ʻAI KE HĀ HOʻO LAKA KI MUʻÁ
“Ke ke mamafa ki he ngaahi meʻa ko ia; ke ke ngaue ki he ngaahi meʻa ko ia; koeʻuhi ke ha ki he kakai kotoa hoʻo laka ki muʻa.”—1 TIM. 4:15.
1, 2. ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻilo fekauʻaki mo e moʻui ki muʻa ʻa Tīmoté pea mo e liliu naʻe hoko ʻi heʻene taʻu 20 nai?
KO E vahefonua Loma ko Kalētiá, ʻa ia ko Toake ia he taimí ni, naʻe nofo ai ʻa e tamasiʻi ko Tīmoté. Naʻe fokotuʻu ai ʻa e ngaahi fakatahaʻanga Kalisitiane ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú. Naʻe maʻu ʻi ha taimi ʻe he talavou ko Tīmoté, ko ʻene faʻeé, mo ʻene kui-fefiné ʻa e lotu faka-Kalisitiané pea naʻa nau hoko ʻo longomoʻui ʻi he taha ʻo e ngaahi fakatahaʻangá. (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Naʻe fiefia moʻoni ʻa Tīmote ʻi heʻene moʻui ko ha talavou Kalisitiané ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi ʻātakai anga-maheni ko iá. Kae kehe, fakafokifā pē naʻe kamata ke liliu ʻa e ngaahi meʻá.
2 Naʻe kamata kotoa pē ia ʻi he ʻaʻahi hono ua ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he feituʻú. ʻI he taimi ko iá, naʻe ʻi hono taʻu hongofulu tupu lahí nai ai ʻa Tīmote pe ʻi hono taʻu 20 tupu siʻí. Lolotonga ʻa e ʻaʻahi ʻa Paulá, ngalingali ʻi Līsita, naʻá ne fakatokangaʻi ai ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ko Tīmoté naʻe “fakaongolelei ʻe he kainga” pe fanga tokoua ʻi he ngaahi fakatahaʻanga fakalotofonuá. (Ng. 16:2) Ko e talavou ko Tīmoté kuo pau naʻá ne fakahāhā ha tuʻunga matuʻotuʻa ʻo mahulu atu ia ʻi hono taʻú. ʻI he malumalu leva ʻo e tataki ʻa e laumālie māʻoniʻoní, ko Paula mo e kulupu ʻo e kau mātuʻa fakalotofonuá naʻa nau hilifaki nima ʻia Tīmote, ʻo fakamavaheʻi ia ki he ngāue makehe ʻi he fakatahaʻangá.—1 Tim. 4:14; 2 Tim. 1:6.
3. Ko e hā ʻa e monū makehe ʻo e ngāué naʻe maʻu ʻe Tīmote?
3 Naʻe maʻu ʻe Tīmote ha fakaafe makehe—ke ne hoko ko e kaungā fononga ʻo e ʻapositolo ko Paulá! (Ng. 16:3) Fakaʻuta atu ki he ʻohovale mo e fiefia kuo pau naʻe hoko kia Tīmoté! ʻI he ngaahi taʻu hoko maí, naʻe fononga ai ʻa Tīmote mo Paula pea ʻi he taimi ʻe niʻihi mo e niʻihi kehe, ʻi hono fakahoko ʻa e ngaahi fekau kehekehe naʻe vaheʻi ange ʻe he kau ʻapositoló mo e kau tangata matuʻotuʻá. Naʻe kau ʻa Paula mo Tīmote ʻi he ngāue fefonongaʻakí ʻa ia naʻe tokoni lahi ia ki he langa hake fakalaumālie ʻo e fanga tokouá. (Lau ʻa e Ngāue 16:4, 5.) Ko ia ai, naʻe ʻiloa ʻaupito ʻa Tīmote ʻe he kau Kalisitiane tokolahi ʻi heʻene laka ki muʻa fakalaumālié. Hili ha taʻu nai ʻe hongofulu ʻo e ngāue mo Tīmoté, naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kau Filipaí: “ʻOku ʻikai te u maʻu mo ha taha [hangē ko Tīmoté] ʻoku loto tatau mo au; ha taha te ne lotomoʻua moʻoni ki hoʻomou ngaahi meʻa . . . ʻoku mou ʻilo ia ko e moʻonia, heʻene nofo kiate au, ʻo hange ko e foha mo e tamai, ʻo ngaue mo au ki he Kosipeli.”—Fili. 2:20-22.
