KUPU AKO 37
“ʻOua Naʻa Tuku ke Mālōlō Ho Nimá”
“Tūtuuʻi hoʻo tengá ʻi he pongipongí pea ʻoua naʻa tuku ke mālōlō ho nimá kae ʻoua ke aʻu ki he efiafí.”—TML. 11:6.
HIVA 44 Kau Fiefia he Utu-Taʻú
ʻI HE KUPÚ NIa
1-2. ʻOku anga-fēfē ʻa e felāveʻi ʻa e Tangata Malanga 11:6 mo e malangaʻi ʻo e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá?
ʻI HE ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻi he fanongo ʻa e kakaí ki he ongoongo leleí ʻoku nau tali vēkeveke ia. Ko e meʻa tofu pē ia naʻa nau tatali ki aí! ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi, ʻoku ʻikai loko mahuʻingaʻia ʻa e kakaí ʻi he ʻOtuá pe ko e Tohi Tapú. Ko e hā ʻa e tali anga-maheni ʻi ho feituʻú? Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e tali ʻa e kakaí, ʻoku ʻamanekina mai ʻe Sihova ke tau hanganaki malanga kae ʻoua ke ne pehē kuo kakato ʻa e ngāué.
2 ʻI he taimi kotofa ʻa Sihová, ʻe kakato ʻa e ngāue fakamalangá pea “ʻe toki hoko mai ʻa e ngataʻangá.” (Māt. 24:14, 36) ʻI he lolotongá ni, ʻe lava fēfē ke tau talangofua ki he lea “ʻoua naʻa tuku ke mālōlō ho nimá”?b—Lau ʻa e Tangata Malanga 11:6.
3. Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?
3 Naʻe lāulea ʻa e kupu ki muʻá ki he meʻa ʻe fā ʻoku fiemaʻu ke tau fai koeʻuhi ke tau hoko ai ko e kau “toutai tangata” ola lelei. (Māt. 4:19) ʻE lāulea ʻa e kupu ko ení ki he founga ʻe tolu ʻe lava ke tau fakaivimālohiʻi ai ʻetau fakapapau ke malangá, ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻa e tuʻunga ʻoku tau fehangahangai mo iá. Te tau ako ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke (1) nofoʻaki tokangatahá, (2) kātaki mo e (3) tauhi maʻu ʻa e tui mālohi.
NOFOʻAKI TOKANGATAHA
4. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke tau nofoʻaki tokangataha ki he ngāue kuo ʻomai ʻe Sihova ke tau faí?
4 Naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí pea ʻe lava ke fakahohaʻasi ai hono kau muimuí mei hono fakahoko ʻa e ngāue fakamalangá. Naʻá ne ekinaki ki heʻene kau ākongá ke nau “hanganaki leʻo.” (Māt. 24:42) ʻI he ʻahó ni, ʻoku tau fehangahangai mo e ngaahi fakahohaʻa meimei tatau mo ia naʻá ne taʻofi ʻa e kakai ʻi he ʻaho ʻo Noá mei he tokanga ki he fakatokanga naʻe talaki ʻe Noá. (Māt. 24:37-39; 2 Pita 2:5) Ko ia ai, ʻoku tau loto ke nofoʻaki tokangataha ki he ngāue kuo ʻomai ʻe Sihova ke tau faí.
5. ʻOku anga-fēfē hono fakamatalaʻi ʻi he Ngāue 1:6-8 ʻa e lahi ʻo e ngāue fakamalangá?
