Mei he Takainga Tohí ki he Tohi Lauʻi Peesi—Founga Naʻe Hoko Ai ʻa e Tohi Tapú ko ha Tohí
ʻI HE faai mai ʻa e ngaahi senitulí, naʻe fakatolonga ʻe he kakaí ʻa e fakamatalá ʻi he ngaahi founga kehekehe. ʻI he taimi ko ē, naʻe lēkooti ʻe he kau hiki tohí ʻa ʻenau ngaahi leá ʻi he ngaahi maka fakamanatu, lauʻi maka pe papa, lauʻi kiliʻi manu mo e ngaahi naunau kehe. ʻI he ʻuluaki senitulí ʻi he Hahake Lotolotó, ko e faʻunga naʻe tali pea fokotuʻu ki he lea kuo hikí ko e takainga tohí. Naʻe hoko leva mei ai ki he tohi lauʻi pēsí, ʻa ia naʻe faai mai pē ʻo ne fetongi ʻa e takainga tohí pea hoko ko e founga fakamāmani lahi ia ki hono tauhi ʻo e fakamatala kuo hikí. Naʻe toe tokoni lahi ia ki hono tufaki holo ʻa e Tohi Tapú. Ko e hā ʻa e tohi lauʻi peesi, pea naʻe anga-fēfē ʻene hoko ʻo ngāueʻakí?
Ko e tohi lauʻi pēsí ko e ʻuluaki sīpinga pe faʻunga ia ʻo e tohi ʻi onopōní. Naʻe faʻuʻaki ia ʻa e ngaahi lauʻi meʻa naʻe pelu ʻo fakatahaʻi, pea haʻi lele lōloa fakataha ʻi he pelú. Naʻe fakatou tohi ʻi he ongo tafaʻaki ʻo e ngaahi pēsí pea naʻe kofuʻaki ha takafi. Ko e muʻaki tohi lauʻi pēsí naʻe ʻikai ke fuʻu loko tatau ia mo e ngaahi tohi he ʻaho ní, kae hangē ko ia ko e ngaahi ʻilo foʻou kehé, naʻe faʻu pea liliu ia ʻo fakatatau ki he fiemaʻu mo e saiʻia ʻo e faʻahinga naʻa nau ngāueʻaki iá.
ʻAkau, Teʻelango mo e Kiliʻi Manu
ʻI he ʻuluaki taimí, ko e ngaahi tohi lauʻi pēsí naʻe faʻa faʻuʻaki ia ʻa e ngaahi lauʻi papa naʻe ʻai ʻo vali ʻaki ʻa e meʻa ʻoku ngaohiʻaki ʻa e teʻelangó. Naʻe maʻu ha ngaahi lauʻi pāneli ʻoku ngaohiʻaki ʻa e teʻelangó pe ngaahi lauʻi maka naʻe fakahīnisi ʻi hono tafaʻaki lōloá ʻi Heakuleniume, ko ha kolo naʻe fakaʻauha fakataha mo Pomupei ʻe he pā ʻa e Moʻunga ko Vesuviasí ʻi he 79 T.S. Faai mai pē, ko e ngaahi lauʻi meʻa fefeka ko ʻení naʻe fetongi ia ʻe he ngaahi lauʻi meʻa naʻe pelukingofua. ʻI Latina, ko e ngaahi tohi lauʻi peesi pe tohi ko ʻení, naʻe ui ia ko e membranae pe ngaahi tohi kiliʻimanu, koeʻuhi ko e leta ko ia naʻe ngāueʻaki lahi ki hono ngaahi pēsí.
Ko e ngaahi tohi lauʻi peesi ʻe niʻihi kuo tolonga maí naʻe ngaohi ia mei he pepailó. Ko e ngaahi tohi lauʻi peesi faka-Kalisitiane motuʻa taha kuo ʻiloʻí, ʻa ia naʻe fakatolonga ʻi he ʻea pakukā ʻo e ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻi ʻIsipite, ko e ngaohiʻaki ʻa e pepailó.a
Takainga Tohi pe Tohi Lauʻi Peesi?
