Ke Ke Toka Teuteu!
‘Ke toka teuteu ʻa kimoutolu: he ko e hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangatá ʻe fai ʻi ha taimi ʻoku ʻikai te mou ʻamanaki ai kiate ia.’—MT. 24:44.
1, 2. (a) Ko e hā e ngaahi meʻa naʻe tomuʻa tala ʻi he kikite ʻa e Tohi Tapú ʻe lava ke fakahoa ki ha ʻohofi ʻa ha taika? (e) ʻOku anga-fēfē ʻene kaunga kiate koe ʻa e ʻohofi ka hoko maí?
ʻIHA ngaahi taʻu, naʻe fai ai ha fakaʻaliʻali ʻe ha tokotaha faiva ʻiloa ki he kau mamatá ʻaki ʻene vaʻinga melino mo ʻene fanga taika Pengali kuo ʻosi akoʻi. Naʻá ne pehē: “ʻI he taimi ʻoku falala atu ai kia koe ha monumanu, ʻokú ke ongoʻi ʻo hangē kuo ʻoatu kiate koe ʻa e meʻaʻofa fakaʻofoʻofa taha ʻi he māmaní.” Ka ʻi ʻOkatopa 3, 2003, naʻe ngata ai ʻa e falala ko iá. ʻI ha ʻuhinga naʻe ʻikai lava ke ʻiloʻi, ko e taha ʻo ʻene fanga monumanú, ko ha taika hinehina pāuni ʻe 380 (kilokalami ʻe 172), naʻá ne ʻohofi ia. Ko e ʻohofi ko iá naʻe taʻeʻamanekina fakaʻaufuli, pea naʻe ʻikai mateuteu ki ai ʻa e tokotaha naʻá ne akoʻi ʻa e fanga taiká.
2 ʻOku mahuʻinga ke fakatokangaʻi ʻoku tomuʻa tala ʻe he Tohi Tapú ha ʻohofi ʻe fai ʻe ha “manu fekai,” pea ʻoku fiemaʻu ke tau mateuteu. (Lau ʻa e Fakahā 17:15-18.) Ko hai ʻoku ʻohofi ʻe he manu fekai ko ení? ʻI ha liliu fakaʻohovale ʻa e ngaahi meʻá, ʻoku hoko ai ʻa e māvahevahe ʻiate ia pē ʻi he māmani ʻo e Tēvoló. Ko e manu fekai kula ʻahoʻahó ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá, pea ko e “nifo [‘meʻatui,’ NW] ʻe hongofulu” ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e ngaahi mafai fakapolitikalé kotoa. Ko e ngaahi mafai ko ení te nau hanga hake ki Pāpilone ko e Lahi hangē ha paʻumutú, ʻa e ʻemipaea ʻo e lotu loí ʻi he māmaní, ʻo fakaʻauha anga-fakamālohi ia. ʻE hoko e meʻá ni ʻafē? ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi ʻa e ʻahó pea mo e houá. (Mt. 24:36) ʻOku tau ʻiloʻi ʻe hoko ia ʻi ha houa ʻoku ʻikai ke tau ʻamanekina ai ia pea ko e taimi ʻoku toe ki muʻa ʻi he ʻohofi ko ení ʻoku fakanounou. (Mt. 24:44; 1 Kol. 7:29) ʻOku mātuʻaki mahuʻinga leva ke tau toka teuteu fakalaumālie koeʻuhi ʻi he taimi ʻe hoko ai ʻa e ʻohofi ko iá pea hoko mai ʻa Kalaisi ʻi hono tuʻunga ko e Tokotaha Faifakaʻauhá, ʻe toe fakamoʻoniʻi ʻa ʻene hoko ko hotau Huhuʻi pe Faifakahaofi! (Luke 21:28) Ke lavaʻi ʻa e tuʻunga mateuteu ko ení, ʻe lava ke tau ako mei he kau sevāniti faitōnunga ʻa e ʻOtuá ʻa ia naʻa nau toka teuteú pea hoko ai ko e kau siotonu ʻi he fakahoko ʻo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá. Te tau tokanga ki he ngaahi hokosia moʻoni ko eni ʻi he moʻuí?
