KUPU AKO 37
HIVA 114 Ngāueʻaki ʻa e Kātakí
Founga Lelei Taha ke Fakafeangai Ai ki he Fakamaau Taʻetotonú
“Naʻá ne hanganaki ʻamanaki ki he fakamaau totonú, kae vakai, ko e fakamaau taʻetotonu pē.”—ʻAI. 5:7.
TAUMUʻÁ
Founga hono tokoniʻi kitautolu ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ke fakafeangai ki he fakamaau taʻetotonú ʻi ha founga ʻoku fakahōifua kia Sihova.
1-2. ʻOku anga-fēfē fakafeangai ʻa e kakai tokolahi ki he fakamaau taʻetotonú, pea ko e hā te tau fifili nai fekauʻaki mo iá?
ʻOKU tau moʻui ʻi ha māmani fakamaau taʻetotonu. ʻOku ngaohikovia taʻetotonu ʻa e kakaí ʻi ha ngaahi ʻuhinga lahi, hangē ko honau tuʻunga fakaʻekonōmiká, matakalí pe ko e tangata pe fefine kinautolu. ʻOku nau tofanga ʻi he ngaahi nunuʻa ʻo e palopalema ʻi he ʻātakaí ko e fakatupunga pe ʻai ke toe kovi ange ʻe he kau pisinisi mānumanu mo e kau taki fakameleʻí. Ko e ngaahi fakamaau taʻetotonu ko ení ʻokú ne uesia kotoa kitautolu, ʻi ha founga fakahangatonu pe taʻefakahangatonu.
2 ʻOku ʻikai ke fai ha ofo ʻi he ʻita ʻa e tokolahi ʻi he fakamaau taʻetotonu ʻoku nau sio ki ai ʻi he māmaní he ʻahó ni. ʻOku tau loto kotoa ke moʻui ʻi ha māmani ʻoku tau ongoʻi malu ai mo maʻu ʻa e fakamaau totonú. Ko e niʻihi ʻoku nau kau ʻi he ngaahi fakalelei fakasōsiale. ʻOku nau fakamoʻoni ʻi he ngaahi tohi tangi, kau ʻi he laka fakahāhā, pea poupou ki he kau taki fakapolitikale ʻoku nau talaʻofa te nau tauʻi ʻa e fakamaau taʻetotonú. Kae kehe, ʻi he tuʻunga ko e kau Kalisitiané, ʻoku tau ako “ʻoku ʻikai ko ha konga [kitautolu] ʻo e māmaní,” pea ke tau tatali ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ke ne fakangata ʻa e fakamaau taʻetotonú kotoa. (Sione 17:16) Neongo ia, ʻoku fakanatula pē ke tau loto-mamahi—naʻa mo e ʻita—ʻi heʻetau sio ki hano ngaohikovia taʻetotonu ha taha. Te tau fifili nai: ‘ʻOku totonu ke fēfē ʻeku fakafeangaí? ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻe lava ke u fai he taimí ni fekauʻaki mo e fakamaau taʻetotonú?’ Ke tali ʻa e ongo fehuʻi ko ení, tau kamata angé ʻaki ʻa e lāulea ki he anga ʻo e ongoʻi ʻa Sihova mo Sīsū fekauʻaki mo e fakamaau taʻetotonú.
