LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w06 12/15 p. 25-29
  • ʻE Fakatupunga ʻe Sihova ke ‘Fai ʻa e Fakamaau Totonú’

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻE Fakatupunga ʻe Sihova ke ‘Fai ʻa e Fakamaau Totonú’
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko ha Fakatokanga ki he Faʻahinga ʻE Moʻui ʻi he Taimi ʻo e “Hoko Mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata”
  • Ko e Fiemaʻu ke “Lotu Maʻu Pe”
  • ‘Ke Ke Fakamaau Totonu Maʻaku’
  • ‘Te Ne Fai ha Fakamaau Totonu’
  • “Te Ne ʻIlo Koā ha Kei Tui Pehē ʻi Mamani?”
  • Ko e Fiemaʻu ke Lotu mo Anga-Vaivai
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1992
  • Ko e Fiemaʻu ke Lotu mo Anga-Fakatōkilalo
    Ko e Moʻungaʻi Tangata Lahi Taha Kuo Moʻui Maí
  • Ko Sihova​—Ko e Matavai ʻo e Fakamaau Totonú mo e Māʻoniʻoni Moʻoní
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
  • Faʻifaʻitaki kia Sihova—Ngāueʻaki ʻa e Fakamaau Totonú mo e Māʻoniʻoní
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
w06 12/15 p. 25-29

ʻE Fakatupunga ʻe Sihova ke ‘Fai ʻa e Fakamaau Totonú’

“ʻE ʻikai koā ke fai ʻe he ʻOtua ʻa e sauni [pe fakamaau totonu] maʻa hono kakai fili, ʻa ia ʻoku nau tangi kiate ia ʻi he ʻaho mo e po?”—LUKE 18:7.

1. Ko hai ko ha matavai ʻo e fakalototoʻá kiate koé, pea ko e hā hono ʻuhingá?

TAKATAKAI ʻi he māmaní, ʻoku fiefia ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he feohi ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine Kalisitiane kuo nau tauhi faitōnunga ʻa Sihova he ngaahi taʻu lahi. ʻOkú ke ʻiloʻi tāutaha ha niʻihi ʻo e siʻi faʻahingá ni? Mahalo pē te ke fakakaukau atu ki ha tuofefine taʻumotuʻa, ko e tokotaha naʻe papitaiso ʻi he ngaahi taʻu lahi kuo maliu atú pea ʻoku tātātaha ke ne liʻaki ha fakataha ʻi he Fale Fakatahaʻangá. Pe ʻokú ke fakakaukau atu nai ki ha tokoua taʻumotuʻa ʻokú ne poupou mateaki ki he ngāue fakamalanga ʻa e fakatahaʻangá ʻi he uike ki he uike pea kuó ne fai pehē he ngaahi hongofuluʻi taʻu. Ko e moʻoni, ko e tokolahi ʻo e faʻahinga faitōnunga ko ʻení naʻa nau fakakaukau ʻo pehē ʻi he aʻu mai ki he taimi ní, kuo ʻosi hoko ʻa ʻĀmaketone ia. Kae kehe, ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo e kei ʻi aí ni ʻa e māmani taʻefaitotonu ko ʻení kuo ʻikai te ne fakavaivaiʻi ʻe ia ʻenau falala ki he ngaahi talaʻofa ʻa Sihová pe fakavaivaiʻi ʻenau fakapapau ke “kataki ʻo aʻu ki he ngataʻanga.” (Mātiu 24:13) Ko e lahi ʻo e tui kuo fakahāhā ʻe he kau sevāniti mateaki pehē ʻa Sihová ko ha matavai moʻoni ia ʻo e fakalototoʻa ki he fakatahaʻangá fakakātoa.—Sāme 147:11.

2. Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻokú ne fakalotomamahiʻi kitautolú?