Ke Ke Toka Teuteu—Hangē ko Noá
3. Ko e hā e ngaahi tuʻunga naʻá ne ʻai ke faingataʻa kia Noa ke ne tauhi faitōnunga ki he ʻOtuá?
3 Neongo ʻa e ngaahi tuʻunga fakalielia naʻe mafolalahia ʻi he māmaní lolotonga ʻa ʻene moʻuí, naʻe toka teuteu ʻa Noa ke sio ki he fakahoko ʻo e talaʻofa ʻa e ʻOtuá. Fakaʻuta atu ki he ngaahi faingataʻa naʻe pau ke fetaulaki mo Noa ʻi he liliu ʻa e kau ʻāngelo angatuʻú ki he sino fakaetangatá ʻo nonofo mo e kakai fefine hoihoifuá! Ko e nonofo taʻefakanatula ko ení naʻe fanauʻi ai ha fānau mahulu hake ʻi he tangatá, ko e “kau toʻa” ʻa ia naʻa nau ngāueʻaki honau mālohi anga-kehé ke ngaohikoviʻi ʻa e niʻihi kehé. (Sen. 6:4) Fakakaukau atu ki he fakamālohi naʻe kamata ʻi he fakatupunga ʻe he kau saiāniti ko ení ʻa e moveuveu ʻi ha feituʻu pē naʻa nau ʻalu ki ai. ʻI heʻene peheé, naʻe mafolalahia ai ʻa e fulikivanú pea ko e fakakaukau mo e tōʻonga ʻa e tangatá naʻe hoko ʻo fakalielia fakaʻaufuli. Ko e ʻEiki Hau ko Sihová naʻá ne tuku atu leva ha tuʻutuʻuni fakaʻotua ʻa ia naʻá ne fakaʻilongaʻi ʻa e kamata ʻo e ngataʻanga ki he māmani fakaʻotuamate ko iá.—Lau ʻa e Senesi 6:3, 5, 11, 12.a
4, 5. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku meimei tatau ai ʻa e ngaahi tuʻunga ʻi hotau ʻahó mo e ngaahi tuʻunga ko ia ʻi he ʻaho ʻo Noá?
4 Naʻe kikiteʻi ʻe Sīsū ko e ngaahi tuʻunga ʻi hotau ʻahó ʻe meimei tatau ia mo e tuʻunga ʻi he ngaahi ʻaho ʻo Noá. (Mt. 24:37) Ko e fakatātaá, ʻoku tau toe siotonu ʻi he fakafeʻātungia ʻa e kau laumālie fulikivanú. (Fkh. 12:7-9, 12) Ko e kau ʻāngelo tēmeniō ko ení naʻa nau liliu sino ʻi he ngaahi ʻaho ʻo Noá. Neongo ʻoku taʻofi kinautolu he taimí ni ke ʻoua te nau toe liliu sino ʻo hoko ko e tangata, ʻoku nau feinga lahi ke puleʻi tatau ʻa e iiki mo e lalahi. ʻI he ʻikai ʻilo ki aí, ko e faʻahinga ko eni ʻoku nau mioʻi ʻa e fehokotaki fakasinó ʻoku maʻu ʻenau fiefiá ʻi he ngaahi tōʻonga kovi mo ololalo ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku lava ke nau kākaaʻi ʻi he māmaní.—Ef. 6:11, 12.
5 Ko e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e Tēvoló ko ha “tamate-tangata” pea ʻoku pehē ai ʻoku “aʻana ʻa e malohi ʻo e mate.” (Sione 8:44; Hep. 2:14) ʻOku fakangatangata ʻa hono mālohí ʻi he felāveʻi mo hono fakatupunga fakahangatonu ʻa e maté. Neongo ia, ko e laumālie anga-fītaʻa ko ení ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻa e kākā mo e fakatauele. ʻOkú ne tō ʻa e fakakaukau fakapō ki he loto mo e ʻatamai ʻo e kakaí. Ko e fakatātaá, ko e toko 1 mei he fānau ʻe toko 142 kotoa pē ʻoku fanauʻi ʻi ʻAmeliká te nau hoko ʻo maʻukovia ʻi ha fakapō. ʻI he mātuʻaki failahia ʻa e fakamālohi taʻeʻuhingá, ʻokú ke fakakaukau ʻe siʻi ʻa e tokanga ki ai ʻa Sihova he ʻaho ní ʻi he meʻa ko ia naʻá ne fai ʻi he ʻaho ʻo Noá? Heʻikai te ne fai ʻe ia ha meʻa?