4. (a) Ko e hā ʻa e fatongia mamafa naʻe tuku kia Tīmoté? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻe lava ke ʻeke fekauʻaki mo e ngaahi lea ʻa Paula ʻoku maʻu ʻi he 1 Timote 4:15?
4 ʻI he taimi nai naʻe tohi ai ʻa Paula ki he kau Filipaí, naʻá ne tuku kia Tīmote ha fatongia mamafa—ʻa ia ko hono fakanofo ʻo e kau mātuʻa mo e kau sevāniti fakafaifekau. (1 Tim. 3:1; 5:22) ʻOku hā mahino, naʻe hoko ʻa Tīmote ko ha ʻovasia Kalisitiane alafalalaʻanga. Neongo ia ʻi he tohi tatau, naʻe ekinaki ai ʻa Paula kia Tīmote ke ʻai ‘ke ha ki he kakai kotoa ʻene laka ki muʻa.’ (1 Tim. 4:15) ʻIkai kuo ʻosi ʻai ʻe Tīmote ʻo hā ʻi ha tuʻunga makehe ʻa ʻene laka ki muʻá? Ko ia ai, naʻe ʻuhinga ki he hā ʻa Paula ʻi he ngaahi lea ko ení, pea ʻe lava fēfē ke tau maʻu ʻaonga mei heʻene akonakí?
ʻAi ke Hā ʻa e Ngaahi ʻUlungaanga Fakalaumālie
5, 6. Naʻe anga-fēfē hono fakamanamanaʻi ʻa e tuʻunga maʻa fakalaumālie ʻo e fakatahaʻanga ʻi ʻEfesoó, pea naʻe lava fēfē ke fakafepakiʻi ʻe Tīmote ʻa e fakamanamana ko iá?
5 Tau sivisiviʻi angé ʻa e potutohi ʻo e 1 Timote 4:15. (Lau ʻa e 1 Timote 4:11-16.) Ki muʻa ʻi hono tohi ʻa e ngaahi lea ko iá, naʻe fononga ʻa Paula ki Masitōnia ka naʻá ne kole kia Tīmote ke nofo pē ʻi ʻEfesō. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e niʻihi ʻi he kolo ko iá naʻa nau hoko ko ha tākiekina fakatupu māvahevahe ʻi he fakatahaʻangá ʻaki ʻenau fakahū ki ai ʻa e ngaahi akonaki hala. Naʻe pau ke maluʻi ʻe Tīmote ʻa e tuʻunga maʻa fakalaumālie ʻo e fakatahaʻangá. Naʻe anga-fēfē ʻa e pau ke ne fakahoko ení? ʻI hano konga, ʻaki ʻa e fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ki he niʻihi kehé ke nau faʻifaʻitaki ki ai.
6 Naʻe tohi ʻa Paula kia Tīmote: “Ke ke hoko ko e toko taha ke faʻifaʻitaki ki ai ʻe he kakai lotu, ʻi he lea, ʻi he ʻulungaanga, ʻi he ʻofa, ʻi he tui, ʻi he angamaʻa.” Naʻe hoko atu ʻa Paula: “Ke ke mamafa ki he ngaahi meʻa ko ia; ke ke ngaue ki he ngaahi meʻa ko ia; koeʻuhi ke ha ki he kakai kotoa hoʻo laka ki muʻa.” (1 Tim. 4:12, 15) Ko e laka ki muʻa ko ení naʻe kaunga ia ki he ʻulungaanga fakalaumālie ʻo Tīmoté kae ʻikai ki ha faʻahinga tuʻunga pē ʻo e mafaí. Ko e faʻahinga laka ki muʻa eni ʻoku totonu ke loto ʻa e Kalisitiane kotoa pē ke ʻai ke haá.
