LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w11 10/15 p. 18-22
  • Ko e Tauhi Kia Sihová Kuo Hoko ko Hoku Fiefiaʻanga

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko e Tauhi Kia Sihová Kuo Hoko ko Hoku Fiefiaʻanga
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e ʻAʻahi Naʻá Ne Liliu ʻEku Moʻuí
  • Anga Hono Tokoniʻi Au ʻe Mehekitanga Mary
  • Tupu Fakalaumālie, Papitaiso, Pēteli
  • Ngaahi Fakataha-Lahi mo e Langa Fakangalongataʻa Kehe
  • Ngaahi Liliu ʻi he Moʻuí
  • Ngaahi Pole ʻo e Taʻumotuʻá
  • Kuo ʻIkai ʻAupito ke Tuku ʻEku Akó
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2024
  • “Ko Au ʻEni, ko e Kaunanga ʻa e ʻEiki”!
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2008
  • Ko e Falala kia Sihová Kuo Hoko ko e Fakakoloa
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2013
  • ‘Kuo Mau Fai Pē ʻa e Meʻa Naʻe Totonu ke Mau Faí’
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
w11 10/15 p. 18-22

Ko e Tauhi Kia Sihová Kuo Hoko ko Hoku Fiefiaʻanga

Fakamatala fai ʻe Fred Rusk

Naʻá ku hokosia he kei siʻí ʻa e moʻoni e ngaahi lea ʻa Tēvita ʻoku maʻu ʻi he Sāme 27:10: “Neongo e liʻaki au ʻe heʻeku tamai mo ʻeku faʻe, ʻe fakahoko au ʻe Sihova kiate ia pe.” Tuku ke u talanoa atu e anga ʻene hoko ʻo moʻoni eni kiate aú.

NAʻÁ KU tupu hake ʻi he faama vavae ʻeku kui tangatá ʻi he vahefonua ʻo Siōsiá, ʻAmelika, lolotonga e Fuʻu Tōlalo Fakaʻekonōmika ʻo e 1930 tupú. Ko ʻeku tangataʻeikí, ʻa ia ne loto-mamahi lahi ʻi he mate ʻeku faʻeé mo hoku kiʻi tokoua toki fāʻeleʻí, naʻá ne tuku au ʻi heʻeku kui tangata uitoú kae hiki ki ha kolo mamaʻo ke ngāue ai. Ki mui ai, naʻá ne fai ha ngaahi feinga ke u hiki ange, ka naʻe ʻikai ʻaupito lava.

Ko e ngaahi ʻofefine lalahi ange ʻeku kuí naʻa nau tokangaʻi ʻa e ʻapí. Neongo naʻe ʻikai ko ha tangata lotu ia, ko hono ngaahi ʻofefiné ko e kau Lotu Papitaiso fefeka ʻi he Sauté. ʻI he fakamanamana ʻaki ʻo ha taá, naʻe fakamālohiʻi au ke u ʻalu ki he lotú ʻi he Sāpate kotoa. Ka mei he kei siʻí, naʻe ʻikai haʻaku loko tokaʻi ʻa e lotú. Kae kehe, naʻá ku saiʻia he akó mo e sipotí.

Ko e ʻAʻahi Naʻá Ne Liliu ʻEku Moʻuí

ʻI he hoʻatā ʻe taha ʻi he 1941, ʻi heʻeku taʻu 15, naʻe haʻu ai ha tangata matuʻotuʻa mo hono uaifí ki homau ʻapí. Naʻe fakafeʻiloaki mai ia ʻo pehē ko “hoʻomou kui au ko Talmadge Rusk.” Naʻe teʻeki te u fanongo au ai ka naʻá ku ʻilo ko ia mo hono uaifí ko e ongo Fakamoʻoni ʻa Sihova. Ko e meʻa naʻá ne fakamatala fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa Sihova ke moʻui taʻengata ʻa e tangatá ʻi he māmaní naʻe fuʻu kehekehe ʻaupito ia mei he meʻa naʻá ku fanongo ai he lotú. Ko e tokolahi ʻo e fāmilí naʻa nau talitekeʻi—pea aʻu ʻo fakaliliʻa—he meʻa naʻá na leaʻakí. Naʻe ʻikai ʻaupito toe fakaʻatā kinaua ke na tuʻu mai ki ʻapi. Kae kehe, ko hoku mehikitangá ʻa Mary, ʻa ia naʻá ne lahi ʻaki pē ʻiate au e taʻu ʻe tolu, naʻá ne tali ha Tohi Tapu fakataha mo e ʻū tohi naʻe tokoni ke fakamatalaʻi iá.