6, 7. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Noa mo hono fāmilí ʻa e tui mo e manavahē-ʻOtuá?
6 ʻI he taimi totonu, naʻe fakahaaʻi ai kia Noa ʻa e fili ʻa e ʻOtuá ke ʻomai ha fuʻu lōvai ki he māmaní, ʻo fakaʻauha ai ʻa e kakano kotoa pē. (Sen. 6:13, 17) Naʻe fakahinohino ʻa Sihova kia Noa ke ne langa ha ʻaʻake naʻe hangē hono sīpingá ko ha fuʻu puha tapafā loloá. Naʻe kamata ngāue ʻa Noa mo hono fāmilí. Ko e hā naʻá ne tokoniʻi kinautolu ke nau talangofua pea toka teuteu ʻi he taimi naʻe hoko mai ai ʻa e fakamaau ʻa e ʻOtuá?
7 Ko e tui lahi mo e manavahē-ʻOtuá naʻá ne ueʻi ʻa Noa mo hono fāmilí ke nau fai ʻa e meʻa naʻe fekauʻi ʻe he ʻOtuá. (Sen. 6:22; Hep. 11:7) ʻI hono tuʻunga ko e ʻuluʻi fāmilí, naʻe hanganaki ʻā fakalaumālie ʻa Noa peá ne kalofi ai ʻa e fakameleʻi naʻe hoko ki he māmani motuʻa ko iá. (Sen. 6:9) Naʻá ne ʻiloʻi naʻe fiemaʻu ke maluʻi ʻa hono fāmilí mei hono ohi ʻa e ngaahi founga fakamālohi mo e tōʻonga fakafetau ʻa e kakai takatakai ʻia kinautolú. Naʻe mahuʻinga ke ʻoua te nau hoko ʻo nōfoʻi ʻi he ngaahi meʻa fakaʻaho ʻo e moʻuí. Naʻe ʻi ai ha ngāue ʻa e ʻOtuá kia kinautolu ke nau fai, pea naʻe mātuʻaki mahuʻinga ke fakatefito ai ʻe he fāmilí kotoa ʻa ʻenau moʻuí.—Lau ʻa e Senesi 6:14, 18.
Toka Teuteu ʻa Noa mo Hono Fāmilí
8. Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi ko e ngaahi mēmipa ʻo e fāmili ʻo Noá naʻa nau tōʻongaʻaki ʻa e anga-līʻoa fakaʻotuá?
8 Ko e fakamatala ʻi he Tohi Tapú ʻoku fakahangataha ai ʻa e tokangá ki he ʻuluʻi fāmili ko Noá, ka ko e uaifi ʻo Noá mo hono ngaahi fohá mo honau ngaahi uaifí ko e kau lotu foki kinautolu ʻa Sihova. Naʻe fakapapauʻi eni ʻe he palōfita ko ʻIsikelí. Naʻá ne pehē kapau naʻe moʻui ʻa Noa ʻi he taimi ʻo ʻIsikelí, ko ʻene fānaú heʻikai fakahaofi kinautolu makatuʻunga ʻi he māʻoniʻoni ʻa ʻenau tamaí. Naʻa nau lalahi feʻunga ke talangofua pe talangataʻa. Ko ia ai, naʻa nau fakamoʻoniʻi fakafoʻituitui ʻa ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻene ngaahi foungá. (Isi. 14:19, 20) Naʻe tali ʻe he fāmili ʻo Noá ʻa ʻene fakahinohinó, kau ʻi heʻene tuí, pea naʻe ʻikai te nau fakaʻatā ʻa e tākiekina ʻa e niʻihi kehé ke taʻofi ai ʻenau ngāue naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá.