2 Kae kehe, ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻoku tau fakatokangaʻi nai ʻe kitautolu ha anga ʻoku kehe ʻaupito. Ko ha Kau Fakamoʻoni ʻe niʻihi naʻa nau kau ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he ngaahi taʻu lahi, ka kuo faai mai pē ʻo vaivai ʻenau tui kia Sihová, pea nau taʻofi ʻe kinautolu ʻa e feohi mo e fakatahaʻanga Kalisitiané. ʻOku fakalotomamahi kiate kitautolu ʻa hono liʻaki ʻo Sihova ʻe ha faʻahinga naʻa tau feohi ki muʻa, pea ko ʻetau holi loto-moʻoní ia ke hokohoko atu hono tokoniʻi ʻa e ‘sibi mole’ taki taha ke foki mai ki he tākangá. (Sāme 119:176, PM; Loma 15:1) Neongo ia, ko e ongo ola kehekehe ko ʻení—ʻa e kei tauhi maʻu ʻe he niʻihi ʻenau tuí lolotonga iá ʻoku mole ʻa e tui ia ʻa e niʻihi—ʻoku malanga hake ai ʻa e ongo fehuʻí ni. Ko e hā ʻokú ne fakaivia ʻa e Kau Fakamoʻoni tokolahi ke kei tauhi ʻenau tui ki he ngaahi talaʻofa ʻa Sihová lolotonga iá ʻoku mole ʻa e tui ia ʻa e niʻihi kehe? Ko e hā ʻe lava ke tau fai fakafoʻituitui ke fakapapauʻi ʻoku kei tuʻumaʻu ʻetau tuipau ʻoku fakaofi mai “ae aho lahi o Jihova”? (Sefanaia 1:14, PM) Tau lāulea angé ki ha talanoa fakatātā ʻoku hā ʻi he Kōsipeli ʻa Luké.

Ko ha Fakatokanga ki he Faʻahinga ʻE Moʻui ʻi he Taimi ʻo e “Hoko Mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata”

3. Ko hai ʻe lava ke maʻu ʻaonga tefito mei he talanoa fakatātā ki he uitoú mo e fakamāú, pea ko e hā hono ʻuhingá?

3 ʻI he Luke vahe 18, ʻoku tau maʻu ai ʻa e talanoa fakatātā ʻa Sīsū fekauʻaki mo ha uitou pea mo ha fakamaau. ʻOku meimei tatau mo e talanoa fakatātā fekauʻaki mo e tokotaha-talitali vili taʻeʻunuá, ʻa ia naʻa tau lāulea ki ai ʻi he kupu ki muʻá. (Luke 11:5-13) Kae kehe, ko e potutohi ʻo e fakamatala ʻi he Tohi Tapú ʻoku ʻi ai ʻa e talanoa fakatātā ki he uitoú mo e fakamāú ʻoku fakahaaʻi ai ʻoku ngāueʻaki tefito ʻeni ki he faʻahinga ʻe moʻui ʻi he taimi ʻo e “hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata” ʻi he mafai ʻo e Puleʻangá, ʻa ia naʻe kamata ʻa e foʻi vahaʻa taimi ko iá ʻi he 1914.—Luke 18:8.a