Naʻe vave e tuipau ʻa Mary kuó ne maʻu e moʻoni Fakatohitapú pea naʻe papitaiso ia he 1942 ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ne toe hokosia foki e meʻa naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsuú, ʻa ia: “Ko e ngaahi fili ʻo ha tangata ʻa hono kau nofoʻanga.” (Mt. 10:34-36) Ko e fakafepaki ʻa e fāmilí naʻe lahi ʻaupito. Ko ha taʻokete lahi ʻo Mary, ʻa ia naʻe tuʻu-ki-muʻa he ngaahi meʻa ʻo e vahefonuá, naʻá ne faʻufaʻu mo e pule koló ke puke ʻa Kui Talmadge ʻo fakahū. Naʻe fakaʻiló ki hono fakatau atu ʻa e koloa taʻemaʻu ha laiseni. Naʻe fakahalaiaʻi ia.

Naʻe fakamatala e nusipepa homau koló ʻo pehē ko e pule koló, ʻa ia naʻe toe hoko ko e fakamāú, naʻá ne pehē ki he faʻahinga ʻi he fakamaauʻanga ʻo e koló: “Ko e ʻū tohi ʻoku tufaki ʻe he tangatá ni . . . ʻoku fakatuʻutāmaki ia hangē ko ha meʻa koná.” Naʻe mālohi ʻeku kuí he hopó ʻi haʻane tangi, ka naʻá ne nofo pilīsone ʻi he ʻaho ʻe hongofulu he taimi ko ení.

Anga Hono Tokoniʻi Au ʻe Mehekitanga Mary

Tānaki atu ki heʻene tala mai kiate au fekauʻaki mo ʻene ngaahi tui foʻou kuó ne ʻiló, naʻe kamata faifakamoʻoni ʻa Mary ki he ngaahi kaungāʻapí. Naʻá ku ʻalu mo ia ki ha ako Tohi Tapu naʻá ne fai mo ha tangata naʻá ne tali ʻa e tohi The New World.a Naʻe pehē ʻe hono uaifí naʻe ʻā pē hono husepānití he poó kakato ʻo lau ia. Neongo naʻe ʻikai te u loto ke kau vave ki ha meʻa fakalotu, ko e meʻa naʻá ku akó naʻe fakamānako kiate au. Kae kehe, naʻe ʻikai ko e ngaahi akonaki Fakatohitapú pē naʻá ne fakatuipauʻi au ko e Kau Fakamoʻoní ko e kakai ia ʻa e ʻOtuá. Ko e anga ʻo e fakafeangai naʻe fai kia kinautolú.

Ko e fakatātaá, ʻi he foki ki ʻapi he ʻaho ʻe taha hili ha huo temata, naʻá ku ʻilo ai mo Mary ha fakamoʻoni ʻi he tofunanga naʻe kei kohú kuo tutu ʻe hono fanga taʻoketé ʻene ʻū tohí, ʻo kau ai ha kalamafoni mo e ʻū lēkooti naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi pōpoaki Fakatohitapu. Ko ʻeku fakapoʻulí naʻe fakafetaulaki mai ʻaki ia ha tali hīkisia mei ha mehikitanga ʻe taha, “Te ke fakamālō mai kia kimautolu ʻamui ʻi he moʻuí ki he meʻa kuo mau faí.”