9. Ko e hā ʻa e ngaahi fakatātā ʻi onopooni ʻo e tui hangē ko Noá ʻoku lava ke tau fakahāʻí?
9 He fakalototoʻa moʻoni ē ke sio he ʻahó ni ʻi loto ʻi heʻetau fetokouaʻaki ʻi māmani lahí ki he ngaahi ʻuluʻi fāmili ʻoku nau fai ʻenau lelei tahá ke faʻifaʻitaki kia Noa! ʻOku nau ʻiloʻi ʻoku ʻikai feʻunga pē ke tokonaki ʻa e meʻakai, vala, nofoʻanga, mo e ako maʻa honau ngaahi fāmilí. Kuo pau ke nau toe tokangaʻi ʻenau ngaahi fiemaʻu fakalaumālié. ʻI he fai peheé, ʻoku nau toka teuteu ai ki he meʻa kuo vavé ni ke fai ʻe Sihová.
10, 11. (a) Lolotonga ʻa e ʻi loto ʻi he ʻaʻaké, naʻe anga-fēfē ʻa e ongoʻi taʻetoeveiveiua ʻa Noa mo hono fāmilí? (e) Ko e hā e fehuʻi ʻoku lelei ke tau ʻeke hifo kia kitautolú?
10 Ko Noa, ko hono uaifí, mo hono ngaahi fohá, mo honau ngaahi uaifí naʻa nau ngāue nai ki hono langa ʻa e ʻaʻaké ʻi he taʻu nai ʻe 50. ʻI heʻenau langa ʻa e ʻaʻaké, kuo pau naʻa nau hū ki loto mo hū ki tuʻa ai ʻo tuʻo lauingeau. Naʻa nau vali ia ke ʻoua ʻe hū ki ai ʻa e vaí, faʻoaki ai ʻa e meʻakai, pea fakahū ki ai mo e fanga manú. Sioloto atu ki he meʻa naʻe hokó. ʻOku faifai pē pea aʻu ki he ʻaho lahí. Ko e ʻaho ia hono 17 ʻo e māhina hono ua ʻo e taʻu 2370 K.M., pea ʻoku nau hū ki he ʻaʻaké. ʻOku tāpuni ʻe Sihova ʻa e matapaá, pea ʻoku kamata ke ʻuha. ʻOku ʻikai ko ha ʻuha lahi anga-maheni pē eni ʻi he feituʻú. Ko e ʻufiʻufi ʻo e vaí, pe ʻōseni fakalangí naʻe matangaki, pea naʻe haʻahaʻaki ʻi he ʻaʻaké ʻa e fuʻu lōvai. (Sen. 7:11, 16) Ko e kakai ʻi tuʻa ʻi he ʻaʻaké ʻoku fakaʻaʻau ke nau mate lolotonga ia ʻoku hao ʻa e faʻahinga ʻi lotó. Ko e hā nai ʻa e ongoʻi ʻa e fāmili ʻo Noá? ʻIo, ko e houngaʻia lahi ʻi he ʻOtuá. Ka ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻa nau fakakaukau, ‘He fiefia ē ko kitautolu ʻi heʻetau takaua mo e ʻOtua moʻoní pea toka teuteú!’ (Sen. 6:9) ʻE lava ke ke sioloto atu kiate koe ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo ʻĀmaketoné, ʻoku fonu ho lotó ʻi he houngaʻia meimei tatau?
11 ʻOku ʻikai lava ke taʻofi ʻe ha meʻa ʻa e Māfimafi-Aoniú mei hono fakahoko ʻene talaʻofa ke ʻomai ha ngataʻanga ki he fokotuʻutuʻu fakasētane ko ení. ʻEke hifo kiate koe, ‘ʻOku ou maʻu ʻa e tuipau fakaʻaufuli heʻikai taʻefakahoko ha taha ʻo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá naʻa mo e fakaikiiki siʻisiʻi tahá pea ʻe fakahoko kotoa ia ʻi heʻene taimi kotofá?’ Kapau ko ia, ke ke toka teuteu ʻaki ʻa e hanganaki fakakaukau ki he “ʻaho ʻo e ʻOtua” ʻoku tuʻunuku vave maí.—2 Pita 3:12.