ʻOKU FEHIʻA ʻA SIHOVA MO SĪSŪ ʻI HE FAKAMAAU TAʻETOTONÚ
3. Ko e hā ʻoku fakanatula ai kiate kitautolu ke ongoʻi ʻita fekauʻaki mo e fakamaau taʻetotonú? (ʻAisea 5:7)
3 ʻOku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ʻa e ʻuhinga ʻoku fakanatula ai ke tau ongoʻi hohaʻa fekauʻaki mo e fakamaau taʻetotonú. ʻOku fakamatalaʻi ai naʻe fakatupu kitautolu ʻe Sihova ʻi hono ʻīmisí pea ʻokú ne “manako ki he māʻoniʻoní mo e fakamaau totonú.” (Saame 33:5; Sēn. 1:26) ʻOku ʻikai ʻaupito ke ne ngāue taʻefaitotonu, pea ʻoku ʻikai te ne loto ke fai pehē ha toe taha! (Teu. 32:3, 4; Mai. 6:8; Sāk. 7:9) Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻo e palōfita ko ʻAiseá, naʻe fanongo ʻa Sihova ki he “tangi . . . ʻo e mamahi” ʻa e kau ʻIsileli tokolahi naʻe ngaohikovia ʻe honau kau tangataʻifonuá. (Lau ʻa e ʻAisea 5:7.) Naʻe fai ʻe Sihova ha ngāue ʻaki hono tauteaʻi ʻa e faʻahinga naʻa nau toutou tukunoaʻi ʻene Laó pea ngaohikovia taʻetotonu ʻa e niʻihi kehé.—ʻAi. 5:5, 13.
4. Ko e hā ʻoku fakahaaʻi mai ʻe ha meʻa naʻe hoko ʻa ia ʻoku hiki ʻi he Ngaahi Kōsipelí fekauʻaki mo e anga ʻo e vakai ʻa Sīsū ki he fakamaau taʻetotonú? (Sio foki ki he fakatātaá.)
4 Hangē ko Sihová, ʻoku manako ʻa Sīsū ʻi he fakamaau totonú pea fehiʻa ʻi he fakamaau taʻetotonú. ʻI he taimi ʻe taha ʻi heʻene ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní, naʻá ne sio ki ha tangata nima mate. Naʻe ueʻi ʻa Sīsū ke ne tokoni kiate ia, ka ko e kau taki lotu taʻeʻofá naʻe mātuʻaki kehe ʻenau ongoʻí. Naʻa nau hohaʻa ange ki hono fakamamafaʻi ʻenau fakaʻuhinga fefeka ʻo e lao ʻa e Sāpaté ʻi he tokoni ki he tangata naʻe faingataʻaʻiá. Naʻe anga-fēfē ongoʻi ʻa Sīsū ki heʻenau fakafeangaí? Naʻá ne “mātuʻaki mamahi koeʻuhi ko e ongonoa honau lotó.”—Mk. 3:1-6.
Naʻe kaungāongoʻi ʻa Sīsū ki he kakai naʻe fiemaʻu tokoní, ka naʻe ʻikai ke pehē ʻa e kau taki lotu Siú (Sio ki he palakalafi 4)
5. Ko e hā kuo pau ke tau manatuʻi fekauʻaki mo e ongoʻi ʻita ʻoku tau maʻu fekauʻaki mo ha fakamaau taʻetotonu?
5 Koeʻuhi ʻoku fakatou ʻita ʻa Sihova mo Sīsū ʻi he fakamaau taʻetotonú, ʻoku ʻikai hala ke tau ongoʻi pehē mo kitautolu foki. (ʻEf. 4:26) Neongo ia, kuo pau ke tau manatuʻi ko ha ongoʻi ʻita pē ʻoku tau maʻu—neongo kapau ʻoku fakatonuhiaʻi—heʻikai ke ne fakaleleiʻi ʻa e fakamaau taʻetotonú. Ko hono moʻoní, ko e ʻita fuoloá pe taʻemapuleʻí ʻe lava ke ne uesia fakaeongo mo fakaesino kitautolu. (Saame 37:1, 8; Sēm. 1:20) Ko ia ʻoku totonu ke fēfē ʻetau fekuki mo e fakamaau taʻetotonú? ʻE lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú.
FOUNGA NAʻE FAKAFEANGAI AI ʻA SĪSŪ KI HE FAKAMAAU TAʻETOTONÚ
6. Ko e hā ʻa e ngaahi fakamaau taʻetotonu naʻe anga-maheni ʻi he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsuú? (Sio foki ki he fakatātaá.)
