LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w11 10/1 p. 7-9
  • Fakaeʻa ʻa e Pule Fakapulipuli ʻo e Māmaní

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Fakaeʻa ʻa e Pule Fakapulipuli ʻo e Māmaní
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e “Pule ʻo e Māmani ko Ení” ʻOkú Ne Fakahaaʻi Tonu Ia
  • Foaki ʻe he Pule ʻo e Māmaní ʻa e Mālohi ki Hono Kaungā Feohí
  • Fakahaaʻi ʻe he Pule ʻo e Māmaní ʻa Hono Lanu Totonú
  • Fakaʻauha Fakaʻosi ʻo e Tēvoló
  • Ko ha Fili ʻo e Moʻui Taʻengatá
    Te Ke Malava ʻo Moʻui Taʻengata he Palataisi ʻi he Māmaní
  • Ko e Hā ʻOku Leaʻaki ʻe he Tohi Tapú?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Maʻá e Kakai)—2016
  • “Tali Tekeʻi ʻa e Tevolo” ʻo Hangē ko Ia Naʻe Fai ʻe Sīsuú
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2008
  • Ko e Tēvoló—Lahi Ange Ia ʻi he Manavahē Taʻeʻuhingá Pē
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
w11 10/1 p. 7-9

Fakaeʻa ʻa e Pule Fakapulipuli ʻo e Māmaní

“KO E pule ʻo e māmani ko ení ʻe lī ki tuʻa,” ko e lea ia ʻa Sīsū ki he kakaí ʻi he taimi ʻe taha. Ki mui ai, naʻá ne toe pehē ‘ko e pule ʻo e māmaní ʻoku ʻikai hano mafai kiate ia’ pea “kuo fakamāuʻi ʻa e pule ʻo e māmani ko ení.” (Sione 12:31; 14:30; 16:11) Naʻe lea ʻa Sīsuú ʻo fekauʻaki mo hai?

ʻI he fakakaukau atu ki he meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū fekauʻaki mo e “pule ʻo e māmani ko ení,” ʻoku hā mahino naʻe ʻikai lava ke ne ʻuhinga ki heʻene Tamaí, ʻa Sihova ko e ʻOtuá. Ko hai leva ʻa e “pule ʻo e māmani ko ení”? ʻE anga-fēfē hono ‘lī ki tuʻá,’ pea kuo anga-fēfē hono ‘fakamāuʻí’?

Ko e “Pule ʻo e Māmani ko Ení” ʻOkú Ne Fakahaaʻi Tonu Ia

Hangē ko e faʻa laukauʻaki ʻe ha taki faihia ʻa e pōlepole fekauʻaki mo hono mālohí, naʻe pehē pē ʻa e Tēvoló ʻi he taimi naʻá ne ʻahiʻahiʻi ai ʻa Sīsū, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. Hili hono fakaʻaliʻali kia Sīsū “ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē” ʻo e māmaní, naʻe fai ange ʻe Sētane kiate ia ʻa e tuʻuaki ko ení: “Te u ʻoatu kiate koe ʻa e mafai ki he kotoa ʻo e ngaahi meʻá ni mo honau lāngilangí koeʻuhi kuo tuku mai ia kiate au, pea ʻilonga ʻa ia ʻoku ou loto ki aí, ʻoku ou foaki ia ki ai.”—Luke 4:5-7.

Kapau ko e Tēvoló ko ha tuʻunga pē ia ʻo e koví, hangē ko e fakahuʻunga ʻa e niʻihi, ʻe lava fēfē ke fakamatalaʻi ʻa e ʻahiʻahi ko iá? Naʻe ʻahiʻahiʻi ʻa Sīsū ʻe ha fakakaukau kovi pe ko ha hohaʻa ʻi loto ʻa ia naʻe malava ke hoko hili ʻene papitaisó? Kapau ko ia, ʻe lava fēfē ke pehē “ʻoku ʻikai ha angahala ʻiate ia”? (1 Sione 3:5) ʻI he ʻikai ʻaupito fakaʻikaiʻi ʻa e mālohi ʻo e Tēvoló ki he faʻahinga ʻo e tangatá, naʻe fakapapauʻi moʻoni ia ʻe Sīsū ʻaki ʻene lea fekauʻaki mo ia ko e ‘pule ʻo e māmaní,’ ʻo fakamatalaʻi ia “ko ha tāmate tangata” mo “ha tokotaha loi.”—Sione 14:30; 8:44.