4. Ko e hā naʻe lāulea ki ai ʻa Sīsū ʻi he ki muʻa ke ne fakahā ʻa e talanoa fakatātā ʻoku hā ʻi he Luke vahe 18?

4 Ki muʻa ʻi hono fai ʻa e talanoa fakatātaá, naʻe pehē ʻe Sīsū ko e fakamoʻoni ʻo ʻene ʻi ai ʻi he mafai ʻo e Puleʻangá ʻe ʻilolahia “hange ko e tapa mai ʻa e ʻuhila mei he potu ʻe taha ʻo e langi, ʻo ne huluʻia ʻo aʻu ki he potu ʻe taha ʻo e langi.” (Luke 17:24; 21:10, 29-33) Ka neongo ia, ko e tokolahi taha ʻo e kakai ʻe moʻui ʻi he “taimi fakamui” ʻe ʻikai te nau tokanga ki he fakamoʻoni māʻalaʻala ko iá. (Taniela 12:4) Ko e hā hono ʻuhingá? ʻI he ʻuhinga tatau pē naʻe ʻi he kakai ʻi he taimi ʻo Noá mo ia ʻi he taimi ʻo Loté naʻa nau tukunoaʻi ʻa e ngaahi fakatokanga ʻa Sihová. ʻI he ongo taimi ko iá, ko e kakaí ‘naʻa nau kai, inu, fakatau mai, fakatau atu, tō taʻu mo langa fale ʻo aʻu ki he ʻaho naʻe fai ai honau fakaʻauhá.’ (Luke 17:26-29) Naʻe mole ʻenau moʻuí koeʻuhi naʻa nau mātuʻaki nōfoʻi ʻi he ngaahi ngāue anga-maheni ko iá ʻo ʻikai ai te nau tokanga ki he finangalo ʻo e ʻOtuá. (Mātiu 24:39) ʻI he ʻahó ni, ʻoku pehē pē ʻa hono maʻunimā ʻo e kakaí fakalūkufua ʻe he ngaahi meʻa fakaʻahó ʻo ʻikai ai te nau malava ke sio ki he fakamoʻoni ko e ngataʻanga ʻo e māmani taʻefakaʻotuá ni ʻoku ofi.—Luke 17:30.

5. (a) Ko hai naʻe fakahanga ki ai ʻe Sīsū ha fakatokangá, pea ko e hā hono ʻuhingá? (e) Ko e hā kuó ne fakatupunga ʻa e niʻihi ke mole ʻenau tuí?

5 ʻOku hā mahino, naʻe loto-hohaʻa ʻa Sīsū he ʻe malava foki mo hono kau muimuí ke tohoakiʻi ʻe he māmani ʻo Sētané, naʻa mo e aʻu ki ha tuʻunga te nau ‘tafoki ai ki he ngaahi meʻa kuo tukú.’ (Luke 17:22, 31) Pea ko hono moʻoní, kuo hoko ʻeni ki he kau Kalisitiane ʻe niʻihi. Naʻe fakaʻamu ʻa e faʻahinga peheé he ngaahi taʻu lahi ki he ʻaho ʻe hanga ai ʻe Sihova ʻo fakangata ʻa e māmani fulikivanu ko ʻení. Kae kehe, ʻi he ʻikai ke hoko mai ʻa ʻĀmaketone ʻi he taimi ko ia naʻa nau ʻamanekiná, naʻa nau hoko ai ʻo loto-mamahi. Naʻe hōloa ai ʻenau tuipau ki he ofi ʻa e ʻaho fakamaau ʻa Sihová. Naʻa nau fakamāmālie leva ʻi he ngāue fakamalangá pea faai mai pē ʻo nau hoko ʻo kau ʻi he ngaahi meʻa fakaemāmani ʻo e moʻuí, ʻo siʻi ai ʻa e taimi naʻe toe ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. (Luke 8:11, 13, 14) ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻa nau ‘tafoki ki he ngaahi meʻa kuo tukú’—he meʻa fakamamahi ē!

Ko e Fiemaʻu ke “Lotu Maʻu Pe”

6-8. (a) Fakamatala ki he talanoa fakatātā ki he uitoú mo e fakamāú. (e) Naʻe anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e talanoa fakatātaá ni?

6 Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke fakapapauʻi ko ʻetau falala pau ki hono fakahoko ʻo e ngaahi talaʻofa ʻa Sihová ʻoku ʻikai ke vaivai? (Hepelu 3:14) Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻa e fehuʻi ko iá ʻi he hili pē ʻene fakatokanga ki he kau ākongá ke ʻoua te nau toe foki ki he māmani fulikivanu ʻo Sētané.

7 ʻOku fakamatala ʻa Luke ʻo pehē ko Sīsuú naʻá ne “leaʻaki ha fakatātā kiate kinautolu ke fakahā, ko hono tonu ke nau lotu maʻu pe, ʻo ʻoua naʻa fiu.” Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Tokua naʻe nofo ʻi he kolo ʻe taha ha fakamāu, ʻa ia naʻe ʻikai te ne aʻapa ki he Otua, pe tokaʻi ʻa e tangata. Pea naʻe ai ha fefine uitou ʻi he kolo ko ia, ʻa ia naʻe faʻa haʻu kiate ia heʻene pehē, Ke ke sauni [pe fakamaau totonu] maʻaku mo fakahaofi au mei hoku fili. Pea fuoloa mo e ʻikai te ne tali: ka naʻe faifai pea ne pehē ʻi hono loto, Neongo ʻoku ʻikai te u aʻapa ki he ʻOtua, ʻumaʻā haʻaku tokaʻi ha tangata; ka koeʻuhiā ko e fakafiu mai ʻa e uitou ni te u taukapoʻi [fakamaau totonu kiate] ia, naʻa tou tuʻu mai ia ʻo taʻengata, pea u kina ai.”