Naʻe pau kia Mary ke mavahe mei ʻapi ʻi he 1943 koeʻuhi ko ʻene fakafisi ke siʻaki ʻene tui foʻou naʻe toki maʻú pea taʻofi ʻa e malanga ki he ngaahi kaungāʻapí. ʻI he taimi ko iá, naʻá ku fiefia he ʻilo ʻoku ʻikai ngata pē ʻi he maʻu ʻe he ʻOtuá ha hingoa, ko Sihova, ka ko ha ʻOtua anga-ʻofa mo manavaʻofa ia, ʻikai ko ha taha ʻokú ne tutu e kakaí ʻi ha afi ʻo heli. Naʻá ku toe ʻilo foki ʻoku ʻi ai ha kautaha anga-ʻofa ʻa Sihova, neongo naʻe teʻeki te u maʻu ha fakataha.

Ki mui ai, lolotonga ʻeku kosi homau ʻapí, naʻe lele māmālie hake ha kā ʻo ʻeke mai ʻe he taha ʻo e ongo tangata naʻe ʻi lotó pe ko Fred au. ʻI heʻeku ʻilo ko e ongo Fakamoʻoni kinauá, naʻá ku pehē ange, “Tuku ke u heka atu, pea tau lele ki ha feituʻu ʻoku malú ʻo talanoa ai.” Naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Mary ke na ʻaʻahi mai kiate au. Ko e taha ʻo e ongo tangatá ko Shield Toutjian, ko ha faifekau fefonongaʻaki naʻá ne ʻomai kiate au ha fakalototoʻa mo ha tataki fakalaumālie he taimi totonú. Naʻe fakahanga mai kiate au he taimi ko ení ʻa e fakafepaki fakafāmilí ʻi heʻeku taukapoʻi ʻa e ngaahi tui ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

Naʻe tohi mai ʻa Mary mei Virginia, ʻa e feituʻu naʻá ne hiki ki aí, ʻo pehē kapau ʻoku ou fakapapauʻi ke tauhi kia Sihova, ʻe lava ke u ʻalu ange ke ma nofo. Naʻá ku fili leva ke u ʻalu. ʻI ha efiafi Falaite ʻi ʻOkatopa 1943, naʻá ku faʻo ai ha fanga kiʻi ngaʻotoʻota ki ha puha pea haʻi ia ʻi ha fuʻu ʻakau naʻe mamaʻo siʻi mei ʻapi. ʻI he Tokonakí, naʻá ku vete mai ʻa e puhá, fou mai ʻi ha hala kehe ki ha ʻapi ʻo ha kaungāʻapi, ʻo maʻu ai ha meʻalele ʻo heka ki kolo. ʻI he fononga ki he kolo lahi ko Roanoke, naʻá ku ʻilo ai ʻa Mary ʻi he ʻapi ʻo Edna Fowlkes.

Tupu Fakalaumālie, Papitaiso, Pēteli

Ko Edna ko ha Fakamoʻoni pani manavaʻofa ia—ko ha Litia ʻi onopooni—ʻa ia naʻá ne totongi ha fuʻu ʻapi pea ʻomai ki ai ʻa e uaifi hono tuongaʻané pea pehē ki heʻene ongo tamaiki fefiné, tuku kehe ʻa Mehikitanga Mary. Ko e ongo tamaiki fefiné ni—ʻa Gladys and Grace Gregory—naʻá na hoko ki mui ko e ongo misinale. Ko Gladys, ʻoku taʻu 90 tupu he taimí ni, ʻoku kei ngāue faitōnunga pē ʻi he vaʻa ʻi Siapaní.