ʻOku hā ngali naʻe meimei ke ngāueʻaki pē ʻe he kau Kalisitiané ʻa e takainga tohí, ʻo aʻu ki he ngataʻanga nai ʻo e ʻuluaki senituli T.S. Naʻe hokosia ha fāinga ʻi he vahaʻa ʻo e kau poupou ʻo e tohi lauʻi pēsí pea mo e kau poupou ʻo e takainga tohí ʻi he ngataʻanga ʻo e ʻuluaki senitulí ki he senituli hono tolú T.S. Ko e kau piki ki he ngaahi meʻa tukufakaholó ʻa ia naʻa nau angaʻaki hono ngāueʻaki ʻa e takainga tohí, naʻa nau toumoua ke liʻaki ʻa e ngaahi taufatungamotuʻá mo e ngaahi meʻa tukufakaholó. Kae kehe, fakakaukau atu ki he meʻa naʻe kau ki hono lau ʻo ha takainga tohi. Naʻe faʻa faʻu ha takainga tohi ʻaki ʻa e lahi pau ʻo e ngaahi lauʻi pepailo pe kiliʻimanu ne fakapipiki fakalōloa, ʻa ia naʻe toki ʻai leva ʻo takai. Ko e ngaahi leá naʻe hiki ʻo lele fakakōlomu ʻi he mata ʻo e takainga tohí. Ke lau iá, naʻe tatala ʻe he tokotaha lautohí ʻa e takainga tohí ke maʻu ʻa e konga tohi naʻá ne fiemaʻú. ʻI he hili hono laú, ʻokú ne toe takai fakafoki ia. (Luke 4:16-20) Naʻe faʻa fiemaʻu ha takainga tohi laka hake he tahá ki ha ngāue fakaetohi ʻe taha, ʻa ia naʻá ne ʻai ai ke toe fakahela ange hono ngāueʻakí. Neongo ʻoku hā mahino naʻe saiʻia ange ʻa e kau Kalisitiane ʻi he senituli hono uá ʻo faai mai ai ʻi hono hiki ʻa e Tohi Tapú ʻi he faʻunga ʻo e tohi lauʻi pēsí, naʻe hokohoko mai pē hono ngāueʻaki ʻa e takainga tohí ʻi he ngaahi senituli. Neongo ia, ʻoku tui ʻa e kau mataotaó ʻo pehē ko hono ngāueʻaki ko ia ʻe he kau Kalisitiané ʻa e tohi lauʻi pēsí naʻe kaunga lahi ia ki hono talilahiá.
Ko e ngaahi lelei ʻo e tohi lauʻi pēsí ʻoku hā mahino—ko e lahi ʻo e meʻa ʻe lava ke hiki aí, ko ʻene feʻungamālie ke ngāueʻakí mo e faingofua ki hono toʻo holó. Neongo naʻe ʻiloʻi ʻe he niʻihi ʻi he kuonga muʻá ʻa e ngaahi leleí ni, ko e tokolahi tahá naʻa nau toumoua ke tuku ʻa hono ngāueʻaki ʻo e takainga tohí. Kae kehe, ʻi ha ngaahi senituli lahi, ko e ngaahi tafaʻaki kehekehe naʻe taki atu ia ki he tuʻu-ki-muʻa ʻa e tohi lauʻi pēsí.
ʻI hono fakahoa atu ki he takainga tohí, naʻe fakaʻekonōmika ange ʻa e tohi lauʻi pēsí. Naʻe lava ke tohi ʻi he ongo tafaʻaki ʻo ha peesi, pea naʻe lava ke fakatahaʻi ha ngaahi tohi ʻi ha voliume pē ʻe taha. Fakatatau ki he niʻihi, ko e faingofua ko ia ke kumi ki ha ngaahi peesi naʻe fiemaʻu ʻi he tohi lauʻi pēsí naʻe kaunga tefito ia ki heʻene lavameʻa ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiané mo e kau mataotao hangē ko e kau loeá. Ki he kau Kalisitiané, ko e ngaahi konga tohi kuo hiki maʻopoʻopo leleí—pe ko ha lisi pē ʻoku ala maʻu ʻo e ngaahi hiki lea mei he Tohi Tapú—naʻe ʻaonga ʻaupito ia ki he ngāue fakaʻevangelioó. ʻIkai ko ia pē, naʻe ʻi ai ʻa e takafi ʻo e tohi lauʻi pēsí ʻa ia naʻe faʻa ngaohiʻaki ʻa e papá, ko ia naʻe tolonga ange ia ʻi he takainga tohí.
Ko e ngaahi tohi lauʻi pēsí naʻe toe ʻaonga foki ia ki he lautohi fakafoʻituituí. ʻI he ngataʻanga ʻo e senituli hono tolú, ko e ngaahi Kōsipeli iiki naʻe ngaohiʻaki ʻa e kiliʻimanú naʻe ngāuelahiʻaki ia ʻe he faʻahinga naʻe taku ko e kau Kalisitiané. Talu mei ai, ko e ngaahi tatau ʻe laui piliona ʻo e Tohi Tapú kātoa pe ko hono ngaahi konga kuo faʻu ia ʻi he faʻunga ʻo e tohi lauʻi pēsí.
ʻI he ʻahó ni, kuo fakaava ai ʻa e matapaá ʻe he ngaahi meʻangāue lahi ke vave mo maʻungofua ʻa e poto fakaʻotua ʻoku maʻu ʻi he Tohi Tapú. ʻE lava ke maʻu ia ʻi he ngaahi komipiutá, ngaahi naunau hiki ongo pea mo e peesi kuo pulusi. Ko e hā pē ʻa e faʻunga ʻo e Tohi Tapú ʻokú ke saiʻia aí, fakatupulekina ha ʻofa ki he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻo tokanga fakaʻaho ki ai.—Sāme 119:97, 167.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Sio ki he kupu “Ko e Muʻaki Tohi Lauʻi Peesi Faka-Kalisitiané,” ʻi he ʻīsiu ʻo ʻAokosi 15, 1962 ʻo e Watchtower, peesi 501-5.
[Fakatātā ʻi he peesi 15]
Naʻe tokoni lahi ʻa e tohi lauʻi pēsí ki he mafolalahia ʻa e Tohi Tapú