8 ʻI he hili hono fai ʻo e talanoá ni, naʻe fakahā leva ʻe Sīsū ʻa hono ngāueʻakí: “Fanongoā ki he lau ʻa e fakamāu kākā. Pea ʻe ʻikai koā ke fai ʻe he ʻOtua ʻa e sauni [pe fakamaau totonu] maʻa hono kakai fili, ʻa ia ʻoku nau tangi kiate ia ʻi he ʻaho mo e po, neongo ʻene fakatotoka ange? Talaatu, te ne fai pe ha sauni [pe fakamaau totonu] maʻanautolu, pea ʻe vave. Ka ʻo ka hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata, te ne ʻilo koā ha kei tui pehē ʻi mamani?”—Luke 18:1-8.

‘Ke Ke Fakamaau Totonu Maʻaku’

9. Ko e hā ʻa e kaveinga ʻoku hā mahino mei he talanoa fakatātā ki he uitoú mo e fakamāú?

9 Ko e kaveinga tefito ʻo e foʻi talanoa fakatātā maeʻeeʻa ko ʻení ʻoku mātuʻaki hā mahino. ʻOku lave fakatouʻosi ki ai ʻa e toko ua ʻi he talanoa fakatātaá pea pehē kia Sīsū. Naʻe tangi ʻa e uitoú: “Ke ke sauni [pe fakamaau totonu] maʻaku.” Naʻe pehē ʻe he fakamāú: “Te u taukapoʻi [fakamaau totonu kiate] ia.” Naʻe ʻeke ʻe Sīsū: “ʻE ʻikai koā ke fai ʻe he ʻOtua ʻa e sauni [pe fakamaau totonu]?” Pea ʻi he fekauʻaki mo Sihová, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Talaatu, te ne fai pe ha sauni [pe fakamaau totonu] maʻanautolu, pea ʻe vave.” (Luke 18:3, 5, 7, 8) Ko fē ʻa e taimi tefito ʻe fakatupunga ai ʻe he ʻOtuá ke ‘fai ʻa e fakamaau totonú’?

10. (a) Ko fē ʻa e taimi naʻe fai ai ʻa e fakamaau totonú ʻi he ʻuluaki senitulí? (e) ʻAfē pea ʻi he founga fē ʻe fai ai ʻa e fakamaau totonú maʻá e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho ní?

10 ʻI he ʻuluaki senitulí, ko e ‘taimi ʻo e Sāuní,’ (pe “taimi ʻo e fai fakamaau totonú,” NW) naʻe hoko ia ʻi he 70 T.S. ʻi hono fakaʻauha ai ʻa Selusalema mo hono temipalé. (Luke 21:22) Ki he kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho ní, ʻe fai ʻa e fakamaau totonú ia ʻi he “aho lahi o Jihova.” (Sefanaia 1:14, PM; Mātiu 24:21) ʻI he taimi ko iá, ʻe hanga ʻe Sihova ʻo “totogi aki ae mamahi kiate kinautolu oku fakamamahiʻi” ʻene kakaí ʻi he “totogi [ʻe Sīsū Kalaisi] kiate kinautolu oku ikai te nau ilo ae Otua, bea oku ikai talagofua ki he ogoogolelei o ho tau Eiki ko Jisu Kalaisi.”—2 Tesalonaika 1:6-8, PM; Loma 12:19.

11. ʻI he founga fē ʻe fakahoko “vave” ai ʻa e fakamaau totonú?