Naʻe Hanganaki ʻĀ ʻa Mōsese
12. Ko e hā naʻe mei lava ke ne fakanenefuʻi ʻa e vīsone fakalaumālie ʻa Mōsesé?
12 Tau vakai angé ki ha toe fakatātā. Mei ha vakai fakakakano, ko Mōsesé naʻe hā ngali naʻá ne ʻi ha tuʻunga lelei ʻaupito ʻi he māmani ʻo ʻIsipité. ʻI hono tuʻunga ko e foha ohi ʻo e ʻofefine ʻo Feló, ngalingali naʻe hakeakiʻi māʻolunga ia pea naʻá ne maʻu ʻa e ngaahi meʻakai lelei tahá, ko e vala lelei tahá, mo e ngaahi ʻātakai tuʻumālie tahá. Naʻá ne maʻu ha ako māʻolunga. (Lau ʻa e Ngāue 7:20-22.) Naʻá ne ʻi he tuʻunga nai ke ne maʻu ha fuʻu tofiʻa.
13. Naʻe anga-fēfē ʻa e hanganaki tokangataha ʻa Mōsese ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá?
13 ʻOku hangehangē, ko hono akoʻi tōmuʻa ʻe heʻene ongo mātuʻá naʻe ʻai ai ke lava ʻo ʻiloʻi ʻe Mōsese ʻa e fakavalevale ʻo e lotu ʻaitoli naʻe fai ʻe he kau ʻIsipité. (Eki. 32:8) Ko e fokotuʻutuʻu fakaeako ʻa ʻIsipité mo e fakaʻofoʻofa fakamatelie ʻo e fale fakatuʻí naʻe ʻikai te ne ʻai ke liʻaki ai ʻe Mōsese ʻa e lotu moʻoní. ʻOku pau pē naʻá ne fakalaulauloto lahi ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ki heʻene fanga kuí pea naʻá ne maʻu ha holi vēkeveke ke toka teuteu ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. He ko ē, naʻe tala ʻe Mōsese ki he fānau ʻa ʻIsilelí: “Kuo fekau au kiate kimoutolu ʻe Sihova, ko e ʻOtua ʻo . . . Epalahame, ko e ʻOtua ʻo Aisake, pea ko e ʻOtua ʻo Sekope.”—Lau ʻa e Ekisoto 3:15-17.
14. Naʻe anga-fēfē hono ʻahiʻahiʻi ʻa e tui mo e loto-toʻa ʻa Mōsesé?
14 ʻI he ʻikai hangē ko e ngaahi ʻaitoli kotoa naʻa nau fakafofongaʻi ʻa e ngaahi ʻotua taʻemoʻui ʻo ʻIsipité, ko Sihova, ʻa e ʻOtua moʻoní, naʻe moʻoni ia kia Mōsese. Naʻá ne moʻui ʻo hangē naʻe lava ke ne sio ki he “Tuʻi Taʻehamai.” Naʻe tui ʻa Mōsese ʻe fakatauʻatāinaʻi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá, ka naʻe ʻikai te ne ʻiloʻi pe ʻe hoko iá ʻafē. (Hep. 11:24, 25, 27) Ko ʻene holi mālohi ke sio ki he fakatauʻatāinaʻi ʻo e kau Hepeluú ne hā ia ʻi heʻene taukapoʻi ha pōpula ʻIsileli ʻa ia naʻe ngaohikoviʻi. (Eki. 2:11, 12) Kae kehe, naʻe ʻikai ko e taimi ia ʻa Sihová, ko ia naʻe pau ai ke moʻui ʻa Mōsese ko ha tokotaha hola holo ʻi ha fonua mamaʻo. ʻOku ʻikai ha veiveiua naʻe faingataʻa kiate ia ke ne mavahe mei hono maʻu ʻa e ngaahi ʻātakai fiemālie ʻo e lotoʻā ʻIsipité ke nofo ʻi he toafá. Neongo ia, naʻe toka teuteu ʻa Mōsese ʻaki ʻene hanganaki ʻā ʻi he fakahinohino kotoa pē naʻe ʻoange ʻe Sihova kiate iá. Ko ia ai, naʻe lava ke ngāueʻaki ia ʻe he ʻOtuá ke ne ʻoatu ʻa e fakafiemālie ki hono fanga tokouá hili ʻene fakamoleki ʻa e taʻu ʻe 40 ʻi Mitiani. ʻI he fakahinohino ʻa e ʻOtuá, naʻe foki talangofua ʻa Mōsese ki ʻIsipite. Naʻe hoko mai ʻa e taimi ke fakahoko ai ʻe Mōsese ha fekau fakaʻotua pea ke ne fai ʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he founga ʻa e ʻOtuá. (Eki. 3:2, 7, 8, 10) ʻI heʻene foki ki ʻIsipité, ko Mōsese “nae agavaivai ia, o lahi hake i he kau tagata kotoabe,” naʻe fiemaʻu kiate ia ʻa e tui mo e loto-toʻa ke ne hā ai ʻi he ʻao ʻo Feló. (Nom. 12:3, PM) Naʻá ne fai ia, ʻo ʻikai tuʻo taha pē, ka naʻe toutou fai ʻi he hokohoko atu ʻa e ngaahi malá, ʻo ʻikai ʻiloʻi ʻi he hoko atu mei he mala ki he malá pe ko e hā hono tuʻo lahi ʻo e fiemaʻu ke ne ʻalu ai ki he ʻao ʻo Feló.