Lolotonga ʻeku nofo ʻi he ʻapi ʻo Edna, naʻá ku maʻu tuʻumaʻu ai e ngaahi fakatahá pea kau ʻi he ako ki he ngāue fakafaifekaú. ʻI hono maʻu e tauʻatāina ke ako ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá mo maʻu e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané naʻá ne fakalato ai ʻeku fiekaia fakalaumālie naʻe fakautuutú. ʻI Sune 14, 1944, naʻe papitaiso ai au. Ko Mary mo e ongo tuofāfine Gregory naʻa nau kamata ngāue tāimuʻa pea tali ha vāhenga-ngāue foʻou ʻi he fakatokelau ʻo Virginia. Naʻe meʻangāueʻaki ai kinautolu ki hono fokotuʻu ha fakatahaʻanga ʻi Leesburg. ʻI he konga ki muʻa ʻo e 1946, naʻá ku kamata tāimuʻa ai ʻi ha vahefonua ofi mai. ʻI he faʻahitaʻu māfana ko iá naʻa mau fononga fakataha ai ki he fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga fakangalongataʻa naʻe fai ʻi Cleveland, Ohio, ʻAokosi 4-11.

ʻI he fakataha-lahi ko iá, ko Nathan Knorr, ʻa ia naʻe takimuʻa ʻi he kautahá, naʻá ne fakamatalaʻi nounou ha ngaahi palani ki ha fakalahi ʻi he Pēteli Brooklyn. Naʻe kau heni hono langa ha nofoʻanga foʻou mo ha fakalahi ki he fale pulusí. Naʻe fiemaʻu ha kau talavou tokolahi. Naʻá ku fili ai ko e feituʻu ia te u saiʻia ke ngāue ai kia Sihová. Ko ia naʻá ku ʻoatu ʻeku tohi kolé, pea ʻi loto ʻi ha ngaahi māhina siʻi, ʻi Tīsema 1, 1946, naʻá ku ʻalu ai ki Pēteli.

ʻI ha taʻu nai ʻe taha ki mui ai, ko e ʻovasia ʻo e fale pulusí, Max Larson, naʻá ne haʻu ki hoku tesí ʻi he Potungāue Meilí. Naʻá ne fakahā mai kuo vaheʻi au ki he Potungāue Ngāué. ʻI he vāhenga-ngāue ko iá, naʻá ku ako lahi ai ki hono ngāueʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻa e Tohi Tapú pea ki he ngaahi ngāue ʻa e kautaha ʻa e ʻOtuá, tautefito he lolotonga ʻo e ngāue mo T. J. (Bud) Sullivan, ko e ʻovasia ʻo e potungāué.

Naʻe ʻaʻahi mai kiate au ʻi Pēteli ʻeku tangataʻeikí ʻi ha ngaahi taimi. Ki mui heʻene moʻuí, naʻá ne hoko ʻo lotu. ʻI heʻene ʻaʻahi fakaʻosí, ʻi he 1965, naʻá ne pehē: “ʻE lava ke ke ʻaʻahi ange kiate au, ka heʻikai ʻaupito te u toe haʻu ʻo sio mai kiate koe heni.” Naʻá ku ʻaʻahi kiate ia ʻi ha ngaahi taimi siʻi ki muʻa ke ne mālōloó. Naʻá ne fakapapauʻi moʻoni te ne ʻalu ki hēvani. Ko ʻeku ʻamanakí ia ʻokú ne ʻi he manatu ʻa Sihová, pea kapau ko ia, ʻi he taimi toetuʻú, ʻe ʻikai te ne ʻi he feituʻu naʻá ne fakakaukau te ne ʻi aí, ka ʻi heni he māmaní fakataha mo e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengata ʻi he Palataisi ʻe toe fakafoki maí.