7. Ko e hā ʻoku ʻamanekina mei he faʻahinga kotoa pē ʻi he fakatahaʻangá?
7 ʻI he ʻahó ni hangē ko ia ʻi he ʻaho ʻo Tīmoté, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga kehekehe ʻo e fatongia ʻi he loto fakatahaʻangá. ʻOku ngāue ʻa e niʻihi ko e kau mātuʻa pe ko e kau sevāniti fakafaifekau. ʻOku kau ʻa e niʻihi kehe ʻi he ngāue tāimuʻá. Lolotonga iá ʻoku maʻu ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi vāhenga-ngāue ʻi he ngāue fefonongaʻakí, ʻi he ngāue Pētelí, pe ʻi he malaʻe ngāue fakamisinalé. ʻOku kau ʻa e kau mātuʻá ʻi he ngaahi polokalama fakafaiako kehekehe hangē ko ia ʻi he ngaahi ʻasemipilií mo e fakataha-lahí. Kae kehe, ko e kau Kalisitiane kotoa pē—tangata, fefine mo e fānaú—ʻoku nau maʻu ʻa e malava ke ʻai ke hā ʻenau laka ki muʻa fakalaumālié. (Mt. 5:16) Ko hono moʻoní, hangē ko ia ʻi he tuʻunga ʻo Tīmoté, naʻa mo e kau Kalisitiane ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga fatongia makehé ʻoku ʻamanekina ke nau ʻai ke hā ki he kakai kotoa pē ʻa honau ngaahi ʻulungaanga fakalaumālié.
Hoko ko ha Faʻifaʻitakiʻanga ʻi he Lea
8. Ko e hā ʻa e kaunga ʻo ʻetau leá ki heʻetau lotú?
8 Ko e taha ʻo e ngaahi tafaʻaki ʻa ia naʻe pau ke fokotuʻu ai ʻe Tīmote ha faʻifaʻitakiʻangá ko ʻene leá. ʻE lava fēfē ke tau ʻai ke hā ʻetau laka ki muʻá ʻi he tafaʻaki ko iá? ʻOku tala ʻe heʻetau leá ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo kitautolu. Naʻe fakahaaʻi totonu ʻe Sīsū: “Ko e talanoa ʻa e ngutu ʻoku mei he meʻa ʻi he loto ʻoku hulu atu.” (Mt. 12:34) Ko e tokoua faʻē-taha ʻo Sīsū ko Sēmisí naʻá ne toe lāuʻilo ki he maongo ʻe lava ke fai ʻe heʻetau leá ki heʻetau lotú. Naʻá ne tohi: “Ka ai ha taha ʻoku lau ko e lotu ia, ʻosi ʻoku ʻikai te ne ʻai piti hono ʻelelo, ka neongo ia ka ʻoku ne kākāʻi pe hono loto, ʻe, ko e lotu ʻa e toko taha ko ia ko e launoa.”—Sem. 1:26.
9. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku totonu ke alafaʻifaʻitakiʻanga ai ʻetau leá?
9 Ko ʻetau leá ʻe lava ke ne fakahaaʻi ki he niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá ʻa e tuʻunga ʻa ia kuo tau fakalakalaka fakalaumālie aí. Fakatatau ki ai, ʻi he ʻikai ngāueʻaki ʻa e lea ʻoku ʻikai fakangeingeia, taʻepau, fakaanga, pe fakalotomamahí, ko e kau Kalisitiane matuʻotuʻá ʻoku nau feinga mālohi ke langa hake, fakafiemālie, fakanonga mo fakalototoʻa. (Pal. 12:18; Ef. 4:29; 1 Tim. 6:3-5, 20) Ko ʻetau mateuteu ke lāulea mo e niʻihi kehé ki heʻetau ngaahi tuipau fakaeʻulungaangá pea ke lea ʻo taukapoʻi ʻa e ngaahi tuʻunga māʻolunga ʻa e ʻOtuá ʻe lava ke ne fakahaaʻi ʻa ʻetau līʻoa ki he ʻOtuá. (Loma 1:15, 16) Ko e faʻahinga loto-totonú te nau siofi moʻoni ʻa e founga ʻo ʻetau ngāueʻaki ʻa e meʻaʻofa ko e leá pea ʻe lava ke nau muimui ʻi heʻetau faʻifaʻitakiʻangá.—Fili. 4:8, 9.
Alafaʻifaʻitakiʻanga ʻi Hotau ʻUlungaangá mo Anga-Maʻa
10. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa e tui taʻemālualoí ki heʻetau laka ki muʻa fakalaumālié?