15. Neongo ʻa e loto-mamahí, ko e hā naʻá ne ueʻi ʻa Mōsese ke ne hanganaki tokanga ki ha ngaahi faingamālie ke fakalāngilangiʻi ai ʻa ʻene Tamai fakahēvaní?
15 ʻI he taʻu ʻe 40 hoko maí, mei he 1513 K.M. ki he 1473 K.M., naʻe fehangahangai ai ʻa Mōsese mo e siva ʻa e ʻamanakí. Neongo ia, naʻá ne tokanga ki ha ngaahi faingamālie ke fakalāngilangiʻi ai ʻa Sihova pea fakalototoʻaʻi ʻaufuatō ʻa hono kaungā ʻIsilelí ke nau fai pehē. (Teu. 31:1-8) Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí naʻá ne ʻofa ʻi he huafa mo e tuʻunga-hau ʻo Sihová ʻo laka ia ʻi hono hingoa ʻoʻoná. (Eki. 32:10-13; Nom. 14:11-16) Neongo e siva ʻa e ʻamanakí pe loto-mamahí, ko kitautolu foki kuo pau ke tau hokohoko atu hono poupouʻi ʻa e tuʻunga-pule ʻa e ʻOtuá, ʻo tuipau ko ʻene founga ki hono fai ʻo e ngaahi meʻá ʻoku fakapotopoto ange, māʻoniʻoni ange, pea lelei ange ʻi ha toe taha. (Ai. 55:8-11; Sel. 10:23) Ko e anga ia hoʻo ongoʻí?
Mou ʻĀ Pē!
16, 17. Ko e hā ʻoku ʻuhinga lahi ai kiate koe ʻa e Maake 13:35-37?
16 “Mou tokanga, mou ʻā pē: he ʻoku ʻikai te mou ʻilo pe fakakū hono taimi.” (Mk. 13:33) Naʻe fai ʻe Sīsū ʻa e fakatokanga ko iá ʻi heʻene lāulea ki he fakaʻilonga ʻa ia ʻe fakaʻilongaʻiʻaki ʻa e fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ení. Fakakaukau angé ki he ngaahi lea fakaʻosi fekauʻaki mo e kikite ʻa Sīsuú hangē ko ia naʻe hiki ʻe Maʻaké: “Mou leʻo: he ʻoku ʻikai te mou ʻilo pē hoko fakakū mai ʻa e ʻEiki ʻo e ʻapi; pē efiafi, pē tuʻuapō, pē ʻi he uʻua ʻa e moa, pē hengihengi: naʻa haʻu fakafokifā pē ia, ʻo ne ʻilo kimoutolu ʻoku mou mohe. Pea ko e meʻa ʻoku ou tala kiate kimoutolu ʻoku ou tala ki he kakai kotoa pē, Mou Leʻo.”—Mk. 13:35-37.
