ʻE Lava Fēfē Ke Ke Kātaki ʻi he Ngāue Fakafaifekaú?
KUO ʻi ai ha taimi kuó ke ongoʻi mātuʻaki helaʻia ai ʻo loto ke tuku hoʻo kau ʻi he ngāue fakamalangá? Ko e fakafepaki mālohí, loto-moʻuá, mahamahakí, tenge ʻa e toʻumeʻá, pe ko hano taʻetali ʻetau malangá ʻe ʻahiʻahiʻi nai ai ʻetau kātakí. Kae kehe, fakakaukau angé ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú. Naʻá ne kātakiʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahi kakaha tahá ke “maʻu ʻa e fiefia naʻe tala humaki kiate ia.” (Hep. 12:2) Naʻá ne ʻiloʻi ʻi hono fakamoʻoniʻi naʻe ʻikai ʻaupito ha makatuʻunga lelei ʻo e ngaahi tukuakiʻi naʻe fai ki he ʻOtuá, naʻá ne ʻai ai ke fiefia ʻa e loto ʻo Sihová.—Pal. 27:11.
ʻI he kātaki he ngāue fakafaifekaú, ko koe foki ʻe lava ke ke ʻai ke fiefia ʻa e loto ʻo Sihová. Kae kehe, fēfē kapau ʻe hā ngali holoki ʻe he ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻangá ʻa ho iví ʻi he malangá? Ko Krystyna, ʻa ia ʻoku taʻumotuʻa pea mahamahaki, ʻokú ne fakahaaʻi: “ʻOku ʻikai ko ha meʻa foʻou ʻa ʻeku ongoʻi helaʻia mo loto-siʻí. Ko hoku ngaahi palopalema felāveʻi mo e taʻumotuʻá, hangē ko e mahamahakí mo e loto-moʻua fekauʻaki mo e moʻui fakaʻahó, ʻoku lava ke ne fakavaivaiʻi fakataimi ʻa ʻeku faivelengá.” ʻE lava fēfē ke ke kātaki ʻi he ngāue fakafaifekaú neongo ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga peheé?
Faʻifaʻitaki ki he Kau Palōfitá
Ke kātaki ʻi he ngāue fakamalangá, ʻe lava ke feinga mālohi ʻa e kau malanga faitōnunga ʻo e Puleʻangá ke nau maʻu ha fakakaukau hangē ko e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá. Ko e fakatātaá, ko Selemaia. ʻI hono ui ke ne ngāue ko ha palōfitá, naʻá ne muʻaki toumoua. Neongo ia, naʻe malava ke kātaki ʻa Selemaia ʻi hono vāhenga-ngāue faingataʻá ʻi he taʻu ʻe 40 tupu koeʻuhi he naʻá ne ako ke ne falala kakato ki he ʻOtuá.—Sel. 1:6; 20:7-11.
ʻOku maʻu ʻe Henryk ʻa e loto-toʻa mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Selemaiá. ʻOkú ne pehē: “Lolotonga ʻa hoku taʻu laka hake he 70 ʻi he ngāue fakafaifekaú, kuó u loto-siʻi ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi he tōʻonga ʻa e kakaí—ko ʻenau fakafilí, pe ko ʻenau taʻemahuʻingaʻiá. ʻI he ngaahi taimi ko iá, ʻoku ou fakamanatuʻi ai ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Selemaiá. Ko ʻene ʻofa kia Sihova pea mo hono tuʻunga fakalaumālie mālohí naʻe fakaivia ai ia ke hokohoko atu ʻene kikité.” (Sel. 1:17) Ko Rafał foki kuo ueʻi ia ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Selemaiá. ʻOkú ne pehē: “ʻI he ʻikai tokangataha kiate ia mo ʻene ngaahi ongoʻí, naʻe falala ʻa Selemaia ki he ʻOtuá. Naʻá ne hokohoko atu taʻemanavahē neongo ʻa e mafolalahia ʻa e tāufehiʻá. ʻOku ou feinga ke manatuʻi maʻu pē ia.”