10 ʻOku fiemaʻu ʻa e meʻa lahi ange ʻi he lea fakatupu langa haké ke hoko ai ha Kalisitiane ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei. Ko hono leaʻaki ʻa e meʻa totonú kae ʻikai faí ʻe ʻai ai kita ko ha mālualoi. Naʻe maheni lelei ʻa Paula mo e mālualoi ʻa e kau Fālesí pea mo e ola fakatupu maumau ʻo honau ʻalungá. Naʻá ne fakatokanga laka hake he tuʻo tahá kia Tīmote fekauʻaki mo e ʻikai loto-moʻoni mo e fakangalingali ko iá. (1 Tim. 1:5; 4:1, 2) Ka ko Tīmoté naʻe ʻikai mālualoi. ʻI heʻene tohi hono ua kia Tīmoté, naʻe pehē ai ʻe Paula: “ʻI heʻeku manatu ki he tui [taʻemālualoi] ʻoku ʻiate koe.” (2 Tim. 1:5) Neongo ia, naʻe fiemaʻu ke ʻai ʻe Tīmote ʻa hono tuʻunga moʻoni ko ha Kalisitiané ke hā ki he niʻihi kehé. Naʻe pau ke ne hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻi he ʻulungaangá.
11. Ko e hā naʻe tohi ʻe Paula kia Tīmote ʻo fekauʻaki mo e koloá?
11 ʻI heʻene tohi ʻe ua kia Tīmoté, naʻe ʻoange ai ʻe Paula ʻa e ekinaki ʻi he ngaahi tafaʻaki ʻo e ʻulungaangá. Hangē ko ení, naʻe pau ke fakaʻehiʻehi ʻa Tīmote mei he tuli ki he koloá. Naʻe tohi ʻe Paula: “Ko e ʻofa ki he paʻanga ko e aka ʻoku tupu mei ai ʻa e ngaahi kovi kotoa pe, pea ko e niʻihi ʻi heʻenau ala ki he meʻa ko ia kuo nau hē mei he lotu, pea kuo nau hokohokaʻi ʻaki ʻa kinautolu ʻa e ngaahi mamahi lahi.” (1 Tim. 6:10) Ko e ʻofa ki he koloá ko ha fakaʻilonga ia ʻo e taʻefeʻunga fakalaumālie. ʻI hono kehé, ko e kau Kalisitiane ʻoku nau maʻu ʻa e fiemālie ʻi ha moʻui faingofua, ‘ʻi he maʻu ʻenau meʻakaí mo e kofú,’ ʻoku nau fakahāhā ai ʻa e laka ki muʻa fakalaumālie.—1 Tim. 6:6-8; Fili. 4:11-13.
12. ʻE lava fēfē ke tau ʻai ke hā ʻetau laka ki muʻá ʻi heʻetau moʻui fakafoʻituituí?
12 Naʻe fakahaaʻi ʻe Paula kia Tīmote ʻa e mahuʻinga ki he kakai fefine Kalisitiané ke nau “teuʻaki kinautolu ʻa e kofu ʻoku ngali ke ʻai, pea ō mo e angamā mo e angafakamaʻumaʻu.” (1 Tim. 2:9) Ko e kakai fefine ʻoku nau anga-mā mo anga-fakamaʻumaʻu ʻi heʻenau fili ʻa e valá mo e teuteú, pea pehē ki he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo ʻenau moʻui fakafoʻituituí, ʻoku nau fokotuʻu ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaupito. (1 Tim. 3:11) Ko e tefitoʻi moʻoni ko ení ʻoku toe ngāueʻaki foki ia ki he kakai tangata Kalisitiané. Naʻe ekinaki ʻa Paula ki he kau ʻovasiá ke nau ‘fakaʻehiʻehi mei he konaá, angafakamaʻumaʻu, mo māu ʻenau toʻongá.’ (1 Tim. 3:2) ʻI heʻetau fakahāhā ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ení ʻi heʻetau ngaahi ngāue fakaʻahó, ʻe hā ai ki he kakai kotoa pē ʻetau laka ki muʻá.
13. ʻI he hangē ko Tīmoté, ʻe lava fēfē ke tau hoko ko e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻi he anga-maʻá?
13 Naʻe pau foki ke alafaʻifaʻitakiʻanga ʻa Tīmote ʻi he anga-maʻa. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e kupuʻi lea ko ení, naʻe fakahuʻunga ai ʻa Paula ki ha tafaʻaki mātuʻaki makehe ʻo e ʻulungaangá, ʻa ia ko e fehokotaki fakasino taau. Naʻe tautefito ʻa e fiemaʻu ke ʻoua naʻa lauʻi ʻa e tōʻonga ʻa Tīmoté ʻi heʻene feangainga mo e kakai fefiné. Naʻe pau ke ne fai ki he ‘kau fineʻeikí ʻo hange ko haʻane faʻe; ki he kau finemuí ʻo hange ko hano tuofefiné, ʻo matuʻaki angamaʻa.’ (1 Tim. 4:12; 5:2) Naʻa mo e ngaahi tōʻonga ʻulungaanga taʻetaau ʻa ia ʻe hā ngali fakapulipulí ʻoku ʻafioʻi ia ʻe he ʻOtuá pea ʻoku pau ke faifai pē ʻo ʻiloʻi ia ʻe he kaungā faʻahinga ʻo e tangatá. Ka ʻoku toe moʻoni foki ko ha ngaahi ngāue lelei ʻa ha Kalisitiane heʻikai lava ke tuku fufū ia. (1 Tim. 5:24, 25) Ko e faʻahinga kotoa ʻi he fakatahaʻangá ʻoku nau maʻu ʻa e faingamālie ke ʻai ke hā ʻenau laka ki muʻa ʻi he ʻulungaangá mo anga-maʻa.