5 Ko e ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá ʻoku tuha ia mo ʻetau tokangatahá he ʻahó ni. Naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsū ko e ngāue ko ení ʻe fakahoko ia ʻi he ngaahi feituʻu lahi ange pea ʻe hokohoko atu ia hili ʻene pekiá. (Sione 14:12) Hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú, ko e niʻihi ʻene kau ākongá naʻa nau toe foki ki he toutaí. ʻI hono fokotuʻu hake ʻa Sīsuú, naʻá ne fai ha mana ʻo maʻu ai ʻe heʻene kau ākongá ha ika lahi. Naʻá ne fakapapauʻi ange heni ko honau vāhenga-ngāue ko e kau toutai tangatá naʻe mahuʻinga ange ia ʻi ha toe ngāue kehe. (Sione 21:15-17) ʻI he ki muʻa pē ke ʻalu hake ʻa Sīsū ki hēvaní, naʻá ne tala ange ki heʻene kau ākongá ko e ngāue faifakamoʻoni naʻá ne kamataʻí ʻe fakahoko ia ʻo fakalaka atu ʻi he ngaahi kauʻāfonua ʻo ʻIsilelí. (Lau ʻa e Ngāue 1:6-8.) ʻI he ngaahi taʻu ki mui aí, naʻe ʻoange ʻe Sīsū ha vīsone ki he ʻapositolo ko Sioné ke fakahaaʻi ai ʻa e meʻa ʻe hoko “ʻi he ʻaho ʻo e ʻEikí.”c Ko e taha ʻi he ngaahi meʻa naʻe mamata ki ai ʻa Sioné ko e meʻa fakaofo ko ení: ʻI he tataki fakaeʻāngeló, ko e “ongoongo lelei taʻengata” kuo malangaʻi ʻi he “puleʻanga mo e matakali mo e lea mo e kakai kotoa pē.” (Fkh. 1:10; 14:6) ʻOku hā mahino, ko e finangalo ʻo Sihova kiate kitautolu he ʻaho ní ke tau kau ʻi he ngāue faifakamoʻoni lahi ko ení kae ʻoua ke ʻosi.
6. ʻE lava fēfē ke tau nofoʻaki tokangataha ki he ngāue fakamalangá?
6 ʻE lava ke tau nofoʻaki tokangataha ki he ngāue fakamalangá kapau te tau fakakaukauloto ki he kotoa ʻo e meʻa kuo fai ʻe Sihova ke tokoniʻi kitautolú. Ko e fakatātaá, kuó ne tokonaki mai ʻa e meʻakai fakalaumālie hulu fau ʻi he ʻū tohi kuo pulusi mo e fakaʻilekitulōnika, hiki-leʻo mo e vitiō pea mo e ngaahi polokalama ʻi he ʻInitanetí. Fakakaukau atu: ʻI heʻetau uepisaiti fakaʻofisialé, ʻoku ala maʻu ai ʻa e fakamatala ʻi he lea ʻe 1,000 tupu! (Māt. 24:45-47) ʻI he māmani māvahevahe fakapolitikale, fakalotu mo fakaʻekonōmika ko ení, ʻoku ʻi ai ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻe toko valu miliona tupu ʻoku nau fāʻūtaha moʻoni ʻi ha fetokouaʻaki ʻi māmani lahi. Ko e fakatātaá, ʻi he Falaite, ʻEpeleli 19, 2019, ko e Kau Fakamoʻoni ʻi māmani lahi naʻa nau sio kotoa ʻi ha vitiō naʻe lāulea ai ki he konga tohi fakaʻahó. ʻI he efiafi ko iá, naʻe fakatahataha ai ha fuʻu kakai ʻe toko 20,919,041 ke Fakamanatu ʻa e pekia ʻa Sīsuú. ʻOku ueʻi kitautolu ke nofoʻaki tokangataha ki he ngāue ʻo e Puleʻangá ʻi heʻetau fakakaukauloto ki he monū ʻoku tau maʻu ke sio ki hono fakahoko ʻa e mana ko ení ʻi onopooni pea kau ki ai.
Naʻe ʻikai ke fakaʻatā ʻe Sīsū ia ke fakahohaʻasi mei he faifakamoʻoni ki he moʻoní (Sio ki he palakalafi 7)
7. ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ke nofoʻaki tokangatahá?
7 Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke tau nofoʻaki tokangataha ai ki he ngāue fakamalangá ko e muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú. Naʻe ʻikai ke ne fakaʻatā ha meʻa ke ne fakahohaʻasi ia mei he faifakamoʻoni ki he moʻoní. (Sione 18:37) Naʻe ʻikai ke fakataueleʻi ia ʻi hono fakaʻaliʻali ange ʻe Sētane “ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻo e māmaní mo honau lāngilangí,” pea naʻe ʻikai ke fakataueleʻi ia ʻi he loto ʻa e niʻihi kehé ke fakanofo ia ko e tuʻí. (Māt. 4:8, 9; Sione 6:15) Naʻe ʻikai ke tākiekina ia ʻe he holi ki he koloa fakamatelié pea naʻe ʻikai ke ne ilifia ʻi he fakafepaki kakahá. (Luke 9:58; Sione 8:59) ʻI hono ʻahiʻahiʻi ʻetau tuí, ʻe lava ke tau nofoʻaki tokangataha kapau ʻoku tau manatuʻi ʻa e faleʻi ʻa e ʻapositolo ko Paulá. Naʻá ne ekinaki ki he kau Kalisitiané ke nau muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú koeʻuhí ke ʻoua naʻa nau “hoko ʻo ongosia pea [nau] foʻi ai”!—Hep. 12:3.