Ngaahi Fakataha-Lahi mo e Langa Fakangalongataʻa Kehe

Ko e ngaahi fakataha-lahí naʻe faʻa hoko maʻu pē ia ko e ngaahi maka maile ʻo e tupu fakalaumālié. Ko e ngaahi fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga ʻi he Yankee Stadium ʻi Niu ʻIoke he 1950 tupú naʻe mātuʻaki pehē. Lolotonga ʻa e konga ʻe taha ʻi he 1958, ko e Yankee Stadium mo e Polo Grounds naʻe fakafonuʻaki ʻa e toko 253,922 mei he ngaahi fonua ʻe 123. Ko e meʻa ʻe taha ne hoko ʻi he fakataha-lahi ko iá, heʻikai ʻaupito ngalo ia ʻiate au. Lolotonga ʻeku tokoni ʻi he ʻōfisi fakataha-lahí, naʻe fakavave mai ʻa Tokoua Knorr ʻo fakaofiofi mai kiate au. “Fred,” ko ʻene leá ia, “ʻoku ʻikai ke u ʻilo pe naʻe fēfē ngalo ʻiate au ke vaheʻi ha tokoua ke lea ki he kau tāimuʻa kotoa ʻoku fakatahataha he taimí ni ʻi ha holo faiʻanga kai totongi ʻoku ofi mai. ʻE lava ke ke fakavave atu ʻo fai ha malanga lelei kia kinautolu ʻo makatuʻunga ʻi ha meʻa pē ʻokú ke fakakaukau ki ai ʻi hoʻo fonongá?” Naʻá ku lotu lahi ʻaupito ki muʻa ke u aʻu ki aí, ʻo mei tuʻu ʻeku mānavá.

ʻI he tupulaki fakaʻulia e lahi ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻi he Kolo Niu ʻIoké ʻi he 1950 tupú mo e 1960 tupú, naʻe hoko ʻo ʻikai feʻunga ʻa e ngaahi fale ne totongi ko e ngaahi Fale Fakatahaʻangá. Ko ia mei he 1970 ki he 1990, naʻe fakatau ai mo fakaleleiʻi ʻa e fale ʻe tolu ʻi Manhattan ke maʻu ha ngaahi feituʻu feʻunga ki he fakatahá. Ko au naʻe sea he ngaahi kōmiti langa ki he ngaahi ngāue ko ení pea maʻu mo e ngaahi manatu melie ki he anga hono tāpuakiʻi lahi ʻe Sihova ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ne nau kau fakataha ʻi hono fakapaʻanga mo fakakakato ʻa e ngaahi langa ko eni ne hokohoko atu ke ngāue mātuʻaki lelei ko e ngaahi senitā ʻo e lotu moʻoní.

Ngaahi Liliu ʻi he Moʻuí

ʻI he ʻaho ʻe taha ʻi he 1957, lolotonga ʻeku luelue ki he ngāué ʻo fou atu ʻi he paʻake he vahaʻa ʻo e ʻApi Pētelí mo e fale pulusí, naʻe kamata ke ʻuha. Naʻá ku sio ki ha taʻahine Pēteli foʻou ʻulu kelo talavou naʻe ʻi muʻa ʻiate au. Naʻe ʻikai hano fakamalu, ko ia naʻá ku tala ange ke ma fakamalu. Ko e anga ia ʻeku fetaulaki mo Marjorie, pea talu mei heʻema mali ʻi he 1960, kuó ma ʻaʻeva fakataha fiefia ʻi he ngāue ʻa Sihová, ʻi he ʻuha pe laʻā. Naʻá ma fakafiefiaʻi ʻa e taʻu hono 50 ʻema malí ʻi Sepitema 2010.

ʻI heʻema foki mai pē mei heʻema hanimuní naʻe tala mai ʻe Tokoua Knorr kuo vaheʻi au ke hoko ko ha faiako ʻi he ʻApiako Kiliatí. He monū makehe moʻoni ia! Mei he 1961 ki he 1965, ko e kalasi fuoloa ange ʻe nima naʻe meimei faʻuʻaki e kau ngāue he vaʻá ʻa ia naʻe fai hono akoʻi makehe ki hono tokangaʻi ʻo e vaʻá. ʻI he fakatōlau ʻo e 1965, naʻe foki ai e ngaahi kalasí ki he māhina ʻe nima hono fuoloá, pea naʻe toe fakahanga ʻa e tokangá ki hono akoʻi ʻo e kau misinalé.