Ko e toe palōfita ʻe taha ʻa ia ʻoku tokoniʻi ʻe heʻene faʻifaʻitakiʻangá ʻa e tokolahi ke kātaki ʻi he ngāue fakafaifekaú ko ʻAisea. Naʻe tala ange ʻe he ʻOtuá heʻikai fanongo kiate ia ʻa hono kaungā tangataʻifonuá. “Ngaohi ʻa e loto ʻo e kakai ni ke ngeʻengeʻe, pea ngaohi honau telinga ke tutuli,” ko e folofola ia ʻa Sihová. Naʻe tomuʻa fakapapauʻi pē ke taʻelavameʻa ʻa ʻAisea? Mei he vakai ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai! ʻI hono fekauʻi ia ke ne hoko ko ha palōfitá, naʻá ne pehē: “Ko au eni; fekau au.” (Ai. 6:8-10) Naʻe pīkitai ʻa ʻAisea ki he fekau naʻe tuku kiate iá. Ko e anga ia hoʻo tali ki he fekau ke malangá?
Ke kātaki ʻi he ngāue fakafaifekaú neongo ʻa e taʻemahuʻingaʻia ʻa e kau fanongó, ʻo hangē ko ʻAiseá, ʻoku fiemaʻu ke tau fakaʻehiʻehi mei he tokangataha ki he ngaahi tali ʻikai ke sai ʻi heʻetau malangá. Naʻe tauʻi ʻe Rafał ʻa e loto-siʻí ʻi he foungá ni: “ʻOku ou feinga ke fakaʻehiʻehi mei he nōfoʻi ʻi he ngaahi fakamatala taʻeʻofá. Ko e kakai ʻi hoku feituʻu ngāué ʻoku ʻi ai ʻenau totonu ke fakafeangai ʻi ha founga pē ʻoku nau loto ki ai.” ʻOku tānaki mai ki ai ʻe Anna: “ʻOku ʻikai te u tuku ʻeku fakakaukaú ke nōfoʻi ʻi ha meʻa pē ʻoku ʻikai lelei pe fakalotosiʻi. Ko e meʻa ʻokú ne ʻai ke u malava ʻo fai iá ko e lotu mo ha fakakaukau ki he konga tohi ʻo e ʻahó ki muʻa ke u ʻalu ʻi he ngāue fakamalangá. ʻOku vave ʻa e mole atu ai ha fakakaukau pē ʻoku ʻikai lelei.”
Ko e palōfita ko ʻIsikelí naʻá ne ngāue ʻi he lotolotonga ʻo e kau Siu loto-fefeka naʻe takiheeʻi ki Pāpiloné. (Isi. 2:6) Kapau naʻe ʻikai tala ʻe he palōfitá ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá ki he kakaí pea mate ha taha angahala ʻo ʻikai fanongo ki he fakatokangá, naʻe mei pau ke tukuakiʻi fakafoʻituitui ki ai ʻa ʻIsikeli. Naʻe tala ʻe Sihova kia ʻIsikeli: “Ko hono toto te u ʻeke ki hoʻou nima.”—Isi. 3:17, 18.
ʻOku feinga ʻa Henryk ke maʻu ha fakakaukau tatau mo ʻIsikeli: “ʻOku ou loto ke ʻatā mei he toto ʻo e tangata kotoa pē. Ko e moʻui mahuʻinga ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki.” (Ng. 20:26, 27) Ko Zbigniew ʻokú ne maʻu ʻa e ongoʻi tatau: “Naʻe pau ke tutui atu ʻa ʻIsikeli ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻa e fakakaukau ʻa e niʻihi kehé. ʻOku tokoniʻi au ʻe he meʻá ni ke u sio ki he ngāue fakamalangá mei he vakai ʻa e Tokotaha-Fakatupú.”
ʻOku ʻIkai Te Ke Toko Taha
ʻOku ʻikai te ke toko taha ʻi hoʻo kau ʻi he ngāue fakamalangá. Hangē pē ko e ʻapositolo ko Paulá, ʻe lava ke tau pehē: ‘Ko e kaungāngaue kitautolu ʻo e ʻOtuá.’ (1 Kol. 3:9) Ko Krystyna, ʻa ia ʻokú ne fakahaaʻi ʻokú ne hoko he taimi ki he taimi ʻo loto-siʻí, ʻokú ne pehē: “Ko e ʻuhinga ia ʻoku ou hokohoko kōlenga ai kia Sihova ki ha mālohí. ʻOku ʻikai ʻaupito te ne tuku au ke u tuēnoa.” ʻIo, ʻoku tau fiemaʻu ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ke ne tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú!—Sak. 4:6.