ʻI ha taʻu nai ʻe 60 hili e fetaulaki ʻa Kalaisi mo e Tēvoló, naʻe fakamanatu ai ʻe he ʻapositolo ko Sioné ki he kau Kalisitiané ʻa e tākiekina mālohi ʻa e Tēvoló, ʻo pehē “ko e māmaní kotoa ʻoku tokoto ia ʻi he mafai ʻo e tokotaha fulikivanú.” Ko e tokotaha ko iá, naʻe toe pehē ʻe Sione, “ʻokú ne takihalaʻi ʻa e kotoa ʻo e māmani.” (1 Sione 5:19; Fakahā 12:9) ʻOku hā mahino, ʻoku lau ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo ha laumālie taʻehāmai ‘ko e pule ʻo e māmaní.’ Ka ko e hā e lahi ʻo ʻene tākiekina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá?

Foaki ʻe he Pule ʻo e Māmaní ʻa e Mālohi ki Hono Kaungā Feohí

ʻI he tohi fekauʻaki mo e tau ʻa e kau Kalisitiané ki he tuí, naʻe fakahaaʻi mahino ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa honau ngaahi fili kovi tahá. ‘ʻOku mau fai ha fetakai,’ ko ʻene lea moʻoní ia, “ʻo ʻikai mo e toto mo e kakano, ka ko e ngaahi founga-pule, mo e ngaahi mafai, mo e kau pule ʻo e māmani ʻo e fakapoʻulí ni, mo e ngaahi kongakau laumālie fulikivanu ʻi he ngaahi potu fakahēvaní.” (ʻEfesō 6:12) Ko ia ai, ko e taú ni ʻoku fakalaka atu ia ʻi he nofoʻanga ʻo e tangatá, koeʻuhí ʻoku fakahoko ia, “ʻo ʻikai mo e toto mo e kakano,” ka ko e “ngaahi kongakau laumālie fulikivanu.”

Fakatatau ki he ngaahi liliu Tohi Tapu fakaeonopooni lahi tahá, ko e “ngaahi kongakau laumālie fulikivanu” hení ʻoku ʻuhinga iá, ʻo ʻikai ki ha tuʻunga taʻepau ʻo e koví, ka ko e faʻahinga laumālie fulikivanu mālohi. Ko e ngaahi liliu ʻe niʻihi ʻoku ʻomai ai e ngaahi fakalea “ko e fuʻu kau tau laumālie fulikivanu ʻi he ngaahi feituʻu fakahēvaní” (Revised Standard Version), “ko e kau tau laumālie ʻo e koví ʻi hēvani” (The Jerusalem Bible), mo e “ngaahi kongakau ʻo e koví mahulu hake ʻi he tangatá ʻi hēvani” (The New English Bible). Ko ia ai, kuo ngāueʻaki ʻe he Tēvoló ʻa hono mālohí fakafou ʻi he kau ʻāngelo angatuʻu kehe, ʻa ia naʻa nau liʻaki “honau nofoʻanga totonú” ʻi hēvani.—Sute 6.

Ko e tohi fakaekikite ʻa Taniela he Tohi Tapú ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻa e anga ʻo hono puleʻi ʻe he “kau pule” ko ení ʻa e māmaní talu mei tuai. ʻI he hohaʻa lahi fekauʻaki mo e kaungā Siu ʻa ia naʻa nau toe foki ʻi he 537 K.M. ki Selusalema mei honau takiheeʻi ki Pāpiloné, naʻe lotu ʻa e palōfita ko Tanielá maʻanautolu ʻi he uike ʻe tolu. Naʻe fekauʻi mai ha ʻāngelo ʻe he ʻOtuá ke ne fakafiemālieʻi ʻa e palōfitá, ʻo tala ange ki ai ʻa e ʻuhinga naʻe tuai ai ʻene aʻu maí. Naʻá ne pehē: “Ko e ʻeiki ʻo e puleʻanga ʻo Pesia naʻe tuʻu ke taʻofi au, ʻo ʻaho ʻe uofulu ma taha.”—Taniela 10:2, 13.

Ko hai ʻa e pilinisi pe ‘ʻeiki ʻo Pesia’ ko ení? ʻOku hā mahino naʻe ʻikai ʻuhinga ʻa e ʻāngeló ia kia Tuʻi Kōlesi ʻo Pēsiá, ʻa ia naʻá ne hōifua ʻi he taimi ko iá kia Taniela mo hono kakaí. ʻIkai ngata aí, ʻe lava fēfē ke talitekeʻi ʻe ha tuʻi fakaetangata pē ha meʻamoʻui laumālie ʻi he uike ʻe tolu lolotonga ia naʻe feʻunga mo e ʻāngelo pē ʻe taha ke ne fakaʻauha ʻi he pō ʻe taha ʻa e kau tau mālohi ʻe toko 185,000? (ʻAisea 37:36) Ko e ‘pilinisi ʻo Pesia’ ko eni ko e filí ʻoku lava ke pehē ko ha fakafofonga ia ʻo e Tēvoló, ʻa ia ko ha tēmeniō naʻe tuku ke ne puleʻi ʻa e feituʻu ʻo e ʻEmipaea ʻo Pēsiá. Ki mui ai ʻi he fakamatalá, naʻe fakahaaʻi ai ʻe he ʻāngelo ʻa e ʻOtuá ʻe toe pau ke ne tauʻi ʻa e ‘pilinisi ʻo Pesiá’ mo ha pilinisi tēmeniō ʻe taha, ko e pilinisi pe “ʻeiki ʻo Kalisi.”—Taniela 10:20.