6 Naʻe sio ʻa Sīsū ki he lahi ʻa e fakamaau taʻetotonú ʻi he taimi naʻá ne ʻi māmani aí. Naʻá ne sio mata ki he founga hono ngaohikovia ʻe he kau taki lotú ʻa e kakai lāuvalé. (Māt. 23:2-4) Naʻá ne lāuʻilo ki hono ngaohikovia anga-fefeka ʻe he kau maʻu mafai Lomá ʻa e kakaí. Ko e kau Siu tokolahi naʻa nau fakaʻamu ke nau tauʻatāina mei Loma. Ko e niʻihi, hangē ko e kau Sēlotí, naʻa nau loto ke faitau mo e kau Lomá. Neongo ia, naʻe ʻikai ke kamataʻi pe poupouʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi ngaʻunu ki he fakalelei fakasōsiale ko ení. ʻI he ʻiloʻi ʻe Sīsū naʻe teu ke fakanofo ia ʻe he kakaí ke hoko ko ha tuʻí, naʻá ne mavahe meiate kinautolu.—Sione 6:15.
Naʻe mavahe ʻa Sīsū ʻi he feinga ʻa e kakaí ke fakakau ia ʻi ha ʻīsiu fakapolitikale ʻi hono taimí (Sio ki he palakalafi 6)
7-8. Ko e hā naʻe ʻikai feinga ai ʻa Sīsū ke toʻo ʻosi atu ʻa e fakamaau taʻetotonú ʻi he taimi naʻá ne ʻi māmani aí? (Sione 18:36)
7 ʻI he ʻi māmani ʻa Sīsuú, naʻe ʻikai te ne fengāueʻaki mo e ngaahi faʻunga fakapolitikale ʻo e taimi ko iá ke toʻo ʻosi atu ʻa e fakamaau taʻetotonú. He ko e hā hono ʻuhingá? Naʻá ne ʻiloʻi ko e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa e totonu mo e malava ke pule pē kiate kinautolu. (Saame 146:3; Sel. 10:23) ʻOku ʻikai foki ke nau malava ʻo fakaleleiʻi ʻa e tupuʻanga tefito ʻo e fakamaau taʻetotonú. Ko e māmaní ʻoku puleʻi ʻe Sētane ko e Tēvoló, ko ha meʻamoʻui laumālie fakapō ʻokú ne ngāueʻaki hono mafaí ke pouaki ʻa e fakamaau taʻetotonú. (Sione 8:44; ʻEf. 2:2) Pea ko e taʻehaohaoá ʻokú ne ʻai ke faingataʻa ke fai maʻu pē ʻa e meʻa ʻoku totonú naʻa mo e faʻahinga faitotonu taha ʻo e tangatá.—Tml. 7:20.
8 Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ko e Puleʻanga pē ʻo e ʻOtuá te ne toki toʻo ʻosi atu ʻa e tupuʻanga tefito ʻo e fakamaau taʻetotonú. Ko ia ai, naʻá ne fakamoleki hono taimí mo e iví ʻi hono “malangaʻi mo fanongonongo ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” (Luke 8:1) Naʻá ne fakapapauʻi ki he faʻahinga “ʻoku fiekaia mo fieinua ki he māʻoniʻoní” ʻe pau ke fakangata ʻa e faihalá mo e fakamaau taʻetotonú. (Māt. 5:6; Luke 18:7, 8) Kae kehe, ʻe fakahoko eni, ʻo ʻikai fakafou ʻi he fakalelei fakasōsialé, kae fakafou ʻi he tuʻunga-pule ʻo e puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá, ʻa ia “ʻoku ʻikai ko ha konga ia ʻo e māmani ko ení.”—Lau ʻa e Sione 18:36.
FAʻIFAʻITAKI KIA SĪSŪ ʻI HEʻETAU FEHANGAHANGAI MO E FAKAMAAU TAʻETOTONÚ
9. Ko e hā ʻokú ne fakatuipauʻi koe ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pē te ne toʻo ʻosi atu ʻa e fakamaau taʻetotonu kotoa pē?