ʻI heʻetau kau ʻi he ngāue fakamalangá, ʻoku toe tokoniʻi ai kitautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoní ke tau fakahāhā ʻa e ngaahi ʻulungāanga ʻoku faʻuʻaki ʻa e “fua ʻo e Laumalie.” (Kal. 5:22, 23) Ko e meʻa ko iá, ʻoku iku ʻo ne tokoniʻi kitautolu ke tau kātaki ʻi he ngāue fakamalangá, ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻe hokó. ʻOku fakamatala ʻa Henryk: “Ko e kau ʻi he ngāue fakamalangá ʻoku tokoniʻi ai au ke u ngāue ki hoku ʻulungāangá. ʻOku ou ako ke kātaki mo fakaʻatuʻi pea ke ʻoua ʻe foʻingofua.” Ko e kātaki ʻi he ngāue fakafaifekaú neongo ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga kehekehé ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke fakatupulekina ʻa e fua ʻo e laumālié ke toe lahi ange.
ʻI hono tataki ʻa e ngāue makehe ko ení, ʻoku ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa ʻene kau ʻāngeló. (Fkh. 14:6) ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻoku ʻi ai ʻa e “mano laui mano, mo e afe laui afe” ʻo e ngaahi meʻamoʻui laumālie ko iá. (Fkh. 5:11) ʻI he tataki ʻa Sīsuú, ʻoku tokoniʻi ai ʻe he kau ʻāngeló ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní. ʻOkú ke manatuʻi ia ʻi ha taimi pē ʻokú ke ʻi he ngāue fakamalangá ai?
“Ko e fakalaulauloto ki he moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo e kau mo kitautolu ʻa e kau ʻāngeló ʻi he ngāue fakafaifekaú ko ha matavai ia ʻo e fakalototoʻa kiate au,” ko e lau ia ʻa Anna. “ʻOku ou fakamahuʻingaʻi ʻa e tokoni ʻoku nau ʻomai ʻi he tataki ʻa Sihova mo Sīsuú.” Ko ha monū moʻoni ia ke malava ʻo ngāue fakataha mo e kau ʻāngelo faitōnungá!
Fēfē ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá? Kuo faitāpuekina kitautolu ʻi he hoko ʻo maheni mo ha fuʻu Kau Fakamoʻoni faitōnunga tokolahi. ʻOku ʻikai ha veiveiua kuó ke hokosia ʻa e moʻoni ʻo e palōveepi ʻi he Tohi Tapú: “ʻOku fakamasila ʻa e aione ʻaki ʻa e aione: Pehe ʻoku fakamasila ha tangata he feangai mo ha taha kehe.”—Pal. 27:17.
Ko e ngāue fakataha mo e niʻihi kehé ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻoku ʻomai ai ha faingamālie fakaofo ke siofi ai ʻa e ngaahi founga ola lelei ʻoku foʻou nai kia kitautolu. ʻOku pehē ʻe Elżbieta, “Ko e ngāue mo e kau malanga kehekehé ʻoku ʻomai ai kiate au ʻa e faingamālie ke fakahāhā ai ʻa e ʻofa fakatouʻosi ki hoku kaungātuí pea mo e kakai ʻoku mau fetaulaki mo iá.” Feinga ke kau ʻi he ngāue fakafaifekaú mo e kau malanga kehekehe. ʻE ʻai ai hoʻo ngāue fakafaifekaú ke fakamānako.
Tauhi Lelei
Ke tauhi maʻu ʻetau faivelenga ʻi he ngāue fakafaifekaú, kuo pau ke tau palani lelei, maʻu ha founga-tuʻumaʻu lelei ʻo e ako fakafoʻituituí, pea maʻu ha mālōlō feʻunga. ʻI hono toe fakalea ʻe tahá, kuo pau ke tau tauhi lelei fakatouʻosi ʻi he tuʻunga fakalaumālié mo e fakaesinó.
ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e ngaahi tuʻutuʻuni [pe palani] ʻa e faʻa ngaue ʻoku iku pe ki he maʻu ha meʻa.” (Pal. 21:5) Ko Zygmunt, ʻokú ne taʻu 88 he taimí ni, ʻokú ne pehē: “Ko e maʻu ʻo ha taimi-tēpile lelei ʻi heʻeku ngāué ʻoku tokoniʻi ai au ke u aʻusia ha ngaahi taumuʻa. ʻOku ou fokotuʻutuʻu lelei ʻa hoku taimí koeʻuhi ke u maʻu ha taimi feʻunga ki he faifakamoʻoní.”