Ko e hā ʻe lava ke tau fakaʻosiʻaki mei he meʻa ko ení? Ko hono ʻai mahinó ʻoku ʻi ai moʻoni ʻa e “kau pule” taʻehāmai, ko e kau pilinisi tēmeniō ʻoku nau kau ʻi hono puleʻi ʻa e māmaní ʻi he malumalu ʻo e mafai ʻo honau takí, ʻa Sētane ko e Tēvoló. Ka ko e hā ʻenau taumuʻá ʻo aʻu mai ki he taimí ni?

Fakahaaʻi ʻe he Pule ʻo e Māmaní ʻa Hono Lanu Totonú

ʻI he tohi fakaʻosi ʻo e Tohi Tapú, ʻa e Fakahaá, ʻoku fakamatala ai ʻa e ʻapositolo ko Sioné ki he anga hono ikunaʻi ʻe Sīsū, ʻa ia ko Maikeli ko e ʻāngelo-pulé ʻa e Tēvoló mo ʻene kau tēmenioó pea fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki ko e tupu mei honau kapusi mei hēvaní. ʻOku tau lau: “ʻOiauē ʻa e māmaní . . . koeʻuhi kuo ʻalu hifo ʻa e Tēvoló kiate kimoua, ʻokú ne ʻita lahi, ʻi heʻene ʻiloʻi ʻoku toe siʻi pē hono taimí.”—Fakahā 12:9, 12.

Kuo anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he Tēvoló ʻa e ʻita lahí? Hangē pē ko e muimui ʻa e kau faihia feinga vavale tokolahi ʻi he lao ʻo e ‘pule pe fakaʻauhá,’ ko e Tēvoló mo ʻene kau tēmenioó ʻoku nau fakapapauʻi ke fakaʻauha ʻa e māmaní mo e kakai ʻi aí fakataha mo kinautolu. ʻI hono ʻiloʻi ʻoku toe siʻi ʻa hono taimí, kuo ngāueʻaki ʻe he Tēvoló ʻa e taha ʻo e ngaahi ʻelemēniti tefito ʻo e sōsaieti ʻo e tangatá ʻi he malumalu ʻo ʻene pulé—ko e pisinisi lalahí—ke pouaki ha laumālie hohaʻatuʻu ki he maʻu lahi ʻo e koloá, ʻa ia ʻoku iku ia ki hono fakatekelei ʻa e ngaahi koloa fakanatulá mo fakaʻauha ʻa e ʻātakaí ʻi māmani lahi, ʻo fakamanamanaʻi ai e hao moʻui ʻa e tangatá.—Fakahā 11:18; 18:11-17.

Talu mei he kamataʻanga ʻo e hisitōlia ʻo e tangatá, ko e mānumanu ʻa e Tēvoló ki he mafaí kuo toe tapua atu ia ʻi he politikí mo e lotú. Ko e tohi Fakahaá ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e ngaahi mafai fakapolitikalé ko e fanga manu fekai ʻa ia kuo ʻoange kia kinautolu ʻe he Tēvoló ʻa e “fuʻu mafai lahi.” ʻOku toe fakamatalaʻi ai ʻa e fepikitaki taʻemā ʻi he vahaʻa ʻo e politikí mo e lotú ko e tono fakalaumālie palakū. (Fakahā 13:2; 17:1, 2) Fakakaukau atu ki he fakafeʻātungia, tuku pōpula, ngaahi tau, mo e ngaahi fepaki fakafaʻahinga ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí ʻa ia kuo iku ki he mole ʻa e moʻui ʻe laui miliona. ʻE lava ke leaʻaki faitotonu ʻe ha taha ko e ngaahi meʻa fakaʻohovale mo fakalilifu ko ia kuó ne fakameleʻi ʻa e ngaahi peesi ʻo e hisitōlia ʻo e tangatá ko e ngāue anga-maheni pē ia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá? Pe ko e nunuʻa ia ʻo e ngāue ʻa e ngaahi kongakau laumālie fulikivanu taʻehāmaí?