ʻI he 1972, naʻe ʻave ai au mei he ʻApiako Kiliatí ki he Potungāue Fetuʻutaki Faitohí, ʻa ia naʻá ku ngāue ai ko e ʻovasia. ʻI hono fai e fekumi ke tali ʻa e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi palopalema kehekehe kuo tokoniʻi ai au ke u mahinoʻi lelei ange e ngaahi akonaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá pea ngāueʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni māʻolunga hotau ʻOtuá ʻi hono tokoniʻi e niʻihi kehé.

Pea ʻi he 1987, naʻe vaheʻi ai au ki ha potungāue foʻou naʻe ui ko e Potungāue Maʻuʻanga Fakamatala Fakafalemahakí. Naʻe fokotuʻutuʻu e ngaahi seminā ke akoʻi e kau mātuʻa ʻi he ngaahi Kōmiti Fetuʻutaki Fakafalemahakí ki he anga ʻo e fakaofiofi ki he kau toketā, kau fakamaau, mo e kau ngāue fakasōsialé ke lāulea ki hotau tuʻunga Fakatohitapu fekauʻaki mo e totó. Ko ha fuʻu palopalema lahi ia he ko e kau toketaá naʻa nau huhu taʻefakangofua e toto ki heʻetau fānaú, ʻo faʻa maʻu e tuʻutuʻuni fakaefakamaauʻanga ke fai pehē.

ʻI hono fokotuʻu atu ki he kau toketaá ʻa e ngaahi fetongi ʻo e huhu totó, ko e talí ai pē ko e meʻa ko iá ʻoku ʻikai ala maʻu pe ʻoku fuʻu mamafa. Ko ʻeku tali ʻoku fai ki ha toketā tafa ʻoku faʻa lea peheé, ko ʻeku pehē atu, “ʻAi mai angé ho nimá.” ʻI heʻene fai peheé, te u pehē atu ai pē, “ʻOkú ke ʻilo, ʻokú ke maʻu hena e taha ʻo e ngaahi fetongi lelei taha ʻo e totó.” Naʻe fakamanatu ange ʻe he fakaongoongolelei ko ení kiate ia ʻa e meʻa ʻokú ne lāuʻilo lelei ki aí—ko e ngāueʻaki tokanga ʻa e mataʻi hele tafá ʻoku tauhi ai ke siʻisiʻi e mole ʻa e totó.

Lolotonga e hongofuluʻi taʻu ʻe ua kuo ʻosí, kuo tāpuakiʻi lahi ʻe Sihova ʻa e ngaahi feinga ko eni ke akoʻi e kau toketaá mo e kau fakamāú. Kuo liliu lahi ai ʻa e anga ʻenau fakakaukaú ʻi heʻenau mahinoʻi lelei ange hotau tuʻungá. Kuo nau ʻilo ʻoku fakamoʻoniʻi ʻe he ngaahi fekumi fakafaitoʻó ko e ngaahi fetongi ki he totó ʻoku ola lelei, pea ʻoku ʻi ai e kau toketā tokolahi pea pehē ki he ngaahi falemahaki ʻoku nau fie ngāue fakataha ʻa ia ʻe lava ke ʻave ki ai ha mahaki.

Talu mei he 1996, ko Marjorie mo au kuó ma ngāue ʻi he Senitā Fakaeako Taua Leʻo ʻi Patterson, Niu ʻIoké, ʻa ia ʻoku tuʻu ʻi he meimei maile ʻe 70 (kilomita ʻe 110) ki he tokelau ʻo Brooklyn. ʻI hení naʻá ku ngāue taimi nounou ai ʻi he Potungāue Ngāué pea kau atu ʻi ha taimi ʻi hono akoʻi e kau ngāue mo e kau ʻovasia fefonongaʻaki ʻi he vaʻá. ʻI he taʻu ʻe 12 kuohilí, kuó u toe ngāue ko ha ʻovasia ʻo e Fetuʻutaki Faitohí, ʻa ia kuo hiki mei Brooklyn ki Patterson.