11 Neongo ia, ʻoku totonu ke fēfē ʻetau mahinoʻi ʻa e fakapapau mai ʻa Sīsū ʻe fakatupunga ʻe Sihova ʻa e fakamaau totonú ke fakahoko “vave”? ʻOku fakahaaʻi ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻo pehē ‘neongo ʻoku fakatotoka [ʻa Sihova],’ te ne fakahoko vave ʻa e fakamaau totonú ʻi he aʻu ki hono taimí. (Luke 18:7, 8; 2 Pita 3:9, 10) ʻI he taimi ʻo Noá, ʻi he hoko mai ai ʻa e Lōmakí, naʻe fakaʻauha ai ʻa e fulikivanú ʻo ʻikai toe toloi. Pehē foki, ʻi he ʻaho ʻo Loté, ʻi hono fakaʻuha hifo ʻa e afi mei hēvaní, naʻe ʻauha ai ʻa e fulikivanú. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻE tatau tofu pe mo ia ʻi he ʻaho ʻe fakapū mei ai ʻa e Fanautama ʻa Tangata.” (Luke 17:27-30) ʻE toe hokosia ai pē ʻe he fulikivanú ʻa e ‘fakaauha fakafokifa.’ (1 Tesalonaika 5:2, 3, PM) Ko e moʻoni, ʻoku malava ke tau falala kakato ʻe ʻikai ke fakaʻatā ʻe Sihova ʻa e māmani ʻo Sētané ke kei ʻi ai ʻo toe lōloa ange ʻaki ha foʻi ʻaho ʻe taha mei he fiemaʻu ʻa e fakamaau totonú.

‘Te Ne Fai ha Fakamaau Totonu’

12, 13. (a) Ko e hā ʻa e lēsoni ʻoku akoʻi mai ʻe he talanoa fakatātā ʻa Sīsū ki he uitoú mo e fakamāú? (e) Ko e hā ʻoku malava ai ke tau fakapapauʻi ʻe fanongo mai ʻa Sihova ki heʻetau ngaahi lotú pea fakatupunga ʻa e fakamaau totonú ke fakahoko?

12 Ko e talanoa fakatātā ʻa Sīsū ki he uitoú mo e fakamāú ʻokú ne kei fakamamafaʻi mai ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻinga kehe. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e talanoa fakatātaá, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Fanongoā ki he lau ʻa e fakamāu kākā. Pea ʻe ʻikai koā ke fai ʻe he ʻOtua ʻa e sauni [pe fakamaau totonu] maʻa hono kakai fili?” Ko hono moʻoní, naʻe ʻikai ke fakahoa ʻe Sīsū ʻa Sihova ki he fakamāú ke hangē ʻoku pehē ʻe fakafeangai ʻa e ʻOtuá ʻi he founga tatau ki he kau tuí. ʻI hono kehé, naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki hono kau muimuí ha lēsoni fekauʻaki mo Sihova ʻaki hono fakamamafaʻi ha faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e fakamaau ko iá mo e ʻOtuá. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi founga ʻokú na faikehekehe aí?

13 Ko e fakamaau ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú naʻe “kākā,” lolotonga ia “ko e Fakamāu Faitotonu ʻa e ʻOtua.” (Sāme 7:11; 33:5) Naʻe ʻikai ha teitei mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻa e fakamāú ʻi he uitoú, ka ʻoku mahuʻingaʻia ʻa Sihova ia ʻi he tokotaha taki taha. (2 Kalonikali 6:29, 30) Naʻe ʻikai loto-lelei ʻa e fakamāú ke tokoni ki he uitoú, ka ʻoku loto-lelei ʻa Sihova—ʻio, ʻo vēkeveke—ke tokoni ki he faʻahinga ʻoku nau tauhi kiate Iá. (Aisea 30:18, 19) Ko e hā ʻa e lēsoní? Kapau ko e fakamaau kākaá ē naʻe fanongo ia ki he ngaahi kole ʻa e uitoú pea fai kiate ia ʻa e fakamaau totonú, huanoa hake ai ʻa Sihova te ne fanongo ki he ngaahi lotu ʻa ʻene kakaí pea te ne fakatupunga moʻoni ke fakahoko ʻa e fakamaau totonú koeʻuhi ko kinautolu!—Palovepi 15:29.