9 ʻI he ʻahó ni, ʻoku toe lahi ange ʻa e fakamaau taʻetotonu ʻoku tau sio ki aí ʻi he meʻa naʻe sio ki ai ʻa Sīsū ʻi heʻene ʻi māmaní. Ka ʻoku kei hoko pē ʻa Sētane mo e kakai taʻehaohaoa ʻi he malumalu ʻene tākiekiná ko e tupuʻanga ia ʻo e fakamaau taʻetotonu “ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.” (2 Tīm. 3:1-5, 13; Fkh. 12:12) Hangē ko Sīsuú, ʻoku tau ʻiloʻi ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pē te ne toʻo ʻosi atu ʻa e ngaahi tupuʻanga tefito ʻo e fakamaau taʻetotonú. Koeʻuhí ʻoku tau poupou kakato ki he Puleʻanga ko iá, ʻoku tau fakafisi ke kau ʻi ha laka fakahāhā pe ko ha ngaahi feinga kehe ke fakangata ʻa e fakamaau taʻetotonú. Fakakaukau ki he hokosia ʻa ha tuofefine ko Stacy.a Ki muʻa ke ako ʻe Stacy ʻa e moʻoní, naʻá ne kau tuʻumaʻu ʻi he ngaahi feinga ke pouaki ʻa e fakalelei fakasōsialé. Ka naʻe kamata ke ne fehuʻia ʻa e meʻa naʻá ne faí. ʻOkú ne pehē: “ʻI he taimi naʻá ku kau ai ki ha laka fakahāhā, naʻá ku fifili pe naʻá ku poupou ki he tafaʻaki naʻe totonú. Ka ʻi he taimí ni ʻoku ou poupou ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, pea ʻoku ou ʻiloʻi ʻoku ou ʻi he tafaʻaki totonú. ʻOku ou ʻiloʻi ko Sihova te ne taukapoʻi ʻa e faʻahinga kotoa pē kuo ngaohikoviá ʻo lelei ange ia ʻi ha meʻa naʻá ku mei malava.”—Saame 72:1, 4.
10. ʻI he founga fē ʻoku ʻikai fehoanaki ai ʻa e ngaahi ngaʻunu ki he fakalelei fakasōsialé mo e faleʻi ʻa Sīsū ʻoku maʻu ʻi he Mātiu 5:43-48? (Sio foki ki he fakatātaá.)
10 Ko e ngaahi ngaʻunu ki he fakalelei fakasōsiale ʻa e māmani ko ení ʻoku faʻa fakaeʻa mai ai ʻa e laumālie kona mo faʻifaʻiteliha ʻa ia ʻoku kehe ʻaupito ia mei he faʻifaʻitakiʻanga mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú. (ʻEf. 4:31) Ko ha tokoua ko Sefi ʻokú ne pehē: “ʻOku ou ʻiloʻi ʻe lava ke liliu ha laka fakahāhā ʻoku hā ngali melino ki he fetāʻaki mo e kaihaʻa fakamālohi ʻi ha foʻi kemo pē.” Kae kehe, ʻoku akoʻi mai ʻe Sīsū ke tau ʻofa ki he kakai kotoa pē, naʻa mo e faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa e tui tatau mo kitautolú pe fakatangaʻi kitautolu. (Lau ʻa e Mātiu 5:43-48.) ʻI he tuʻunga ko e kau Kalisitiané, ʻoku tau fai hotau lelei tahá ke fakaʻehiʻehi mei ha meʻa pē ʻoku ʻikai ke fehoanaki mo e sīpinga naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū maʻatautolú.