Mātuʻaki Fiemaʻu ʻa e ʻOfa mo e Tui
14. ʻOku anga-fēfē hono fakamamafaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e fiemaʻu ke tau feʻofaʻakí?
14 Ko ha tafaʻaki tefito ʻo e lotu faka-Kalisitiane moʻoní ko e ʻofá. Naʻe tala ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá: “Ko e meʻa kó é ʻe ʻilo ai ʻe he kakai kotoa pē ko e kau ako kimoutolu aʻaku, ʻo kapau ʻe ai haʻamou feʻofaʻaki.” (Sione 13:35) ʻOku anga-fēfē ʻetau fakahāhā ʻa e ʻofa ko iá? ʻOku kōlenga mai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ke tau “fekatakiʻaki pe ʻi he ʻofa,” ke tau ‘angaʻofa muʻa ʻi heʻetau feangaí, mo manavaʻofa, pea tau fefakamolemoleʻaki,’ pea ke fakaafe ʻāunofo. (Ef. 4:2, 32; Hep. 13:1, 2) “Ke mou feofaaki akimoutolu i he ofa fakakaiga” pe fakatokouá, ko e tohi ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá.—Loma 12:10, PM.
15. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa e ʻofá ki he tokotaha kotoa, tautefito ki he kau ʻovasia Kalisitiané?
15 Kapau naʻe anga-fefeka pe anga-kovi ʻa Tīmote ʻi heʻene feangainga mo hono kaungā Kalisitiané, naʻe mei lava ke toʻo ai ʻa e lelei naʻá ne fakahoko ʻi he tuʻunga ko ha faiako mo ha ʻovasiá. (Lau ʻa e 1 Kolinito 13:1-3.) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko hono fakahāhā ʻe Tīmote ʻa e ʻofa moʻoni ki hono fanga tokouá, fakataha mo e fakaafe ʻāunofo mo e ngaahi ngāue lelei maʻanautolú, naʻe fakahaaʻi moʻoni ai ʻa ʻene laka ki muʻa fakalaumālié. Naʻe feʻungamālie leva ʻa e lave hangatonu ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene tohi kia Tīmoté ki he ʻofá ko e taha ia ʻo e ngaahi ʻulungaanga naʻe pau ke hoko ai ʻa Tīmote ʻo alafaʻifaʻitakiʻangá.
16. Ko e hā naʻe fiemaʻu ke fakahāhā ai ʻe Tīmote ʻa e tui mālohí?
16 Lolotonga ʻene nofo ʻi ʻEfesoó, naʻe ʻahiʻahiʻi ai ʻa e tui ʻa Tīmoté. Naʻe pouaki ʻe he faʻahinga pau ʻa e ngaahi tokāteline naʻe ʻikai fehoanakimālie mo e moʻoni faka-Kalisitiané. Naʻe fakamafola ʻe he niʻihi ʻa e “ngaahi talatupuʻa” pe fakatotoloʻi ʻa e ngaahi fakakaukau naʻe ʻikai haʻane tokoni ʻe taha ki he tuʻunga fakalaumālie ʻo e fakatahaʻangá. (Lau ʻa e 1 Timote 1:3, 4.) Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻa e faʻahinga peheé ʻoku ‘ʻaoʻaofia honau lotó ʻi he ʻafungi, ka talaʻehai ʻoku nau ʻilo ha meʻa; ka ʻoku nau mahakiʻaki ʻa e ʻeke meʻa taʻefaʻaʻiloa, mo e fakakikihiʻi lea pe.’ (1 Tim. 6:3, 4) Naʻe lava ke ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa Tīmote ʻi haʻane lāulea ki he ngaahi fakakaukau fakatupu maumau naʻe hūhū ʻi he fakatahaʻangá? ʻIkai, he naʻe ekinaki ʻa Paula kia Tīmote ke ne “tau ʻa e tau lelei ʻo e tui” pea sītuʻa “ki he ngaahi koto lau [ʻoku maumauʻi ai ʻa e meʻa ʻoku toputapú], mo e ngaahi fakakikihi ʻa e meʻa na ʻoku lau ko e ʻIlo-loloto, ka ko e lauhala.” (1 Tim. 6:12, 20, 21) ʻOku ʻikai lava ke fakaveiveiua naʻe muimui ʻa Tīmote ʻi he faleʻi fakapotopoto ʻa Paulá.—1 Kol.1Ko 10:12.