ʻOku fakahaaʻi fakapatonu ʻe he Tohi Tapú mo fakaeʻa ʻa e tokotaha kuó ne kākaaʻi ʻa e kau taki fakaetangatá mo e ngaahi puleʻanga hau ʻi he māmaní. Pe ʻoku nau lāuʻilo ki ai pe ʻikai, ko e sōsaieti ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku tapua atu mei ai ʻa e ʻulungaanga ʻo hono pulé mo ʻene lao ‘pule pe fakaʻauhá.’ Ka ko e hā hono lōloa ʻo e faingataʻaʻia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Tēvoló?

Fakaʻauha Fakaʻosi ʻo e Tēvoló

Ko e ngāue ʻa Kalaisi ʻi he māmaní he ʻuluaki senitulí naʻe fakahaaʻi ai kuo vavé ni ke fakaʻauha ʻa e Tēvoló mo ʻene kau tēmenioó. ʻI he taimi naʻe fakamatala ai ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú ki he anga ʻo ʻenau kapusi ʻa e kau tēmeniō taʻehāmaí, naʻá ne tala ange kia kinautolu: “Naʻe kamata ke u sio kia Sētane kuó ne tō ʻo hangē ko e tapa ʻa e ʻuhilá mei he langí.” (Luke 10:18) ʻI he ngaahi lea ko iá, naʻe fiefia ʻa Sīsū ke fakahoko ʻa ʻene ikunaʻi he kahaʻú ʻa e pule ʻo e māmaní ʻi he taimi pē ko ia te ne foki ai ki hēvani ʻi hono tuʻunga ko Maikeli ko e ʻāngelo-pulé. (Fakahā 12:7-9) Ko hano ako fakaʻāuliliki ʻa e ngaahi kikite ʻa e Tohi Tapú ʻoku fakahaaʻi ai naʻe hoko ʻa e ikuna ko ení ʻi hēvani ʻi he 1914 pe taimi nounou ʻi he hili iá.a

Talu mei he taʻu ko iá, mo hono ʻiloʻi ʻe he Tēvoló ko e taimi ʻoku toe ki muʻa ʻi hono fakaʻauhá ʻoku nounou. Neongo ‘ko e māmaní kotoa ʻoku tokoto ia ʻi hono mafaí,’ kuo ʻikai ke takihalaʻi ʻa e kakai ʻe laui miliona he ʻahó ni ʻe heʻene ngaahi feinga vavale ke puleʻi kinautolú. Kuo fakaava ʻe he Tohi Tapú honau matá ke nau ʻiloʻi ʻa hono tuʻunga moʻoní mo ʻene ngaahi fāliungá. (2 Kolinitō 2:11) ʻOku nau maʻu ʻa e ʻamanaki ʻi he ngaahi lea ʻa Paula ki hono kaungā Kalisitiané: “Ko e ʻOtua ʻa ia ʻokú ne foaki ʻa e melinó ʻoku vavé ni ke ne laiki ʻa Sētane ʻi homou lalo vaʻé.”b—Loma 16:20.

Kuo vavé ni ke hoko e fakaʻauha fakaʻosi ʻo e Tēvoló! ʻI he malumalu ʻo e pule anga-ʻofa ʻa Kalaisí, ko e faʻahinga māʻoniʻoni ʻo e tangatá te nau liliu ʻa e tuʻunga-vaʻe fakaefakatātā ʻo e ʻOtuá, ʻa e māmaní, ki ha palataisi. Ko e fakamālohí, tāufehiʻá, mo e mānumanú ʻe mole atu ia ʻo taʻengata. “ʻE ʻikai manatua ʻa e ʻuluaki,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú. (ʻAisea 65:17) Ko ha fakafiemālie moʻoni ē ʻe hoko ki he faʻahinga kotoa kuo nau tauʻatāina mei he pule fakapulipuli ʻo e māmani ko ení mo hono mafaí!

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ki ha fakaikiiki lahi ange ki he taʻu ko ení, sio ki he ʻapenitiki ʻo e tohi Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, peesi 215 ki he 218.

b Ko e lea heni ʻa Paulá ʻoku fakaongo atu ai ʻa e ʻuluaki kikite he Tohi Tapú, ʻoku hiki ʻi he Sēnesi 3:15, ʻo fakahaaʻi ai ʻa e fakaʻauha fakaʻosi ʻo e Tēvoló. Ke fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe hokó, naʻe ngāueʻaki ai ʻe Paula ha foʻi lea faka-Kalisi ʻoku ʻuhingá “ke haveʻi, nuiki, laiki ke momo.”​—Vine’s Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words.

[Fakamatala ʻi he peesi 9]

ʻI he malumalu ʻo e pule anga-ʻofa ʻa Kalaisí, ko e faʻahinga māʻoniʻoni ʻo e tangatá te nau liliu ʻa e māmaní ki ha palataisi

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share