ʻOku fiemaʻu ʻa e fakapapau ke nofoʻaki tuʻu-ʻatā ʻi he haʻu ki he ʻīsiu fakapolitikale mo e fakasōsiale ʻi hotau taimí (Sio ki he palakalafi 10)
11. Ko e hā te ne ʻai ke faingataʻa ʻetau fakapapau ke ʻoua te tau poupou ki he ngaahi ngaʻunu ki he fakalelei fakasōsialé?
11 Neongo ʻoku tau ʻiloʻi ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá te ne fakaleleiʻi fakaʻaufuli ʻa e fakamaau taʻetotonú, ʻe faingataʻa ke tau faʻifaʻitaki kia Sīsū tautefito ʻi he taimi ʻoku ngaohikovia taʻetotonu ai kitautolú. Fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko kia Sōnia, ʻa ia naʻá ne hokosia ʻa e tomuʻa fehiʻá. ʻOkú ne pehē: “Naʻá ku ʻita lahi. Naʻá ku toe ongoʻi loto-mamahi pea loto ke faisāuni ke fakangata ʻa e fakamaau taʻetotonú. Naʻá ku fakakaukau leva ke poupouʻi ha ngaʻunu ki hono fakafepakiʻi ʻa e lau-lanú mo e tomuʻa fehiʻá. Naʻá ku ongoʻi ko ha founga lelei eni ke fakahaaʻi ai ʻeku ʻitá.” Kae kehe, ʻi he faai atu ʻa e taimí, naʻe fakatokangaʻi ʻe Sōnia naʻe fiemaʻu ke liliu ʻene fakakaukaú. “Naʻá ku fakaʻatā ʻa e niʻihi kehé ke nau tākiekina ʻeku fakakaukaú,” ko ʻene leá ia, “ke tuku ʻeku falalá ʻi he tangatá kae ʻikai ʻia Sihova. Naʻá ku fili leva ke tuʻusi ʻosi ʻeku kau ki he ngaʻunu ko iá.” Kuo pau ke tau tokanga ke ʻoua te tau fakaʻatā ha ongoʻi ʻita ke ne ʻai kitautolu ke fakangaloku ʻetau tuʻu-ʻataá ʻi heʻene haʻu ki he ngaahi ʻīsiu fakapolitikale mo fakasōsiale ʻo e māmani ko ení.—Sione 15:19.
12. Ko e hā ʻoku fakapotopoto ai ke filifili lelei ʻa e fakamatala ʻoku tau laú?
12 Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke mapuleʻi ʻetau ongoʻi ʻita koeʻuhi ko ha fakamaau taʻetotonú? Ko e tokolahi ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku tokoni hono filifili lelei ʻa e meʻa ʻoku nau lau, fanongo mo sio ki aí. Ko e ngaahi mītia fakasōsiale ʻe niʻihi ʻoku fonu ʻi he ngaahi fakamatala ʻokú ne fakaʻaiʻai ʻa e fakamaau taʻetotonú pea pouaki ʻa e ngaahi ngaʻunu ki he fakalelei fakasōsialé. Ko e ngaahi kautaha ongoongó ʻoku nau faʻa līpooti ha fakamatala fakapalataha. Neongo kapau te tau fanongo ki ha līpooti moʻoni fekauʻaki mo ha fakamaau taʻetotonu, ʻe tokoni kiate kitautolu kapau te tau nōfoʻi ai? Kapau te tau fakamoleki ʻa e taimi lahi ʻi hono lau ʻa e fakamatala peheé, te tau hoko nai ai ʻo ʻita taʻeʻuhinga pe loto-siʻi. (Pal. 24:10) Ko e toe kovi angé, ʻe lava ke ngalo ʻiate kitautolu ʻa e fakaleleiʻanga tefito ki he fakamaau taʻetotonú kotoa—ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.
13. ʻE lava fēfē ke hanga ʻe ha taimi-tēpile lelei ʻo e lau Tohi Tapú ʻo tokoniʻi kitautolu ke tauhi maʻu ʻa e vakai totonu ki he fakamaau taʻetotonú?