Ko e ʻiloʻi lelei ʻo e Tohi Tapú ʻokú ne fakaivimālohiʻi mo teuʻi kitautolu ki he ngāue fakafaifekaú. Hangē pē ko ʻetau fiemaʻu ke kai ʻa e meʻakai fakamatelié ke hokohoko atu ai ʻetau moʻuí, kuo pau ke tau kai maʻu pē ʻa e meʻakai fakalaumālié ke hanganaki kau ai ʻi he ngāue fakamalangá. Ko e kai fakaʻaho mei he Folofola ʻa e ʻOtuá mo maʻu ʻa e “meʻakai ʻi hono taimi totonu” ʻe lava ke fakaivia ai kitautolu ki he ngāue fakafaifekaú.—Mt. 24:45-47.
Naʻe fai ʻe Elżbieta ʻa e ngaahi liliu mahuʻinga ʻi heʻene founga moʻuí koeʻuhi ke ne fakalakalaka ai ʻi he ngāue fakafaifekaú. ʻOkú ne pehē: “Kuó u fakasiʻisiʻi ʻaupito ʻa e taimi ʻoku ou fakamoleki ʻi he sio televīsoné koeʻuhi ke u maʻu ʻa e taimi lahi ange ke teuteu ai ki he ngāue fakafaifekaú. ʻI he taimi ʻoku ou lau Tohi Tapu ai ʻi he efiafi taki taha, ʻoku ou fakakaukau ai ki he kakai kuó u fetaulaki mo ia ʻi he feituʻu ngāué. ʻOku ou kumi ʻa e ngaahi konga Tohi Tapu mo e ngaahi kupu ʻe lava ke tokoni kia kinautolú.”
Ko hono maʻu ha mālōlō leleí ʻe tokoniʻi ai koe ke maʻu hao ivi lahi pea ʻe malava ai ke ke kau kakato ʻi he ngāue fakafaifekaú. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko ha fakafiefia tōtuʻa ʻe lava ke ne ʻai ke ʻikai lelei ʻa e tuʻunga ʻo hoʻo ngāué. Ko Andrzej, ko ha tokotaha malanga faivelenga, ʻokú ne pehē: “Ko e siʻi ʻa e mālōloó ʻoku iku ia ki he fuʻu helaʻia, pea ko e kiʻi maleʻei siʻi pē mei ai ki he loto-siʻí. ʻOku ou fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻi heʻeku malavá ke fakaʻehiʻehi mei ai.”—Koh. 4:6.
Neongo ʻetau ngaahi feinga tōtōiví, ko e kakai tokosiʻi pē ʻoku nau houngaʻia ʻi he ongoongo leleí. Kae kehe, heʻikai ʻaupito ngalo ʻia Sihova ʻa ʻetau ngāué. (Hep. 6:10) Neongo kapau ʻoku ʻikai loto ʻa e tokolahi ke talanoa mo kitautolu, te nau talanoa nai fekauʻaki mo ʻetau ʻaʻahí hili ʻetau mavahe mei he matapaá. Ko e olá ʻe ʻi he tuʻunga nai hangē ko ia ʻoku tau lau fekauʻaki mo ʻIsikelí: Ko e kakaí te nau “ʻilo na e ai ha palofita naʻe hoko kiate kinautolu.” (Isi. 2:5) Ko e moʻoni, ko ʻetau ngāue fakafaifekaú ʻoku ʻikai ke faingofua, ka ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi ʻaonga moʻoni mei ai pea pehē foki ki he kakai ʻoku nau fanongó.
“Ko e kau ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke tau ʻai ʻa e tangata foʻoú pea ke fakahāhā ʻa e ʻofa ki he ʻOtuá mo hotau kaungāʻapí,” ko e lau ia ʻa Zygmunt. “Ko ha monū ia ke kau ʻi he ngāue fakahaofi moʻui ko ení. Heʻikai ʻaupito ke toe fai ia ʻi he lahi ko ení pe ʻi he ngaahi tuʻunga tatau,” ko e hoko atu ia ʻa Andrzej. Ko koe foki ʻe lava ke ke utu ʻa e tāpuaki lahi mei he kātaki he ʻahó ni ʻi he ngāue fakafaifekaú.—2 Kol. 4:1, 2.
[Fakatātā ʻi he peesi 31]
Ko e tokangaʻi ʻo ʻetau ngaahi fiemaʻu fakalaumālié mo fakaesinó ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke tau kātaki ʻi he ngāue fakafaifekaú