14. Ko e hā ʻoku ʻikai totonu ai ke mole ʻetau tui ki he hoko mai ʻa e ʻaho ʻo e fakamaau ʻa e ʻOtuá?

14 Ko ia ai, ko e faʻahinga ko ia ʻoku mole ʻenau tui ki he hoko mai ʻa e ʻaho ʻo e fakamaau ʻa e ʻOtuá ʻoku nau fakahoko ha fuʻu fehālaaki mamafa. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻI he mole ʻenau tui mālohi ki he ofi ʻa e “aho lahi o Jihova,” ko hono moʻoní ʻoku nau veiveiua ai pe ʻe malava ke nau falala ʻe kei faitōnunga ʻa Sihova ki heʻene ngaahi talaʻofá. Ka ʻoku ʻikai lava ke ʻi ai ha totonu ʻa ha taha ke ne fehuʻia ʻa e faitōnunga ʻa e ʻOtuá. (Siope 9:12) Ko ha fehuʻi mātuʻaki mahuʻinga ʻeni, Te tau kei faitōnunga fakafoʻituitui ai pē? Pea ko e meʻa tofu pē ia naʻe langaʻi hake ʻe Sīsū ʻi he ngataʻanga ʻo ʻene talanoa fakatātā ki he uitoú mo e fakamāú.

“Te Ne ʻIlo Koā ha Kei Tui Pehē ʻi Mamani?”

15. (a) Ko e hā ʻa e fehuʻi naʻe ʻeke ʻe Sīsuú, pea ko e hā hono ʻuhingá? (e) Ko e hā ʻoku totonu ke tau ʻeke hifo kiate kitautolú?

15 Naʻe ʻomai ʻe Sīsū ha fehuʻi mahuʻinga: “Ka hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata, te ne ʻilo koā ha kei tui pehē ʻi mamani?” (Luke 18:8) Ko e kupuʻi lea “tui pehē” ʻokú ne fakahaaʻi naʻe ʻuhinga ʻa Sīsū, ʻo ʻikai ki he tuí ʻi ha tuʻunga fakalūkufua, ka ki ha faʻahinga makehe ʻo e tuí—ʻa e tui hangē ko ia naʻe maʻu ʻe he uitoú. Naʻe ʻikai ke tali pē ʻe Sīsū ʻene fehuʻí. Naʻá ne langaʻi hake iá koeʻuhi ke fakakaukau ʻene kau ākongá ʻo fekauʻaki mo ʻenau tuí pe ʻoku ʻi he faʻahinga makehe ko ʻení. Naʻe hōloa nai ia, ʻo nau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ai ʻo e toe foki ki he ngaahi meʻa naʻa nau tukú? Pe naʻa nau maʻu ʻa e faʻahinga tui naʻe fakatātaaʻi ʻe he uitoú? ʻI he ʻahó ni, ʻoku totonu ke tau ʻeke pehē hifo kiate kitautolu, ‘Ko e hā ʻa e faʻahinga tui ʻoku ʻiloʻi ʻe he “Fanautama ʻa Tangata” ʻi hoku lotó?’

16. Ko e hā ʻa e faʻahinga tui naʻe maʻu ʻe he uitoú?

16 Ke tau ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ko ia te nau maʻu ʻa e fakamaau totonú meia Sihová, ʻoku fiemaʻu ke tau muimui ki he ʻalunga ʻo e uitou ko iá. Ko e hā ʻa e faʻahinga tui naʻá ne maʻú? Naʻá ne fakahāhaaʻi ʻene tuí ʻaki ʻene kīvoi ʻi he “haʻu [ki he fakamāú] heʻene pehē, Ke ke sauni [pe fakamaau totonu] maʻaku.” Naʻe kīvoi ʻa e uitou ko iá koeʻuhi ke maʻu ʻa e fakamaau totonú mei ha tangata taʻemāʻoniʻoni. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻoku malava ke loto-falala ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho ní te nau maʻu ʻa e fakamaau totonu ʻa Sihová—neongo kapau ʻe fiemaʻu ki ai ha taimi lahi ange ia mei he meʻa naʻa nau ʻamanekiná. ʻIkai ngata aí, ʻoku nau fakahāhaaʻi ʻenau loto-falala ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻenau ngaahi lotu kīvoi—ʻio, ʻaki ʻa e ‘tangi kia Sihova ʻi he ʻaho mo e po.’ (Luke 18:7) Ko e moʻoni, kapau ʻe taʻofi ʻe ha Kalisitiane ʻene lotu ke fakahoko ʻa e fakamaau totonú, te ne fakahāhaaʻi ai kuo mole ʻene loto-falala ʻe ngāue mai ʻa Sihova maʻa ʻene kau sevānití.

17. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku tau maʻu ke tau kīvoi ai ʻi he lotú mo tauhi maʻu ʻetau tui ki he pau ke hoko mai ʻa e ʻaho ʻo e fakamaau ʻa Sihová?

17 ʻOku fakahaaʻi mai kiate kitautolu ʻe he ngaahi tuʻunga tofu pē ʻo e uitou ko iá ʻoku tau toe maʻu ha ngaahi ʻuhinga ki he kīvoi ʻi he lotú. Fakakaukau atu ki ha ngaahi faikehekehe ʻe niʻihi ʻi hono tuʻungá mo hoʻotautolú. Naʻe toutou fakaofiofi ʻa e uitoú ki he fakamāú neongo naʻe ʻikai ha taha ia te ne fakalototoʻaʻi ia ke fai pehē, ka ʻoku ʻomai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ia kiate kitautolu ʻa e fakalototoʻa lahi ke tau “fakakukafi [pe kīvoi] i he lotu.” (Loma 12:12, PM) Naʻe ʻikai fakapapauʻi ʻe he uitoú ia pe ʻe tali ʻene ngaahi kolé, ka kuo fakapapauʻi mai ʻe Sihova ia kiate kitautolu ʻe fakahoko ʻa e fakamaau totonú. Fakafou ʻi heʻene palōfitá, naʻe pehē ʻe Sihova: “Kapau ʻoku ngali tuai, piki pe ki ai; he kuo pau te ne haʻu: ʻe ʻikai tuai.” (Hapakuke 2:3; Sāme 97:10) Naʻe ʻikai ke ʻi ai ha tokotaha tokoni ki he uitoú ke ne taukapoʻi ia koeʻuhi ke toe mālohi ange ʻene kolé. Ka ʻoku tau maʻu ʻe kitautolu ha tokotaha tokoni mālohi, ko Sīsū, “ʻa ia ʻoku ne ʻi he nima toʻomataʻu ʻo e ʻOtua, ʻa ia foki ʻoku ne hufekina kitautolu.” (Loma 8:34; Hepelu 7:25) Ko ia ai, kapau ko e uitoú ē naʻe toutou tangi ki he fakamāú, neongo ʻa hono tuʻunga faingataʻá, ʻi he ʻamanaki atu ke fakahoko mai ʻa e fakamaau totonú, huanoa hake ai ʻa e totonu kiate kitautolu ke tau tauhi maʻu ʻetau tui ki he pau ke hoko mai ʻa e ʻaho ʻo e fakamaau ʻa Sihová!

18. ʻE anga-fēfē hono fakaivimālohiʻi ʻe he lotú ʻetau tuí mo tokoniʻi kitautolu ke maʻu ʻa e fakamaau totonú?