17. ʻE ʻahiʻahiʻi fēfē nai he ʻahó ni ʻa ʻetau tuí?
17 Ko e meʻa mālié, naʻe tala kia Tīmote “ʻe hiki ha niʻihi mei he totonu ʻo e lotu ʻi he ngaahi kuonga ʻamui, heʻenau nofo ki he ngaahi faʻahikehe fakahala, mo e ngaahi tokateline ʻa kau tevolo.” (1 Tim. 4:1) Ko e faʻahinga kotoa ʻi he fakatahaʻangá, ʻo kau ai ʻa e faʻahinga ʻi he ngaahi tuʻunga fua fatongiá, ʻoku fiemaʻu ke nau hangē ko Tīmoté ʻo fakahāhā ʻa e tui mālohi taʻengaue. ʻI he tuʻu mālohi mo fai ha ngāue papau ki he tafoki mei he moʻoní, ʻe lava ke tau ʻai ai ke hā ʻetau laka ki muʻá pea hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻi he tuí.
Feinga ke ʻAi ke Hā Hoʻo Laka ki Muʻá
18, 19. (a) ʻE lava fēfē ke ke ʻai ke hā ki he kakai kotoa pē ʻa hoʻo laka ki muʻá? (e) Ko e hā ʻe lāulea ki ai hono hokó?
18 ʻOku hā mahino, ko ha laka ki muʻa fakalaumālie ʻa ha Kalisitiane moʻoni ʻoku ʻikai fekauʻaki ia mo hono fōtunga fakafoʻituituí, ngaahi malava fakanatulá pe tuʻunga ʻiloá. Pea heʻikai nai fiemaʻu ke tapua atu ia ʻi he ngaahi taʻu ʻo e ngāue ʻi he fakatahaʻangá. ʻI hono kehé, ko e laka ki muʻa fakalaumālie moʻoní ʻoku ʻai ʻo hā mahino ia ʻi heʻetau talangofua kia Sihova ʻi he fakakaukau, lea pea mo e ʻulungaanga. (Loma 16:19) ʻOku totonu ke tau tokanga ki he fekau ke feʻofaʻakí pea ke fakatupulekina ʻa e tui mālohi. ʻIo, tau fakalaulauloto ki he ngaahi lea ʻa Paula kia Tīmoté pea nōfoʻi ai koeʻuhi ke hā ki he kakai kotoa pē ʻa ʻetau laka ki muʻá.
19 Ko e toe ʻulungaanga ʻe taha ʻoku tapua atu ʻi heʻetau laka ki muʻa fakalaumālié mo e matuʻotuʻa faka-Kalisitiané ko e fiefiá, ʻa e konga ʻo e fua ʻo e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá. (Kal. 5:22, 23) Ko e kupu hokó ʻe lāulea ai ki he founga ʻe lava ke tau fakatupulekina pea tauhi maʻu ai ʻa e fiefiá lolotonga ʻa e ngaahi taimi faingataʻá.
ʻE Fēfē Haʻo Tali?
• Ko e hā ʻe lava ke ako ʻe he niʻihi kehé fekauʻaki mo kitautolu ʻi heʻetau leá?
• ʻOku anga-fēfē ʻa e hā ʻetau laka ki muʻá ʻi hotau ʻulungaangá mo e anga-maʻá?
• Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke alafaʻifaʻitakiʻanga ʻa e kau Kalisitiané ʻi he ʻofá mo e tuí?
[Fakatātā ʻi he peesi 11]
Naʻe fakahāhā ʻe he talavou ko Tīmoté ʻa e matuʻotuʻa ʻo mahulu atu ia ʻi hono taʻú
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
ʻOku hā ki he niʻihi kehé ʻa hoʻo laka ki muʻá?