13 Ko ha taimi-tēpile lelei ʻo e lau Tohi Tapú mo e fakalaulaulotó ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke fekuki mo e fakamaau taʻetotonú. Ko ha tuofefine ko Alia naʻe fakahohaʻasi lahi ia ʻi heʻene sio ki hono ngaohikovia ʻa e kakai ʻi hono koló. Naʻe hā ngali ko e faʻahinga naʻa nau fai ʻa e ngaohikoviá naʻe tuku taʻetauteaʻi pē kinautolu. ʻOkú ne pehē: “Naʻe pau ke u tangutu hifo pea ʻeke, ‘ʻOku ou tui moʻoni ʻe fakaleleiʻi ʻe Sihova ʻa e ngaahi palopalema ko ení?’ Ko e taimi ia naʻá ku lau ai ʻa e Siope 34:22-29. Naʻe fakamanatu mai ʻe he ngaahi veesi ko iá ʻoku ʻikai ha taha ʻe puli meia Sihova. Ko ia toko taha pē ʻokú ne maʻu ʻa e ongoʻi haohaoa ki he fakamaau totonú, pea ko ia toko taha pē te ne fakatonutonu fakaʻaufuli ʻa e ngaahi meʻá.” Ka ʻi heʻetau kei tatali ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ke ne ʻomai ʻa e fakamaau totonu moʻoní, ʻoku fiemaʻu ke tau fekuki mo e fakamaau taʻetotonú ʻi he taimí ni. Anga-fēfē?
MEʻA ʻE LAVA KE TAU FAI KI HE FAKAMAAU TAʻETOTONÚ HE TAIMÍ NI
14. Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke fakaʻehiʻehi mei hono fakalahi ʻa e fakamaau taʻetotonu ʻi he māmani ko ení? (Kolose 3:10, 11)
14 Heʻikai nai malava ke tau puleʻi ʻa e ngaahi tōʻonga taʻetotonu ʻa e niʻihi kehé, ka ʻe lava ke tau puleʻi ʻetau ngaahi tōʻongá tonu. Hangē ko ia naʻe lāulea ki ai ki muʻá, ʻoku tau faʻifaʻitaki kia Sīsū ʻaki hono fakahāhā ʻa e ʻofá. Ko e ʻofa ko iá ʻe lava ke ne ueʻi kitautolu ke fakafeangai ki he niʻihi kehé—naʻa mo e niʻihi ʻoku nau fai ʻa e fakamaau taʻetotonú—ʻi he fakaʻapaʻapa. (Māt. 7:12; Loma 12:17) ʻOku fakahōifua kia Sihova ʻa e taimi ʻoku tau fefakafeangaiʻaki anga-lelei ai mo faitotonú.—Lau ʻa e Kolose 3:10, 11.
15. Ko e hā ʻa e kaunga ʻo ʻetau vahevahe ʻa e moʻoni Fakatohitapú ki he fakamaau taʻetotonu ʻi he lolotonga ní?
15 Ko e founga mahuʻinga taha ʻe lava ke tau fakafeangai ai ki he fakamaau taʻetotonú ko hono vahevahe ʻa e ngaahi moʻoni Fakatohitapú ki he niʻihi kehé. Ko e hā ʻoku tau lea pehē aí? Koeʻuhí ko e “ʻiloʻi ʻo Sihová” ʻe lava ke ne liliu ha tokotaha ʻa ia naʻá ne anga-fefeka mo fakamālohi ke hoko ko ha tokotaha anga-lelei mo ʻofa ʻi he melinó. (ʻAi. 11:6, 7, 9) Ki muʻa ke ako ʻa e moʻoní, ko Sema naʻá ne kau ʻi ha kulupu angatuʻu ki hono tauʻi ha founga-pule fakapolitikale naʻá ne ongoʻi naʻa nau anga-fakaaoao. ʻOkú ne pehē: “Heʻikai lava ke ke fakamālohiʻi ʻa e kakaí ke nau liliu. Naʻe ʻikai ke fakamālohiʻi au ke u liliu, ka naʻe liliu au ʻe he moʻoni Fakatohitapu naʻá ku akó.” Ko e meʻa naʻe ako ʻe Semá naʻá ne ueʻi ia ke taʻofi ʻa e fakafepakí. Ko e tokolahi ange ʻa e kakai ʻoku liliu ʻe he moʻoni Fakatohitapú, ko e tokosiʻi ange ia ʻa e kakai te nau fakalahi ʻa e fakamaau taʻetotonu ʻi he lolotonga ní.