17 Ko e ekinaki ʻa Sīsuú ʻoku fakatupu-fakakaukau. Naʻá ne lave ki he ngaahi taimi leʻo kehekehe ʻe fā ʻi he poʻulí. Ko e leʻo fakaʻosí ʻe fakamoʻoniʻi ʻene hoko ko ha taimi faingataʻa ia ke hanganaki ʻā ai, he naʻe lele ia mei he tolu hengihengí nai ʻo aʻu ki he hopo ʻa e laʻaá. Ko e kau palani taú ʻoku nau vakai ki heni ko e taimi ola lelei taha ia ke ʻohofi ai ʻa e filí, ʻi he maʻu ai ʻa e faingamālie lelei taha ke puke kinautolu ʻi heʻenau “mohe.” ʻI he founga meimei tatau he taimí ni, ʻi he taimi ʻoku māʻumohe ai ʻa e māmaní ʻi ha ʻuhinga fakalaumālié, te tau fāinga lahi ʻaupito nai ke hanganaki ʻā. ʻOku ʻi ai haʻatau veiveiua ʻoku fiemaʻu ke tau hanganaki “ʻā pē” mo “tokanga” ki he ngataʻanga naʻe tomuʻa talá mo hotau fakahaofí?
18. ʻI he tuʻunga ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ko e hā ʻa e monū taʻehanotatau ʻoku tau maʻú?
18 Ko e tokotaha naʻá ne akoʻi ʻa e monumanú naʻe lave ki ai ʻi he kamatá naʻá ne hao ʻi hono ʻohofi ʻe he taika Pengalí. Ka ʻoku fakahaaʻi taʻetoefehālaaki ʻe he kikite ʻa e Tohi Tapú ko e lotu loí mo e toenga ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ení heʻikai te nau hao ʻi he ngataʻanga ʻoku tuʻunuku maí. (Fkh. 18:4-8) ʻOfa ke sio ʻa e kau sevāniti kotoa ʻa e ʻOtuá, ʻa e iiki mo e lalahi, ki he mafatukituki ʻo hono fai ʻa e meʻa kotoa te tau malavá ke tau toka teuteu ai ki he ʻaho ʻo Sihová ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Noa mo hono fāmilí. ʻOku tau moʻui ʻi ha māmani taʻefakalāngilangiʻi ʻOtua ʻa ia ʻoku lumaʻi ai ʻe he kau faiako ʻo e lotu loí, pea pehē ki he kau ʻakinositiká mo e kau fakaʻikaiʻi-ʻOtuá ʻa e Tokotaha-Fakatupú ʻi heʻenau leá. Ka heʻikai lava ke tau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻi hano uesia. Tau tokanga ki he ngaahi fakatātā kuo tau lāulea ki aí pea hanganaki tokanga ki he ngaahi faingamālie ke taukapoʻi mo fakalāngilangiʻi ai ʻa Sihova ʻi hono tuʻunga ko e “ʻOtua ia ʻo e ngaahi ʻotua,” ʻio, “ko e ʻOtua lahi, ko e Mafi mo e Ngeia.”—Teu. 10:17.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Fekauʻaki mo e “taʻu ʻe teau mo e taʻu ʻe uofulu” naʻe lave ki ai ʻi he Senesi 6:3, sio ki he Taua Leʻo ʻo Tīsema 15, 2010, peesi 30.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
• Ko e hā naʻe fiemaʻu ai ke fakamuʻomuʻa ʻe Noa ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa hono fāmilí?
• ʻOku anga-fēfē ʻa e meimei tatau ʻi he tuʻunga mahuʻinga ʻa hotau taimí mo e ʻaho ʻo Noá?
• Neongo e siva ʻa e ʻamanakí, ko e hā naʻe hanganaki tokangataha ai ʻa Mōsese ki he ngaahi talaʻofa ʻa Sihová?
• Ko e hā ʻa e ngaahi kikite Fakatohitapu ʻokú ne ueʻi koe ke ke hanganaki ʻā fakalaumālié?
[Fakatātā ʻi he peesi 25]
Ko Noa mo hono fāmilí naʻa nau hanganaki tokangataha ki he ngāue ʻa Sihová
[Fakatātā ʻi he peesi 26]
Ko e ngaahi talaʻofa papau ʻa e ʻOtuá naʻe tokoniʻi ai ʻa Mōsese ke ne hanganaki tokanga