18 ʻOku akoʻi mai kiate kitautolu ʻe he talanoa fakatātā ki he uitoú ʻoku ʻi ai ha fepikitaki vāofi ʻi he vahaʻa ʻo e lotú mo e tuí pea ko ʻetau ngaahi kīvoi ʻi he lotú ʻe lava ke fakafepakiʻiʻaki ʻa e ngaahi tākiekina ko ia ʻoku malava ke ne fakavaivaiʻi ʻetau tuí. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻeni ia ko hano fakahāhā atu pē ki tuʻa ʻo hono fai ʻo e ngaahi lotú ko ha fakaleleiʻanga ia ki he mole ʻa e tuí. (Mātiu 6:7, 8) ʻI he taimi ʻoku ueʻi ai kitautolu ke tau lotu koeʻuhi ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku fakatuʻunga fakaʻaufuli kitautolu ʻi he ʻOtuá, ʻoku tohoaki leva ai ʻe he lotú kitautolu ke tau ofi ki he ʻOtuá pea fakaivimālohiʻi ai ʻetau tuí. Pea koeʻuhi ʻoku fiemaʻu ʻa e tuí ki he fakamoʻuí, ʻoku ʻikai ha ofo ʻi he pehē ʻe Sīsū ʻoku fiemaʻu ke fakalototoʻaʻi ʻene kau ākongá “ke nau lotu maʻu pe, ʻo ʻoua naʻa fiu”! (Luke 18:1; 2 Tesalonaika 3:13) Ko hono moʻoní, ko e hoko mai “ae aho lahi o Jihova” ʻoku ʻikai fakatuʻunga ia ʻi heʻetau ngaahi lotú—ʻe hoko mai ia ʻo tatau ai pē pe ʻoku tau lotu ki ai pe ʻikai. Ka ke tau maʻu fakafoʻituitui ʻa e fakamaau totonú pea hao moʻui atu ʻi he tau ʻa e ʻOtuá pe ʻikai maʻu ia, ʻoku fakatuʻunga pau ʻaupito ia ʻi he tui ʻoku tau maʻú mo e ʻalunga faʻa lotu ʻoku tau fakahokó.

19. ʻOku tau fakamoʻoniʻi fēfē ʻoku tau tui pau ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fakatupunga ke ‘fai ʻa e fakamaau totonú’?

19 Hangē ko ia ʻoku tau manatuʻí, naʻe ʻeke ʻe Sīsū: “Ka hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata, te ne ʻilo koā ha kei tui pehē ʻi mamani?” Ko e hā ʻa e tali ki heʻene fehuʻi mahuʻingá ni? He fiefia ē ka ko kitautolu ʻoku laui miliona ʻa e kau sevāniti faitōnunga ʻa Sihova takatakai ʻi he māmaní he ʻahó ni ʻoku nau fakamoʻoniʻi ʻaki ʻenau lotú, kātakí mo e kīvoí ʻoku nau maʻu ʻa e tui ko ʻení! Ko ia, ʻoku malava ke tali fakapapau ki he fehuʻi ʻa Sīsuú. ʻIo, neongo ʻa e ngaahi fakamaau taʻetotonu ʻoku fakahoko mai ʻe he māmani ʻo Sētané kiate kitautolú, ʻoku tau tui pau ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fakatupunga ke ‘fai ʻa e fakamaau totonú maʻa hono kakai filí.’

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ke mahinoʻi kakato ʻa e mahuʻinga ʻo e talanoa fakatātā ko ʻení, lau ʻa e Luke 17:22-33. Fakatokangaʻi ʻa e anga ʻo e fehokotaki ʻa e ngaahi lave ki he “Fanautama ʻa Tangata” ʻi he Luke 17:22, 24, 30 ki he fehuʻi ʻoku ʻohake ʻi he Luke 18:8.

ʻOkú Ke Manatuʻi?

• Ko e hā kuó ne fakatupunga ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ke mole ʻenau tuí?

• Ko e hā ʻoku malava ai ke tau tuipau ki he hoko mai ʻa e ʻaho ʻo e fakamaau ʻa Sihová?

• Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku tau maʻu ke tau kīvoi ai ʻi he lotú?

• ʻE tokoni fēfē ʻa e kīvoi ʻi he lotú ke maluʻi kitautolu mei he mole ʻetau tuí?

[Fakatātā ʻi he peesi 26]

Ko e hā ʻoku fakamamafaʻi ʻe he talanoa fakatātā ki he uitoú mo e fakamāú?

[Fakatātā ʻi he peesi 29]

ʻOku tuipau ʻa e laui miliona he ʻahó ni ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fakatupunga ke ‘fai ʻa e fakamaau totonú’

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share