KĀTAKI
8. Ko e hā ʻa e kātaki, pea ko e hā ʻoku fiemaʻu ai tautefito he taimi ní?
8 Ko e kātakí ko e malava ia ke tatali anga-mokomoko ke liliu ha tuʻunga. Tatau ai pē pe ʻoku tau fakatuʻotuʻa atu ki he ngataʻanga ʻo ha tuʻunga ʻikai lelei pe ki hano fakahoko ha fakaʻamu naʻa tau tatali fuoloa ki ai, ʻoku fiemaʻu ke tau kātaki. Naʻe fakaʻamu ʻa e palōfita ko Hapakuké ke ngata ʻa e ngaahi tuʻunga fakamālohi ʻi Siutá. (Hap. 1:2) Naʻe fakaʻamu ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú “ʻe hā mai ʻi he taimi pē ko iá” ʻa e Puleʻangá pea fakahaofi kinautolu mei he pule anga-kakaha ʻa e kau Lomá. (Luke 19:11) ʻOku tau holi ke aʻu ki he ʻaho ʻe toʻo atu ai ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e fulikivanú pea ʻomai ʻa e māmani foʻou ʻa ia ʻe nofo ai ʻa e māʻoniʻoní. (2 Pita 3:13) Kae kehe, ʻoku fiemaʻu ke tau kātaki pea tatali ki he taimi kotofa ʻa Sihová. Fakakaukau ki he ngaahi founga ʻe niʻihi ʻoku akoʻi ai kitautolu ʻe Sihova ke kātakí.
9. Ko e hā ʻa e ngaahi fakatātā ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e kātaki ʻa Sihová?
9 ʻOku fokotuʻu mai ʻe Sihova ʻa e faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ʻo e kātakí. Naʻá ne fakaʻatā ʻa e taimi feʻunga kia Noa ke langa ai ʻa e ʻaʻaké pea hoko “ko ha tokotaha malangaʻi ʻo e māʻoniʻoní.” (2 Pita 2:5; 1 Pita 3:20) Naʻe fanongo ʻa Sihova kia ʻĒpalahame ʻi heʻene toutou ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo ʻEne fili ke fakaʻauha ʻa e kakai ʻi he kolo fulikivanu ko Sōtoma mo Komolá. (Sēn. 18:20-33) ʻI he laui senituli, naʻe mātuʻaki anga-kātaki ʻa Sihova ki he puleʻanga taʻefaitōnunga ʻo ʻIsilelí. (Nehe. 9:30, 31) ʻOku tau fakamoʻoniʻi ʻi he ʻahó ni ʻa e kātaki ʻa Sihová ʻi heʻene fakaʻatā ʻa e taimi ki he faʻahinga kotoa ʻokú ne tohoakiʻi maí ‘ke aʻusia ʻa e fakatomalá.’ (2 Pita 3:9; Sione 6:44; 1 Tīm. 2:3, 4) ʻOku ʻomai ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sihová ʻa e ʻuhinga lelei ke ngāueʻaki ai ʻa e kātakí ʻi heʻetau hokohoko atu ke malanga mo faiakó. ʻOkú ne toe akoʻi mai ʻa e kātakí fakafou ʻi ha talanoa fakatātā ʻoku maʻu ʻi heʻene Folofolá.
Hangē ko ha tokotaha ngoue ngāue mālohi kae kātaki, ʻoku tau tatali ki he ola ʻetau ngaahi feingá (Sio ki he palakalafi 10-11)
10. Hangē ko ia ʻoku hiki ʻi he Sēmisi 5:7, 8, ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he fakatātā fekauʻaki mo e tokotaha ngoué?
10 Lau ʻa e Sēmisi 5:7, 8. Ko e fakatātā fekauʻaki mo e tokotaha ngoué ʻoku akoʻi mai ai ʻa e founga ke tau hoko ai ʻo kātakí. Ko e moʻoni, ko e ʻuluʻakau ʻe niʻihi ʻoku tupu vave. Kae kehe, ko e lahi taha ʻo e ʻuluʻakaú, tautefito ki he ʻuluʻakau fuá, ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e taimi fuoloa ange kae toki fua. Ko e taimi tō-taʻu ʻi ʻIsilelí naʻe feʻunga mo e māhina ʻe ono. ʻOku tō ʻe he tokotaha ngoué ʻa e tengá ʻi he hili ʻa e ʻuha tokamuʻa ʻi he faʻahitaʻu fakatōlaú pea utu ʻa e uité ʻi he hili ʻa e ʻuha tōmuí ʻi he faʻahitaʻu failaú. (Mk. 4:28) ʻE fakapotopoto leva ke tau faʻifaʻitaki ki he kātaki ʻa e tokotaha ngoué. Neongo ia, heʻikai nai ke faingofua eni.
