʻahinga ʻoku nau ʻofa kia Sihova ko e ʻOtuá. Heʻikai ha meʻa ia ai ʻe fakataʻeoli ʻi he moʻui taʻengata he Palataisí. Ko hono moʻoní, ʻe hoko ʻa e moʻuí ia ʻo toe fakamānako ange ʻi he faai mai ʻa e taimí, he ʻe ʻikai ha fakangatangata ia ki he ʻiloʻi ʻo Sihova ko e ʻOtuá. (Loma 11:33) ʻE ʻi ai maʻu pē ʻa e meʻa foʻou ke ke ako, pea te ke maʻu ʻa e taimi lahi ʻaupito ke ngāueʻaki ai ʻa e ʻiló. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí te ke moʻui, ʻo ʻikai ʻi he taʻu pē ʻe 70 pe 80, ka ʻe taʻengata.—Sāme 22:26; 90:10; Koheleti 3:11.
Kapau ʻokú ke ʻofa ʻi he ʻOtuá, te ke fiefia lahi maʻu pē ʻi hono fai hono finangaló. Naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Sioné ʻo pehē: “Ko eni ia ʻa e ʻofa ki he ʻOtua, ʻa ʻetau tauhi ki heʻene ngaahi tuʻutuʻuni. Pea ʻoku ʻikai ke fakamafasia ʻene ngaahi tuʻutuʻuni.” (1 Sione 5:3, 4a) Ko ia ʻoua ʻe ʻai ha meʻa ke ne taʻofi koe mei hoʻo fakahōifuaʻi ʻa Sihova ko e ʻOtuá ʻaki hono fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. Tauhi maʻu ʻi hoʻo fakakaukaú ʻa e ʻamanaki fakaofo ʻoku ʻoatu kiate koe ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohi Tapú. Fakapapauʻi ke fai ʻa e finangalo ʻo Sihová, pea ʻoua ʻaupito ʻe afe mei he ʻalunga ko iá. Pea ko hono olá leva, te ke ʻi ai ʻi he taimi ʻe fakahoko ai ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he māmaní pea hoko ai hotau ʻapi fakaemāmanilahí ko ha palataisi taʻengatá.
[Fakatātā ʻi he peesi 4]
ʻI he tāpuaki ʻa e ʻOtuá, naʻe fua lahi ʻa e ngaahi ngoue ʻa e kau ʻIsilelí
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻokú ke ʻamanaki ke ke maʻu ʻi he Palataisí?