16. Ko e hā ʻoku ueʻi ai koe ke vahevahe ʻa e ʻamanaki ʻo e Puleʻangá?
16 Hangē ko Sīsuú, ʻoku tau vēkeveke ke tala ki he kakaí ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e fakaleleiʻanga tuʻuloa pē taha ki he fakamaau taʻetotonú. Ko e ʻamanaki ko iá ʻe lava ke ne fakalototoʻaʻi ʻa e faʻahinga kuo ngaohikoviá. (Sel. 29:11) Ko Stacy, naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne pehē: “Ko hono ako ʻa e moʻoní kuó ne tokoniʻi au ke fekuki mo e fakamaau taʻetotonu kuó u mātā mo hokosiá. ʻOku ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa e pōpoaki ʻi he Tohi Tapú ke tokonaki mai ha fakafiemālie.” Ke vahevahe ʻa e pōpoaki fakafiemālie ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo e fakaleleiʻanga ki he fakamaau taʻetotonú, ʻoku fiemaʻu ke ke mateuteu lelei. Ko e lahi ange hoʻo tuipau ki he moʻoni ʻo e ngaahi fakakaukau Fakatohitapu naʻe lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení, ko hoʻo mateuteu lelei ange ia ke talanoa ki he kaveingá ni ʻi he fakapotopoto ʻo ka malanga hake ʻi he ʻapiakó pe ʻi he ngāueʻangá.b
17. ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe Sihova ke fekuki mo e fakamaau taʻetotonu lolotongá?
17 ʻOku tau ʻiloʻi te tau fehangahangai mo e fakamaau taʻetotonú ʻi he kei hoko ʻa Sētane “ko e pule ʻo e māmani ko ení.” Ka ʻoku ʻikai ke taʻeʻiai hatau tokoni pe taʻeʻiai haʻatau ʻamanaki ʻi heʻetau tatali ki hono “lī [ia] ki tuʻa.” (Sione 12:31) Fakafou ʻi he Folofolá, ʻoku ʻikai ngata pē hono fakaeʻa mai ai ʻe Sihova ʻa e ʻuhinga ʻoku lahi fau ai ʻa e fakamaau taʻetotonú kae pehē foki ki he anga ʻene ongoʻi fekauʻaki mo e mamahi ʻoku tupu mei aí. (Saame 34:17-19) Fakafou ʻi hono ʻAló, ʻoku akoʻi mai ʻe Sihova ʻa e founga ʻoku totonu ke tau fakafeangai ai ki he fakamaau taʻetotonu lolotongá mo e founga ʻe vavé ni ke toʻo ʻosi atu ai ʻe hono Puleʻangá ʻa e fakamaau taʻetotonú ʻo tā-tuʻo-taha. (2 Pita 3:13) ʻOfa ke hokohoko atu ʻetau malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ko iá ʻi he faivelenga, ʻo fakatuʻotuʻa vēkeveke atu ki he taimi ʻe fonu ai ʻa e māmaní ʻi he “fakamaau totonu mo e māʻoniʻoni.”—ʻAi. 9:7.
HIVA 158 “ʻE ʻIkai ke Tōmui!”
a Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.
b Sio foki ki he fakamatala fakalahi A poini 24-27 ʻi he polosiua ʻOfa ki he Kakaí—Ngaohi Ākonga.