11. ʻE anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe he kātakí ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú?
11 Ko e faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá ʻoku nau loto ke sio ki he ola ʻenau ngaahi feingá ʻi he taimi pē ko ia. Neongo ia, kapau ʻoku tau loto ke laku fua ʻetau ngoué, kuo pau ke tau tokangaʻi maʻu pē—keli, tō, huo mo fuʻifuʻi. Ko e ngāue ngaohi ākongá ʻoku fiemaʻu foki ki ai ʻa e feinga hokohoko. ʻOku fiemaʻu ʻa e taimi kiate kitautolu ke taʻakifuʻu ai ʻa e tomuʻa fehiʻa mo e taʻemahuʻingaʻia ʻoku maʻu ʻe he faʻahinga ʻoku tau akoʻí. ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe he kātakí ke fakaʻehiʻehi mei he loto-siʻi ʻi he fekuki mo e faingataʻá. ʻI he taimi ʻoku tali lelei ai ʻe he kakaí ʻetau pōpoakí, kuo pau ke tau kei kātaki pē. Heʻikai lava ke tau fakamālohiʻi ha tokotaha ako Tohi Tapu ke tupulekina ʻi he tuí. ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻa mo e kau ākonga ʻa Sīsuú naʻe fiemaʻu kiate kinautolu ʻa e taimi ka nau toki mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa naʻá ne akoʻí. (Sione 14:9) Tau manatuʻi ʻoku tau tō nai mo fuʻifuʻi, ka ko e ʻOtuá ʻokú ne ʻai ia ke tupú.—1 Kol. 3:6.
12. ʻE lava fēfē ke tau ngāueʻaki ʻa e kātakí ʻi he faifakamoʻoni ki hotau kāinga taʻetuí?
12 ʻE faingataʻa nai ke tau kātaki ʻi he taimi ʻoku tau faifakamoʻoni ai ki hotau kāinga taʻetuí. Ko e tefitoʻi moʻoni ʻi he Tangata Malanga 3:1, 7 ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu. ʻOku pehē ai: “ʻOku ʻi ai ha taimi . . . ke fakalongolongo mo ha taimi ke lea.” ʻE lava ke tau tuku ʻetau tōʻonga leleí ke lea ko ha faifakamoʻoni, neongo ia ʻoku tau fakasio maʻu pē ha faingamālie ke lea ai fekauʻaki mo e moʻoní. (1 Pita 3:1, 2) ʻOku tau kātaki ki he kakai kotoa pē—kau ai hotau fāmilí—ʻi heʻetau malanga mo faiako faivelengá.
13-14. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻe niʻihi ʻo e kātakí ʻe lava ke tau faʻifaʻitaki ki ai?
13 ʻE lava ke tau ako ʻa e kātakí mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa e faʻahinga faitōnunga ʻi he Tohi Tapú pehē foki ʻi onopooni. Naʻe fakaʻamu ʻa Hapakuke ke ngata ʻa e fulikivanú, ka naʻá ne fakahaaʻi ʻi he tuipau: “Te u tuʻu ai pē ʻi hoku feituʻu leʻó.” (Hap. 2:1) Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻene holi loto-moʻoni ke “ʻosiki” ʻene ngāue fakafaifekaú. Ka, naʻá ne kātaki ʻo hokohoko atu ʻene “faifakamoʻoni fakaʻāuliliki ki he ongoongo lelei.”—Ngā. 20:24.