Ngaahi Pole ʻo e Taʻumotuʻá

Ko hono tokangaʻi hoku ngaahi monū ʻo e ngāue ʻi Pētelí kuo hoko ʻo toe faingataʻa ange heʻeku aʻu ki hoku taʻu 80 tupu siʻí. Kuó u faitau mo e kanisaá ʻo laka hake he taʻu ʻe hongofulu. ʻOku ou ongoʻi hangē ko Hesekaiá, ʻa ia naʻe fakalōloa ʻe Sihova ʻene moʻuí. (Ai. 38:5) Ko hoku uaifí foki kuo hōloa ʻene moʻuí, pea ʻokú ma ngāue fakataha ke fekuki mo hono mahaki Loto-Ngalongaló. Kuo hoko ʻa Marjorie ko ha faifekau lavameʻa ʻa Sihova, ko ha faifaleʻi ki he fānaú, mo ha tokotaha tokoni faitōnunga mo ha kaungāmeʻa mateaki kiate au. Ko ha tokotaha ako lelei maʻu pē ia ʻo e Tohi Tapú mo ha faiako lelei ʻaki ia, pea ʻoku fetuʻutaki mai maʻu pē ʻa e fānau fakalaumālie tokolahi kia kimaua.

Naʻe mālōlō hoku mehikitanga ko Mary ʻi Maʻasi 2010 ʻi hono taʻu 87. Naʻe mahulu atu ia ʻi he tuʻunga ko ha faiako ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá pea tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau tuʻu maʻá e lotu moʻoní. Naʻá ne fakamoleki ʻa e taʻu lahi ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató. Kuó u houngaʻia lahi ʻiate ia ʻi he tafaʻaki naʻá ne fakahoko ʻi hono tokoniʻi au ke u ako e moʻoni ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá pea hoko ʻo hangē ko iá, ko ha sevāniti ʻa hotau ʻOtua ʻofá, ʻa Sihova. ʻOku tanu ʻa Mary he tafaʻaki hono husepānití, ʻa ē naʻe ngāue ki muʻa ko ha misinale ʻi ʻIsileli. ʻOku ou tuipau ʻokú na ʻi he manatu ʻa Sihová ʻo tatali ki he toetuʻú.

ʻI heʻeku vakai atu ki he taʻu ʻe 67 ʻo e tauhi kia Sihová, ʻoku ou fakamālō ki he tāpuaki lahi kuó u maʻú. Ko hoku fiefiaʻangá ke fai e finangalo ʻo Sihová! ʻI he falala ki heʻene ʻofa maʻataʻataá, ʻoku ou ʻamanaki vēkeveke ai ke kau ʻi he talaʻofa ʻa hono ʻAló: “ʻIlonga ha taha kuo ne liʻaki ha ngāhi tokoua, pe ha ngāhi tuofāfine, pe ha tamai, pe ha faʻe, pe ha fānau, pe ha ngāhi tokanga ngoue, pe ha ngāhi fale, koeʻuhiā ko hoku hingoa, te ne toe maʻu ʻo lōlahi, pea ʻe to moʻona foki ʻa e moʻui taʻengata.”—Mt. 19:29.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Pulusi ʻi he 1942 ka ʻoku ʻikai toe pulusi he taimí ni.

[Fakatātā ʻi he peesi 19]

ʻI he faama vavae ʻeku kui tangatá ʻi Siōsia, ʻAmelika, 1928

[Fakatātā ʻi he peesi 19]

Mehikitanga Mary mo Kui Talmadge

[Fakatātā ʻi he peesi 20]

Mary, Gladys, mo Grace

[Fakatātā ʻi he peesi 20]

Ko hoku papitaisó, Sune 14, 1944

[Fakatātā ʻi he peesi 20]

ʻI he Potungāue Ngāué ʻi Pēteli

[Fakatātā ʻi he peesi 21]

Mo Mary he fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga ʻi he Yankee Stadium he 1958

[Fakatātā ʻi he peesi 21]

Mo Marjorie ʻi homa ʻaho malí

[Fakatātā ʻi he peesi 21]

Ko kimaua ʻi he 2008

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share