14 Fakakaukau ki he fakatātā fekauʻaki mo ha ongo meʻa mali naʻá na maʻu tohi fakamoʻoni ako mei Kiliati pea vaheʻi ki ha fonua naʻe tokosiʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoní pea ko e tokolahi tahá naʻe ʻikai ko e kau Kalisitiane. Naʻe ʻikai ke tokolahi ʻa e kakai naʻe fie ako Tohi Tapú. ʻI hono kehé, ko hona ngaahi kaungāako Kiliati naʻa nau ngāue ʻi he ngaahi fonua kehé naʻa nau faʻa tala ange ʻa e lahi ʻenau ngaahi ako Tohi Tapu ola leleí. Neongo ʻa e tuai ʻa e fakalakalaka ʻi hona feituʻu ngāué, naʻe fakahoko anga-kātaki ʻe he ongo meʻá ʻena ngāue fakafaifekaú. Hili ʻena malanga ʻi he taʻu ʻe valu ʻi he feituʻu ngāue naʻe hā ngali taʻefua, naʻe faai atu pē ʻo na fiefia ʻi he sio ki he papitaiso ʻa e taha ʻena kau ako Tohi Tapú. Ko e hā ʻa e faitatau ʻi he ongo faʻifaʻitakiʻanga ʻi he kuohilí mo ia ʻi onopōní? Ko e faʻahinga faitōnunga ko ení naʻe ʻikai ke nau fakapikopiko pe tuku ke mālōlō honau nimá, pea naʻe fakapaleʻi kinautolu ʻe Sihova ʻi heʻenau kātakí. ʻOfa ke tau “hoko ko e kau faʻifaʻitaki ki he faʻahinga ʻa ia fakafou ʻi he tuí mo e kātakí ʻoku nau maʻu ai ʻa e ngaahi talaʻofá.”—Hep. 6:10-12.
TAUHI MAʻU ʻA E TUI MĀLOHI
15. Ko e hā ʻa e founga ʻe taha ʻoku fakaivimālohiʻi ai ʻe he tuí ʻetau fakapapau ke malangá?
15 ʻOku tau tui ki he pōpoaki ʻoku tau malangaʻí, ko ia ʻoku tau vēkeveke ke vahevahe ia ki he kakai tokolahi taha ʻe ala lavá. ʻOku tau falala ki he ngaahi talaʻofa ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. (Saame 119:42; ʻAi. 40:8) Kuo tau sio ki hono fakahoko ʻa e ngaahi kikite ʻi he Tohi Tapú he ʻahó ni. Kuo tau fakamoʻoniʻi ʻa e anga ʻo e liliu ʻa e moʻui ʻa e kakaí ki he lelei ange ʻi heʻenau kamata ngāueʻaki ʻa e faleʻi ʻi he Tohi Tapú. Ko e fakamoʻoni ko ení ʻokú ne fakalahi ʻetau tuipau ko e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ko e pōpoaki ia ʻoku fiemaʻu ke fanongo ki ai ʻa e tokotaha kotoa.
16. ʻI he fehoanaki mo e Saame 46:1-3, ʻoku anga-fēfē hono fakaivimālohiʻi ʻe he tui kia Sihova mo Sīsuú ʻetau fakapapau ke malangá?
16 ʻOku tau tui foki kia Sihova, ʻa e Matavai ʻo e pōpoaki ʻoku tau malangaʻí, pea mo e tokotaha kuó ne fakanofo ko e Tuʻi ʻo e Puleʻangá, ʻa Sīsū. (Sione 14:1) Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e tuʻunga ʻoku tau fehangahangai mo iá, ʻe hoko maʻu pē ʻa Sihova ko hotau hūfangaʻanga mo hotau mālohi. (Lau ʻa e Saame 46:1-3.) ʻIkai ko ia pē, ʻoku tau tuipau ʻoku tataki ʻe Sīsū ʻa e ngāue fakamalangá mei hēvani, ʻo ngāueʻaki ʻa e mālohi mo e mafai kuo ʻoange ʻe Sihova kiate iá.—Māt. 28:18-20.
17. ʻOmai ha fakatātā ʻo e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke tau hanganaki malangá.
17 ʻOku langa hake ʻe he tuí ʻetau tuipau ʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻetau ngaahi feingá, ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi he ngaahi founga ʻoku ʻikai ke tau ʻamanekina. (Tml. 11:6) Ko e fakatātaá, ʻi he ʻaho taki taha ko e kakai ʻe laui afe ʻoku nau fakatokangaʻi ʻetau ʻū tohí ʻi he papá. ʻOku ola lelei ʻa e founga malanga ko ení? ʻAupito! Ko e ʻīsiu ʻo e Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo Nōvema 2014 naʻe fakamatala ai ki ha tokotaha ako ʻunivēsiti naʻá ne loto ke faʻu ha ʻēsei fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻe ʻikai malava ke ne ʻiloʻi ha Fale Fakatahaʻanga, ka naʻá ne fakatokangaʻi ha tēpile tuʻuaki ʻi he ʻapiakó, pea naʻá ne maʻu foki ai ʻa e fakamatala ki heʻene ʻēseí. Faai atu pē, naʻá ne hoko ko ha Fakamoʻoni ʻosi papitaiso pea ʻokú ne tāimuʻa tuʻumaʻu he taimí ni. Ko e ngaahi hokosia peheé ʻokú ne ueʻi ai kitautolu ke hanganaki malanga koeʻuhi ʻoku hā mei ai ʻoku kei ʻi ai pē ʻa e kakai ʻoku fiemaʻu ke nau maʻu mo fanongo ki he pōpoaki ʻo e Puleʻangá.
FAKAPAPAUʻI KE ʻOUA NAʻA TUKU KE MĀLŌLŌ HO NIMÁ
18. Ko e hā ʻoku tau fakapapauʻi ai ʻe fakakakato ʻa e ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá hangē ko e finangalo ʻo Sihová?
18 ʻE lava ke tau fakapapauʻi ko e ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá ʻe fakakakato ʻo ʻikai ke toe toloi. Fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko ʻi he ʻaho ʻo Noá. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe Sihova ko ia ʻa e Tokotaha Tauhi-Taimi haohaoá. ʻI ha taʻu ʻe 120 ki muʻa he Lōmakí, naʻe kotofa ʻe Sihova ʻa e taimi ke kamata aí. ʻI ha laui hongofuluʻi taʻu ki mui ai, naʻe fekau ʻe Sihova ʻa Noa ke langa ʻa e ʻaʻaké. ʻI ha taʻu ʻe 40 pe 50 nai ki muʻa ʻi he Lōmakí, naʻe hokohoko atu ʻa e ngāue mālohi ʻa Noá. Neongo ʻa e taʻefiefanongo ʻa e kakaí, naʻá ne hanganaki malangaʻi ʻa e pōpoaki fakaefakatokangá ʻo aʻu ki he taimi naʻe tala ange ai ʻe Sihova ke fakahū ʻa e fanga manú ki he ʻaʻaké. Pea ʻi he taimi totonú, “naʻe tāpuni ʻe Sihova ʻa e matapaá.”—Sēn. 6:3; 7:1, 2, 16.
19. Ko e hā ʻoku tau fakatuʻotuʻa atu ki ai kapau heʻikai ke tau tuku ke mālōlō hotau nimá?
19 ʻOku vavé ni ke fakangata ʻe Sihova ʻa e ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá; te ne ‘tāpuni ʻa e matapaá’ ki he ngaahi fokotuʻutuʻu ʻa Sētané pea te ne ʻomai ha māmani foʻou ʻo nofo ai ʻa e māʻoniʻoní. Ka ʻi he teʻeki ke aʻu ki he taimi ko iá, ʻofa ke tau faʻifaʻitaki kia Noa, Hapakuke mo e niʻihi kehe naʻe ʻikai ke nau tuku ke mālōlō honau nimá. Fakatauange ke tau nofoʻaki tokangataha, kātaki pea tauhi maʻu ʻa e tui mālohi kia Sihova mo ʻene ngaahi talaʻofá.
HIVA 10 “Ko Au Eni! Fekau Au”
a ʻI he kupu ki muʻá naʻe fakalototoʻaʻi ai ʻa e kau ako Tohi Tapu fakalakalaká ke nau tali ʻa e fakaafe ʻa Sīsū ke hoko ko e kau toutai tangatá. ʻI he kupu ko ení ʻe lāulea ai ki he founga ʻe tolu ʻe lava ke fakaivimālohiʻi ai ʻe he kotoa ʻo e kau malangá, foʻou mo taukeí, ʻenau fakapapau ke hokohoko atu hono malangaʻi ʻa e Puleʻangá kae ʻoua ke pehē ʻe Sihova kuo ʻosi.
b LEA MO HONO ʻUHINGA: ʻI he kupú ni, ko e kupuʻi lea “ʻoua naʻa tuku ke mālōlō ho nimá” ʻoku ʻuhinga ia ke tau fakapapauʻi ke hanganaki malangaʻi ʻa e ongoongo leleí kae ʻoua kuo pehē ʻe Sihova ʻoku ʻosi ʻa e ngāué.
c Ko e “ʻaho ʻo e ʻEikí” naʻe kamata ia ʻi he taimi naʻe fakanofo Tuʻi ai ʻa Sīsū ʻi he 1914 pea ʻe hokohoko atu pē ki he ngataʻanga ʻene Pule Taʻu ʻe Afé.